1. Trang Chủ
  2. Du lịch
  3. Thực trạng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng của dân tộc Cơ Tu tại xã Ta-Bhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam

Thực trạng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng của dân tộc Cơ Tu tại xã Ta-Bhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam

Bài viết phân tích thực trạng hoạt động du lịch dựa vào cộng đồng của dân tộc Cơ Tu tại xã Ta-Bhing; áp dụng khung phân tích SWOT chỉ ra cơ hội, thách thức, điểm mạnh, điểm yếu cũng như một số vấn đề đặt ra đối với du lịch cộng đồng nơi đây. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG CỦA DÂN TỘC CƠ TU TẠI XÃ TA-BHING, HUYỆN NAM GIANG, TỈNH QUẢNG NAM TRƯƠNG SỸ TÂM* LÊ HỒNG THANH* Tóm tắt Khoảng hơn chục năm trở lại đây, du lịch dựa vào cộng đồng bắt đầu xuất hiện và dần ph

Thể loại Tài liệu miễn phí Du lịch

Số trang 9

Ngày tạo 3/18/2021 1:22:42 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 0.15 M

Tên tệp

Tải Thực trạng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng củ... (.pdf)

Xem mẫu

  1. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG CỦA DÂN TỘC CƠ TU TẠI XÃ TA-BHING, HUYỆN NAM GIANG, TỈNH QUẢNG NAM TRƯƠNG SỸ TÂM* LÊ HỒNG THANH* Tóm tắt Khoảng hơn chục năm trở lại đây, du lịch dựa vào cộng đồng bắt đầu xuất hiện và dần phát triển ở Việt Nam, gắn với việc khai thác và phát huy bản sắc văn hóa độc đáo của cộng đồng. Được triển khai từ năm 2012, mô hình du lịch dựa vào cộng đồng của dân tộc Cơ Tu tại xã Ta-Bhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam được định hướng phát triển theo hướng bền vững, chú trọng đến việc bảo vệ môi trường, phục hồi và phát huy giá trị văn hóa truyền thống người Cơ Tu. Trên cơ sở các kết quả điền dã dân tộc học, bài viết phân tích thực trạng hoạt động du lịch dựa vào cộng đồng của dân tộc Cơ Tu tại xã Ta-Bhing; áp dụng khung phân tích SWOT chỉ ra cơ hội, thách thức, điểm mạnh, điểm yếu cũng như một số vấn đề đặt ra đối với du lịch cộng đồng nơi đây. Từ khóa: Du lịch dựa vào cộng đồng, Cơ Tu, Ta-Bhing, phát triển bền vững Abstract Over the past ten years, community-based tourism has begun to appear and gradually developed in Vietnam, associated with the exploitation and promotion of the unique cultural identity of the community. Launched in 2012, the community-based tourism model of the Co Tu ethnic group in Ta- Bhing commune, Nam Giang district, Quang Nam province is oriented towards sustainable development, with a focus on environmental protection, restoration and promotion of the traditional cultural values of the Co Tu people. Based on the ethnographic fieldwork results, the article both analyzes the real situation of community-based tourism activities of the Co Tu ethnic group in Ta-Bhing commune and researches the application of the SWOT model to point out opportunities, challenges, strengths and weaknesses as well as some issues posed for community-based tourism here. Keywords: Community-based tourism, Co Tu, Ta-Bhing, sustainable development Đặt vấn đề ngoài việc nhấn mạnh vào hiệu quả kinh tế, L à một trong những loại hình du lịch còn hướng tới mục tiêu bảo tồn văn hóa, bảo khá phổ biến trên thế giới, du lịch dựa vệ môi trường tự nhiên tại các điểm du lịch. vào cộng đồng (Community-based Bên cạnh đó, DLDVCĐ nhấn mạnh đến vai trò tourism) mới du nhập vào Việt Nam trong của cộng đồng bản địa trong hoạt động phát hơn một thập kỷ qua. Đây là mô hình du lịch triển du lịch, từ đó giúp nâng cao vị thế của các gắn bó chặt chẽ với văn hóa bản địa, ít chịu nhóm dân tộc thiểu số. Với những đặc thù này, sự tác động của quá trình toàn cầu hóa đang DLDVCĐ rất phù hợp với xu hướng phát triển bền vững nói chung và phát triển du lịch bền diễn ra hết sức mạnh mẽ hiện nay. Điểm khác vững nói riêng ở Việt Nam. biệt của mô hình du lịch dựa vào cộng đồng (DLDVCĐ) so với các loại hình du lịch khác là Được triển khai từ năm 2012, mô hình DLDVCĐ của dân tộc Cơ Tu tại xã Ta-Bhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam được định * ThS., Viện Văn hóa, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội hướng phát triển theo hướng bền vững, mang 86 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
  2. VĂN HÓA DU LỊCH lại nhiều hiệu quả về kinh tế, văn hóa, xã hội đủ năng lực để tự quản lý sản xuất, xúc tiến cho người dân nơi đây, trở thành một mô hình bán hàng cũng như điều hành hoạt động của DLDVCĐ tiêu biểu. Có được những thành công nhóm. Cũng từ đó, người Cơ Tu nơi đây đã bắt này là nhờ sự hỗ trợ rất lớn từ các tổ chức phi đầu nhận ra giá trị của “văn hóa Cơ Tu” như một chính phủ, các tổ chức hợp tác quốc tế và các “báu vật” cần gìn giữ và phát huy. cấp chính quyền địa phương. Điều này đặt ra Từ thành công của dự án khôi phục nghề vấn đề là: Sau khi các tổ chức phi chính phủ rút dệt thổ cẩm, cùng với chính sách phát triển khỏi điểm du lịch và chính quyền địa phương kinh tế địa phương thông qua du lịch, người cắt giảm sự hỗ trợ, những ưu thế của DLDVCĐ dân và chính quyền huyện Nam Giang đã tiếp trong việc bảo vệ môi trường tự nhiên, bảo tục đề nghị FIDR hỗ trợ triển khai dự án Du lịch tồn nền văn hóa truyền thống của người Cơ dựa vào cộng đồng Cơ Tu từ năm 2012. Dự án Tu,… có được đảm bảo trong thời gian tới hay hướng đến mục tiêu phát huy tinh thần chủ không? Đồng bào có tự đứng vững được để động của cộng đồng trong việc phát triển kinh tiếp tục làm du lịch không? Từ kết quả nghiên tế - du lịch, bảo vệ môi trường, văn hóa và thay cứu thực địa1 để phân tích thực trạng hoạt đổi chất lượng cuộc sống. Qua hình thức du động DLDVCĐ của dân tộc Cơ Tu ở Ta-Bhing, lịch này, những người làm dự án mong muốn bài viết hy vọng phần nào mang lại cái nhìn du khách có thể thưởng thức và trân trọng các khách quan và câu trả lời thỏa đáng. giá trị văn hóa truyền thống của người Cơ Tu 1. Khái quát về dự án du lịch dựa vào cộng cũng như giao lưu học hỏi với người dân địa đồng của dân tộc Cơ Tu tại xã Ta-Bhing phương, nhằm đóng góp vào sự phát triển Dự án Du lịch dựa vào cộng đồng Cơ Tu do bền vững của cộng đồng người Cơ Tu. Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) hỗ Để phát hiện, bảo tồn và phát huy các giá trợ ngân sách và Tổ chức Cứu trợ và phát triển trị văn hóa vật thể, phi vật thể của dân tộc Cơ quốc tế (FIDR)2 phối hợp với UBND huyện Nam Tu trên địa bàn Quảng Nam, phục vụ cho phát Giang tổ chức triển khai tại xã Ta-Bhing. Đây triển du lịch, các nhà sáng lập dự án đã sử dụng là một xã vùng thấp thuộc huyện Nam Giang phương pháp rất độc đáo là “Săn tìm kho báu”. có diện tích 2.28,18 km² gồm 7 thôn, dân số Theo chúng tôi, tên phương pháp này được gợi 2.218 người gồm các dân tộc Kinh, Cơ Tu, Giẻ mở từ một tập tục xa xưa nhưng khá nổi tiếng Triêng, Ve, trong đó, người Cơ Tu là đông nhất3. của tộc người Cơ Tu ở Quảng Nam là tục “Săn Nơi đây có thế mạnh về văn hóa tộc người đặc máu”4. Đây là một tập tục đã từng gây nên nỗi sắc, bên cạnh đó, lại thuộc khu vực rừng núi ám ảnh về những trận chiến đẫm máu trong Trường Sơn - Tây Nguyên với cảnh quan hùng quá khứ. Với phương pháp này, người Cơ Tu phải vĩ và sản vật rừng phong phú. tự trả lời câu hỏi “Kho báu của họ là cái gì?”; khi Khởi nguồn cho sự ra đời của dự án DLDVCĐ đó, thay vì “săn máu”, họ sẽ “săn tìm” những báu là việc tổ chức FIDR hỗ trợ đồng bào dân tộc vật trong kho tàng văn hóa truyền thống của Cơ Tu khôi phục nghề dệt thổ cẩm (dệt cườm) dân tộc mình. Sau một thời gian tìm tòi, nghiên truyền thống vốn đã bị mai một, vì sản phẩm cứu, trao đổi, đồng bào Cơ Tu đã tìm ra được không có đầu ra. Dự án khôi phục nghề dệt những “báu vật” của mình, đó chính là: nghề dệt thổ cẩm được triển khai trong thời gian 2008 - thổ cẩm truyền thống, điệu múa truyền thống 2012. Cho đến năm 2011, Hợp tác xã (HTX) thổ Tung Tung Ya Yá, nhà cộng đồng - Gươl, ẩm thực cẩm đầu tiên của bà con dân tộc Cơ Tu được truyền thống… Với những “báu vật” tìm được, thành lập. Đây cũng là HTX dân tộc thiểu số tổ chức FIDR hướng dẫn người dân cách biến đầu tiên của tỉnh Quảng Nam và được chứng chúng thành những sản phẩm du lịch. nhận “Làng nghề truyền thống”. Sản phẩm dệt Với phương châm “vừa học vừa làm”, ngay cườm Cơ Tu bắt đầu tạo được chỗ đứng trên từ những ngày đầu khi dự án còn sơ khai, các thị trường, được bày bán ở nhiều điểm du lịch chuyên gia đã cùng với người dân tổ chức đón như Đà Nẵng, Hội An, Thành phố Hồ Chí Minh đoàn để bà con hiểu được thế nào là một đoàn và được nhiều du khách ưa thích. Qua quá khách du lịch, biết được các nhu cầu khi đi du trình triển khai dự án này, người Cơ Tu đã có lịch của khách, từ đó tự rút kinh nghiệm, tự cải Số 32 (Tháng 6 - 2020) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 87
  3. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU thiện. DLDVCĐ của dân tộc Cơ Tu bắt đầu từ mua những vật dụng, hàng hóa mà phải mua con số “0” và dần phát triển. Trên cơ sở đó, HTX ở các điểm bán hàng được quy định... du lịch Ta-Bhing được thành lập, hoạt động du Một điều đặc biệt là tất cả các thôn trong lịch dần đi vào khuôn khổ và bước đầu bộc lộ xã đều tham gia vào dự án, việc điều phối các tính chuyên nghiệp. tour cũng như chia thu nhập sẽ được thực hiện Với sự hỗ trợ của các chuyên gia về du công bằng cho các thôn. HTX du lịch Ta-Bhing lịch của Nhật Bản, những người làm dự án đã là đầu mối duy nhất nhận tour, nhận khách và nghiên cứu rất kỹ về tiềm năng du lịch của địa lần lượt phân bổ về các thôn. Tiền thu được từ phương, về văn hóa truyền thống của người các tour sẽ được HTX phân phối đều cho các Cơ Tu, về sức tải của cộng đồng, về cách thức thôn, tránh sự mâu thuẫn, cạnh tranh giữa các kinh doanh,… và đưa ra một bộ quy định về thôn. Đến nay, cộng đồng Cơ Tu đã tự vận hành làm du lịch, gồm các nội dung sau: được dự án; việc kết nối với các doanh nghiệp Thứ nhất, không đón khách lẻ, chỉ đón đoàn lữ hành vẫn tiếp tục được duy trì, hoạt động từ 6 người trở lên5. Quy định này xuất phát từ đón khách diễn ra thường xuyên, đều đặn. suy nghĩ của bà con rằng khách đi theo đoàn 2. Thực trạng hoạt động du lịch dựa vào sẽ dễ quản lý vì họ có trưởng đoàn, còn khách cộng đồng của dân tộc Cơ Tu tại xã Ta-Bhing lẻ thì bà con khó quản lý. Hơn nữa nếu đón 2.1. Sản phẩm du lịch khách lẻ thì “vô hình trung là họ đã làm mất đi Dựa trên những “báu vật” trong kho tàng cái tính chia sẻ trong cách làm du lịch cộng đồng văn hóa Cơ Tu như đã nói ở trên, FIDR cùng trên địa bàn, họ làm là làm theo nhóm nên khi bà con đã biến thành các sản phẩm du lịch tiếp khách du lịch là họ cũng tiếp đón theo đoàn hấp dẫn. Có thể kể ra một số sản phẩm du lịch hoặc nhóm chứ không tiếp theo cá nhân” (PVS, mang tính đặc thù của người Cơ Tu như: O., nữ, 34 tuổi, cán bộ dự án của FIDR). Xem và tham gia điệu múa truyền thống: Thứ hai, mỗi tháng, HTX chỉ đón 3 - 4 đoàn Người Cơ Tu có nhiều điệu múa truyền thống du khách chứ không đón khách ồ ạt. Điều này như Tung Tung Ya Yá, Đinh Tút, múa sạp,… vừa nhằm đảm bảo chất lượng tour, vừa để trong đó, điệu Tung Tung Ya Yá có ý nghĩa đồng bào vẫn giữ được tập tục đi làm nương nhận diện bản sắc dân tộc rất sâu sắc. Đây là dài ngày và sinh hoạt bình thường - những điều điệu múa dành cho cả nam và nữ. Tung Tung vốn góp phần làm nên bản sắc của người Cơ Tu. là điệu múa nam, có ý nghĩa vươn lên cao, Thứ ba, khách du lịch phải đặt tour trước 1 mạnh mẽ hơn và vững chãi hơn; Ya Yá là điệu tuần để bà con sắp xếp đón tiếp. múa nữ, động tác uyển chuyển, toát lên sự đằm Thứ tư, tour chỉ diễn ra trong ngày, tức là thắm, chung thủy và không bị khuất phục. Đến khách không nghỉ qua đêm ở trong làng. Trước với thôn Pà Xua, sau khi được thưởng thức điệu mắt, việc phát triển tour trong ngày, không lưu múa Tung Tung Ya Yá do nhóm âm nhạc truyền trú sẽ giảm bớt chi phí xây dựng nơi nghỉ cho thống Cơ Tu thực hiện, du khách sẽ được trưởng du khách và không làm xáo trộn mô hình thôn nhóm giới thiệu về ý nghĩa các động tác trong làng của đồng bào Cơ Tu. Một chuyên gia người điệu múa, được mời cùng tham gia múa dưới sự Nhật của FIDR giải thích: “Nếu có homestay thì bà hướng dẫn của các thành viên nhóm. con phải đầu tư, ít nhất phải có nhà vệ sinh đàng Tìm hiểu nghề dệt thổ cẩm: Dệt cườm là hoàng, có phòng, có giường tử tế để phục vụ, v.v. một kỹ thuật độc đáo của người Cơ Tu. Cườm Nếu làm như vậy thì bà con phải vay mượn mới được thiết kế theo kiểu hình học và một số có thể làm được. Nhưng với hình thức như đã môtip tượng trưng cho tự nhiên như lá, ngôi làm thì bà con không có gì vẫn có thể làm được sao… Đến với HTX dệt thổ cẩm thôn Zơ Ra, du du lịch” (PVS, M., nữ, 36 tuổi). khách sẽ được giới thiệu về lịch sử nghề dệt Ngoài ra, du khách cần chú ý thực hiện thổ cẩm của người Cơ Tu, 12 công đoạn dệt nghiêm những quy định sau: Không tự ý đi lại một mảnh vải, đặc trưng hoa văn… Du khách trong thôn, không vào nhà dân, không chụp được trực tiếp làm thử 1 công đoạn bất kỳ, mặc ảnh nếu chưa được phép của người dân; Không thử trang phục truyền thống Cơ Tu và chụp cho trẻ em tiền; Không vào nhà người dân hỏi ảnh lưu niệm. 88 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
  4. VĂN HÓA DU LỊCH Thưởng thức ẩm thực truyền thống: Bữa Quy mô tổ chức chương trình này còn tùy vào ăn hàng ngày của người Cơ Tu khá đơn giản, lượng khách, đoàn khách càng đông thì càng thường gồm cơm hoặc sắn với rau trồng trên thuận lợi cho đồng bào tổ chức. rẫy và cá, ốc bắt được từ các con suối. Vào dịp 2.2. Lượng khách và doanh thu du lịch lễ, tết hoặc thết đãi khách quý, bà con mới nấu Không phải đến năm 2012 khi dự án những món ăn cầu kỳ. Những món ăn làm nên DLDVCĐ được triển khai, du khách mới biết nét đặc sắc trong văn hóa ẩm thực của người đến đồng bào Cơ Tu ở Ta-Bhing, mà trước đó, Cơ Tu gồm có: Càroi Acon Ghi Zớ (chả nhộng du khách đã có nhiều ấn tượng về cộng đồng ong), Slua (cháo sắn), bánh Gất tát (bánh ngô), này khi nghề dệt thổ cẩm truyền thống của Hóo cor (cơm lam), bánh Cuốt hay A cút (bánh người Cơ Tu trở nên nổi tiếng. Chính vì thế, sừng trâu), các loại thịt nướng, cá nướng, đặc ngay sau khi dự án được triển khai đã thu hút biệt nhất là món Zờ Rá - một loại thức ăn hỗn một lượng khách du lịch nhất định, mang lại hộp, nấu nhuyễn từ lá rừng, tiêu, thịt thú rừng doanh thu cho cộng đồng. hoặc cá suối. Về đồ uống, người Cơ Tu có một số món rượu ngon, được ủ từ các loại cây, lá Ngay trong năm đầu tiên dự án được triển rừng như Tr’đin, Tà Vạt và Aviết. Khi tiếp khách khai thử nghiệm (từ tháng 5/2012 đến tháng du lịch, trưởng nhóm ẩm thực và các hướng 6/2013), đã có 20 đoàn với 260 du khách, chủ dẫn viên ngồi cùng mâm với du khách, giới yếu là khách châu Âu và Nhật Bản đến tham thiệu về nguồn gốc nguyên liệu, cách chế quan, mang về doanh thu hơn 93 triệu đồng, biến, ý nghĩa của các món ăn, thức uống… trong đó thu nhập của các nhóm cộng đồng hơn 51 triệu đồng, số tiền còn lại được giữ để Ngoài ra, còn rất nhiều sản phẩm du lịch đầu tư mua sắm phục vụ hoạt động sau này [4]. hấp dẫn khác như: Nhà Gươl, các nhạc cụ truyền thống, các bài hát, bài thơ, truyện kể “Từ năm 2012 đến nay, trung bình mỗi năm dân gian, kiến trúc nhà cửa, đồ mây đan, sản có 700 - 800 khách du lịch đến với xã Ta-Bhing, vật núi rừng làm quà lưu niệm… Nam Giang; cá biệt, năm 2017 có khoảng 1.000 du khách, trong khoảng 50 đoàn, chủ yếu là Một chuyến tham quan, trải nghiệm khách quốc tế như Nhật Bản, Pháp. Doanh DLDVCĐ của dân tộc Cơ Tu thường diễn ra thu riêng mảng phí tour năm 2017 của Hợp trong vòng một ngày, thời gian khoảng 5 - 6 tác xã Ta-Bhing đạt 560 triệu đồng. Riêng việc giờ. Một số tour mẫu đã được xây dựng để áp bán các mặt hàng đặc sản địa phương cho du dụng tại đây (Bảng 1). khách năm 2017 đạt hơn 540 triệu đồng” [5]. Hiện tại có hai loại tour, một loại tour lễ hội Theo thông tin từ ông Bríu Thương - Chủ tịch festival thường gồm từ 6 khách trở lên và đi Hội đồng quản trị HTX du lịch Ta-Bhing, trong vào 3 hoặc 4 thôn, có tham gia vào các lễ hội; 6 tháng đầu năm 2018, HTX đón hơn 300 lượt một loại tour gồm từ 2 đến 5 người là tour tìm khách đến tham quan, doanh thu khoảng 300 hiểu khám phá đời sống dân tộc người Cơ Tu, thì chỉ đi 1 thôn Bảng 1. Tour du lịch mẫu được xây dựng tại Ta-Bhing hoặc 2 thôn. Thời gian Lịch trình Giá vé một tour trải nghiệm 08:00 - 10:00 - Khởi hành từ Đà Nẵng/Hội An đến Nam Giang là 1.200.000 đồng/người. Giá này 10:00 - 15:00 - Tham quan và giao lưu với bà con Cơ Tu tại nhà Gươl chưa bao gồm chi phí di chuyển - Thưởng thức điệu múa truyền thống Cơ Tu từ các nơi khác đến. Vẫn với mức - Thưởng thức âm nhạc, tham gia chơi nhạc cụ truyền giá này, nhưng nếu là đoàn dưới thống Cơ Tu - Thưởng thức bữa ăn đón khách truyền thống của người 6 người thì sẽ không có phần Cơ Tu tái hiện lễ hội cộng đồng. Đoàn - Tản bộ sinh thái: Thăm thác, đi bộ trong rừng, thăm nhà phải từ 6 người trở lên đồng bào ở của đồng bào… mới tổ chức được hoạt động - Học hỏi cách thức dệt cườm thủ công truyền thống cồng chiêng đón tiếp, mô phỏng - Mua sắm các đặc sản địa phương (sản phẩm từ dệt, đan lát, rượu, sản vật rừng…) một số sinh hoạt thuộc phần hội, múa hát, trò diễn trong lễ hội. 16:00 - 18:00 - Trở về Đà Nẵng/Hội An Số 32 (Tháng 6 - 2020) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 89
  5. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU triệu đồng. Doanh thu từ phí tour của HTX ở đây, khi tính giá tour, ngoài những sản phẩm là 600 triệu đồng/năm và từ bán sản phẩm du lịch bà con trực tiếp phục vụ khách, còn phải khoảng 950 triệu đồng. HTX đang vận hành tính đến chi phí quản lý, chi phí tái đầu tư nữa, ví rất tốt và bà con rất phấn khởi với nguồn thu dụ như tập huấn cho nhóm, khôi phục các sản nhập thêm không nhỏ từ du lịch [3]. phẩm văn hóa truyền thống… nên phí tour sẽ Lượng du khách đến Ta-Bhing có sự tăng cao hơn. Chính vì có nguồn kinh phí vận hành trưởng khá mạnh mẽ, từ chỗ chỉ có vài trăm riêng, nên bà con nơi đây có thể tự hoạt động người trong năm đầu tiên đến cả nghìn người trong 1 hoặc 2 năm mà sẽ không gặp khó khăn mỗi năm sau này. Điều đó cho thấy hiệu quả gì” (PVS, O., nữ, 36 tuổi). của dự án cũng như sự hấp dẫn từ những “kho 2.3. Cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch báu” của đồng bào Cơ Tu. Thực ra, nếu so sánh Đến Ta-Bhing, điều khiến du khách bất ngờ với các loại hình du lịch và các điểm du lịch là nếu nhìn vẻ bề ngoài thì ở đây không có gì khác, lượng du khách này không phải là một giống một điểm du lịch bởi sự vắng bóng của con số quá lớn, nhưng đó chính là kết quả nằm hệ thống nhà nghỉ, khách sạn, cửa hàng… trong tính toán của những người làm dự án và Đối với một số du khách, sự sơ sài về cơ sở hạ chính những người dân về “sức tải” của cộng tầng (nhất là hệ thống nhà vệ sinh công cộng) đồng để hạn chế tối đa tác động tiêu cực của gây ra không ít khó khăn; có những du khách du lịch đến đời sống của đồng bào nơi đây. muốn ngủ lại qua đêm để tìm hiểu sâu hơn Khách du lịch chủ yếu đến từ các nước châu về cuộc sống của người dân nhưng không có Âu và Nhật Bản. Theo thông tin từ một chuyên dịch vụ lưu trú qua đêm. gia quản lý dự án người Nhật của FIDR, trong Tại các thôn như thôn Zơ Ra, có một số điểm số những tour đã đến Ta-Bhing, có khoảng bán hàng lưu niệm, không phải tự phát mà do 70% là du khách nước ngoài, 30% là du khách HTX du lịch Ta-Bhing lập nên và quản lý. Trong trong nước (PVS, M., nữ, 36 tuổi). Không khó thôn Zơ Ra có một nhà sàn là nơi các bà các chị để lý giải về sự áp đảo của lượng khách nước tập trung làm sản phẩm thổ cẩm. Bên cạnh đó ngoài, bởi điều thu hút đối với họ chính là được là nhà trưng bày, giới thiệu và bán các sản phẩm tìm tòi, trải nghiệm những nét văn hóa rất mới dệt thổ cẩm. Khách du lịch đến Ta-Bhing không lạ ở các tộc người. Hơn nữa, dự án này được sự tiêu tiền trực tiếp tại mỗi nhà dân, mà thông hỗ trợ từ những chuyên gia người Nhật, nên qua các “phiếu mua hàng” để đổi lấy hàng hóa họ chính là những đại sứ quảng bá cho du lịch tại các điểm bán hàng tập trung. cộng đồng nơi đây, bằng chứng là có tới 70 - Để đặt được một tour DLDVCĐ ở Ta-Bhing, 80% tổng số du khách nước ngoài đến từ Nhật du khách phải đăng ký trước một tuần và chỉ Bản. Trong khi đó, đối với khách nội địa, chi phí liên hệ qua email, chứ không có số điện thoại. cho một lần trải nghiệm tại đây khá cao, do đó, Đối với người lần đầu đặt tour, việc liên hệ khá chỉ phù hợp với đối tượng khách ưa mạo hiểm, khó khăn và du khách thường phải mất thời khám phá và có khả năng chi trả cao. gian chờ đợi. Bên cạnh đó, với quy định chỉ Trước những băn khoăn về phí tour (tức đón khách theo đoàn, không đón khách lẻ, giá vé để được tham quan, trải nghiệm du lịch dẫn đến thiệt thòi cho những du khách muốn cộng đồng tại Ta-Bhing), chuyên gia dự án trải nghiệm, nghiên cứu một mình với tư cách người Nhật của FIDR lý giải: “Về giá cả, đoàn nhập thân văn hóa. Ngoài ra, việc không cho càng đông thì chi phí càng rẻ”. Chuyên gia cho khách ngủ qua đêm tại làng khiến cho nhu cầu biết thêm: “Vì bà con ở miền núi, ở những địa tìm hiểu sâu về cộng đồng Cơ Tu trở nên khó điểm xa đồng bằng nên phương tiện đi lại khó khăn. Nói về điều này, chuyên gia dự án người khăn, chi phí cho mua thực phẩm cũng như các Nhật của FIDR cho biết: “Khi đặt tour, du khách nhu yếu phẩm khác cao hơn so với ở thành phố. nên thông qua các công ty du lịch, còn đặt tour Thêm nữa, ở những điểm du lịch khác thì doanh trực tiếp tại cộng đồng thì bà con lại không có thu bà con nhận được khi có đoàn du lịch tới rất phương tiện để đưa đón, chính vì vậy sẽ gặp khó ít, chủ yếu thuộc về các công ty du lịch nên chi khăn khi di chuyển. Các công ty sẽ chủ động bán phí mà khách du lịch phải bỏ ra sẽ rẻ hơn. Còn tour và sắp xếp đoàn cho mình trên trang web 90 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
  6. VĂN HÓA DU LỊCH của họ. Nếu lên trang web của cộng đồng thì giao tiếp, các khóa đào tạo dịch vụ ẩm thực, thường liên lạc qua email để bà con có thời gian về hướng dẫn viên du lịch tại địa phương, sắp xếp, trả lời và khách phải chủ động việc đi lại những câu chuyện dân gian, các loại hình âm từ nơi khác đến Ta-Bhing” (PVS, M., nữ, 36 tuổi). nhạc, nghệ thuật truyền thống,... đã được khơi Tuy nhiên, khi được phỏng vấn, bỏ qua một số dậy và được tổ chức một cách hợp lý, để cung sự bất tiện nói trên, hầu hết du khách đều cảm cấp kỹ năng cho đồng bào nhằm phục vụ du thấy hài lòng về sự đón tiếp cũng như tình cảm khách một cách tốt nhất. chân thành của đồng bào và đều có nhiều ấn Điều đáng chú ý là, người dân ở Ta-Bhing tượng tốt đẹp về văn hóa và con người Cơ Tu. vẫn duy trì các công việc và đời sống sinh hoạt 2.4. Sự tham gia của cộng đồng như bình thường, chỉ khi có tour thì mọi người Đối với DLDVCĐ, cộng đồng đóng vai trò mới tham gia làm du lịch. Một người dân địa quan trọng trong việc tạo môi trường du lịch phương đã tham gia khoảng 3 năm với tư cách hấp dẫn. Cộng đồng bản địa không chỉ là chủ là thuyết minh viên, cho biết, chị rất vui khi có nhân văn hóa mà còn có thể là một hướng dẫn cơ hội làm du lịch như thế này, bởi chị vẫn đảm viên giới thiệu, quảng bá hiệu quả về văn hóa, bảo được các công việc bình thường của một lịch sử của địa phương với du khách. Bởi, bản người phụ nữ Cơ Tu như chăm sóc con cái, làm thân họ nắm giữ những tri thức rất quý báu nương rẫy,… mà lại có thêm thu nhập từ làm về tự nhiên, về văn hóa nơi họ đã sinh ra, lớn du lịch. Chị có cơ hội hiểu hơn về những giá lên và đang sống. Khi người dân bản địa được trị đặc sắc truyền thống của chính cộng đồng, hưởng lợi ích trực tiếp từ các di sản do thiên địa phương nơi mình sinh sống. Từ đó chị sẽ nhiên ban tặng và tổ tiên để lại, thì họ không truyền tải đến du khách những giá trị này bằng chỉ coi đó là di sản mà còn là tài sản của cộng tình yêu và sự tôn trọng đối với dân tộc mình đồng. Điều đó sẽ thúc đẩy họ tích cực tham gia (PVS, C., nữ, 29 tuổi). đóng góp vào các dự án phát triển du lịch bền Khi được hỏi rằng đâu là điều mà bạn cảm vững tại địa phương. thấy ấn tượng nhất khi đến thăm Ta-Bhing, Việc phát huy tối đa tính tích cực, chủ động một du khách chia sẻ: “Có nhiều điều ấn tượng, của cộng đồng Cơ Tu trong hoạt động du lịch nhưng điều làm cho tôi ấn tượng nhất đó là sự chính là một thành công rất lớn được đánh giá thân thiện và lòng hiếu khách của bà con. Thực cao của Dự án DLDVCĐ của dân tộc Cơ Tu ở ra ở nhiều nơi khác người ta cũng rất nhiệt tình, Ta-Bhing. Đến nay, mô hình này đã thu hút sự rất thân thiện nhưng ở đây mình cảm nhận được tham gia của hơn 2.500 người Cơ Tu với 451 sự gần gũi tự nhiên của bà con, tức là không phải hộ, tập trung chủ yếu tại xã Ta-Bhing, huyện người ta đang phải cố tỏ ra thân thiện với mình” Nam Giang [1]. (PVS, T., nam, 45 tuổi). Xuất phát từ chính sáng kiến của người dân 2.5. Công tác xúc tiến, quảng bá du lịch về việc họ muốn giới thiệu gì cho khách, dự án Công tác tuyên truyền, quảng bá về đã thành lập ở mỗi thôn các nhóm sáng kiến DLDVCĐ Cơ Tu đã và đang được thực hiện với cộng đồng theo thế mạnh của từng thôn. Hiện nhiều phương thức khác nhau. Chuyên gia của nay HTX du lịch Ta-Bhing đã có hơn 20 nhóm FIDR cho biết: “Về công tác quảng bá du lịch thì sáng kiến. Tại mỗi nhóm lại có trưởng nhóm chúng tôi đa số tận dụng phương tiện internet và các hướng dẫn viên riêng. Các thành viên như facebook, website, v.v. Bên cạnh đó, chúng trong ban điều hành tour có nhiệm vụ điều tôi đang liên kết với 10 công ty du lịch, lữ hành. phối các nhóm cùng hợp tác phục vụ khách. Nhưng trên thực tế thì chúng tôi không cho một Sau mỗi chuyến đón đoàn, ban điều hành công ty nào đứng ra quản lý hay kiểm soát cộng và các nhóm sáng kiến đều tổ chức các cuộc đồng. Những công ty đó chỉ liên kết và thông họp đánh giá để cải thiện chất lượng phục vụ qua cộng đồng để đặt tour” (PVS, M., nữ, 36 cho lần sau. Bên cạnh đó, chính quyền phối tuổi). Theo ông Đinh Hài - Giám đốc Sở Văn hợp với các chuyên gia Nhật Bản tổ chức các hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam, mô buổi tập huấn để hướng dẫn người dân các kỹ hình “DLDVCĐ của dân tộc Cơ Tu” có những năng làm DLDVCĐ. Các kiến thức về kỹ năng nét riêng biệt độc đáo, vì vậy cần mở rộng kết Số 32 (Tháng 6 - 2020) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 91
  7. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU nối với các điểm du lịch khác như thác Grăng Áp dụng SWOT, chúng tôi nhận thấy và đường mòn Hồ Chí Minh. Ông Hài khẳng DLDVCĐ của dân tộc Cơ Tu ở Ta-Bhing có định: “Thời gian tới, Sở sẽ giúp quảng bá mô những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách hình này trên website du lịch Quảng Nam cũng thức sau: như trong các hoạt động xúc tiến du lịch trong và * Điểm mạnh: ngoài nước. Đặc biệt sẽ giới thiệu 3 đơn vị lữ hành - Không phải huy động vốn do được FIDR là Công ty Cổ phần Du lịch dịch vụ Hội An, Công lấy làm điểm hỗ trợ (Gồm nhiều lĩnh vực không ty Cổ phần Du lịch và thương mại Lê Nguyễn và chỉ du lịch). Công ty Du lịch mạo hiểm lên khảo sát đưa khách - Nguồn khách quốc tế có khả năng chi tiêu đến” [4]. Một cán bộ Phòng Văn hóa và Thông cao ổn định đến từ FIDR. tin huyện Nam Giang cho biết: “Phòng đang xúc - Đặc trưng văn hóa truyền thống, cách tiến quảng bá bằng hình thức phát tờ rơi, trên các thức tổ chức cộng đồng, kiến trúc, phong tục trang mạng xã hội internet. Từ năm 2016, Phòng tập quán đặc sắc, rất khác biệt với các nhóm bắt đầu có cán bộ phụ trách về mảng công nghệ dân tộc thiểu số khác. thông tin” (PVS, R., nam, 25 tuổi). - Văn hóa truyền thống được bảo tồn khá Đến với DLDVCĐ Cơ Tu ở Ta-Bhing, du khách nguyên vẹn từ trang phục đến kiến trúc nhà ở, sẽ được tặng một số tờ rơi giới thiệu về tour du nhà cộng đồng, các tập tục cổ xưa và biểu diễn lịch mang tên “Hương sắc Cơ Tu”. Trong đó có dân gian - lễ hội. những thông tin sơ lược về dự án, về những - Được FIDR quảng bá miễn phí qua sản sản phẩm du lịch tiêu biểu; một số đề nghị đối phẩm dệt, được Nhà nước hỗ trợ quảng bá với du khách tham quan, trải nghiệm tour. Về trong các hội làng nghề, sự kiện trong nước. thông tin liên hệ với đơn vị điều hành tour, tờ - Nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên hay rơi cung cấp 2 địa chỉ email (cotucbt@fidr.vn và môi trường tự nhiên nguyên sơ chưa bị ảnh fidrvn@fidr.vn) và 1 số điện thoại cố định. hưởng nhiều bởi công nghiệp hóa. Việc quảng bá thông tin du lịch trên - Có nghề truyền thống. internet là một hình thức quảng bá phổ biến hiện nay. Tuy nhiên, khi tìm kiếm trên website - Tập tục, hành vi tín ngưỡng đã từng xảy ra http://quangnamtourism.com.vn là website chính như tục săn máu có thể gây tò mò cho khách du lịch thuộc nhóm đối tượng là các nhà thức của Trung tâm Thông tin xúc tiến du lịch nghiên cứu nhân chủng học, nhân học, tôn Quảng Nam, thì không có thông tin về điểm giáo tín ngưỡng và xã hội học (và những nhóm hay tour du lịch nào mang tên “DLDVCĐ của khách cùng mối quan tâm khác). dân tộc Cơ Tu ở Ta-Bhing”, mà chỉ giới thiệu về nghề dệt thổ cẩm Cơ Tu, làng truyền thống * Điểm yếu: của người Cơ Tu. Điều đó cho thấy, những - Cộng đồng chưa có nhiều kinh nghiệm thông tin du lịch trên trang web của Trung xây dựng sản phẩm du lịch và tiến hành tổ tâm Thông tin xúc tiến du lịch Quảng Nam là chức phục vụ du lịch. những thông tin cũ và chưa được cập nhật. - Mục tiêu bị phân tán: Ngoài DLDVCĐ, xã 3. Nhận xét về du lịch dựa vào cộng đồng Ta-Bhing phải phân bổ nguồn lực cho mục tiêu của dân tộc Cơ Tu ở xã Ta-Bhing và một số phát triển nghề truyền thống. vấn đề bàn luận - Khó thu hút khách du lịch nội địa. Để nhận diện những thuận lợi, khó khăn, - Chưa có trang web riêng và các hình thức cơ hội, thách thức của mô hình DLDVCĐ của tuyên truyền quảng bá còn nghèo nàn. dân tộc Cơ Tu tại Ta-Bhing, chúng tôi áp dụng - Năng lực ngoại ngữ của cộng đồng còn thấp. khung phân tích SWOT6 là một công cụ của - Một số tập tục, hành vi từng xảy ra trong ngành quản trị hiện đại giúp đánh giá và kiểm quá khứ ảnh hưởng xấu tới tâm lý khách du soát được những yếu tố bên trong - bên ngoài, lịch (Tục săn máu đã được tác giả người Pháp từ đó đưa ra được những chiến lược phù hợp viết thành sách, phát hành toàn thế giới, nhiều cho sự phát triển đúng hướng. bài báo gần đây cũng đề cập đến tập tục này). 92 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
  8. VĂN HÓA DU LỊCH - Chưa tổ chức được hoạt động homestay, sản văn hóa nghiêm ngặt hơn dành cho hoạt hoạt động điển hình trong sản phẩm DLDVCĐ động du lịch dẫn đến không thể phát triển du dẫn tới việc cộng đồng vẫn khá khép kín đối lịch đại chúng (lấy số lượt khách làm chủ đạo). với khách du lịch. - Kinh tế khủng hoảng, thị trường bị thu - HTX du lịch Ta-Bhing hoạt động chưa thực hẹp lại do khách du lịch thắt chặt chi tiêu. sự hiệu quả. - Thị trường du lịch bị giới hạn bởi nguồn - Ví trị địa lý xa xôi, khó khăn cho di chuyển, khách do FIDR liên hệ và giới thiệu về điểm. tiếp cận điểm của khách du lịch. - Xuất hiện nhiều điểm DLDVCĐ mới do các - Chưa tự chủ quy trình khép kín trong tỉnh thành học tập mô hình DLDVCĐ từ các DLDVCĐ (thị trường, tổ chức bán sản phẩm du điểm đã được thực hiện thành công. lịch, thực hiện sản phẩm du lịch). - Các công ty du lịch - lữ hành quan tâm * Cơ hội: không nhiều đến điểm. - Khách du lịch quốc tế đến Việt Nam ngày - Mục tiêu phát triển bền vững trên cả ba càng đông, trong đó khách du lịch có trách khía cạnh khó được đảm bảo do phụ thuộc nhiệm, du lịch xanh và DLDVCĐ có tỷ lệ ngày nhiều vào sự hỗ trợ bên ngoài (FIDR, chính càng tăng (đến từ các quốc gia phát triển). quyền địa phương…). - Ngành Du lịch Việt Nam quan tâm nhiều Kết luận hơn đến công tác xúc tiến phát triển du lịch Để đánh giá tính hiệu quả của một dự ra thị trường quốc tế (đầu tư tiền và chất án DLDVCĐ, các chỉ số kinh tế như thu nhập xám nhiều hơn vào hoạt động marketing, đầu người, lượt khách, doanh thu du lịch promotion). theo năm,… thường đóng vai trò quyết định. - Hệ thống pháp luật trong lĩnh vực du lịch Ngược lại, khi đánh giá tính bền vững của dự ngày càng được hoàn thiện. Tránh được chi phí án DLDVCĐ, vấn đề không chỉ tập trung vào “lót tay”, bôi trơn khi đăng ký hoặc vận hành các chỉ số thống kê trong thời gian dự án được sản phẩm. triển khai mà còn phải thực hiện đánh giá, dự - Hệ thống giao thông vận tải ở Quảng Nam đoán hướng phát triển và dựa vào chỉ số thống ngày càng phát triển và được hiện đại hóa. kê dài hạn sau khi dự án kết thúc. Trong thực - Thông tin liên lạc phát triển, trong đó có tiễn, để phát triển một điểm DLDVCĐ theo các thể kể đến internet, tỷ lệ điện thoại di động nguyên tắc bền vững, đòi hỏi sự nỗ lực rất lớn được sử dụng trong giới trẻ… của các bên liên quan bao gồm chính quyền địa - Nhiều điểm DLDVCĐ khác đang trong giai phương - cộng đồng - tổ chức tài trợ - hệ thống đoạn thoái trào do thời gian phát triển lâu, dịch doanh nghiệp du lịch chứ không chỉ dựa vào vụ nhàm chán và không duy trì được mục tiêu một hoặc hai chủ thể. Trường hợp ở Ta-Bhing, phát triển bền vững (ví dụ: bản Lác, Hòa Bình). chúng tôi cho rằng việc chỉ dựa vào FIDR hoặc nỗ lực của chính quyền để phát triển DLDVCĐ - Có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ FIDR, giai đoạn 3 là chưa đủ. Thêm vào đó, Ta-Bhing là một trong có thêm sự tham gia của tổ chức cấp cao hơn là những trường hợp nghiên cứu phức tạp, có sự JICA với nguồn vốn và phạm vi hoạt động rộng đan xen, chồng lấn các dự án phát triển cộng hơn. Đặc biệt JICA đã có nhiều kinh nghiệm đồng, y tế, nông nghiệp, phục hồi nghề truyền trong các dự án DLDVCĐ trên khắp nước ta. thống với dự án DLDVCĐ. Hơn nữa, mục tiêu * Thách thức của nhà tài trợ FIDR là khá tham vọng khi tập - Nhiều điểm DLDVCĐ khác đã rất phát trung vào việc phát triển toàn diện (chứ không triển và hút khách từ các trung tâm du lịch lớn chỉ là du lịch) một cộng đồng thuộc nhóm dân như các điểm DLDVCĐ miền núi phía Bắc, các tộc ít người. Do đó, để phát triển DLDVCĐ một tỉnh Tây Nguyên và Hội An. cách toàn diện, phải có các giải pháp đồng bộ - Áp lực phát triển du lịch bền vững dẫn đến về cơ chế chính sách, về tổ chức, quy hoạch, những quy định bảo vệ môi trường, bảo tồn di quản lý và cả về truyền thông, giáo dục, có như Số 32 (Tháng 6 - 2020) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 93
  9. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU vậy, DLDVCĐ của dân tộc Cơ Tu mới có hiệu 6 SWOT là chữ cái đầu của 4 từ tiếng Anh: S quả dài lâu trong tương lai, đảm bảo tính phát (strength): điểm mạnh; W (weak): điểm yếu; O triển bền vững đúng như định hướng ban (oppotunity): cơ hội; T (threat): thách thức hay đầu của các bên liên quan khi quyết định làm nguy cơ. SWOT là sản phẩm từ một nghiên cứu DLDVCĐ nơi đây. của Trường Đại học Standford (Mỹ) được tiến hành trên 500 tổ chức, doanh nghiệp toàn nước T.S.T; L.H.T Mỹ. Không chỉ được sử dụng trong lĩnh vực kinh tế học, phương pháp SWOT còn được áp dụng trong nhiều lĩnh vực, ngành nghề khác, trong đó Chú thích có du lịch. 1 Các trích dẫn phỏng vấn sâu trong bài viết là tư liệu điền dã dân tộc học của nhóm tác giả tại Tài liệu tham khảo xã Ta-Bhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, 1. BT (2017), “Mô hình Du lịch dựa vào cộng tháng 7/2018. đồng Cơ Tu phát huy hiệu quả”, http://www. 2 FIDR là một tổ chức phi chính phủ Nhật Bản, antv.gov.vn/tin-tuc/kinh-te/mo-hinh-du-lich- được Bộ Ngoại giao Việt Nam cấp Giấy Đăng ký dua-vao-cong-dong-co-tu-phat-huy-hieu- Văn phòng Dự án tại Đà Nẵng, hoạt động trong qua-217265.html lĩnh vực hỗ trợ cải thiện dinh dưỡng, cải thiện an ninh lương thực và phát triển DLDVCĐ. Tính 2. Nguyễn Đình Hòe, Vũ Văn Hiếu (2001), Du lịch đến nay, FIDR đã và đang triển khai hơn 40 dự bền vững, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. án trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, cứu trợ,… tại 3. Gia Khang (2018), “Phát triển du lịch dựa một số tỉnh, thành phố ở khu vực miền Trung - vào giá trị văn hóa Cơ Tu”, http://baoquangnam. Tây Nguyên. vn/du-lich/201807/phat-trien-du-lich-dua-vao- 3 Số liệu tính đến 31/12/2012 theo Cổng gia-tri-van-hoa-co-tu-806512/ thông tin điện tử huyện Nam Giang. 4. Khánh Linh (2013), “Dự án Du lịch dựa 4 “Săn máu, lấy đầu người” từng là một tập vào cộng đồng Cơ Tu: Cải thiện sinh kế cho tục có thật của người Cơ Tu ở Quảng Nam và khu người dân”, http://baoquangnam.vn/kinh-te/ vực miền Trung - Tây Nguyên. Tập tục này có từ thoi-su-kinh-te/201307/du-an-du-lich-dua-vao- xa xưa nhưng được công chúng biết đến và làm cong-dong-co-tu-cai-thien-sinh-ke-cho-nguoi- rúng động dư luận khi cuốn sách Những kẻ săn dan-323339/ máu (Les Chasseurs de Sang) của Le Pichon - một 5. P.H (2018), “Người Cơ Tu làm du lịch cộng người lính viễn chinh Pháp - được công bố. Trong đồng”, https://baotintuc.vn/dan-toc-mien-nui/ hồi ký của nhà cách mạng Quách Xuân cũng nguoi-cotu-lam-du-lich-cong-dong-2018040916 nhắc nhiều đến tập tục này của người Cơ Tu. Cho 2014782.htm đến nay, trong các công trình nghiên cứu về tộc 6. Đặng Quang Thành (2000), Phát huy bản người Cơ Tu, các nhà nghiên cứu Việt Nam đều sắc văn hóa dân tộc trong kinh doanh du lịch, Nxb. thừa nhận: Săn máu là một tập tục có thật trong Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh. quá khứ của dân tộc Cơ Tu, là những cuộc chiến “săn máu - nợ đầu” kéo dài ngay trong tộc người 7. Trương Sỹ Tâm (chủ nhiệm) (2018), Du lịch này. Những mùa săn máu của người Cơ Tu trước dựa vào cộng đồng theo hướng bền vững của đồng đây chủ yếu liên quan đến quan niệm về thần linh bào dân tộc Cơ Tu xã Ta-Bhing, huyện Nam Giang, của cộng đồng, dùng máu người để cúng Giàng, tỉnh Quảng Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp mong cho mùa màng được tốt, trong làng không Trường, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội. còn ai bị “chết xấu”. Những trận chiến như vậy 8. Bùi Thị Hải Yến (chủ biên) (2012), Du lịch thường được đồng bào gọi với cái tên “giặc mùa”. dựa vào cộng đồng, Nxb. Giáo dục, Hà Nội. 5 Về sau, trên thực tế, bà con vẫn tiếp khách nhóm nhỏ hơn, từ 2 đến 5 người nhưng chương trình tour sẽ rút gọn, du khách không được trải Ngày nhận bài: 31 - 5 - 2020 nghiệm phần tái hiện lễ hội cộng đồng, cũng Ngày phản biện, đánh giá: 5 - 6 - 2020 không đi hết cả 7 thôn, mà chỉ đi tham quan 2 thôn, khám phá cuộc sống thường nhật của bà con. Ngày chấp nhận đăng: 25 - 6 - 2020 94 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
nguon tai.lieu . vn
Du lịch Truyện ngắn Truyện tranh - Thiếu nhi Thể dục thể thao Truyện ma - Kinh dị Truyện cười Truyện kiếm hiệp Văn học nước ngoài Địa Lý