Xem mẫu
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
THIẾT LẬP MÔ HÌNH CẢNH BÁO VỚI ĐỘ TRỄ THỜI GIAN
CHO DỊCH SỐT DENGUE/SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE TẠI HÀ NỘI
Lê Thị Ngọc Anh1, Nguyễn Thị Lan Hương1, Nguyễn Hoàng Long1,
Nguyễn Thị Thanh Xuân1, Nguyễn Nhật Cảm2
1
Trường Đại học Y Hà Nội; 2Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội
Việt Nam là một trong những nước chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu. Bên cạnh các tác động
đến môi trường tự nhiên và hoạt động của con người, biến đổi khí hậu còn có ảnh hưởng mạnh mẽ đến dịch
bệnh và các thực thể trong sinh quyển. Sốt xuất huyết Dengue là bệnh chịu sự ảnh hưởng lớn bởi khí hậu.
Với tính chất như vậy, nhưng số nghiên cứu về khí hậu lien quan tới số lượng ca mắc còn hạn chế. Mục tiêu
nghiên cứu nhằm phân tích mối tương quan giữa các yếu tố khí hậu với tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết
Dengue trong giai đoạn 2009 - 2011 dựa trên phương pháp nghiên cứu sinh thái học. Kết quả cho thấy có
mối liên quan chặt chẽ giữa các yếu tố thời tiết với sự gia tăng tỷ lệ mắc và khoảng thời gian từ tháng 6 đến
tháng 12 là thời gian thường xảy ra dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue, khi nhiệt độ, lượng mưa, hay
lượng bốc hơi có xu hướng tăng cao nhất trong năm. Mô hình dự báo với độ trễ 2 tháng có khả năng dự báo
tốt hơn so với các mô hình khác.
Từ khóa: sốt dengue, mô hình, dự báo, thời tiết
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue
(SD/SXHD) là một vấn đề luôn mang tính chất
thời sự của Y tế công cộng, do bệnh thường
có tính chất bùng phát thành dịch lớn và gây
tỷ lệ tử vong khá cao. Theo báo cáo của Tổ
chức Y tế Thế giới, mỗi năm có tới 50 đến 100
gió mùa rất thích hợp cho sự bùng phát dịch
bệnh sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue.
Trong những năm gần đây, tình hình dịch sốt
Dengue/sốt xuất huyết Dengue tại Việt Nam
có nhiều diễn biến phức tạp. Tại Hà Nội, từ
năm 1992 đến nay sốt xuất huyết Dengue
luôn là bệnh nguy hiể̉m hàng đầu trong các
bệnh truyề̀n nhiễm với số mắc cao. Hàng năm
triệu người bị nhiễm sốt Dengue/sốt xuất
huyết Dengue, khoảng 500.000 người phải
số ca nghi mắc sốt xuất huyết cao, đặc biệt
năm 2009 là năm với số mắc cao nhất từ
nhập viện do bệnh mỗi năm, và xấp xỉ 2,5 tỷ
trước đến nay với tổng số 15.746 ca nghi mắc
[9]. Theo thống kê của tác giả Thiều Đức Anh,
người đang phải sống chung với sốt Dengue/
sốt xuất huyết Dengue [1]. Tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue đặc biệt cao tại
các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới, các nước
Nam và Đông Nam Á; các nước Trung và
Nam Mỹ.
Việt Nam là một quốc gia thuộc khu vực
Đông Nam Á, với đặc điểm khí hậu nhiệt đới
Địa chỉ liên hệ: Lê Thị Ngọc Anh, Phòng Công nghệ thông
tin, Trường Đại học Y Hà Nội
Email: lengocanh@hmu.edu.vn
Ngày nhận: 08/03/2013
Ngày được chấp thuận: 20/6/2013
TCNCYH 83 (3) - 2013
từ năm 1998 đến 2009, tỷ lệ mắc tại Hà Nội từ
132,4 ca (1998) trên 100.000 dân, đạt thấp
nhất vào giai đoạn 1999 - 2005 (từ 1,7 - 4,7
ca/100.000 dân) rồi tăng lên trong năm 2006 2008 (60 - 80 ca/100.000 dân) và đạt đỉnh
năm 2009 với 217,9 ca/100.000 dân. Vì
những lý do trên, cần thiết phải xây dựng các
mô hình dự báo dịch để hỗ trợ công
phòng chống dịch đạt hiệu quả cao.
tác
Nhiều nghiên cứu trên thế giới phát triển
các mô hình cảnh báo dịch bệnh dựa vào các
yếu tố khí hậu cũng được xây dựng, với các
187
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
thông số được sử dụng nhiều nhất bao gồm:
được áp dụng nhằm tìm mối tương quan
độ ẩm tương đối, nhiệt độ, lượng mưa [2, 3,
4]. Tại Việt Nam, nghiên cứu của Đỗ Thị
giữa các yếu tố khí hậu với số ca mắc sốt
Dengue/sốt xuất huyết Dengue được báo cáo
Thanh Toàn và cộng sự cũng đưa ra mô hình
dự báo tỷ lệ mắc bệnh tại Hà Nội dựa trên số
theo tháng.
Số liệu hàng tháng các trường hợp mắc
liệu về tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết
Dengue giai đoạn 1998 - 2009 và 3 yếu tố
sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue từ tháng
1/2009 tới tháng 12/2011 ở Hà Nội được thu
này, cùng với yếu tố tốc độ gió [5]. Tuy nhiên
thập từ Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội với
mô hình này chưa tính toán đến độ trễ thời
gian, do đó có thể có sai sót trong việc dự
các dữ liệu về số ngày mắc, địa điểm những
báo. Với mong muốn cập nhập thêm các dữ
kiện, cũng như xây dựng các mô hình cảnh
chẩn đoán xét nghiệm. Tổng số ca mắc trong
3 năm là 23.857 trường hợp. Do số ca mắc,
báo dịch bệnh chính xác hơn, chúng tôi tiến
phân bố không chuẩn, nhóm nghiên cứu tiến
ca mắc, tuổi, giới, nghề nghiệp bệnh nhân và
hành nghiên cứu với các mục tiêu: Xác định
mối liên quan giữa một số yếu tố thời tiết với
hành chuyển dạng số liệu sang dạng lôgarit
tỷ lệ mắc sốt Dengue/Sốt xuất huyết Dengue
tại Hà Nội từ năm 2009 - 2011.
tuyến tính đa biến.
nhằm áp dụng phương pháp phân tích hồi quy
Số liệu thời tiết và khí hậu theo tháng tại
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
1. Địa điểm
Thành phố Hà Nội nằm ở phía Bắc Việt
Nam và nằm trong vùng Đồng bằng châu thổ
sông Hồng. Hà Nội mang đủ khí hậu cận nhiệt
đới ẩm đặc trưng của miền Bắc với mùa hè
nóng ẩm, mưa nhiều và mùa đông lạnh-khô, ít
mưa về đầu mùa và có mưa phùn vào nửa
cuối mùa. Do tác động của biển, Hà Nội có độ
ẩm và lượng mưa khá lớn, trung bình 114
ngày mưa một năm. Một đặc điểm rõ nét của
khí hậu Hà Nội là sự thay đổi và khác biệt của
hai mùa nóng, lạnh. Mùa nóng kéo dài từ
tháng 5 tới tháng 9, kèm theo mưa nhiều,
Hà Nội từ năm 2009 đến 2011 được cung cấp
bởi Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc gia,
bao gồm số liệu về nhiệt độ trung bình, nhiệt
độ lớn nhất và nhỏ nhất trong tháng, lượng
mưa trung bình, lượng mưa cao nhất, độ ẩm
tương đối và lượng bốc hơi. Các biến khí hậu
này được coi là biến độc lập, trong khi biến số
về số ca mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue được coi là biến phụ thuộc trong mô hình.
Phương trình hồi quy có dạng:
Y = a + b1x1 + b2x2 + b3x3 + b4x4 + ... + bixi
Trong đó: Y là số ca mắc mới sốt Dengue/
sốt xuất huyết Dengue.
nhiệt độ trung bình 28,1°C. Từ tháng 11 tới
a là độ dốc.
tháng 3 năm sau là mùa đông với nhiệt độ
trung bình 18,6°C. Nhiệt độ xuống thấp nhất
b là hệ số chặn và x là giá trị hàng tháng
được được ghi nhận tại đây có thể đạt tới 6 7°C và cao nhất lên tới 38 - 40°C, cá biệt năm
2008 kỷ lục là 42,8°C.
2. Phương pháp
Phương pháp nghiên cứu sinh thái học
188
của các yếu tố thời tiết khí hậu. Độ chính xác
của mô hình được đo lường bằng hệ số xác
định R2 được hiệu chỉnh.
Kết quả mô hình sẽ cho thấy sự thay đổi
của bất kỳ yếu tố thời tiết nào được bao gồm
trong mô hình cũng sẽ dẫn đến sự thay đổi về
TCNCYH 83 (3) - 2013
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue.
3. Xử lý số liệu: Số liệu được phân tích bằng phần mềm STATA 10.0
III. KẾT QUẢ
Trong thời gian từ tháng 1/2009 đến tháng 12/2011, tổng cộng 23.857 trường hợp mắc sốt
Dengue/sốt xuất huyết Dengue được báo cáo.
Biểu đồ 1. Tổng số ca mắc sốt dengue/sốt xuất huyết dengue được khai báo theo tháng
(1/2009 - 12/2011) tại Hà Nội (tổng = 23.857)
Biểu đồ 1 cho thấy, số ca mắc cao nhất vào tháng 9/2009 (4,157 ca) và thấp nhất vào tháng 2
- 3/2009 (12 ca).
Biểu đồ 2. Tổng số ca mắc sốt dengue/sốt xuất huyết dengue theo tháng được báo cáo
(từ tháng 1 đến tháng 12) tại Hà Nội (tổng = 23.857)
Kết quả biểu đồ 2 cho thấy, dịch tập trung bùng phát từ tháng 6 đến tháng 12 hàng năm, đặc
biệt từ tháng 8 đến tháng 11, dịch bùng phát mạnh mẽ với tỷ lệ mắc cao hơn đáng kể so với các
tháng khác trong năm.
Bảng 1 cho thấy thời gian từ tháng 6 đến tháng 12 tỷ lệ mắc bệnh tăng cao, đặc biệt là các
tháng từ tháng 8 tới tháng 11, sau thời điểm từ tháng 4 trở đi, khi các yếu tố như nhiệt độ, lượng
mưa, hay lượng bốc hơi có xu hướng tăng cao nhất trong năm.
TCNCYH 83 (3) - 2013
189
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Bảng 1. Phân bố các ca bệnh mới mắc SD/SXHD và các yếu tố thời tiết theo tháng
Lượng mưa
(mm)**
Nhiệt độ (oC)**
Tháng
Số ca
mắc*
Trung
bình
Cao
nhất
Thấp
nhất
Trung
bình
Cao
nhất
Độ ẩm
tương
đối (%)**
Lượng
bốc hơi
(mm)**
Tháng 1
216
16,80
16,87
14,70
10,33
5,33
76,67%
73,00
Tháng 2
101
18,03
21,03
16,23
21,33
8,33
82,67%
51,00
Tháng 3
103
20,93
24,17
19,07
27,67
7,67
85,00%
48,67
Tháng 4
103
24,50
28,53
22,17
79,33
51,33
79,00%
68,33
Tháng 5
171
27,40
31,67
24,47
147,33
57,67
77,67%
87,00
Tháng 6
488
29,67
34,33
26,70
180,67
39,67
74,33%
94,67
Tháng 7
1307
29,93
34,30
27,13
319,00
96,33
78,67%
93,33
Tháng 8
3821
28,77
32,70
26,20
333,33
88,33
82,00%
68,50
Tháng 9
5623
27,90
32,03
25,27
256,67
82,00
76,50%
92,00
Tháng 10
5896
26,60
30,55
24,10
86,50
31,00
76,50%
86,00
Tháng 11
4819
25,25
29,40
22,55
130,50
70,00
76,50%
85,00
Tháng 12
1209
19,35
22,85
17,10
11,00
8,00
76,00%
71,50
* Tổng số ca mắc từ 1/2009 - 12/2011
** Số liệu chia trung bình trong 3 năm từ 2009 - 2011
Bảng 2. Mô hình hồi quy tuyến tính đa biến ảnh hưởng của các yếu tố thời tiết lên tỷ lệ
mới mắc SD/SXHD tại Hà Nội (2009 - 2011)
Mô
hình
Hệ số
hồi
quy
Sai số
chuẩn
t
p
95%CI
Hệ số chặn
1,192
1,142
1,04
0,305
-1,143 - 3,529
Lượng bốc hơn
0,049
0,015
3,39
0,002
0,020 - 0,079
Hệ số chặn
1,103
0,920
1,20
0,241
-0,783 - 2,988
Lượng mưa trung bình
0,007
0,002
3,49
0,002
0,003 - 0,010
Lượng bốc hơi
0,041
0,012
3,28
0,003
0,015 - 0,066
Hệ số chặn
-2,734
1,458
-1,87
0,073
-5,738 - 0,269
Lượng bốc hơi
0,039
0,019
2,09
0,047
0,001 - 0,078
Lượng mưa trung bình
0,010
0,003
2,99
0,006
0,003 - 0,017
Lượng mưa cao nhất
-0,021
0,009
-2,34
0,001
-0,040 - -0,003
Biến
1
2
3
190
Prob
>F
R2
0,002
0,26
0,000
0,52
0,000
0,73
TCNCYH 83 (3) - 2013
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Mô
hình
Biến
Nhiệt độ trung bình
Hệ số
hồi
quy
Sai số
chuẩn
t
p
95%CI
Prob
>F
R2
0,257
0,070
3,69
0,028
0,114 - 0,401
0,000
0,73
Mô hình 1: Không có độ trễ thời gian: Log (Dm*) = 1,19 + 0,05*lượng bốc hơi
Mô hình 2: Sau 1 tháng: Log(D1m*) = 1,10 + 0,041*lượng bốc hơi + 0,01*lượng mưa
Mô hình 3: Sau 2 tháng: Log(D2m*) = -2.73 + 0.26*nhiệt độ trung bình + 0.04* lượng bốc hơi +
0.01*lượng mưa trung bình - 0.02*lượng mưa tối đa
*Dm: số trường hợp bệnh
Ba mô hình hồi quy tuyến tính đa biến
chứng minh là bệnh dịch có xu hướng chịu
được sử dụng để xem xét ảnh hưởng của các
yếu tố thời tiết tới khả năng mắc bệnh sốt
ảnh hướng lớn của khí hậu [6]. Các nghiên
cứu cũng đưa ra những mô hình cảnh báo
Dengue/sốt xuất huyết Dengue, thể hiện tại
bảng 2. Mô hình đầu tiên được sử dụng để
dịch bệnh sớm dựa vào các yếu tố khí hậu
nhằm giúp khống chế dịch bệnh một cách có
xem xét mối tương quan giữa các yếu tố khí
hậu trong một tháng và tỷ lệ mắc sốt Dengue/
hiệu quả nhất. Kết quả phân tích của nhóm
nghiên cứu cũng cho thấy, các yếu tố khí hậu
sốt xuất huyết Dengue trong chính tháng đó.
cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc gia
2
Giá trị R sau khi hiệu chỉnh của mô hình là
0,26 chỉ ra rằng mô hình này chỉ giải thích
tăng số lượng ca bệnh sốt Dengue/sốt xuất
huyết Dengue tại Hà Nội. Kết quả cho thấy,
được 26% sự tăng giảm các ca mắc sốt
Dengue/sốt xuất huyết Dengue tại Hà Nội.
dịch thường xảy ra từ tháng 6 tới tháng 12
hàng năm, đặc biệt là các tháng từ tháng 8 tới
Dựa vào đặc điểm sinh sản và phát triển
của muỗi (phát triển từ trứng thành muỗi
tháng 11, sau thời điểm từ tháng 4 trở đi, khi
các yếu tố như nhiệt độ, lượng mưa, hay
trưởng thành từ 7 đến 45 ngày), nhóm nghiên
lượng bốc hơi có xu hướng tăng cao nhất
cứu phát triển các mô hình đánh giá tương
quan giữa các yếu tố thời tiết một tháng với số
trong năm. Kết quả này phù hợp với nghiên
cứu giai đoạn từ năm 1998 - 2009 của tác giả
ca mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue
sau 1 tháng và sau 2 tháng. Kết quả cho thấy,
Đỗ Thị Thanh Toàn và cộng sự [5] khi các tác
giả nhận định dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết
giá trị R2 sau khi hiệu chỉnh của mô hình sau 1
tháng là 0,52 và của mô hình sau 2 tháng là
Dengue xảy ra vào khỏang thời gian từ tháng
6 tới tháng 11, là khoảng thời gian có nhiệt độ
0,73. Nhóm nghiên cứu chọn mô hình 3 là mô
trung bình, lượng mưa và độ ẩm cao nhất, và
hình tối ưu cho nghiên cứu này, với các yếu tố
nhiệt độ trung bình, lượng bốc hơi, lượng
tốc độ gió giảm. Nghiên cứu này có sử dụng
thêm yếu tố lượng mưa lớn nhất trong tháng,
mưa trung bình và lượng mưa tối đa giải thích
được 73% sự tăng giảm các ca mắc sốt Den-
do theo nghiên cứu tại Đài Loan năm 2011,
lượng mưa lớn bất thường cũng có khả năng
gue/sốt xuất huyết Dengue.
gây bệnh dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue sau 70 ngày gấp 2,09 lần so với bình
IV. BÀN LUẬN
Dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue,
qua các nghiên cứu trên thế giới, đã được
TCNCYH 83 (3) - 2013
thường [7].
Nghiên cứu của chúng tôi bước đầu xây
dựng mô hình dự báo có sử dụng thêm độ trễ
191
nguon tai.lieu . vn
THIẾT LẬP MÔ HÌNH CẢNH BÁO VỚI ĐỘ TRỄ THỜI GIAN
CHO DỊCH SỐT DENGUE/SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE TẠI HÀ NỘI
Lê Thị Ngọc Anh1, Nguyễn Thị Lan Hương1, Nguyễn Hoàng Long1,
Nguyễn Thị Thanh Xuân1, Nguyễn Nhật Cảm2
1
Trường Đại học Y Hà Nội; 2Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội
Việt Nam là một trong những nước chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu. Bên cạnh các tác động
đến môi trường tự nhiên và hoạt động của con người, biến đổi khí hậu còn có ảnh hưởng mạnh mẽ đến dịch
bệnh và các thực thể trong sinh quyển. Sốt xuất huyết Dengue là bệnh chịu sự ảnh hưởng lớn bởi khí hậu.
Với tính chất như vậy, nhưng số nghiên cứu về khí hậu lien quan tới số lượng ca mắc còn hạn chế. Mục tiêu
nghiên cứu nhằm phân tích mối tương quan giữa các yếu tố khí hậu với tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết
Dengue trong giai đoạn 2009 - 2011 dựa trên phương pháp nghiên cứu sinh thái học. Kết quả cho thấy có
mối liên quan chặt chẽ giữa các yếu tố thời tiết với sự gia tăng tỷ lệ mắc và khoảng thời gian từ tháng 6 đến
tháng 12 là thời gian thường xảy ra dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue, khi nhiệt độ, lượng mưa, hay
lượng bốc hơi có xu hướng tăng cao nhất trong năm. Mô hình dự báo với độ trễ 2 tháng có khả năng dự báo
tốt hơn so với các mô hình khác.
Từ khóa: sốt dengue, mô hình, dự báo, thời tiết
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue
(SD/SXHD) là một vấn đề luôn mang tính chất
thời sự của Y tế công cộng, do bệnh thường
có tính chất bùng phát thành dịch lớn và gây
tỷ lệ tử vong khá cao. Theo báo cáo của Tổ
chức Y tế Thế giới, mỗi năm có tới 50 đến 100
gió mùa rất thích hợp cho sự bùng phát dịch
bệnh sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue.
Trong những năm gần đây, tình hình dịch sốt
Dengue/sốt xuất huyết Dengue tại Việt Nam
có nhiều diễn biến phức tạp. Tại Hà Nội, từ
năm 1992 đến nay sốt xuất huyết Dengue
luôn là bệnh nguy hiể̉m hàng đầu trong các
bệnh truyề̀n nhiễm với số mắc cao. Hàng năm
triệu người bị nhiễm sốt Dengue/sốt xuất
huyết Dengue, khoảng 500.000 người phải
số ca nghi mắc sốt xuất huyết cao, đặc biệt
năm 2009 là năm với số mắc cao nhất từ
nhập viện do bệnh mỗi năm, và xấp xỉ 2,5 tỷ
trước đến nay với tổng số 15.746 ca nghi mắc
[9]. Theo thống kê của tác giả Thiều Đức Anh,
người đang phải sống chung với sốt Dengue/
sốt xuất huyết Dengue [1]. Tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue đặc biệt cao tại
các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới, các nước
Nam và Đông Nam Á; các nước Trung và
Nam Mỹ.
Việt Nam là một quốc gia thuộc khu vực
Đông Nam Á, với đặc điểm khí hậu nhiệt đới
Địa chỉ liên hệ: Lê Thị Ngọc Anh, Phòng Công nghệ thông
tin, Trường Đại học Y Hà Nội
Email: lengocanh@hmu.edu.vn
Ngày nhận: 08/03/2013
Ngày được chấp thuận: 20/6/2013
TCNCYH 83 (3) - 2013
từ năm 1998 đến 2009, tỷ lệ mắc tại Hà Nội từ
132,4 ca (1998) trên 100.000 dân, đạt thấp
nhất vào giai đoạn 1999 - 2005 (từ 1,7 - 4,7
ca/100.000 dân) rồi tăng lên trong năm 2006 2008 (60 - 80 ca/100.000 dân) và đạt đỉnh
năm 2009 với 217,9 ca/100.000 dân. Vì
những lý do trên, cần thiết phải xây dựng các
mô hình dự báo dịch để hỗ trợ công
phòng chống dịch đạt hiệu quả cao.
tác
Nhiều nghiên cứu trên thế giới phát triển
các mô hình cảnh báo dịch bệnh dựa vào các
yếu tố khí hậu cũng được xây dựng, với các
187
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
thông số được sử dụng nhiều nhất bao gồm:
được áp dụng nhằm tìm mối tương quan
độ ẩm tương đối, nhiệt độ, lượng mưa [2, 3,
4]. Tại Việt Nam, nghiên cứu của Đỗ Thị
giữa các yếu tố khí hậu với số ca mắc sốt
Dengue/sốt xuất huyết Dengue được báo cáo
Thanh Toàn và cộng sự cũng đưa ra mô hình
dự báo tỷ lệ mắc bệnh tại Hà Nội dựa trên số
theo tháng.
Số liệu hàng tháng các trường hợp mắc
liệu về tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết
Dengue giai đoạn 1998 - 2009 và 3 yếu tố
sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue từ tháng
1/2009 tới tháng 12/2011 ở Hà Nội được thu
này, cùng với yếu tố tốc độ gió [5]. Tuy nhiên
thập từ Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội với
mô hình này chưa tính toán đến độ trễ thời
gian, do đó có thể có sai sót trong việc dự
các dữ liệu về số ngày mắc, địa điểm những
báo. Với mong muốn cập nhập thêm các dữ
kiện, cũng như xây dựng các mô hình cảnh
chẩn đoán xét nghiệm. Tổng số ca mắc trong
3 năm là 23.857 trường hợp. Do số ca mắc,
báo dịch bệnh chính xác hơn, chúng tôi tiến
phân bố không chuẩn, nhóm nghiên cứu tiến
ca mắc, tuổi, giới, nghề nghiệp bệnh nhân và
hành nghiên cứu với các mục tiêu: Xác định
mối liên quan giữa một số yếu tố thời tiết với
hành chuyển dạng số liệu sang dạng lôgarit
tỷ lệ mắc sốt Dengue/Sốt xuất huyết Dengue
tại Hà Nội từ năm 2009 - 2011.
tuyến tính đa biến.
nhằm áp dụng phương pháp phân tích hồi quy
Số liệu thời tiết và khí hậu theo tháng tại
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
1. Địa điểm
Thành phố Hà Nội nằm ở phía Bắc Việt
Nam và nằm trong vùng Đồng bằng châu thổ
sông Hồng. Hà Nội mang đủ khí hậu cận nhiệt
đới ẩm đặc trưng của miền Bắc với mùa hè
nóng ẩm, mưa nhiều và mùa đông lạnh-khô, ít
mưa về đầu mùa và có mưa phùn vào nửa
cuối mùa. Do tác động của biển, Hà Nội có độ
ẩm và lượng mưa khá lớn, trung bình 114
ngày mưa một năm. Một đặc điểm rõ nét của
khí hậu Hà Nội là sự thay đổi và khác biệt của
hai mùa nóng, lạnh. Mùa nóng kéo dài từ
tháng 5 tới tháng 9, kèm theo mưa nhiều,
Hà Nội từ năm 2009 đến 2011 được cung cấp
bởi Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc gia,
bao gồm số liệu về nhiệt độ trung bình, nhiệt
độ lớn nhất và nhỏ nhất trong tháng, lượng
mưa trung bình, lượng mưa cao nhất, độ ẩm
tương đối và lượng bốc hơi. Các biến khí hậu
này được coi là biến độc lập, trong khi biến số
về số ca mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue được coi là biến phụ thuộc trong mô hình.
Phương trình hồi quy có dạng:
Y = a + b1x1 + b2x2 + b3x3 + b4x4 + ... + bixi
Trong đó: Y là số ca mắc mới sốt Dengue/
sốt xuất huyết Dengue.
nhiệt độ trung bình 28,1°C. Từ tháng 11 tới
a là độ dốc.
tháng 3 năm sau là mùa đông với nhiệt độ
trung bình 18,6°C. Nhiệt độ xuống thấp nhất
b là hệ số chặn và x là giá trị hàng tháng
được được ghi nhận tại đây có thể đạt tới 6 7°C và cao nhất lên tới 38 - 40°C, cá biệt năm
2008 kỷ lục là 42,8°C.
2. Phương pháp
Phương pháp nghiên cứu sinh thái học
188
của các yếu tố thời tiết khí hậu. Độ chính xác
của mô hình được đo lường bằng hệ số xác
định R2 được hiệu chỉnh.
Kết quả mô hình sẽ cho thấy sự thay đổi
của bất kỳ yếu tố thời tiết nào được bao gồm
trong mô hình cũng sẽ dẫn đến sự thay đổi về
TCNCYH 83 (3) - 2013
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue.
3. Xử lý số liệu: Số liệu được phân tích bằng phần mềm STATA 10.0
III. KẾT QUẢ
Trong thời gian từ tháng 1/2009 đến tháng 12/2011, tổng cộng 23.857 trường hợp mắc sốt
Dengue/sốt xuất huyết Dengue được báo cáo.
Biểu đồ 1. Tổng số ca mắc sốt dengue/sốt xuất huyết dengue được khai báo theo tháng
(1/2009 - 12/2011) tại Hà Nội (tổng = 23.857)
Biểu đồ 1 cho thấy, số ca mắc cao nhất vào tháng 9/2009 (4,157 ca) và thấp nhất vào tháng 2
- 3/2009 (12 ca).
Biểu đồ 2. Tổng số ca mắc sốt dengue/sốt xuất huyết dengue theo tháng được báo cáo
(từ tháng 1 đến tháng 12) tại Hà Nội (tổng = 23.857)
Kết quả biểu đồ 2 cho thấy, dịch tập trung bùng phát từ tháng 6 đến tháng 12 hàng năm, đặc
biệt từ tháng 8 đến tháng 11, dịch bùng phát mạnh mẽ với tỷ lệ mắc cao hơn đáng kể so với các
tháng khác trong năm.
Bảng 1 cho thấy thời gian từ tháng 6 đến tháng 12 tỷ lệ mắc bệnh tăng cao, đặc biệt là các
tháng từ tháng 8 tới tháng 11, sau thời điểm từ tháng 4 trở đi, khi các yếu tố như nhiệt độ, lượng
mưa, hay lượng bốc hơi có xu hướng tăng cao nhất trong năm.
TCNCYH 83 (3) - 2013
189
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Bảng 1. Phân bố các ca bệnh mới mắc SD/SXHD và các yếu tố thời tiết theo tháng
Lượng mưa
(mm)**
Nhiệt độ (oC)**
Tháng
Số ca
mắc*
Trung
bình
Cao
nhất
Thấp
nhất
Trung
bình
Cao
nhất
Độ ẩm
tương
đối (%)**
Lượng
bốc hơi
(mm)**
Tháng 1
216
16,80
16,87
14,70
10,33
5,33
76,67%
73,00
Tháng 2
101
18,03
21,03
16,23
21,33
8,33
82,67%
51,00
Tháng 3
103
20,93
24,17
19,07
27,67
7,67
85,00%
48,67
Tháng 4
103
24,50
28,53
22,17
79,33
51,33
79,00%
68,33
Tháng 5
171
27,40
31,67
24,47
147,33
57,67
77,67%
87,00
Tháng 6
488
29,67
34,33
26,70
180,67
39,67
74,33%
94,67
Tháng 7
1307
29,93
34,30
27,13
319,00
96,33
78,67%
93,33
Tháng 8
3821
28,77
32,70
26,20
333,33
88,33
82,00%
68,50
Tháng 9
5623
27,90
32,03
25,27
256,67
82,00
76,50%
92,00
Tháng 10
5896
26,60
30,55
24,10
86,50
31,00
76,50%
86,00
Tháng 11
4819
25,25
29,40
22,55
130,50
70,00
76,50%
85,00
Tháng 12
1209
19,35
22,85
17,10
11,00
8,00
76,00%
71,50
* Tổng số ca mắc từ 1/2009 - 12/2011
** Số liệu chia trung bình trong 3 năm từ 2009 - 2011
Bảng 2. Mô hình hồi quy tuyến tính đa biến ảnh hưởng của các yếu tố thời tiết lên tỷ lệ
mới mắc SD/SXHD tại Hà Nội (2009 - 2011)
Mô
hình
Hệ số
hồi
quy
Sai số
chuẩn
t
p
95%CI
Hệ số chặn
1,192
1,142
1,04
0,305
-1,143 - 3,529
Lượng bốc hơn
0,049
0,015
3,39
0,002
0,020 - 0,079
Hệ số chặn
1,103
0,920
1,20
0,241
-0,783 - 2,988
Lượng mưa trung bình
0,007
0,002
3,49
0,002
0,003 - 0,010
Lượng bốc hơi
0,041
0,012
3,28
0,003
0,015 - 0,066
Hệ số chặn
-2,734
1,458
-1,87
0,073
-5,738 - 0,269
Lượng bốc hơi
0,039
0,019
2,09
0,047
0,001 - 0,078
Lượng mưa trung bình
0,010
0,003
2,99
0,006
0,003 - 0,017
Lượng mưa cao nhất
-0,021
0,009
-2,34
0,001
-0,040 - -0,003
Biến
1
2
3
190
Prob
>F
R2
0,002
0,26
0,000
0,52
0,000
0,73
TCNCYH 83 (3) - 2013
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Mô
hình
Biến
Nhiệt độ trung bình
Hệ số
hồi
quy
Sai số
chuẩn
t
p
95%CI
Prob
>F
R2
0,257
0,070
3,69
0,028
0,114 - 0,401
0,000
0,73
Mô hình 1: Không có độ trễ thời gian: Log (Dm*) = 1,19 + 0,05*lượng bốc hơi
Mô hình 2: Sau 1 tháng: Log(D1m*) = 1,10 + 0,041*lượng bốc hơi + 0,01*lượng mưa
Mô hình 3: Sau 2 tháng: Log(D2m*) = -2.73 + 0.26*nhiệt độ trung bình + 0.04* lượng bốc hơi +
0.01*lượng mưa trung bình - 0.02*lượng mưa tối đa
*Dm: số trường hợp bệnh
Ba mô hình hồi quy tuyến tính đa biến
chứng minh là bệnh dịch có xu hướng chịu
được sử dụng để xem xét ảnh hưởng của các
yếu tố thời tiết tới khả năng mắc bệnh sốt
ảnh hướng lớn của khí hậu [6]. Các nghiên
cứu cũng đưa ra những mô hình cảnh báo
Dengue/sốt xuất huyết Dengue, thể hiện tại
bảng 2. Mô hình đầu tiên được sử dụng để
dịch bệnh sớm dựa vào các yếu tố khí hậu
nhằm giúp khống chế dịch bệnh một cách có
xem xét mối tương quan giữa các yếu tố khí
hậu trong một tháng và tỷ lệ mắc sốt Dengue/
hiệu quả nhất. Kết quả phân tích của nhóm
nghiên cứu cũng cho thấy, các yếu tố khí hậu
sốt xuất huyết Dengue trong chính tháng đó.
cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc gia
2
Giá trị R sau khi hiệu chỉnh của mô hình là
0,26 chỉ ra rằng mô hình này chỉ giải thích
tăng số lượng ca bệnh sốt Dengue/sốt xuất
huyết Dengue tại Hà Nội. Kết quả cho thấy,
được 26% sự tăng giảm các ca mắc sốt
Dengue/sốt xuất huyết Dengue tại Hà Nội.
dịch thường xảy ra từ tháng 6 tới tháng 12
hàng năm, đặc biệt là các tháng từ tháng 8 tới
Dựa vào đặc điểm sinh sản và phát triển
của muỗi (phát triển từ trứng thành muỗi
tháng 11, sau thời điểm từ tháng 4 trở đi, khi
các yếu tố như nhiệt độ, lượng mưa, hay
trưởng thành từ 7 đến 45 ngày), nhóm nghiên
lượng bốc hơi có xu hướng tăng cao nhất
cứu phát triển các mô hình đánh giá tương
quan giữa các yếu tố thời tiết một tháng với số
trong năm. Kết quả này phù hợp với nghiên
cứu giai đoạn từ năm 1998 - 2009 của tác giả
ca mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue
sau 1 tháng và sau 2 tháng. Kết quả cho thấy,
Đỗ Thị Thanh Toàn và cộng sự [5] khi các tác
giả nhận định dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết
giá trị R2 sau khi hiệu chỉnh của mô hình sau 1
tháng là 0,52 và của mô hình sau 2 tháng là
Dengue xảy ra vào khỏang thời gian từ tháng
6 tới tháng 11, là khoảng thời gian có nhiệt độ
0,73. Nhóm nghiên cứu chọn mô hình 3 là mô
trung bình, lượng mưa và độ ẩm cao nhất, và
hình tối ưu cho nghiên cứu này, với các yếu tố
nhiệt độ trung bình, lượng bốc hơi, lượng
tốc độ gió giảm. Nghiên cứu này có sử dụng
thêm yếu tố lượng mưa lớn nhất trong tháng,
mưa trung bình và lượng mưa tối đa giải thích
được 73% sự tăng giảm các ca mắc sốt Den-
do theo nghiên cứu tại Đài Loan năm 2011,
lượng mưa lớn bất thường cũng có khả năng
gue/sốt xuất huyết Dengue.
gây bệnh dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue sau 70 ngày gấp 2,09 lần so với bình
IV. BÀN LUẬN
Dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue,
qua các nghiên cứu trên thế giới, đã được
TCNCYH 83 (3) - 2013
thường [7].
Nghiên cứu của chúng tôi bước đầu xây
dựng mô hình dự báo có sử dụng thêm độ trễ
191