Xem mẫu
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Tai naïn thöông tích ôû treû em vaø bieän phaùp
phoøng choáng döïa vaøo nhaø tröôøng
Nguyeãn Thuùy Quyønh (*), Leâ Vuõ Anh (**), Nguyeãn Duïc Quang (***)
Tai naïn thöông tích treû em coù theå xaûy ra ñoái vôùi taát caû caùc löùa tuoåi vaø hieän ñang laø vaán ñeà y teá coâng
coäng ñöôïc quan taâm. Taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån noùi chung vaø Vieät Nam noùi rieâng, so vôùi caùc nguyeân
nhaân töû vong do beänh truyeàn nhieãm vaø khoâng truyeân nhieãm, tai naïn thöông tích treû em ñang trôû thaønh
nguyeân nhaân töû vong haøng ñaàu ñoái vôùi treû. Tai naïn thöông tích treû em hoaøn toaøn coù theå phoøng traùnh
ñöôïc thoâng qua caùc bieän phaùp khaùc nhau, trong ñoù naâng cao kieán thöùc, kyõ naêng phoøng choáng tai naïn
thöông tích vaø taïo döïng moâi tröôøng hoïc taäp, vui chôi an toaøn laø khoâng theå thieáu. Ñeå thöïc hieän caùc
bieän phaùp ñoù, höôùng tieáp caän döïa vaøo nhaø tröôøng ñöôïc xem laø khaû thi vaø hieäu quaû.
Töø khoùa: Hoïc sinh tieåu hoïc, tai naïn thöông tích treû em, phoøng traùnh tai naïn thöông tích treû em, phoøng
traùnh döïa vaøo nhaø tröôøng.
Child injury and school-based
prevention methods
Nguyen Thuy Quynh (*), Le Vu Anh (**), Nguyen Duc Quang (***)
Child injury, a majorly concerned public health problem, may happen to all age groups. Beside
causes of death by communicable and uncommunicable diseases, child injury has become the leading
cause of death in children in developing countries in general and in Vietnam in particular.
Child injury is preventable via various types of different intervention of which improvement of
knowledge and skills on injury prevention and creation of a safe environment for children to study
and play are essential. To achieve these interventions, school based approach is considered as
feasible and effective.
Key words:
Primary school students, child injury, child injury prevention, school- based intervention.
Taùc giaû:
(*):
Ths. Nguyeãn Thuùy Quyønh - Boä moân Veä sinh lao ñoäng - Beänh ngheà nghieäp - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi- email.ntq@hsph.edu.vn.
(**)
GS.TS. Leâ Vuõ Anh - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng - 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi
(***) PGS.TS. Nguyeãn Duïc Quang, Vieän Khoa hoïc giaùo duïc Vieät Nam, 101 Traàn Höng Ñaïo, Hoaøn Kieám, Haø Noäi.
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
49
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
1. Giôùi thieäu
Tai naïn thöông tích (TNTT) hieän nay ñang laø
vaán ñeà noåi coäm cuûa Y teá coâng coäng. Treân theá giôùi
moãi naêm coù khoaûng 5 trieäu töû vong do TNTT, chieám
9% cuûa toång soá töû vong vaø 12% cuûa gaùnh naëng beänh
taät toaøn caàu. 90% töû vong do chaán thöông xaûy ra ôû
caùc nöôùc thu nhaäp thaáp vaø trung bình. Ñoâng Nam AÙ
vaø Taây Thaùi Bình Döông laø khu vöïc coù soá töû vong
do chaán thöông cao nhaát [10].
Theo öôùc tính cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi, haøng
naêm coù khoaûng haøng trieäu treû em töû vong bôûi nhöõng
nguyeân nhaân coù theå phoøng traùnh ñöôïc trong ñoù
nguyeân nhaân do TNTT ñoùng goùp moät phaàn ñaùng keå.
Vôùi moãi tröôøng hôïp töû vong do TNTT coù haøng ngaøn
treû phaûi soáng trong taøn taät ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau
do TNTT gaây neân. AÛnh höôûng cuûa TNTT ñoái vôùi xaõ
hoäi, gia ñình vaø coäng ñoàng laø raát lôùn caû veà söùc khoûe,
kinh teá vaø caùc vaán ñeà taâm lyù xaõ hoäi. TNTT treû em
cuõng ñöôïc phaân boá ñaëc tröng theo nhoùm tuoåi caû veà
tyû troïng vaø loaïi thöông tích. Töû vong do TNTT coù
xu höôùng gia taêng theo tuoåi. Ñoái vôùi treû em döôùi 1
tuoåi, thöông tích chæ laø nguyeân nhaân cuûa 1-1,5% caùc
tröôøng hôïp töû vong; treû 1-4 tuoåi laø 6%; treû 5-9 tuoåi
thöông tích chieám 25% soá töû vong; 10-14 tuoåi chieám
31%; 15-17 tuoåi töông ñöông nhoùm tuoåi cuõng chieám
31% töông ñöông vôùi nhoùm tuoåi 10-14 tuoåi. Nhö
vaäy trung bình ñoái vôùi treû trong ñoä tuoåi 5-14 tuoåi,
thöông tích laø nguyeân nhaân töû vong cuûa hôn ¼ soá
tröôøng hôïp töû vong treân toaøn caàu [12]
Keát quaû ñieàu tra quoác gia veà tình hình TNTT taïi
Vieät Nam tieán haønh naêm 2001 cho thaáy TNTT ñang
daàn trôû thaønh moät trong nhöõng nguyeân nhaân haøng
ñaàu gaây töû vong ôû Vieät Nam, ñaëc bieät ôû löùa tuoåi treû
em. Haøng naêm, cöù 100.000 treû döôùi 18 tuoåi thì coù
gaàn 84 treû bò töû vong, cao gaáp hôn 5 laàn so vôùi soá
töû vong do beänh truyeàn nhieãm (14,9/100.000) vaø
gaáp hôn boán laàn so vôùi beänh khoâng truyeàn nhieãm
(19,3/100.000). Ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân TNTT
gaây töû vong lôùn nhaát cho treû em, TNGT ñöùng haøng
thöù 2, thöù 3 laø ngaõ, ngoä ñoäc ñöùng ôû vò trí thöù tö vaø
TNTT do vaät saéc nhoïn laø nguyeân nhaân gaây töû vong
ñöùng haøng thöù naêm [3]. Sau gaàn 10 naêm thöïc hieän
Chính saùch quoác gia veà phoøng choáng TNTT, chöa
coù nghieân cöùu quoác gia naøo khaùc ñaùnh giaù thöïc
traïng tình hình TNTT treû em Vieät Nam. Hieän taïi heä
thoáng ghi nhaän thöôøng xuyeân töû vong do TNTT töø
caùc xaõ cuûa 63 tænh thaønh trong caû nöôùc maëc duø coøn
khaù nhieàu haïn cheá veà phaân loaïi nguyeân nhaân vaø söï
ñaày ñuû cuûa soá lieäu, tuy nhieân cho ñeán nay ñaây vaãn
50
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
ñöôïc coi laø nguoàn soá lieäu tham khaûo cho nhöõng
ngöôøi laøm coâng taùc phoøng choáng TNTT. Keát quaû töø
heä thoáng giaùm saùt soá lieäu naøy cho thaáy, trong giai
ñoaïn töø naêm 2005 - 2007, soá tröôøng hôïp töû vong do
TNTT ôû treû em töø döôùi 18 tuoåi haøng naêm coù gia taêng
nhöng tyû suaát töû vong laïi giaûm xuoáng (soá TV theo
caùc naêm 2005-2006-2007 laø: 6938 - 7,198 - 7894; tyû
suaát TV theo caùc naêm treân 100 .000 treû laø: 25,8/100
000 - 26,3/100 000 - 21,7/100. 000). Con soá naøy
ñöôïc lyù giaûi coù theå do toác ñoä taêng daân soá nhanh
choùng hoaëc haïn cheá veà soá lieäu nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân.
Soá lieäu cuõng cho thaáy ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân gaây
töû vong haøng ñaàu cho treû em Vieät Nam, thöù nhì laø
TNGT, thöù 3 laø ngaõ vaø ngoä ñoäc [1,2]. Moät soá nghieân
cöùu khaùc veà tình hình TNTT treû em ôû 6 tænh Haûi
Phoøng, Haûi Döông, Quaûng Trò, Thöøa Thieân Hueá vaø
Caàn Thô naêm 2003 vaø 2008 cuõng cho thaáy moâ hình
TNTT töông töï nhö keát quaû caùc nghieân cöùu treân
ñuoái nöôùc, TNGT laø nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu
gaây TNTT cho treû [4,5]
Maëc duø soá lieäu veà TNTT ôû treû em Vieät Nam coøn
haïn cheá nhöng caùc thoâng tin hieän coù cho thaáy TNTT
laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây beänh
taät vaø töû vong cho treû em Vieät Nam.
2. Tai naïn thöông tích treû em coù theå
phoøng ngöøa ñöôïc
Kinh nghieäm cuûa nhieàu nöôùc coù thu nhaäp cao
cho thaáy neáu coù chieán löôïc phoøng choáng TNTT phuø
hôïp döïa treân caùc baèng chöùng khoa hoïc, TNTT treû
em hoaøn toaøn coù theå döï phoøng ñöôïc. Taïi moät soá
nöôùc thaønh vieân cuûa Toå chöùc hôïp taùc vaø Phaùt trieån
kinh teá, soá löôïng töû vong do thöông tích ôû treû döôùi
15 tuoåi giaûm moät nöûa trong giai ñoaïn 1975-1995. Coù
ñöôïc thaønh töïu naøy laø do keát quaû cuûa söï keát hôïp giöõa
nghieân cöùu, xaây döïng heä thoáng soá lieäu, aùp duïng caùc
bieän phaùp döï phoøng cuï theå, caûi thieän moâi tröôøng an
toaøn, xaây döïng vaø thöïc thi phaùp luaät, giaùo duïc coäng
ñoàng, caûi thieän chaát löôïng dòch vuï sô caáp cöùu, chaêm
soùc chaán thöông thieát yeáu [11].
Tai naïn thöông tích coù theå phoøng ngöøa ñöôïc
thoâng qua moät soá caùc bieän phaùp nhö phaùp cheá vaø
thöïc thi, söûa ñoåi saûn phaåm, caûi thieän moâi tröôøng,
khuyeán khích söû duïng caùc thieát bò an toaøn, giaùo duïc
kyõ naêng vaø thay ñoåi haønh vi vaø taêng cöôøng caùc dòch
vuï chaêm soùc chaán thöông thieát yeáu. Caùc bieän phaùp
naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh laø coù hieäu quaû, ví duï nhö
taïi caùc quoác gia coù thu nhaäp cao soá ca ngoä ñoäc ôû treû
em giaûm ñaùng keå thoâng qua caùc phaùp luaät ñoøi hoûi
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
vieäc ñoùng goùi caùc loaïi chaát ñoäc phoøng TNTT cho treû
em; ôû Malaysia vieäc phaân luoàng xe maùy ñaõ laøm
giaûm 27% caùc vuï va chaïm hay söû duïng muõ baûo hieåm
khi ñi xe ñaïp laøm giaûm tôùi 63-88% nguy cô thöông
tích vuøng ñaàu vaø chaán thöông soï naõo nghieâm troïng
trong soá nhöõng ngöôøi ñi xe maùy ôû taát caû caùc ñoä tuoåi
[14]. Caûi thieän moâi tröôøng laø moät chieán löôïc phoøng
choáng TNTT ñöôïc xem laø coù hieäu quaû ñoái vôùi moïi
löùa tuoåi, ñaëc bieät phuø hôïp ñoái vôùi treû em. Chieán
löôïc naøy phaùt huy ñöôïc hieäu quaû raát nhieàu khi söû
duïng keát hôïp vôùi hai chieán chieán löôïc khaùc laø thöïc
thi luaät phaùp vaø truyeàn thoâng giaùo duïc [7].
Taïi Vieät Nam, chöông trình phoøng choáng TNTT
treû em cuûa Boä Y teá döôùi söï taøi trôï cuûa UNICEF ñöôïc
tieán haønh ôû 6 tænh troïng ñieåm ñaõ aùp duïng chieán löôïc
caûi thieän moâi tröôøng taïi caùc caáp ñoä nhö hoä gia ñình,
coäng ñoàng vaø tröôøng hoïc vaø cuõng ñaõ thu ñöôïc nhöõng
thaønh coâng ñaùng keå. Ví duï nhö vôùi caáp ñoä hoä gia
ñình, laép ñaët caùc giaù cao ngoaøi taàm vôùi cuûa treû ñeå
ñeå dao vaø caùc vaät saéc nhoïn, giaù ñöïng phích, ñaäy
gieáng vaø beå nöôùc, cuõi cho treû nhoû, tuû thuoác…; taïi
coäng ñoàng laøm haøng raøo chaén quanh ao, ñeøn ñöôøng,
haïn cheá toác ñoä vaø caûi taïo saân chôi coâng coäng; taïi
tröôøng hoïc laép ñaët caùc bieån baùo giao thoâng, bieån baùo
phoøng choáng TNTT, chaén ban coâng vaø caûi taïo heä
thoáng ñieän…[8]. Beân caïnh vieäc caûi thieän moâi tröôøng,
vieäc giaùo duïc truyeàn thoâng vaø taêng cöôøng kyõ naêng
veà phoøng choáng TNTT cho treû ñöôïc thöïc hieän song
song thoâng qua caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng,
caùc chöông trình truyeàn thoâng taïi coäng ñoàng vaø tö
vaán taïi hoä gia ñình laø khoâng theå thieáu. Chieán dòch
truyeàn thoâng giaùo duïc coäng ñoàng nhaèm naâng cao
kieán thöùc veà ñoäi muõ baûo hieåm ñaõ ñöôïc thöïc hieän
tröôùc khi Luaät ñoäi muõ baûo hieåm ñöôïc ban haønh taïi
Vieät Nam 2007 laø moät baèng chöùng cho thaáy vai troø
tích cöïc cuûa truyeàn thoâng trong thaønh coâng cuûa caùc
chöông trình can thieäp phoøng choáng TNTT.
3. Phoøng choáng tai naïn thöông tích cho treû em
trong ñoä tuoåi tieåu hoïc döïa vaøo nhaø tröôøng, moät
giaûi phaùp ñöôïc xem laø khaû thi vaø hieäu quaû.
Treû em trong ñoä tuoåi tieåu hoïc laø giai ñoaïn treû coù
söï thay ñoåi veà moâi tröôøng soáng, treû baét ñaàu nhoû rôøi
khoûi moâi tröôøng gia ñình ñeå daønh nhieàu thôøi gian
hôn vôùi baïn beø trang löùa cho caùc sinh hoaït taïi tröôøng
hoïc vaø coäng ñoàng. Trong thôøi kyø naøy, treû coù theå hoïc
hoûi ñeå töï khaúng ñònh baûn thaân, xaây döïng ñöôïc nieàm
tin vaøo baûn thaân, töï ñaùnh giaù baûn thaân vaø coù ñònh
höôùng veà nhöõng haønh vi toát vaø khoâng toát. Giai ñoaïn
naøy coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï phaùt trieån veà tinh
thaàn, trí tueä vaø xaõ hoäi sau naøy [8].
Giaùo duïc treû em thöïc haønh an toaøn cho treû
khoâng chæ coù taùc duïng giaûm tyû leä TNTT hieän taïi maø
coøn coù taùc duïng thay ñoåi haønh vi an toaøn cho theá heä
töông lai. Neáu treû em ñöôïc trang bò kieán thöùc cô baûn
ban ñaàu ñeå nhaän bieát nhöõng yeáu toá nguy cô gaây
TNTT vaø kyõ naêng öùng phoù vôùi caùc nguy cô ñoù seõ raát
coù ích cho vieäc naâng cao kyõ naêng soáng cho treû trong
suoát cuoäc ñôøi. Quaù trình giaùo duïc moâi tröôøng an
toaøn vaø phoøng choáng TNTT cho treû dieãn ra thöôøng
xuyeân lieân tuïc thoâng qua caùc hoaït ñoäng vui chôi ôû
tröôøng, lôùp seõ daàn taïo cho treû nhöõng phaûn xaï linh
hoaït, nhaïy beùn, thoùi quen yù thöùc thöôøng tröïc ñoái vôùi
nhöõng ruûi ro, nguy hieåm gaây tai naïn baát thöôøng.
Treû em hoïc caùch cö xöû qua caû söï chæ daãn vaø
quan saùt töø cha meï, giaùo vieân, ngöôøi thaân, baïn beø…
vaø nhöõng ngöôøi ñoùng vai troø laøm hình maãu cho caùch
öùng xöû cuûa chuùng vaø qua quan saùt. Haønh vi cuûa treû
seõ ñöôïc cuûng coá vaø ñieàu chænh bôûi nhöõng haäu quaû
do nhöõng haønh ñoäng cuûa chuùng mang laïi vaø söï ñaùp
öùng cuûa ngöôøi khaùc ñoái vôùi haønh vi cuûa chuùng. Treû
nhoû hoïc caùch öùng xöû qua quan saùt vaø töông taùc vôùi
xaõ hoäi hôn laø chæ töø nhöõng lôøi chæ daãn. Töông töï nhö
vaäy, treû nhoû caàn ñöôïc daïy doã caùc kyõ naêng thoâng qua
quaù trình höôùng daãn, taäp luyeän (laëp laïi nhieàu laàn)
vaø phaûn hoài hôn laø chæ noùi lyù thuyeát [6]. Söï töï tin
veà khaû naêng theå hieän nhöõng haønh vi phuø hôïp, laø raát
quan troïng ñoái vôùi vieäc duy trì vaø hoïc taäp caùch cö
xöû, ñaëc bieät tröôùc nhöõng aùp löïc cuûa xaõ hoäi baét phaûi
cö xöû theo caùch khaùc.
Caùc phöông phaùp thu nhaän kyõ naêng bao goàm
hoïc taäp coù söï tham gia, thaûo luaän nhoùm, ñoùng vai vaø
thöïc haønh, coù söï phaûn hoài kòp thôøi vaø xaây döïng kyõ
naêng giao tieáp vôùi baïn beø vaø nhöõng ngöôøi xung
quanh. Caùc phöông phaùp naøy ñöôïc thieát keá ñôn giaûn
gaàn vôùi nhöõng hoaït ñoäng thoâng thöôøng trong cuoäc
soáng nhö thoâng qua caùc troø chôi; phaân tích tröôøng
hôïp; laøm vieäc nhoùm nhoû... Ngöôøi cung caáp cho caùc
em kyõ naêng soáng caàn thieát vöøa phaûi coù chuyeân moân
vöøa phaûi coù traùch nhieäm. Kinh nghieäm cho thaáy
nhöõng ngöôøi giaûng daïy caùc kyõ naêng soáng coù hieäu
quaû thöôøng laø caùc nhaø hoaït ñoäng xaõ hoäi, giaùo vieân
vaø caùc nhaø taâm lyù hoïc. Hoï coù vai troø raát quan troïng
trong vieäc quyeát ñònh hay söï thaønh coâng cuûa chöông
trình [13].
Löùa tuoåi tieåu hoïc ñang trong giai ñoaïn quan saùt,
hoïc taäp, thöïc haønh öùng xöû vôùi moâi tröôøng xung
quanh, caùc haønh vi an toaøn ñang trong quaù trình
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
51
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
hình thaønh vaø hoaøn thieän. Vì vaäy vieäc taïo döïng moät
moâi tröôøng soáng, hoïc taäp vaø vui chôi an toaøn cho treû
seõ goùp phaàn ñaùng keå trong vieäc phoøng choáng TNTT.
Hôn nöõa, neáu treû neáu treû em trong nhöõng giai ñoaïn
ñaàu ñôøi naøy ñöôïc hoïc taäp trong moâi tröôøng an toaøn
vaø ñöôïc khuyeán khích tham gia vaøo vieäc xaây döïng
moâi tröôøng an toaøn trong tröôøng hoïc cuõng seõ naâng
cao ñöôïc kieán thöùc vaø kyõ naêng soáng an toaøn vaø taïo
cho treû coù traùch nhieäm tham gia taïo döïng moâi tröôøng
soáng, hoïc taäp an toaøn cho baûn thaân, laøm neàn taûng
cho cuoäc soáng sau naøy cuûa treû.
4. Tieáp caän phoøng choáng tai naïn thöông tích
cho hoïc sinh tieåu hoïc döïa vaøo nhaø tröôøng
Moâ hình vaø noäi dung can thieäp phoøng choáng tai
naïn thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc döïa treân caùc
nguyeân taéc chia seû veà traùch nhieäm trong caùc vaán ñeà
veà chaán thöông vaø caùc giaûi phaùp phoøng choáng cuûa
caùc chuyeân gia vaø caùc thaønh vieân cuûa coäng ñoàng, vaø
laø söï tham gia chòu traùch nhieäm xaùc ñònh nhöõng öu
tieân vaø nhöõng can thieäp phuø hôïp. Vieäc thöïc hieän seõ
ñöôïc döïa treân moät maïng löôùi toå chöùc vaø xaõ hoäi vaø
nhaán maïnh veà taàm quan troïng cuûa söï tham gia cuûa
coäng ñoàng. Moâ hình can thieäp naøy ñöôïc xaây döïng
döïa treân caùc nguyeân lyù ñöôïc ñeà caäp ôû treân vôùi moät
moái lieân keát giöõa caùc caù nhaân, toå chöùc trong xaõ hoäi
vaø gaén keát chaët cheõ vôùi coäng ñoàng ñeå cuøng nhau giaûi
quyeát moät vaán ñeà söùc khoûe ñoù laø phoøng choáng tai naïn
thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc. Ñieàu naøy ñöôïc theå
hieän cuï theå qua vieäc tham gia cuûa laõnh ñaïo, giaùo
vieân trong ngaønh giaùo duïc, caùn boä y teá, caùn boä ñoaøn
ñoäi, caùc chuyeân gia phoøng choáng TNTT vaø chuyeân
gia giaùo duïc trung öông, ñòa phöông vaø caùc chuyeân
gia quoác teá seõ cuøng nhau hoaït ñoäng ñeå ñaït ñöôïc muïc
ñích chung naøy. Chöông trình can thieäp seõ ñöôïc xaây
döïng vôùi 2 caáu phaàn cô baûn: naâng cao kieán thöùc, kyõ
naêng veà phoøng choáng TNTT cho hoïc sinh vaø taïo
döïng moâi tröôøng hoïc taäp an toaøn cho treû.
Sau khi moâ hình can thieäp ñöôïc thoáng nhaát,
chöông trình can thieäp cuï theå seõ ñöôïc xaây döïng vôùi
söï tham gia cuûa caùc chuyeân gia coù kieán thöùc, kinh
nghieäm veà phoøng choáng tai naïn thöông tích vaø caùc
chuyeân gia coù kieán thöùc vaø kinh nghieäm xaây döïng
chöông trình giaûng daïy tuyeán trung öông seõ phoái
hôïp vôùi nhoùm kyõ thuaät ñòa phöông laø nhöõng ngöôøi
coù kinh nghieäm, kyõ naêng sö phaïm vaø thöïc teá giaûng
daïy cho hoïc sinh tieåu hoïc ñeå cuøng nhau xaây döïng
noäi dung chöông trình can thieäp. Vôùi caùch thöùc tieáp
caän nhö vaäy, chöông trình seõ vöøa mang tính haøn
52
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
laâm vöøa mang tính thöïc tieãn.
Chöông trình giaùo duïc phoøng choáng tai naïn
thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc nhaèm giuùp hoïc sinh
(1) Hình thaønh vaø naâng cao nhöõng hieåu bieát veà caùc
yeáu toá coù theå gaây tai naïn thöông tích cho treû em (2)
Reøn kó naêng veà phoøng choáng tai naïn thöông tích, coù
khaû naêng öùng phoù vôùi nhöõng nguy cô gaây tai naïn
thöông tích, qua ñoù giaûm thieåu TNTT cho treû em.
Chöông trình ñöôïc xaây döïng thoâng qua vieäc khai
thaùc vaø tích hôïp vôùi chöông trình hoïc taäp cuûa hoïc
sinh vaø boå xung theâm caùc hoaït ñoäng ngoaïi khoùa, döïa
treân nguyeân taéc giuùp treû "hoïc maø chôi, chôi maø hoïc",
ñaûm baûo khoâng gaây gaùnh naëng cho treû vaø nhaø tröôøng,
vöøa ñaùp öùng ñöôïc tính khoa hoïc vaø thöïc tieãn phuø hôïp
vôùi hoaøn caûnh giaùo duïc hieän taïi cuûa Vieät Nam.
Chöông trình ñöôïc thöïc hieän theo caùc böôùc sau:
- Raø soaùt noäi dung cuûa taát caû caùc baøi hoïc thuoäc
caùc moân hoïc töø lôùp 1 ñeán lôùp 5 ñeà xuaát nhöõng moân
hoïc seõ tích hôïp, vôùi töøng moân hoïc löïa choïn baøi hoïc,
loaïi hình TNTT döï kieán ñöôïc tích hôïp, möùc ñoä, thôøi
löôïng vaø phöông phaùp giaûng daïy tích hôïp PC TNTT
phuø hôïp vôùi töøng lôùp hoïc.
- Löïa choïn noäi dung phoøng choáng TNTT ñeå loàng
gheùp: caùc loaïi TNTT thöôøng gaëp ôû treû em trong ñoä
tuoåi hoïc sinh tieåu hoïc ñöôïc xaây döïng döïa treân keát
quaû nghieân cöùu TNTT treû em thöïc teá taïi Ñaø Naüng
vaø Vieät Nam. Döïa treân caùc phaân tích veà moâ hình lyù
thuyeát vaø caùc soá lieäu thöïc teá, chöông trình seõ ñöa ra
caùc noäi dung cô baûn veà phoøng choáng TNTT döï kieán
ñöôïc giaûng daïy trong chöông trình tieåu hoïc vaø phaân
boå noäi dung ñoù phuø hôïp ñoái vôùi töøng khoái lôùp vaø cho
töøng moân hoïc. Caùc noäi dung naøy seõ ñöôïc chuyeån taûi
döôùi caùc daïng thoâng ñieäp mang tính laëp laïi ñeå hoïc
sinh coù theå ghi nhôù.
- Sau khi coù moân hoïc tích hôïp vaø noäi dung phoøng
choáng TNTT, coù 3 caáp ñoä tích hôïp coù theå aùp duïng
laø: (1) Tích hôïp toaøn phaàn - Khi muïc tieâu vaø noäi
dung baøi hoïc hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi muïc tieâu vaø noäi
dung giaùo duïc phoøng choáng TNTT; (2) Möùc ñoä boä
phaän - Khi chæ coù 1 boä phaän baøi hoïc coù noäi dung giaùo
duïc phuø hôïp vôùi giaùo duïc phoøng choáng TNTT vaø (3)
Möùc ñoä lieân heä - Khi noäi dung vaø baøi hoïc coù ñieàu
kieän lieân heä moät caùch logic vôùi noäi dung giaùo duïc
phoøng choáng TNTT.
- Beân caïnh ñoù, chöông trình giaûng daïy ngoaïi
khoùa phoøng choáng tai naïn thöông tích ñöôïc xaây
döïng nhö moät caáu phaàn ñi keøm, hoã trôï vaø cuûng coá
kieán thöùc ñaõ hoïc ôû chöông trình tích hôïp chính khoùa.
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Do ñoù, noäi dung caùc baøi hoïc ñöôïc xaây döïng phuø hôïp
vôùi ñaëc ñieåm taâm sinh lyù löùa tuoåi cuûa hoïc sinh, söû
duïng phöông phaùp giaûng daïy tích cöïc vaø taøi lieäu
giaûng daïy phong phuù.
Taïo döïng moâi tröôøng tröôøng hoïc an toaøn cho
hoïc sinh ñöôïc thöïc hieän thoâng qua moâ hình baûng
kieåm tröôøng hoïc an toaøn (THAT) nhaèm giaûm thieåu
nguy cô TNTT cho hoïc sinh trong tröôøng hoïc.
Chöông trình ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc böôùc:
- Döïa vaøo caùc taøi lieäu trong nöôùc vaø quoác teá, xaây
döïng baûng kieåm THAT vaø Taøi lieäu höôùng daãn söû
duïng baûng kieåm coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng vaø
phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh thöïc teá cuûa ñòa phöông.
- Söû duïng baûng kieåm THAT ñeå ñaùnh giaù vaø ñeà
Taøi lieäu tham khaûo
xuaát danh muïc caùc yeáu toá nguy cô gaây TNTT cho
hoïc sinh caàn ñöôïc caûi thieän.
- Xaùc ñònh vaø löïa choïn giaûi phaùp can thieäp: Tuøy
theo loaïi nguy cô cuï theå gaây thöông tích cho treû vaø
nguoàn löïc thöïc teá ñeå ñöa ra giaûi phaùp phuø hôïp. Caùc
giaûi phaùp ñöôïc ñeà caäp theo caùc caáp ñoä (1) caûnh baùo
nguy cô (2) giaûm thieåu nguy cô (3) loaïi boû nguy cô.
- Trieån khai thöïc hieän giaûi phaùp can thieäp ñaõ
ñöôïc löïa choïn ôû böôùc treân.
- Ñaùnh giaù söï hieän dieän cuûa caùc yeáu toá nguy cô
gaây TNTT cho hoïc sinh trong tröôøng hoïc sau quaù
trình thöïc hieän can thieäp soá yeáu toá nguy cô ñöôïc loaïi
boû hay giaûm thieåu vaø xem xeùt xem coù yeáu toá nguy
cô môùi phaùt sinh khoâng.
Tieáng Anh
6. Badura, A (1977a), Self-efficacy: Toward a Unifying
Theory of Behavior Change. Psychological Review.
Tieáng Vieät
1. Boä Y teá, Thoáng keâ töû vong treû em vaø vò thaønh nieân töø 019 tuoåi do tai naïn thöông tích 2005 - 2006, Haø Noäi 2008
7. Bunn F, Collier T, Frots C, Ker K, Roberts I, Wentz R,
Traffic calming for prevention of road traffic injuries:
systematic review and meta-analysis. Injury prevention
2003; 9(3): 200-204
2. Boä Y teá, Thoáng keâ töû vong do tai naïn thöông tích naêm
2007, Haø Noäi 2008
8. Csikszentmihalyi, M.and Schneider, B (2000), Becoming
Adult: How Teenagers Prepare for the world of work. New
York: basic book.
3. Leâ Vuõ Anh, Leâ Cöï Linh, Phaïm Vieät Cöôøng (2003), Ñieàu
tra lieân tröôøng veà chaán thöông ôû Vieät Nam, Haø Noäi 2003.
9. Doyle J. Child injury prevention. The story of UNICEF's
interventions in Vietnam, Hanoi 2008.
4. Leâ Vuõ Anh, Nguyeãn Thuyù Quyønh, Leâ Cöï Linh, Traàn Thò
Hoàng, Nguyeãn Thò Trang Nhung, Laõ Ngoïc Quang, Traàn
Troïng Haø (2004). Ñieàu tra cô baûn tình hình chaán thöông vaø
caùc yeáu toá aûnh höôûng ôû treû döôùi 18 tuoåi taïi 6 tænh Haûi Phoøng,
Haûi Döông, Thöøa Thieân Hueá, Quaûng Trò, Caàn Thô, Ñoàng
Thaùp naêm 2004. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng - UNICEF
Vieät Nam, 2004.
10. Dean T. Jamison, Henry Mosley et al. (editors). Disease
Control Priorities in Developing Countries. Published for
the World Bank - Oxford University Press.
5. Nguyeãn Troïng Haø, Phaïm Vieät Cöôøng, Laõ Ngoïc Quang,
Nguyeãn Thuùy Quyønh, Nguyeãn Trang Nhung, Leâ Thò Kim
AÙnh, Nguyeãn Y Vaân, Phaïm Coâng Tuaán (2008). Ñieàu tra cô
baûn tình hình chaán thöông vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng ôû treû döôùi
18 tuoåi taïi 6 tænh Haûi Phoøng, Haûi Döông, Thöøa Thieân Hueá,
Quaûng Trò, Caàn Thô, Ñoàng Thaùp naêm 2008. Tröôøng Ñaïi hoïc
Y teá coâng coäng - UNICEF Vieät Nam, 2009.
11. Florence, Innocenti Research Centre (2001), A league
table of child deaths by injury in rich nations. Innocenti
report No2.
12. Krug, E., et al (2002), World report on violence and
Health, World Health Organization: Geneva.
13. Pan American Health Organization (2001), Life skill
approach to child and adolescent healthy human
development. Washing DC.
14. WHO (2008), World report on child injury prevention,
Geneva.
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
53
nguon tai.lieu . vn
Tai naïn thöông tích ôû treû em vaø bieän phaùp
phoøng choáng döïa vaøo nhaø tröôøng
Nguyeãn Thuùy Quyønh (*), Leâ Vuõ Anh (**), Nguyeãn Duïc Quang (***)
Tai naïn thöông tích treû em coù theå xaûy ra ñoái vôùi taát caû caùc löùa tuoåi vaø hieän ñang laø vaán ñeà y teá coâng
coäng ñöôïc quan taâm. Taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån noùi chung vaø Vieät Nam noùi rieâng, so vôùi caùc nguyeân
nhaân töû vong do beänh truyeàn nhieãm vaø khoâng truyeân nhieãm, tai naïn thöông tích treû em ñang trôû thaønh
nguyeân nhaân töû vong haøng ñaàu ñoái vôùi treû. Tai naïn thöông tích treû em hoaøn toaøn coù theå phoøng traùnh
ñöôïc thoâng qua caùc bieän phaùp khaùc nhau, trong ñoù naâng cao kieán thöùc, kyõ naêng phoøng choáng tai naïn
thöông tích vaø taïo döïng moâi tröôøng hoïc taäp, vui chôi an toaøn laø khoâng theå thieáu. Ñeå thöïc hieän caùc
bieän phaùp ñoù, höôùng tieáp caän döïa vaøo nhaø tröôøng ñöôïc xem laø khaû thi vaø hieäu quaû.
Töø khoùa: Hoïc sinh tieåu hoïc, tai naïn thöông tích treû em, phoøng traùnh tai naïn thöông tích treû em, phoøng
traùnh döïa vaøo nhaø tröôøng.
Child injury and school-based
prevention methods
Nguyen Thuy Quynh (*), Le Vu Anh (**), Nguyen Duc Quang (***)
Child injury, a majorly concerned public health problem, may happen to all age groups. Beside
causes of death by communicable and uncommunicable diseases, child injury has become the leading
cause of death in children in developing countries in general and in Vietnam in particular.
Child injury is preventable via various types of different intervention of which improvement of
knowledge and skills on injury prevention and creation of a safe environment for children to study
and play are essential. To achieve these interventions, school based approach is considered as
feasible and effective.
Key words:
Primary school students, child injury, child injury prevention, school- based intervention.
Taùc giaû:
(*):
Ths. Nguyeãn Thuùy Quyønh - Boä moân Veä sinh lao ñoäng - Beänh ngheà nghieäp - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi- email.ntq@hsph.edu.vn.
(**)
GS.TS. Leâ Vuõ Anh - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng - 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi
(***) PGS.TS. Nguyeãn Duïc Quang, Vieän Khoa hoïc giaùo duïc Vieät Nam, 101 Traàn Höng Ñaïo, Hoaøn Kieám, Haø Noäi.
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
49
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
1. Giôùi thieäu
Tai naïn thöông tích (TNTT) hieän nay ñang laø
vaán ñeà noåi coäm cuûa Y teá coâng coäng. Treân theá giôùi
moãi naêm coù khoaûng 5 trieäu töû vong do TNTT, chieám
9% cuûa toång soá töû vong vaø 12% cuûa gaùnh naëng beänh
taät toaøn caàu. 90% töû vong do chaán thöông xaûy ra ôû
caùc nöôùc thu nhaäp thaáp vaø trung bình. Ñoâng Nam AÙ
vaø Taây Thaùi Bình Döông laø khu vöïc coù soá töû vong
do chaán thöông cao nhaát [10].
Theo öôùc tính cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi, haøng
naêm coù khoaûng haøng trieäu treû em töû vong bôûi nhöõng
nguyeân nhaân coù theå phoøng traùnh ñöôïc trong ñoù
nguyeân nhaân do TNTT ñoùng goùp moät phaàn ñaùng keå.
Vôùi moãi tröôøng hôïp töû vong do TNTT coù haøng ngaøn
treû phaûi soáng trong taøn taät ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau
do TNTT gaây neân. AÛnh höôûng cuûa TNTT ñoái vôùi xaõ
hoäi, gia ñình vaø coäng ñoàng laø raát lôùn caû veà söùc khoûe,
kinh teá vaø caùc vaán ñeà taâm lyù xaõ hoäi. TNTT treû em
cuõng ñöôïc phaân boá ñaëc tröng theo nhoùm tuoåi caû veà
tyû troïng vaø loaïi thöông tích. Töû vong do TNTT coù
xu höôùng gia taêng theo tuoåi. Ñoái vôùi treû em döôùi 1
tuoåi, thöông tích chæ laø nguyeân nhaân cuûa 1-1,5% caùc
tröôøng hôïp töû vong; treû 1-4 tuoåi laø 6%; treû 5-9 tuoåi
thöông tích chieám 25% soá töû vong; 10-14 tuoåi chieám
31%; 15-17 tuoåi töông ñöông nhoùm tuoåi cuõng chieám
31% töông ñöông vôùi nhoùm tuoåi 10-14 tuoåi. Nhö
vaäy trung bình ñoái vôùi treû trong ñoä tuoåi 5-14 tuoåi,
thöông tích laø nguyeân nhaân töû vong cuûa hôn ¼ soá
tröôøng hôïp töû vong treân toaøn caàu [12]
Keát quaû ñieàu tra quoác gia veà tình hình TNTT taïi
Vieät Nam tieán haønh naêm 2001 cho thaáy TNTT ñang
daàn trôû thaønh moät trong nhöõng nguyeân nhaân haøng
ñaàu gaây töû vong ôû Vieät Nam, ñaëc bieät ôû löùa tuoåi treû
em. Haøng naêm, cöù 100.000 treû döôùi 18 tuoåi thì coù
gaàn 84 treû bò töû vong, cao gaáp hôn 5 laàn so vôùi soá
töû vong do beänh truyeàn nhieãm (14,9/100.000) vaø
gaáp hôn boán laàn so vôùi beänh khoâng truyeàn nhieãm
(19,3/100.000). Ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân TNTT
gaây töû vong lôùn nhaát cho treû em, TNGT ñöùng haøng
thöù 2, thöù 3 laø ngaõ, ngoä ñoäc ñöùng ôû vò trí thöù tö vaø
TNTT do vaät saéc nhoïn laø nguyeân nhaân gaây töû vong
ñöùng haøng thöù naêm [3]. Sau gaàn 10 naêm thöïc hieän
Chính saùch quoác gia veà phoøng choáng TNTT, chöa
coù nghieân cöùu quoác gia naøo khaùc ñaùnh giaù thöïc
traïng tình hình TNTT treû em Vieät Nam. Hieän taïi heä
thoáng ghi nhaän thöôøng xuyeân töû vong do TNTT töø
caùc xaõ cuûa 63 tænh thaønh trong caû nöôùc maëc duø coøn
khaù nhieàu haïn cheá veà phaân loaïi nguyeân nhaân vaø söï
ñaày ñuû cuûa soá lieäu, tuy nhieân cho ñeán nay ñaây vaãn
50
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
ñöôïc coi laø nguoàn soá lieäu tham khaûo cho nhöõng
ngöôøi laøm coâng taùc phoøng choáng TNTT. Keát quaû töø
heä thoáng giaùm saùt soá lieäu naøy cho thaáy, trong giai
ñoaïn töø naêm 2005 - 2007, soá tröôøng hôïp töû vong do
TNTT ôû treû em töø döôùi 18 tuoåi haøng naêm coù gia taêng
nhöng tyû suaát töû vong laïi giaûm xuoáng (soá TV theo
caùc naêm 2005-2006-2007 laø: 6938 - 7,198 - 7894; tyû
suaát TV theo caùc naêm treân 100 .000 treû laø: 25,8/100
000 - 26,3/100 000 - 21,7/100. 000). Con soá naøy
ñöôïc lyù giaûi coù theå do toác ñoä taêng daân soá nhanh
choùng hoaëc haïn cheá veà soá lieäu nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân.
Soá lieäu cuõng cho thaáy ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân gaây
töû vong haøng ñaàu cho treû em Vieät Nam, thöù nhì laø
TNGT, thöù 3 laø ngaõ vaø ngoä ñoäc [1,2]. Moät soá nghieân
cöùu khaùc veà tình hình TNTT treû em ôû 6 tænh Haûi
Phoøng, Haûi Döông, Quaûng Trò, Thöøa Thieân Hueá vaø
Caàn Thô naêm 2003 vaø 2008 cuõng cho thaáy moâ hình
TNTT töông töï nhö keát quaû caùc nghieân cöùu treân
ñuoái nöôùc, TNGT laø nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu
gaây TNTT cho treû [4,5]
Maëc duø soá lieäu veà TNTT ôû treû em Vieät Nam coøn
haïn cheá nhöng caùc thoâng tin hieän coù cho thaáy TNTT
laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây beänh
taät vaø töû vong cho treû em Vieät Nam.
2. Tai naïn thöông tích treû em coù theå
phoøng ngöøa ñöôïc
Kinh nghieäm cuûa nhieàu nöôùc coù thu nhaäp cao
cho thaáy neáu coù chieán löôïc phoøng choáng TNTT phuø
hôïp döïa treân caùc baèng chöùng khoa hoïc, TNTT treû
em hoaøn toaøn coù theå döï phoøng ñöôïc. Taïi moät soá
nöôùc thaønh vieân cuûa Toå chöùc hôïp taùc vaø Phaùt trieån
kinh teá, soá löôïng töû vong do thöông tích ôû treû döôùi
15 tuoåi giaûm moät nöûa trong giai ñoaïn 1975-1995. Coù
ñöôïc thaønh töïu naøy laø do keát quaû cuûa söï keát hôïp giöõa
nghieân cöùu, xaây döïng heä thoáng soá lieäu, aùp duïng caùc
bieän phaùp döï phoøng cuï theå, caûi thieän moâi tröôøng an
toaøn, xaây döïng vaø thöïc thi phaùp luaät, giaùo duïc coäng
ñoàng, caûi thieän chaát löôïng dòch vuï sô caáp cöùu, chaêm
soùc chaán thöông thieát yeáu [11].
Tai naïn thöông tích coù theå phoøng ngöøa ñöôïc
thoâng qua moät soá caùc bieän phaùp nhö phaùp cheá vaø
thöïc thi, söûa ñoåi saûn phaåm, caûi thieän moâi tröôøng,
khuyeán khích söû duïng caùc thieát bò an toaøn, giaùo duïc
kyõ naêng vaø thay ñoåi haønh vi vaø taêng cöôøng caùc dòch
vuï chaêm soùc chaán thöông thieát yeáu. Caùc bieän phaùp
naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh laø coù hieäu quaû, ví duï nhö
taïi caùc quoác gia coù thu nhaäp cao soá ca ngoä ñoäc ôû treû
em giaûm ñaùng keå thoâng qua caùc phaùp luaät ñoøi hoûi
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
vieäc ñoùng goùi caùc loaïi chaát ñoäc phoøng TNTT cho treû
em; ôû Malaysia vieäc phaân luoàng xe maùy ñaõ laøm
giaûm 27% caùc vuï va chaïm hay söû duïng muõ baûo hieåm
khi ñi xe ñaïp laøm giaûm tôùi 63-88% nguy cô thöông
tích vuøng ñaàu vaø chaán thöông soï naõo nghieâm troïng
trong soá nhöõng ngöôøi ñi xe maùy ôû taát caû caùc ñoä tuoåi
[14]. Caûi thieän moâi tröôøng laø moät chieán löôïc phoøng
choáng TNTT ñöôïc xem laø coù hieäu quaû ñoái vôùi moïi
löùa tuoåi, ñaëc bieät phuø hôïp ñoái vôùi treû em. Chieán
löôïc naøy phaùt huy ñöôïc hieäu quaû raát nhieàu khi söû
duïng keát hôïp vôùi hai chieán chieán löôïc khaùc laø thöïc
thi luaät phaùp vaø truyeàn thoâng giaùo duïc [7].
Taïi Vieät Nam, chöông trình phoøng choáng TNTT
treû em cuûa Boä Y teá döôùi söï taøi trôï cuûa UNICEF ñöôïc
tieán haønh ôû 6 tænh troïng ñieåm ñaõ aùp duïng chieán löôïc
caûi thieän moâi tröôøng taïi caùc caáp ñoä nhö hoä gia ñình,
coäng ñoàng vaø tröôøng hoïc vaø cuõng ñaõ thu ñöôïc nhöõng
thaønh coâng ñaùng keå. Ví duï nhö vôùi caáp ñoä hoä gia
ñình, laép ñaët caùc giaù cao ngoaøi taàm vôùi cuûa treû ñeå
ñeå dao vaø caùc vaät saéc nhoïn, giaù ñöïng phích, ñaäy
gieáng vaø beå nöôùc, cuõi cho treû nhoû, tuû thuoác…; taïi
coäng ñoàng laøm haøng raøo chaén quanh ao, ñeøn ñöôøng,
haïn cheá toác ñoä vaø caûi taïo saân chôi coâng coäng; taïi
tröôøng hoïc laép ñaët caùc bieån baùo giao thoâng, bieån baùo
phoøng choáng TNTT, chaén ban coâng vaø caûi taïo heä
thoáng ñieän…[8]. Beân caïnh vieäc caûi thieän moâi tröôøng,
vieäc giaùo duïc truyeàn thoâng vaø taêng cöôøng kyõ naêng
veà phoøng choáng TNTT cho treû ñöôïc thöïc hieän song
song thoâng qua caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng,
caùc chöông trình truyeàn thoâng taïi coäng ñoàng vaø tö
vaán taïi hoä gia ñình laø khoâng theå thieáu. Chieán dòch
truyeàn thoâng giaùo duïc coäng ñoàng nhaèm naâng cao
kieán thöùc veà ñoäi muõ baûo hieåm ñaõ ñöôïc thöïc hieän
tröôùc khi Luaät ñoäi muõ baûo hieåm ñöôïc ban haønh taïi
Vieät Nam 2007 laø moät baèng chöùng cho thaáy vai troø
tích cöïc cuûa truyeàn thoâng trong thaønh coâng cuûa caùc
chöông trình can thieäp phoøng choáng TNTT.
3. Phoøng choáng tai naïn thöông tích cho treû em
trong ñoä tuoåi tieåu hoïc döïa vaøo nhaø tröôøng, moät
giaûi phaùp ñöôïc xem laø khaû thi vaø hieäu quaû.
Treû em trong ñoä tuoåi tieåu hoïc laø giai ñoaïn treû coù
söï thay ñoåi veà moâi tröôøng soáng, treû baét ñaàu nhoû rôøi
khoûi moâi tröôøng gia ñình ñeå daønh nhieàu thôøi gian
hôn vôùi baïn beø trang löùa cho caùc sinh hoaït taïi tröôøng
hoïc vaø coäng ñoàng. Trong thôøi kyø naøy, treû coù theå hoïc
hoûi ñeå töï khaúng ñònh baûn thaân, xaây döïng ñöôïc nieàm
tin vaøo baûn thaân, töï ñaùnh giaù baûn thaân vaø coù ñònh
höôùng veà nhöõng haønh vi toát vaø khoâng toát. Giai ñoaïn
naøy coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï phaùt trieån veà tinh
thaàn, trí tueä vaø xaõ hoäi sau naøy [8].
Giaùo duïc treû em thöïc haønh an toaøn cho treû
khoâng chæ coù taùc duïng giaûm tyû leä TNTT hieän taïi maø
coøn coù taùc duïng thay ñoåi haønh vi an toaøn cho theá heä
töông lai. Neáu treû em ñöôïc trang bò kieán thöùc cô baûn
ban ñaàu ñeå nhaän bieát nhöõng yeáu toá nguy cô gaây
TNTT vaø kyõ naêng öùng phoù vôùi caùc nguy cô ñoù seõ raát
coù ích cho vieäc naâng cao kyõ naêng soáng cho treû trong
suoát cuoäc ñôøi. Quaù trình giaùo duïc moâi tröôøng an
toaøn vaø phoøng choáng TNTT cho treû dieãn ra thöôøng
xuyeân lieân tuïc thoâng qua caùc hoaït ñoäng vui chôi ôû
tröôøng, lôùp seõ daàn taïo cho treû nhöõng phaûn xaï linh
hoaït, nhaïy beùn, thoùi quen yù thöùc thöôøng tröïc ñoái vôùi
nhöõng ruûi ro, nguy hieåm gaây tai naïn baát thöôøng.
Treû em hoïc caùch cö xöû qua caû söï chæ daãn vaø
quan saùt töø cha meï, giaùo vieân, ngöôøi thaân, baïn beø…
vaø nhöõng ngöôøi ñoùng vai troø laøm hình maãu cho caùch
öùng xöû cuûa chuùng vaø qua quan saùt. Haønh vi cuûa treû
seõ ñöôïc cuûng coá vaø ñieàu chænh bôûi nhöõng haäu quaû
do nhöõng haønh ñoäng cuûa chuùng mang laïi vaø söï ñaùp
öùng cuûa ngöôøi khaùc ñoái vôùi haønh vi cuûa chuùng. Treû
nhoû hoïc caùch öùng xöû qua quan saùt vaø töông taùc vôùi
xaõ hoäi hôn laø chæ töø nhöõng lôøi chæ daãn. Töông töï nhö
vaäy, treû nhoû caàn ñöôïc daïy doã caùc kyõ naêng thoâng qua
quaù trình höôùng daãn, taäp luyeän (laëp laïi nhieàu laàn)
vaø phaûn hoài hôn laø chæ noùi lyù thuyeát [6]. Söï töï tin
veà khaû naêng theå hieän nhöõng haønh vi phuø hôïp, laø raát
quan troïng ñoái vôùi vieäc duy trì vaø hoïc taäp caùch cö
xöû, ñaëc bieät tröôùc nhöõng aùp löïc cuûa xaõ hoäi baét phaûi
cö xöû theo caùch khaùc.
Caùc phöông phaùp thu nhaän kyõ naêng bao goàm
hoïc taäp coù söï tham gia, thaûo luaän nhoùm, ñoùng vai vaø
thöïc haønh, coù söï phaûn hoài kòp thôøi vaø xaây döïng kyõ
naêng giao tieáp vôùi baïn beø vaø nhöõng ngöôøi xung
quanh. Caùc phöông phaùp naøy ñöôïc thieát keá ñôn giaûn
gaàn vôùi nhöõng hoaït ñoäng thoâng thöôøng trong cuoäc
soáng nhö thoâng qua caùc troø chôi; phaân tích tröôøng
hôïp; laøm vieäc nhoùm nhoû... Ngöôøi cung caáp cho caùc
em kyõ naêng soáng caàn thieát vöøa phaûi coù chuyeân moân
vöøa phaûi coù traùch nhieäm. Kinh nghieäm cho thaáy
nhöõng ngöôøi giaûng daïy caùc kyõ naêng soáng coù hieäu
quaû thöôøng laø caùc nhaø hoaït ñoäng xaõ hoäi, giaùo vieân
vaø caùc nhaø taâm lyù hoïc. Hoï coù vai troø raát quan troïng
trong vieäc quyeát ñònh hay söï thaønh coâng cuûa chöông
trình [13].
Löùa tuoåi tieåu hoïc ñang trong giai ñoaïn quan saùt,
hoïc taäp, thöïc haønh öùng xöû vôùi moâi tröôøng xung
quanh, caùc haønh vi an toaøn ñang trong quaù trình
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
51
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
hình thaønh vaø hoaøn thieän. Vì vaäy vieäc taïo döïng moät
moâi tröôøng soáng, hoïc taäp vaø vui chôi an toaøn cho treû
seõ goùp phaàn ñaùng keå trong vieäc phoøng choáng TNTT.
Hôn nöõa, neáu treû neáu treû em trong nhöõng giai ñoaïn
ñaàu ñôøi naøy ñöôïc hoïc taäp trong moâi tröôøng an toaøn
vaø ñöôïc khuyeán khích tham gia vaøo vieäc xaây döïng
moâi tröôøng an toaøn trong tröôøng hoïc cuõng seõ naâng
cao ñöôïc kieán thöùc vaø kyõ naêng soáng an toaøn vaø taïo
cho treû coù traùch nhieäm tham gia taïo döïng moâi tröôøng
soáng, hoïc taäp an toaøn cho baûn thaân, laøm neàn taûng
cho cuoäc soáng sau naøy cuûa treû.
4. Tieáp caän phoøng choáng tai naïn thöông tích
cho hoïc sinh tieåu hoïc döïa vaøo nhaø tröôøng
Moâ hình vaø noäi dung can thieäp phoøng choáng tai
naïn thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc döïa treân caùc
nguyeân taéc chia seû veà traùch nhieäm trong caùc vaán ñeà
veà chaán thöông vaø caùc giaûi phaùp phoøng choáng cuûa
caùc chuyeân gia vaø caùc thaønh vieân cuûa coäng ñoàng, vaø
laø söï tham gia chòu traùch nhieäm xaùc ñònh nhöõng öu
tieân vaø nhöõng can thieäp phuø hôïp. Vieäc thöïc hieän seõ
ñöôïc döïa treân moät maïng löôùi toå chöùc vaø xaõ hoäi vaø
nhaán maïnh veà taàm quan troïng cuûa söï tham gia cuûa
coäng ñoàng. Moâ hình can thieäp naøy ñöôïc xaây döïng
döïa treân caùc nguyeân lyù ñöôïc ñeà caäp ôû treân vôùi moät
moái lieân keát giöõa caùc caù nhaân, toå chöùc trong xaõ hoäi
vaø gaén keát chaët cheõ vôùi coäng ñoàng ñeå cuøng nhau giaûi
quyeát moät vaán ñeà söùc khoûe ñoù laø phoøng choáng tai naïn
thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc. Ñieàu naøy ñöôïc theå
hieän cuï theå qua vieäc tham gia cuûa laõnh ñaïo, giaùo
vieân trong ngaønh giaùo duïc, caùn boä y teá, caùn boä ñoaøn
ñoäi, caùc chuyeân gia phoøng choáng TNTT vaø chuyeân
gia giaùo duïc trung öông, ñòa phöông vaø caùc chuyeân
gia quoác teá seõ cuøng nhau hoaït ñoäng ñeå ñaït ñöôïc muïc
ñích chung naøy. Chöông trình can thieäp seõ ñöôïc xaây
döïng vôùi 2 caáu phaàn cô baûn: naâng cao kieán thöùc, kyõ
naêng veà phoøng choáng TNTT cho hoïc sinh vaø taïo
döïng moâi tröôøng hoïc taäp an toaøn cho treû.
Sau khi moâ hình can thieäp ñöôïc thoáng nhaát,
chöông trình can thieäp cuï theå seõ ñöôïc xaây döïng vôùi
söï tham gia cuûa caùc chuyeân gia coù kieán thöùc, kinh
nghieäm veà phoøng choáng tai naïn thöông tích vaø caùc
chuyeân gia coù kieán thöùc vaø kinh nghieäm xaây döïng
chöông trình giaûng daïy tuyeán trung öông seõ phoái
hôïp vôùi nhoùm kyõ thuaät ñòa phöông laø nhöõng ngöôøi
coù kinh nghieäm, kyõ naêng sö phaïm vaø thöïc teá giaûng
daïy cho hoïc sinh tieåu hoïc ñeå cuøng nhau xaây döïng
noäi dung chöông trình can thieäp. Vôùi caùch thöùc tieáp
caän nhö vaäy, chöông trình seõ vöøa mang tính haøn
52
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
laâm vöøa mang tính thöïc tieãn.
Chöông trình giaùo duïc phoøng choáng tai naïn
thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc nhaèm giuùp hoïc sinh
(1) Hình thaønh vaø naâng cao nhöõng hieåu bieát veà caùc
yeáu toá coù theå gaây tai naïn thöông tích cho treû em (2)
Reøn kó naêng veà phoøng choáng tai naïn thöông tích, coù
khaû naêng öùng phoù vôùi nhöõng nguy cô gaây tai naïn
thöông tích, qua ñoù giaûm thieåu TNTT cho treû em.
Chöông trình ñöôïc xaây döïng thoâng qua vieäc khai
thaùc vaø tích hôïp vôùi chöông trình hoïc taäp cuûa hoïc
sinh vaø boå xung theâm caùc hoaït ñoäng ngoaïi khoùa, döïa
treân nguyeân taéc giuùp treû "hoïc maø chôi, chôi maø hoïc",
ñaûm baûo khoâng gaây gaùnh naëng cho treû vaø nhaø tröôøng,
vöøa ñaùp öùng ñöôïc tính khoa hoïc vaø thöïc tieãn phuø hôïp
vôùi hoaøn caûnh giaùo duïc hieän taïi cuûa Vieät Nam.
Chöông trình ñöôïc thöïc hieän theo caùc böôùc sau:
- Raø soaùt noäi dung cuûa taát caû caùc baøi hoïc thuoäc
caùc moân hoïc töø lôùp 1 ñeán lôùp 5 ñeà xuaát nhöõng moân
hoïc seõ tích hôïp, vôùi töøng moân hoïc löïa choïn baøi hoïc,
loaïi hình TNTT döï kieán ñöôïc tích hôïp, möùc ñoä, thôøi
löôïng vaø phöông phaùp giaûng daïy tích hôïp PC TNTT
phuø hôïp vôùi töøng lôùp hoïc.
- Löïa choïn noäi dung phoøng choáng TNTT ñeå loàng
gheùp: caùc loaïi TNTT thöôøng gaëp ôû treû em trong ñoä
tuoåi hoïc sinh tieåu hoïc ñöôïc xaây döïng döïa treân keát
quaû nghieân cöùu TNTT treû em thöïc teá taïi Ñaø Naüng
vaø Vieät Nam. Döïa treân caùc phaân tích veà moâ hình lyù
thuyeát vaø caùc soá lieäu thöïc teá, chöông trình seõ ñöa ra
caùc noäi dung cô baûn veà phoøng choáng TNTT döï kieán
ñöôïc giaûng daïy trong chöông trình tieåu hoïc vaø phaân
boå noäi dung ñoù phuø hôïp ñoái vôùi töøng khoái lôùp vaø cho
töøng moân hoïc. Caùc noäi dung naøy seõ ñöôïc chuyeån taûi
döôùi caùc daïng thoâng ñieäp mang tính laëp laïi ñeå hoïc
sinh coù theå ghi nhôù.
- Sau khi coù moân hoïc tích hôïp vaø noäi dung phoøng
choáng TNTT, coù 3 caáp ñoä tích hôïp coù theå aùp duïng
laø: (1) Tích hôïp toaøn phaàn - Khi muïc tieâu vaø noäi
dung baøi hoïc hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi muïc tieâu vaø noäi
dung giaùo duïc phoøng choáng TNTT; (2) Möùc ñoä boä
phaän - Khi chæ coù 1 boä phaän baøi hoïc coù noäi dung giaùo
duïc phuø hôïp vôùi giaùo duïc phoøng choáng TNTT vaø (3)
Möùc ñoä lieân heä - Khi noäi dung vaø baøi hoïc coù ñieàu
kieän lieân heä moät caùch logic vôùi noäi dung giaùo duïc
phoøng choáng TNTT.
- Beân caïnh ñoù, chöông trình giaûng daïy ngoaïi
khoùa phoøng choáng tai naïn thöông tích ñöôïc xaây
döïng nhö moät caáu phaàn ñi keøm, hoã trôï vaø cuûng coá
kieán thöùc ñaõ hoïc ôû chöông trình tích hôïp chính khoùa.
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Do ñoù, noäi dung caùc baøi hoïc ñöôïc xaây döïng phuø hôïp
vôùi ñaëc ñieåm taâm sinh lyù löùa tuoåi cuûa hoïc sinh, söû
duïng phöông phaùp giaûng daïy tích cöïc vaø taøi lieäu
giaûng daïy phong phuù.
Taïo döïng moâi tröôøng tröôøng hoïc an toaøn cho
hoïc sinh ñöôïc thöïc hieän thoâng qua moâ hình baûng
kieåm tröôøng hoïc an toaøn (THAT) nhaèm giaûm thieåu
nguy cô TNTT cho hoïc sinh trong tröôøng hoïc.
Chöông trình ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc böôùc:
- Döïa vaøo caùc taøi lieäu trong nöôùc vaø quoác teá, xaây
döïng baûng kieåm THAT vaø Taøi lieäu höôùng daãn söû
duïng baûng kieåm coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng vaø
phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh thöïc teá cuûa ñòa phöông.
- Söû duïng baûng kieåm THAT ñeå ñaùnh giaù vaø ñeà
Taøi lieäu tham khaûo
xuaát danh muïc caùc yeáu toá nguy cô gaây TNTT cho
hoïc sinh caàn ñöôïc caûi thieän.
- Xaùc ñònh vaø löïa choïn giaûi phaùp can thieäp: Tuøy
theo loaïi nguy cô cuï theå gaây thöông tích cho treû vaø
nguoàn löïc thöïc teá ñeå ñöa ra giaûi phaùp phuø hôïp. Caùc
giaûi phaùp ñöôïc ñeà caäp theo caùc caáp ñoä (1) caûnh baùo
nguy cô (2) giaûm thieåu nguy cô (3) loaïi boû nguy cô.
- Trieån khai thöïc hieän giaûi phaùp can thieäp ñaõ
ñöôïc löïa choïn ôû böôùc treân.
- Ñaùnh giaù söï hieän dieän cuûa caùc yeáu toá nguy cô
gaây TNTT cho hoïc sinh trong tröôøng hoïc sau quaù
trình thöïc hieän can thieäp soá yeáu toá nguy cô ñöôïc loaïi
boû hay giaûm thieåu vaø xem xeùt xem coù yeáu toá nguy
cô môùi phaùt sinh khoâng.
Tieáng Anh
6. Badura, A (1977a), Self-efficacy: Toward a Unifying
Theory of Behavior Change. Psychological Review.
Tieáng Vieät
1. Boä Y teá, Thoáng keâ töû vong treû em vaø vò thaønh nieân töø 019 tuoåi do tai naïn thöông tích 2005 - 2006, Haø Noäi 2008
7. Bunn F, Collier T, Frots C, Ker K, Roberts I, Wentz R,
Traffic calming for prevention of road traffic injuries:
systematic review and meta-analysis. Injury prevention
2003; 9(3): 200-204
2. Boä Y teá, Thoáng keâ töû vong do tai naïn thöông tích naêm
2007, Haø Noäi 2008
8. Csikszentmihalyi, M.and Schneider, B (2000), Becoming
Adult: How Teenagers Prepare for the world of work. New
York: basic book.
3. Leâ Vuõ Anh, Leâ Cöï Linh, Phaïm Vieät Cöôøng (2003), Ñieàu
tra lieân tröôøng veà chaán thöông ôû Vieät Nam, Haø Noäi 2003.
9. Doyle J. Child injury prevention. The story of UNICEF's
interventions in Vietnam, Hanoi 2008.
4. Leâ Vuõ Anh, Nguyeãn Thuyù Quyønh, Leâ Cöï Linh, Traàn Thò
Hoàng, Nguyeãn Thò Trang Nhung, Laõ Ngoïc Quang, Traàn
Troïng Haø (2004). Ñieàu tra cô baûn tình hình chaán thöông vaø
caùc yeáu toá aûnh höôûng ôû treû döôùi 18 tuoåi taïi 6 tænh Haûi Phoøng,
Haûi Döông, Thöøa Thieân Hueá, Quaûng Trò, Caàn Thô, Ñoàng
Thaùp naêm 2004. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng - UNICEF
Vieät Nam, 2004.
10. Dean T. Jamison, Henry Mosley et al. (editors). Disease
Control Priorities in Developing Countries. Published for
the World Bank - Oxford University Press.
5. Nguyeãn Troïng Haø, Phaïm Vieät Cöôøng, Laõ Ngoïc Quang,
Nguyeãn Thuùy Quyønh, Nguyeãn Trang Nhung, Leâ Thò Kim
AÙnh, Nguyeãn Y Vaân, Phaïm Coâng Tuaán (2008). Ñieàu tra cô
baûn tình hình chaán thöông vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng ôû treû döôùi
18 tuoåi taïi 6 tænh Haûi Phoøng, Haûi Döông, Thöøa Thieân Hueá,
Quaûng Trò, Caàn Thô, Ñoàng Thaùp naêm 2008. Tröôøng Ñaïi hoïc
Y teá coâng coäng - UNICEF Vieät Nam, 2009.
11. Florence, Innocenti Research Centre (2001), A league
table of child deaths by injury in rich nations. Innocenti
report No2.
12. Krug, E., et al (2002), World report on violence and
Health, World Health Organization: Geneva.
13. Pan American Health Organization (2001), Life skill
approach to child and adolescent healthy human
development. Washing DC.
14. WHO (2008), World report on child injury prevention,
Geneva.
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2010, Soá 16 (16)
53