Xem mẫu
- Tai biến do ngưng dùng
thuốc
Bất cứ thuốc nào, kể cả vitamin, khi sử dụng đều có thể gây tác
dụng phụ bên cạnh tác dụng chính là điều trị hoặc phòng bệnh.
Tuy nhiên, thực tế dùng thuốc lại có hiện tượng ngược đời: thay vì
do dùng thuốc thì chính sự ngưng dùng, đặc biệt ngưng đột ngột lại
gây ra tác dụng phụ, làm khốn khổ người bệnh!
Uống cũng khổ, ngưng cũng khổ
Tác dụng phụ của thuốc nói chung được định nghĩa là: “tác dụng không
mong muốn, gây khó chịu, thậm chí độc hại; xảy ra khi dùng một thứ
thuốc ở liều thông thường để chữa bệnh, phòng bệnh và chẩn đoán
- bệnh; hoặc để thay đổi một chức năng sinh lý ở người”. Tác dụng phụ
thường xuất hiện khi đang dùng thuốc, có thể ở lần dùng đầu tiên (như
uống thuốc kháng histamin trị dị ứng thuộc thế hệ thứ nhất sẽ gây tác
dụng phụ buồn ngủ); có thể do dùng lâu ngày (như dùng thuốc
phenylbutazon lâu ngày có thể bị tác dụng phụ mất bạch cầu hạt).
Đặc biệt có một tác dụng phụ không thuộc loại phổ biến có thể xảy ra,
đó là tác dụng phụ do ngưng dùng thuốc. Tác dụng phụ này còn gọi là
“tai biến do ngưng dùng thuốc” (nước ngoài viết tắt ADWE, xuất phát
từ Adverse Drug Withdrawal Events), được định nghĩa là biến cố xảy
ra với các triệu chứng rối loạn, do đang dùng một thứ thuốc nào đó mà
lại đột ngột ngưng không dùng nữa.
Định nghĩa về tác dụng phụ do ngưng dùng thuốc như trên làm ta liên
tưởng đến các thuốc gây nghiện, kể cả ma tuý, có thể kể: thuốc giảm
đau có nguồn gốc thuốc phiện, gọi chung opioid (như morphin,
pethidin, fentanyl), thuốc an thần gây ngủ nhóm benzodiazepin (như
diazepam), thuốc giảm cân kích thích là các dẫn chất amphetamin…
Các thuốc này khi đã quen dùng thời gian dài sẽ làm thay đổi chuyển
hoá cơ bản của các tế bào thuộc hệ thần kinh trung ương và hệ thần
kinh thực vật. Những tế bào này lệ thuộc vào thuốc, nghĩa là chúng
hoạt động một cách bất thường theo tác dụng của thuốc. Nếu đột ngột
ngưng thuốc, chúng sẽ phản ứng bằng tác dụng phụ, gọi là “hội chứng
cai thuốc”, bao gồm mất ngủ, vật vã, đau nhức, ói mửa, toát mồ hôi,
nước mắt chảy ràn rụa, tiêu chảy liên tục...
- Thuốc nào có thể là thủ phạm?
Các loại thuốc gây tác dụng phụ do ngưng dùng thuốc thường gặp là
các thuốc có tác dụng làm giảm triệu chứng bệnh. Nếu dùng liên tục,
triệu chứng bệnh không xảy ra nhưng đột ngột ngưng, triệu chứng bệnh
trỗi dậy, thậm chí còn trầm trọng hơn. Thí dụ như thuốc clonidin trị
bệnh tăng huyết áp, hoặc thuốc chẹn bêta như propranolol, nếu đột ngột
ngưng dùng sẽ làm huyết áp tăng vọt, rất nguy hiểm. Đối với thuốc
chống trầm cảm loại ba vòng (như nortryptilin, clomipramin), đột ngột
ngưng dùng sẽ làm trạng thái tâm thần người bệnh xấu đi, thậm chí có
người còn tìm cách tự tử. Các thuốc trị động kinh (như carbamazepin)
cũng thế, đột ngột ngưng dùng, bệnh nhân ngay lập tức sẽ lên cơn động
kinh.
Để khắc phục những tác dụng phụ đó, có một biện pháp là dùng thuốc
giảm liều từ từ trước khi ngưng hẳn, để giúp cơ thể thích ứng dần và
không được đột ngột ngưng. Điển hình của giảm liều từ từ có thể kể là
chỉ định ngưng từ từ sau khi dùng thuốc glucocorticoid trong thời gian
dài (nhóm thuốc thường được gọi tắt corticoid, như prednisolon,
dexamethason…), bởi dùng lâu glucocorticoid sẽ làm hoạt động tuyến
vỏ thượng thận ức chế. Khi đó, giảm liều từ từ giúp tuyến nội tiết này
thích nghi và trở lại hoạt động bình thường, nếu không bệnh nhân sẽ
khốn khổ vì thiếu corticoid nội sinh do chính tuyến vỏ thượng thận tiết
ra.
- Để tránh các tai biến
Những điều trình bày trên đã cho thấy phần nào tác dụng phụ của thuốc
rất đa dạng. Do đó, ngoài quan tâm tác dụng phụ xảy ra khi đang dùng
thuốc (đặc biệt khi dùng thuốc kéo dài), người bệnh còn phải hết sức
lưu tâm đến cả các rối loạn do ngưng dùng thuốc.
Muốn vậy, người sử dụng thuốc cần lưu ý: phải tuân thủ chỉ định của
thầy thuốc về liều lượng và thời gian dùng thuốc. Không tự ý kéo dài
thời gian dùng thuốc hoặc đột ngột ngưng dùng thuốc khi không có ý
kiến của bác sĩ điều trị. Khi bác sĩ chỉ định giảm liều từ từ, phải theo
đúng cách thức giảm liều đó, trước khi đi đến quyết định ngưng dùng
hoàn toàn. Khi đang dùng và sau khi ngưng dùng, nếu xuất hiện những
rối loạn, những phản ứng bất thường trong cơ thể, cần đến bác sĩ tái
khám ngay để có những xử trí y khoa kịp thời.
Tỉnh táo trước thông tin cảnh báo
Khi đang dùng một thuốc nào điều trị bệnh và đọc được thông tin cảnh
báo về thuốc đó thì không nên tự ý ngưng bỏ thuốc nửa chừng mà cần
chờ ý kiến quyết định của bác sĩ điều trị. Như cách đây vài năm, có tin
cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) thông báo thuốc
trị tâm thần phân liệt olanzapine (zyprexa) là loại thuốc gây tác dụng
phụ nhiều nhất so với nhiều thuốc khác và đưa vào danh sách mười
thuốc cần cảnh giác. Ở ta, một số bệnh nhân đang điều trị rất tốt với
thuốc này, trước thông tin như thế, đã vội không dùng nữa và bệnh tái
- phát rất trầm trọng. Hiện olanzapine vẫn được tiếp tục lưu hành mà
chẳng có việc gì.
Gần đây, có một công bố của cơ quan quản lý dược phẩm Pháp
(AFSSAPS) về danh mục gồm 59 thuốc cần đặc biệt theo dõi đã làm
nhiều bệnh nhân rất lo, đến độ tính chuyện bỏ dùng thuốc có trong danh
sách đó. Đúng là có một thuốc nằm trong danh mục công bố sau đó bị
cấm lưu hành (benfluorex) nhưng các thuốc còn lại đều đã được chứng
minh mang đến lợi ích điều trị (thông qua cấp phép lưu hành) và chưa
có quyết định pháp lý nào bắt buộc ngưng không cho tiếp tục lưu hành
và ngưng sử dụng trong điều trị. Cơ quan AFSSAPS cũng có khuyến
cáo, bệnh nhân không được ngưng sử dụng những thuốc có trong danh
mục cần cảnh giác nêu trên trong bất cứ trường hợp nào, nếu không có
ý kiến của bác sĩ điều trị.
nguon tai.lieu . vn
