Xem mẫu
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2020. ISBN: 978-604-82-3869-8
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC
MÔN KỸ NĂNG GIAO TIẾP VÀ THUYẾT TRÌNH
Trương Thị Hương
Trường Đại học Thủy lợi, email: truongthihuong@tlu.edu.vn
1. GIỚI THIỆU CHUNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Môn học Kỹ năng giao tiếp và thuyết trình 3.1. Phương pháp đóng vai trong dạy học
(KNGT&TT) trang bị cho sinh viên (SV) Nghiên cứu về sử dụng PPĐV trong đào
những kiến thức, kỹ năng cơ bản về giao tiếp tạo người lớn có nghiên cứu của tác giả Van
và thuyết trình nhằm giúp SV chủ động, tự tin Hasselt, Romano và Vecchi đánh giá về việc
hơn trong học tập và cuộc sống. Các nội dung sử dụng PPĐV trong đào tạo người lớn: đóng
của môn học mang tính thực tiễn cao và gắn vai là một phương pháp phổ biến để đào tạo
với hoạt động hàng ngày trong cuộc sống của các cá nhân trong môi trường làm việc thông
SV. Vì vậy, hoạt động giảng dạy cần đảm bảo qua đó có sự tương tác tốt hơn với các đồng
vừa giới thiệu, định hướng những nguyên tắc nghiệp cũng như trong công việc và ngoài xã
cơ bản trong giao tiếp nhưng cũng cần mang hội. Van Hasselt, Romano và Vecchi xác
tính thực tiễn để SV có cơ hội học đi đôi với định đóng vai là "mô phỏng các cuộc gặp gỡ,
hành. Dạy học bằng phương pháp đóng vai giao tiếp, hoặc sự kiện giữa các cá nhân trong
(PPĐV) là một trong các phương pháp dạy thế giới thực”[4, 251]. Ngoài ra, đóng vai
học chủ động, ngày càng được ứng dụng rộng cũng được sử dụng để đánh giá kỹ năng giao
rãi, là phương pháp dạy học cơ bản và tốt nhất tiếp trên nhiều lĩnh vực tại nơi làm việc. Nó
để dạy về KNGT&TT. Tuy nhiên, việc sử cũng được sử dụng rộng rãi hơn như một
dụng PPĐV trong giảng dạy môn KNGT&TT công cụ sư phạm trong các bối cảnh giáo dục
chưa được chuẩn hóa và thống nhất dẫn đến và để đánh giá các loại năng lực tâm lý khác.
hiệu quả học tập chưa đồng đều. Do vậy, mục Do đó, việc sử dụng PPĐV trong giảng dạy
tiêu của nghiên cứu này nhằm đề xuất một môn học hình thành kỹ năng là rất phù hợp.
quy trình xây dựng bài học theo PPĐV trong Tại Việt Nam, đóng vai theo từ điển tiếng
giảng dạy môn học KNGT&TT để có thể áp Việt của Hoàng Phê là “thể hiện nhân vật
dụng đạt hiệu quả nhất. trong kịch bản lên sân khấu bằng hình ảnh
hay hoạt động, nói năng như thật”.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Trong cuốn giáo dục học, GS. Phạm Viết
Vượng cũng cho rằng, đóng vai là một hình
Đề tài sử dụng hai nhóm phương pháp thức của phương pháp trò chơi thuộc nhóm
nghiên cứu chính bao gồm: các phương pháp thực hành khi phân loại các
(1) Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý phương pháp dạy học. Hoặc theo tác giả Phan
luận: hệ thống hóa, phân tích, tổng hợp các Trọng Ngọ: “PPĐV trong dạy học là giảng
tài liệu về phương pháp dạy học tích cực, viên cung cấp kịch bản và đạo diễn. Qua đó
PPĐV trong dạy học. họ học được cách suy nghĩ, thể hiện thái độ và
(2) Nhóm các phương pháp nghiên cứu hành động cũng như các kĩ năng ứng xử khác
thực tiễn: xây dựng quy trình bài học sử dụng của nhận vật trong kịch bản” [3].
PPĐV và đánh giá kết quả học tập của SV Theo quan điểm của chúng tôi, đóng vai
dựa trên PPĐV. trong dạy học không phải là một trò chơi mà
324
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2020. ISBN: 978-604-82-3869-8
là một phương pháp đào tạo hữu dụng nhằm 3.3. Các bước xây dựng bài học theo
giúp SV không chỉ rèn luyện kĩ năng mà còn PPĐV trong dạy học môn học KNGT&TT
trau dồi thêm các kiến thức về chuyên môn
- Bước 1: Xác định mục tiêu. Các tình
nghiệp vụ của mình. Bởi lẽ, thông qua hoạt
huống được sử dụng linh hoạt trong các hoạt
động đóng vai với các tình huống thực tế, SV động dạy học nên giảng viên cần xác định
có cơ hội bộc lộ cảm xúc, phát huy tư duy mục tiêu cụ thể cho từng hoạt động sử dụng
sáng tạo, trí tưởng tượng và rèn luyện tính phương pháp này. Các mục tiêu phải rõ ràng,
mạnh dạn, tự tin khi đứng trước tập thể. Hình được lượng hóa cả về kiến thức, kĩ năng, thái
thành thói quen, kỹ năng hợp tác và tạo cơ hội độ và các năng lực nhằm xây dựng tình
cho các cá nhân học hỏi, đánh giá lẫn nhau. huống xác thực nhất. Ví dụ: Khi dạy Kỹ năng
3.2. Sử dụng phương pháp đóng vai tạo ấn tượng ban đầu trong giao tiếp, sau tình
trong dạy học môn học KNGT&TT huống đóng vai, SV cần nhận thức rõ được
tầm quan trọng của tạo ấn tượng ban đầu
Đóng vai trong giảng dạy môn học cũng như các cách thức để tạo ấn tượng ban
KTGT&TT viên là phương pháp tổ chức cho đầu tốt trong giao tiếp.
SV thực hành “làm thử” một số cách ứng xử - Bước 2: Xác định nội dung, chủ đề. Trước
nào đó trong một tình huống giả định khi giao khi thực hiện đóng vai, giảng viên cần nêu rõ:
tiếp. Khi SV được tham gia trực tiếp đóng vai, chủ đề, nội dung học tập, giao nhiệm vụ cho
các hành động có tính kịch được xuất phát từ các vai và người quan sát, xác định thời gian
chính sự hiểu biết, óc tưởng tượng và trí sáng đóng vai. Xây dựng tình huống đóng vai cần
tạo của sinh viên sẽ giúp cho việc hình thành phải cụ thể, chi tiết và mang tính thực tế. Ví
kỹ năng hiệu quả hơn các hoạt động khác như dụ: Nội dung học tập Kỹ năng tạo ấn tượng
thuyết trình hoặc thảo luận nhóm. ban đầu trong giao tiếp, chủ đề đóng vai là
Hầu hết các nội dung của môn học đều gắn một cuộc “phỏng vấn xin việc”. Giảng viên
với thực tế học tập và công việc của sinh viên. phân vai cụ thể cho từng thành viên: Vai
Vì vây, trong quá trình giảng dạy, PPĐV có thể người phỏng vấn, vai ứng viên đi phỏng vấn,
được tiến hành ở tất cả các nội dung của môn vai thư ký, vai bảo vệ, vai lễ tân. Để tăng tính
học. Cụ thể các bài được áp dụng như sau: sáng tạo cho SV, có thể cho SV tự xây dựng
- Bài Tổng quan về giao tiếp, giao bài tập kịch bản, tình huống đóng vai, trao đổi trước
đóng vai: mỗi nhóm xây dựng một tình huống với giảng viên sau đó đóng vai trước lớp.
- Bước 3: Thực hiện đóng vai. Khi thực
đóng vai thể hiện các nguyên tắc giao tiếp
hiện đóng vai, các vai đóng hoàn toàn chủ
- Bài Kỹ năng tạo ấn tượng ban đầu: đóng
động về nội dung và thời gian cho phép.
vai chéo phỏng vấn xin việc: mỗi nhóm sẽ có
Giảng viên không nên can thiệp, nhắc nhở
ứng viên đến phỏng vấn tuyển dụng ở nhóm làm mất tính chủ động, linh hoạt của vai diễn.
khác, yêu cầu cần thể hiện tất cả các nghi Chỉ được ngừng thực hiện đóng vai khi kéo
thức giao tiếp: chào hỏi, bắt tay, trao danh dài quá thời gian quy định, không còn thời
thiếp, giới thiệu, tư thế ngồi… gian để thảo luận sau đóng vai. Với chủ đề
- Bài Kỹ năng phản hồi: đóng vai phản hồi “Phỏng vấn xin việc”, thì cuộc phỏng vấn
tích cực trong tình huống nhận được những này chỉ nên kéo dài 10 phút với các tiêu chí
lời bình luận, góp ý thiếu thiện chí… sau: Không khí buổi phỏng vấn trang trọng;
- Bài Kỹ năng giao tiếp qua điện thoại: Ứng viên chuẩn bị trang phục phù hợp; Các
đóng vai gọi điện thoại đến nhà tuyển dụng nghi thức giao tiếp được thể hiện đúng; Sự
để xin ứng tuyển (gọi điện trực tiếp đến nhà phối hợp ăn ý giữa các thành viên tham gia
tuyển dụng có thật). - Bước 4: Thảo luận sau đóng vai. Thảo
Từ kết quả vận dụng thực tế, chúng tôi xin luận sau đóng vai rất quan trọng, đó là nội
đề xuất quy trình xây dựng bài giảng môn dung cơ bản của giảng dạy bằng PPĐV. Thực
học KNGT& TT bằng PPĐV dưới đây. hiện thảo luận ngay sau khi đóng vai để người
325
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2020. ISBN: 978-604-82-3869-8
học còn lưu giữ được các nhận xét, quan sát PPĐV đòi hỏi nhiều thời gian hơn, trong khi
qua thực tế buổi đóng vai. Về kỹ năng: Nội trên thực tế thời lượng môn học có xu hướng
dung kịch bản có rõ ràng, dễ hiểu không? Về bị giảm bớt cũng gây ảnh hưởng tới chất
thái độ, phong cách và sự hợp tác giữa các vai lượng của bài học. Bên cạnh đó, nhiều SV
diễn: có sự hợp tác và phối hợp ăn ý giữa các chưa thực sự hiểu rõ về tầm quan trọng của
vai diễn hay không? Về kiến thức: Tình huống PPĐV trong học tập nên còn thụ động và
đóng vai có phù hợp với nội dung bài học và chưa tích cực tham gia.
yêu cầu mà giảng viên đề ra không? Để phát huy tốt tính chủ động của sinh
- Bước 5: Nhận xét sau đóng vai, tổng kết viên, giảng viên phải có sự dẫn dắt lôi cuốn,
bài học. Giảng viên nhận xét về buổi đóng vai: khéo léo lựa chọn SV làm “diễn viên” phù
Cần dựa trên kết quả thảo luận để có nhận xét hợp với từng vai diễn, khơi gợi để mỗi SV tự
chung, khái quát, tạo sự liên hệ giữa tình nhận thấy rằng bản thân mình làm được.
huống đóng vai với nội dung bài học. Sau khi Muốn vậy, các tình huống mà giảng viên đưa
thực hiện buổi dạy học bằng PPĐV, giảng viên ra phải cụ thể, rõ ràng, logic và phù hợp với
cần kiểm định theo các nội dung chủ yếu sau: thực tế. Những tình huống mà trong giao tiếp
+ Có phải đóng vai là phương pháp tốt hằng ngày ai ai cũng gặp, cũng phải xử lý.
nhất để thực hiện nội dung bài học này Khi sinh viên đã hiểu, đã chủ động thì chắc
không? Chủ đề của đóng vai có phù hợp với chắn sẽ không còn sự ngại ngùng, lúng túng.
kiến thức và khả năng của người học?
3. KẾT LUẬN
+ Mục tiêu của đóng vai có phù hợp, bổ
sung tốt cho mục tiêu bài giảng? Các mục Như vậy, sử dụng PPĐV trong giảng dạy
tiêu được đề ra có đầy đủ, rõ ràng? môn học KNGT&TT là một phương pháp
+ Tình huống và các vai đóng có thích hợp thích hợp và hiệu quả để rèn luyện kỹ năng
với chủ đề, mục tiêu học tập? Có tạo điều cho SV. Bài viết đã đề xuất các bước xây dựng
kiện để các vai đóng thể hiện được nội dung quy trình bài học theo PPĐV để có thể áp
học tập? Có đề xuất đến những vấn đề thiết dụng trong giảng dạy môn KNGT &TT nhằm
thực, quan trọng của nội dung học tập? đạt được hiệu quả cao nhất. Tuy nhiên, nghiên
+ Công tác chuẩn bị cho buổi đóng vai cứu mới chỉ dừng lại ở các bước xây dựng quy
(nêu rõ chủ đề, mục tiêu học tập, giao nhiệm trình, trong tương lai cần có nghiên cứu sâu
vụ cho các vai, người quan sát...). hơn để đánh giá hiệu quả của việc áp dụng quy
+ Thực hiện buổi đóng vai, hướng dẫn trình này trong giảng dạy các môn học khác.
thảo luận sau khi đóng vai...
4. TÀI LIỆU THAM KHẢO
3.4. Đánh giá của sinh viên và những
[1] Nguyễn Thị Chính. 2015. Một số suy nghĩ
khó khăn khi sử dụng phương pháp đóng
từ việc sử dụng phương pháp đóng vai khi
vai trong dạy học môn KNGT&TT giảng chuyên đề kỹ năng giao tiếp. Trường
Sau khi sử dụng PPĐV trong dạy học môn Chính trị Lê Duẩn. Quảng Trị. Trang Web:
KNGT&TT, chúng tôi tiến hành khảo sát http://truongleduan.quangtri.gov.vn.
[2] Nguyễn Văn Ninh (2014) Vận dụng phương
trực tiếp sinh viên trên lớp về mức độ hứng pháp đóng vai trong dạy học lịch sử ở
thú của sinh viên khi sử dụng phương pháp, trường trung học phổ thông nhằm phát triển
thu được kết quả như sau: 53% sinh viên cảm toàn diện học sinh. Tạp chí Giáo dục số
thấy rất hứng thú khi học theo phương pháp 334, kỳ 2. Trang 45 - 48.
đóng vai, 26% cảm thấy hứng thú, không có [3] Phan Trọng Ngọ (2005) Dạy học và phương
sinh viên nào cảm thấy rất không hứng thú pháp dạy học trong nhà trường. NXB Đại
với phương pháp này. học sư phạm.
[4] Van Hasselt VB, Romano SJ, Vecchi GM.
Tuy nhiên, trong thực tế hiện nay, với việc
Role playing: applications in hostage and
tổ chức lớp học khoảng 70 sinh viên/ lớp, rất crisis negotiation skills training. Nova
khó để tất cả SV đều có cơ hội tham gia đầy Southeastern University, Fort Lauderdale,
đủ các hoạt động đóng vai. Bởi dạy học theo Florida 33314-7796, USA. 2008.
326
nguon tai.lieu . vn
