Xem mẫu
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
SÂN KHẤU THỰC CẢNH
VỚI VIỆC XÂY DỰNG SẢN PHẨM DU LỊCH
NGUYỄN KHÁNH NGỌC
Tóm tắt
Trong những năm gần đây, ngành du lịch Việt Nam liên tục có những bước chuyển mình mạnh mẽ.
Tuy nhiên, việc tìm ra những sản phẩm du lịch hấp dẫn, tạo sự khác biệt vẫn là một bài toán khó đối
với các địa phương và ngành du lịch. Cuối năm 2017, đầu năm 2018, tại Hà Nội và Đà Nẵng, lần đầu
tiên xuất hiện 02 chương trình biểu diễn sân khấu thực cảnh: “Tinh hoa Bắc Bộ” và “Ký ức Hội An” với
nỗ lực, tâm huyết của các nhà tổ chức và chính quyền địa phương nhằm mang đến những sản phẩm
du lịch mới và tạo dấu ấn với du khách. Mô hình này đã và đang tạo nên những tranh luận trái chiều.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận, sân khấu thực cảnh đã góp phần tạo một nét chấm phá mới cho bức
tranh toàn cảnh các sản phẩm du lịch Việt Nam.
Từ khóa: Sân khấu thực cảnh, sản phẩm du lịch
Abstract
In recent years, the Vietnamese tourism industry has continuously made strong changes. However,
finding out attractive tourist products, creating differences is still a difficult problem for localities
and tourism industry. At the end of 2017, early 2018, in Hanoi and Da Nang, there were the first two
performances of reality shows: “The Quintessence of Tonkin - Tinh hoa Bac bo” and “Hoi An Memory
- Ky uc Hoi An” with efforts and enthusiasm of organizers and local authorities in order to bring new
tourism products and impress visitors. This model has created conflicting arguments. However, it
cannot be denied that the reality shows has contributed to creating a new highlight for the panorama
of Vietnam tourism products.
Keywords: Reality shows, tourism products
1. “Tinh hoa Bắc Bộ” và “Ký ức Hội An” - 2 sân Chương trình sân khấu thực cảnh “Tinh
khấu thực cảnh đầu tiên ở Việt Nam hoa Bắc Bộ”
C
ó thể hiểu, sân khấu thực cảnh là Tối 28/10/2017, tại khu tổ hợp vui chơi, giải
một hình thức biểu diễn nghệ thuật trí, ẩm thực và nghỉ dưỡng Baara Land thuộc
được thực hiện trong không gian, thôn Đa Phúc, xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai,
cảnh quan thực tế với sân khấu mở, thường Hà Nội, chương trình biểu diễn sân khấu thực
là ngoài trời, hoà quyện với cảnh quan thiên cảnh với tên gọi “Tinh hoa Bắc Bộ” lần đầu tiên
nhiên. Nội dung của các chương trình sân
được công diễn. Đây là một chương trình được
khấu thực cảnh rất đa dạng. Điều đặc biệt
đầu tư lớn cả về trí tuệ và tài chính.
của sân khấu thực cảnh chính là sự kết hợp
giữa các yếu tố, chất liệu truyền thống với các Nội dung chương trình sân khấu thực cảnh
trang thiết bị, kỹ thuật hiện đại nhằm tạo ra “Tinh hoa Bắc Bộ” được chia thành 06 phần
các hiệu ứng nghệ thuật, tạo sự choáng ngợp với cấu trúc chặt chẽ: Thi ca, Cõi Phật, Hoài cổ,
về quy mô, sự hoành tráng, kỳ vĩ của sân khấu Nhạc họa, An vui, Ngày hội. Lấy cảm hứng từ
thực cảnh. thiền sư Từ Đạo Hạnh - một thiền sư nổi tiếng
86 Số 26 - Tháng 12 - 2018
- VĂN HÓA DU LỊCH
của Việt Nam thời nhà Lý, được nhân dân cung này mang đến cho người xem cảm giác như
kính gọi là “Đức Thánh Láng”, đạo diễn Hoàng hòa vào với cảnh thực, người thực một cách
Nhật Nam đã dẫn dắt người xem vào không mộc mạc mà lại vô cùng tinh tế.
gian văn hoá, tinh thần của người Việt. Đó là Có thể nói chương trình sân khấu thực
những nét văn hoá đặc sắc, tinh tuý nhưng cảnh “Tinh hoa Bắc Bộ” là thành quả từ sự tâm
cũng rất mộc mạc và gần gũi. huyết, quyết tâm của những người thực hiện
Trong 60 phút của chương trình, người xem nhằm mang đến cho khán giả một chương
sẽ được giới thiệu các loại hình nghệ thuật như trình biểu diễn nghệ thuật giới thiệu và quảng
kiến trúc, điêu khắc, ca trù, múa rối nước, tranh bá các yếu tố văn hoá dân gian truyền thống
Đông Hồ; các hoạt động trong lao động, sản nhưng được trình diễn theo phong cách hiện
xuất như cảnh bắt tôm, cầm liềm gặt lúa, giã đại và sáng tạo.
gạo; cảnh trên bến dưới thuyền tấp nập mà
Chương trình sân khấu thực cảnh “Ký ức
bình yên; cách ăn mặc và tất nhiên, không thể
Hội An”
thiếu được, đó là học vấn, tri thức với cảnh sĩ tử
đèn sách, lều chõng đi thi. Ngày 18/3/2018, chương trình nghệ thuật
thực cảnh “Ký ức Hội An” được công diễn trong
Sân khấu là một thủy đình nhân tạo nặng
không gian Công viên văn hoá Ấn tượng Hội
10 tấn trên hồ nước rộng 4.300m2, dưới chân
An, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam. Đây là
núi chùa Thầy. Toàn bộ sân khấu được bố trí
một chương trình được đầu tư lớn và được Tổ
ẩn khéo léo dưới mặt nước cùng với hệ thống
chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) công nhận 2
trang thiết bị âm thanh, ánh sáng hiện đại bao
kỷ lục: “Sân khấu ngoài trời lớn nhất Việt Nam”
gồm hệ thống laser, 3D mapping và hệ thống
và “Chương trình biểu diễn nghệ thuật thường
ánh sáng ngầm dưới nước tạo hiệu ứng phản
nhật có số lượng diễn viên tham gia đông nhất”1.
chiếu ánh sáng khiến cho khung cảnh lung linh,
mờ ảo và người diễn viên như đang múa trên “Ký ức Hội An” là một chương trình được đầu
mặt nước. Thuỷ đình được thiết kế với hệ thống tư cả về cơ sở vật chất với hệ thống sân khấu
nâng, có thể nhô lên và lặn xuống dưới mặt nâng, hệ thống ánh sáng ngầm dưới nước, hệ
nước tạo ra các yếu tố bất ngờ cho người xem. thống đèn chiếu 3D mapping… lẫn nguồn
Trên một sân khấu tương tác kết hợp với nhân lực với đạo diễn đến từ Hồng Kông Mai
công nghệ hiện đại, đạo diễn Hoàng Nhật Soái Nguyên - Chủ tịch tập đoàn Sơn Thuỷ và
Nam mang đến cho người xem một câu hệ thống cố vấn chương trình với sự tham gia
chuyện nghệ thuật bằng động tác, ánh sáng, của các nhà khoa học, các nghệ sĩ có uy tín
nghệ thuật sắp đặt giúp người xem có cơ hội trong nước (đạo diễn Việt Thanh, nhà thơ Lê
khám phá lịch sử, văn hoá của Bắc Bộ. Đỉnh cao Cảnh Nhạc - cố vấn kịch bản, nhạc sĩ Nguyễn
của sự kết hợp giữa công nghệ, kỹ thuật hiện Đức Trịnh, nhà nghiên cứu mỹ thuật Trịnh
đại với chất liệu văn hoá nghệ thuật truyền Quang Vũ, giảng viên múa Thanh Hằng,…)2.
thống là những cảnh diễn mê hoặc khiến cho Điều đó cho thấy tâm huyết và quyết tâm của
khán giả trầm trồ, thán phục như cảnh thiền chủ đầu tư cũng như ê-kíp thực hiện nhằm xây
sư Từ Đạo Hạnh bước ra trong màn sương khói dựng một chương trình vừa ấn tượng về mặt
huyền ảo với những bông sen vàng nở dưới nghệ thuật vừa chuyển tải được những nội
nước; cảnh bốn cô tố nữ bước ra từ tranh Tố nữ dung về văn hoá, lịch sử của Hội An đến với
làng Hồ; cảnh những nghệ nhân bước đi đều khán giả.
đặn, nhịp nhàng với những con rối nước gắn Chương trình biểu diễn thực cảnh “Ấn
trên vai. tượng Hội An” được biểu diễn trên một sân
Điểm đặc biệt của chương trình là sự tham khấu ngoài trời với hơn 3.000 chỗ ngồi, trong
gia của hơn 200 diễn viên, trong đó khoảng không gian Công viên văn hoá Ấn tượng Hội
120 người là nông dân tại địa phương. Điều An có tổng diện tích 10,8ha, gồm một một đảo
Số 26 - Tháng 12 - 2018 VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
87
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
lớn, một đảo nhỏ và một phần diện tích đất 2. Sân khấu thực cảnh - một sản phẩm du
ven sông Hoài3. lịch độc đáo đáp ứng nhu cầu của du khách
Với thông điệp “Một ngày Hội An - Trăm Từ việc sử dụng các chất liệu văn hóa, lịch
năm hoài cổ”, vở diễn được kết cấu thành sử, nghệ thuật truyền thống của địa phương,
5 màn diễn với các chủ đề: Sinh mệnh, Đám các nhà tổ chức, đạo diễn sân khấu thực cảnh
cưới, Đèn và Biển, Hội nhập, Áo dài. Xuyên suốt đã tạo ra sản phẩm du lịch mới có sức hấp dẫn,
chương trình là hình ảnh cô gái đang ngồi dệt hứng khởi và mang lại cách nhìn, cách tiếp cận
vải bên khung cửi và dệt nên cả những câu mới cho du khách về hoạt động du lịch tại địa
chuyện, những ký ức về một thương cảng Hội phương.
An sầm uất, nơi giao thương của các thương Việc sử dụng, khai thác các loại hình nghệ
nhân khắp nơi trên thế giới trong các thế kỷ thuật truyền thống, để sáng tạo ra sản phẩm
XVI, XVII; một Hội An với những câu chuyện du lịch không những giới thiệu tới du khách/
tình lãng mạn, với những mái nhà ngói lô xô, khán giả về di sản văn hóa địa phương mà còn
những tà áo dài tha thướt. đem đến cho nghệ thuật truyền thống một sức
sống mới. Từ góc nhìn là sản phẩm du lịch, sân
Khung cửi, hình ảnh gắn với Hội An, gắn với
khấu thực cảnh “Tinh hoa Bắc Bộ” đã giới thiệu
vùng đất giao thương tơ lụa sầm uất, tiếng kẽo
đến du khách các loại hình nghệ thuật truyền
kẹt dệt lụa và hình ảnh cô gái dệt lụa miệt mài
thống như ca trù, múa rối nước, âm nhạc dân
bên khung cửi đã dẫn dắt người xem trở về
gian, tranh Đông Hồ. Tuy nhiên, nghệ thuật
quá khứ, đến với những điển tích, những câu tranh Đông Hồ được giới thiệu trong sản phẩm
chuyện mang nặng dáng dấp, bóng hình văn du lịch không chỉ dừng lại ở việc giới thiệu các
hoá Việt được kể qua 5 màn diễn. Ở đó có buổi bức tranh Đông Hồ, kỹ thuật in tranh, làm giấy
đầu hoang sơ mở cõi, những con người với mà sân khấu thực cảnh đã kết hợp giữa múa,
cuộc sống bình dị chào đón những sinh mệnh âm nhạc, nghệ thuật ánh sáng... tạo ra một sức
mới ra đời; có đám cưới của Huyền Trân công sống mới cho các tác phẩm tranh. Các nhân
chúa với Quốc vương Chế Mân xứ Champa; có vật trong tranh không còn là những hình ảnh
câu chuyện của người con gái xứ Quảng đêm tĩnh, bất biến, mà trở nên sống động, đầy sức
đêm thắp sáng đèn lồng khắp các ngõ phố Hội sống nhờ các chuyển động, tạo hình của nghệ
An mong ngóng chàng ngư dân trở về; có hình thuật múa.
ảnh thương cảng buôn bán tấp nập, nơi hội tụ Đạo diễn đã sử dụng, khai thác các loại hình
của thương gia nhiều nước trên thế giới; và nghệ thuật truyền thống, các câu chuyện lịch
đặc biệt có hình ảnh những thiếu nữ trong tà sử, các nét văn hóa đặc sắc của địa phương,
áo dài trắng mang đậm nét đẹp của người phụ các hoạt động lao động, sản xuất như cảnh
nữ Việt Nam, bước đi thướt tha trên con đường trên bến dưới thuyền tấp nập mà bình yên,
ánh sáng của thời gian, của huyền thoại. Sự cảnh gặt lúa, giã gạo, cảnh đánh cá, bắt tôm,…
tương tác giữa công nghệ hiện đại và nghệ và các sinh hoạt trong đời sống thường nhật
thuật tạo ra nhiều điểm nhấn trong chương của người dân. Qua lăng kính nghệ thuật của
trình tạo sự ấn tượng cho khán giả như hình đạo diễn và các thủ pháp nghệ thuật của sân
ảnh các thiếu nữ đi trên con đường ánh sáng khấu thực cảnh, những hoạt động bình dị ấy
dài như bất tận; hình ảnh các cô gái kết nón đã trở nên sâu sắc, đầy chất thơ, hấp dẫn và
tạo thành những con sóng kết hợp chiếu ánh chạm đến trái tim của khán giả.
sáng khiến những con sóng chạy đổi màu liên Từ những chất liệu thơ ca, lịch sử, nghệ
tục phản chiếu xuống nước tạo sự lung linh, thuật truyền thống..., các nhà tổ chức, đạo diễn
huyền ảo,… tất cả hoà nhịp tạo nên một bản sân khấu thực cảnh đã tạo ra một sản phẩm
nhạc của nghệ thuật, của văn hoá mang đến du lịch mới, vừa có tính nghệ thuật, có sức
cho khán giả. hấp dẫn khán giả, vừa truyền tải được những
88 Số 26 - Tháng 12 - 2018
- VĂN HÓA DU LỊCH
giá trị di sản văn hóa đến với du khách/khán là người địa phương, chương trình đã mang
giả. Không chỉ góp phần xây dựng những sản đến sự bất ngờ và ấn tượng đặc biệt đối với du
phẩm văn hóa mang tính sáng tạo, hấp dẫn, khách khi được xem một chương trình nghệ
sân khấu thực cảnh còn đang góp phần vào thuật hoành tráng mà diễn viên biểu diễn lại
việc bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc. chính là những con người thật, trong đời sống
3. Những vấn đề đặt ra đối với sân khấu thực thật và trên không gian biểu diễn thật của địa
cảnh và việc xây dựng sản phẩm du lịch phương.
Có thể thấy, việc sử dụng, khai thác các chất Thứ hai, khai thác chọn lọc các yếu tố văn
liệu văn hóa, lịch sử, nghệ thuật truyền thống hóa, lịch sử, nghệ thuật truyền thống gắn với đặc
trong sân khấu thực cảnh để tạo ra các sản trưng văn hóa vùng miền để xây dựng sản phẩm
phẩm du lịch mới đã góp phần vào việc đáp du lịch sân khấu thực cảnh. Vấn đề này được đề
ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách. Để cập đối với chương trình sân khấu thực cảnh
có thể hoàn thiện hơn các vở diễn thực cảnh, “Ký ức Hội An” phiên bản đầu tiên. Mặc dù đã
các nhà tổ chức, các đạo diễn cần chú ý hơn tới cố gắng tái hiện một Hội An thương cảng sầm
một số vấn đề: uất, buôn bán tấp nập với những hình ảnh đặc
Thứ nhất, phát huy vai trò chủ thể văn hóa/ trưng của Hội An như: những mái nhà ngói lô
người dân địa phương trong việc sáng tạo sản xô; những ngọn đèn lồng lung linh, huyền ảo;
phẩm du lịch sân khấu thực cảnh: Với đặc điểm những cô gái trong tà áo dài thướt tha thì vẫn
là khai thác không gian thực, sân khấu biểu còn những ý kiến cho rằng chương trình cần
diễn hòa quyện với tự nhiên, diễn viên diễn thiết kế để du khách/khán giả có thể cảm nhận
trong bối cảnh ngoài trời, ở không gian thực sâu sắc hơn về Hội An. Tiếp thu những ý kiến
cho nên số lượng diễn viên trong một vở diễn đóng góp của các nhà chuyên môn, du khách/
thực cảnh thường lên tới vài trăm người. Nếu khán giả, ban tổ chức và đạo diễn chương trình
có thể địa phương hóa sản phẩm du lịch sân sân khấu thực cảnh đã chỉnh sửa “Ký ức Hội An”
khấu thực cảnh thì có thể tạo ra khối lượng và trình diễn phiên bản 2.0 với nhiều thay đổi,
công việc lớn cho người lao động địa phương. điều chỉnh về mặt âm nhạc, trang phục, dung
Hơn nữa, việc tham gia của “người thực” - chủ lượng thời gian vở diễn.
thể văn hóa ở trong “không gian thực” cũng Thứ ba, tăng cường sự tương tác/kết nối/
sẽ góp phần gia tăng sự hấp dẫn. Tuy nhiên, giao lưu giữa với khán giả/du khách với diễn
do yêu cầu chất lượng của vở diễn, các nhà viên trong sân khấu thực cảnh. Tại sân khấu
tổ chức, đạo diễn thường huy động lực lượng thực cảnh “Ấn tượng Hội An” và “Tinh hoa Bắc
diễn viên chuyên nghiệp để biểu diễn. Bộ”, nhà tổ chức và các đạo diễn đã triển khai
Lắng nghe ý kiến đóng góp từ các nhà các hoạt động nhằm tạo sự liên kết giữa du
chuyên môn, những người làm chương trình khách/khán giả với chương trình như tổ chức
sân khấu thực cảnh “Ký ức Hội An” đã dần điều mini show trước khi show diễn chính bắt đầu
chỉnh và địa phương hóa chương trình của tại khu vực cổng vào, hoạt động chào và tiễn
mình. Tính đến tháng 9/2018 tổng số diễn khách của diễn viên tại sân khấu thực cảnh
viên tham gia chương trình là 327 diễn viên “Ký ức Hội An”, hay như hoạt động trải nghiệm
(trong đó 50% sử dụng nguồn diễn viên tại địa dành cho du khách/khán giả với các quán bán
phương và 50% là diễn viên từ miền Nam và đồ ăn đậm chất dân gian Bắc Bộ như kẹo lạc,
miền Bắc)4. Cũng như vậy, chương trình sân kẹo dồi, bánh nếp, bánh tẻ, bánh giò, xôi gói lá
khấu thực cảnh “Tinh hoa Bắc Bộ” đã đem lại sen... và các trò chơi dân gian như bịt mắt bắt
bài học thành công từ việc địa phương hóa sản dê, chơi ô ăn quan, trước khi chương trình bắt
phẩm du lịch, tạo điểm nhấn hấp dẫn người đầu tại sân khấu thực cảnh “Tinh hoa Bắc Bộ”.
xem bằng việc đưa những nông dân Sài Sơn Thứ tư, bổ sung phần thuyết minh bằng tiếng
lên sân khấu biểu diễn. Sử dụng 50% diễn viên Anh, tiếng Trung để du khách có thể hiểu vắn
Số 26 - Tháng 12 - 2018 VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
89
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
tắt nội dung của các điển tích, các yếu tố lịch sử phù hợp. Khảo sát nhu cầu và thu thập đánh
- văn hóa đang được biểu diễn, thực hành trên giá của khán giả/du khách, cư dân bản địa,
sân khấu thực cảnh. Tổng cục Du lịch công bố công ty lữ hành về chương trình sân khấu thực
lượng khách quốc tế đến Việt Nam trong tháng cảnh sẽ giúp cho nhà tổ chức hiểu được điểm
8/2018 ước đạt 1.323.546 lượt người, trong đó mạnh, điểm yếu của chương trình và những
lượt khách Trung Quốc là 428.958 lượt người mong muốn của khán giả để có thể điều chỉnh
(2). Như vậy, du khách nước ngoài và đặc biệt là chương trình cho phù hợp.
du khách Trung Quốc đang chiếm một tỷ trọng Sự ra đời của hai chương trình sân khấu
lớn đòi hỏi các nhà quản lý, điều hành du lịch thực cảnh đầu tiên tại Hội An và Hà Nội đánh
quan tâm hơn tới đối tượng du khách này. Tại dấu sự nỗ lực của các địa phương, các nhà quản
sân khấu thực cảnh “Ký ức Hội An”, nhà tổ chức lý và tổ chức nhằm tạo ra các sản phẩm du lịch
đã lắp đặt hệ thống màn hình chạy ngang sân khai thác chất liệu văn hóa, lịch sử, nghệ thuật
khấu để chạy phần thuyết minh bằng tiếng Việt truyền thống vừa góp phần bảo tồn và phát
và tiếng Anh. Tuy nhiên, với số lượng du khách huy các giá trị di sản văn hóa vừa đáp ứng nhu
đến từ Trung Quốc nhiều như vậy mà không cầu ngày càng cao của khách du lịch.
có phần thuyết minh tiếng Trung thì du khách N.K.N
chỉ có thể cảm nhận tác phẩm thông qua ngôn (ThS., Khoa Quản lý văn hóa nghệ thuật,
ngữ nghệ thuật, khó có thể cảm nhận hết các Trường ĐHVHHN)
giá trị văn hóa của vở diễn.
Thứ năm, nghiên cứu văn hóa - lịch sử địa Chú thích
phương và đất nước để sản xuất các vở diễn đặc Phỏng vấn ông Nguyễn Thanh Tùng,
1, 2, 3, 4
sắc, có tính văn hóa - lịch sử, thấm đậm giá trị Trưởng bộ phận quản lý sản xuất khối Themepark,
nghệ thuật, nhân văn, phù hợp với các đối tượng tập đoàn Gami, tháng 9/2018.
du khách khác nhau. Bên cạnh việc khai thác
chọn lọc các yếu tố văn hóa, lịch sử, nghệ Tài liệu tham khảo
thuật truyền thống, các nhà đạo diễn, tổ chức 1. Phương Linh, Xây dựng sản phẩm du lịch
sự kiện cần nghiên cứu văn hóa - lịch sử địa văn hóa độc đáo, sáng tạo, Tạp chí Du lịch Việt
phương để khôi phục và phát triển các di sản Nam, số 6, tr. 46-47.
văn hóa trong nội dung các chương trình sân
2. Tổng cục Du lịch, Khách quốc tế đến Việt
khấu thực cảnh, đáp ứng nhu cầu của các đối
Nam tháng 8 và 8 tháng năm 2018, http://
tượng du khách.
vietnamtourism.gov.vn/index.php/items/27252
Thứ sáu, liên kết với các công ty lữ hành
để đưa khách tới các sân khấu thực cảnh vào Ngày nhận bài: 8 - 3 - 2018
những thời gian thích hợp, bố trí dịch vụ bổ sung
Ngày phản biện, đánh giá: 11 - 9 - 2018
phù hợp. Việc kết nối giữa địa phương, các nhà
tổ chức chương trình sân khấu thực cảnh và Ngày chấp nhận đăng: 23 - 9 - 2018
các công ty lữ hành là một trong những yếu
tố hiệu quả góp phần đưa sân khấu thực
cảnh đến với đông đảo khán giả. Nhà tổ chức
chương trình sân khấu thực cảnh cần nghiên
cứu để đưa ra các phương án hợp tác hấp dẫn
nhằm phát triển tích cực mối liên kết với các
công ty lữ hành.
Thứ bảy, cần lấy ý kiến khán giả/du khách,
cư dân bản địa, công ty lữ hành để điều chỉnh
tổng thể các chương trình sân khấu thực cảnh
90 Số 26 - Tháng 12 - 2018
nguon tai.lieu . vn
