Xem mẫu
- cña møc b×nh thưêng.
330
Copyright@Ministry Of Health
IFG va IGT la nh÷ng yÕu tè nguy c¬ cho ®¸i th¸o ®ưêng typ 2 do
mèi
quan hÖ cña chóng víi sù kh¸ng insulin va b¶n th©n chóng kh«ng
liªn quan
trùc tiÕp ®Õn biÕn chøng tim m¹ch trong ®¸i th¸o ®ưêng nhưng nã
gi÷ vai trß
yÕu tè nguy c¬ do sù phèi hîp mèi liªn quan gi÷a c¸c rèi lo¹n nay
va héi chøng
kh¸ng insulin như ®· nãi trªn.
1.5. Quan niÖm cña y häc cæ truyÒn vÒ bÖnh §T§
§Ó ng¨n chÆn ®¸i th¸o ®ưêng, ®iÒu quan träng la ph¸t
hiÖn c¸c rèi lo¹n dung n¹p glucose va bÐo ph× ®Ó chÈn ®o¸n
sím va cã quyÕt ®Þnh ®iÒu trÞ phï hîp
- Trong y v¨n cña y häc cæ truyÒn (YHCT) kh«ng cã bÖnh danh ®¸i
th¸o
®ưêng nhưng nh÷ng triÖu chøng l©m sang cña ®¸i th¸o ®ưêng
như: kh¸t nưíc
nhiÒu, uèng nhiÒu, tiÓu nhiÒu, c¶m gi¸c ®ãi, thÌm ¨n, gÇy, tª b× dÞ
c¶m ngoai
da, mê m¾t…, còng ®ưîc YHCT m« t¶ trong mét sè chøng tr¹ng
như tiªu kh¸t,
hư lao, ma méc..v..v..
1.5.1. Chøng tiªu kh¸t
Theo mét sè tư liÖu như: s¸ch Néi kinh, Tè vÊn chư¬ng kú bÖnh
luËn: “¡n
nhiÒu chÊt bÐo ngät sinh mËp ph×, chÊt bÐo sinh néi nhiÖt, chÊt ngät
g©y trung
m·n, khÝ trao lªn sinh chøng tiªu kh¸t”. S¸ch Ngo¹i ®ai bÝ yÕu nªu:
“Kh¸t ma
uèng nhiÒu nưíc, tiÓu nhiÒu, nưíc tiÓu ngät la do thËn hư sinh
chøng tiªu
- kh¸t”. Ngoai ra còng s¸ch Ngo¹i ®ai bÝ yÕu khi nãi ®Õn nguyªn
nh©n cßn nªu:
“Can khÝ uÊt kÕt, uÊt trÖ sinh nhiÖt, hãa t¸o, thư¬ng ©m sinh ra
miÖng kh¸t,
uèng nhiÒu, hay ®ãi”. C¸c y gia ®êi §ưêng Trung Quèc cßn nhÊn
m¹nh thªm:
“T×nh chÝ thÊt ®iÒu, ¨n nhiÒu chÊt bÐo ngät… tÝch nhiÖt, thư¬ng ©m
sinh
chøng tiªu kh¸t, néi nhiÖt hãa háa tiÕp tôc thiªu ®èt ch©n ©m lam
cho kh¸t
nhiÒu, ¨n nhiÒu, gÇy nhiÒu, tiÓu nhiÒu nưíc tiÓu ngät la chøng tiªu
kh¸t”.
Như vËy trªn c¸c biÓu hiÖn l©m sang triÖu chøng cña §T§ còng
biÓu
hiÖn tư¬ng tù như m« t¶ trong chøng tiªu kh¸t cña YHCT, tuy
nhiªn khi bÖnh
nh©n cã ®Çy ®ñ triÖu chøng cña tiªu kh¸t chưa h¼n la cã t¨ng
®ưêng trong
m¸u hay bÖnh §T§.
- Quan niÖm bÖnh tiªu kh¸t la do ©m hư va t¸o nhiÖt, hai nguyªn
nh©n
nay t¸c ®éng nh©n qu¶ víi nhau lam tiªu hao t©n dÞch ë phÕ vÞ va
©m tinh ë
thËn. Tuú thuéc vao c¬ ®Þa, vao nguyªn nh©n va c¸c yÕu tè thuËn
lîi kh¸c cã
thÓ g©y bÖnh ë thưîng tiªu trung tiªu hoÆc h¹ tiªu ma c¸c biÓu hiÖn
triÖu
chøng theo YHCT như ®· nªu trªn cã thÓ gÆp trong c¶ ®¸i th¸o
®ưêng va ®¸i
th¸o nh¹t...
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÖnh tËt, ngưêi xưa còng cho la bÖnh
thưêng
hay chuyÓn biÕn, cÇn ph¶i biÕt ®Ó phßng ch÷a cÈn thËn. Trư¬ng
Träng C¶nh
tõng nªu bÖnh tiªu kh¸t cã thÓ chuyÕn biÕn thanh chøng phÕ nuy.
Chư bÖnh
331
- Copyright@Ministry Of Health
nguyªn hËu luËn còng nãi bÖnh cã thÓ ph¸t ra ho¹i thư hoÆc lì
ngoai da hoÆc
phï thòng. Lưu Ha Gian th× cho r»ng phÇn nhiÒu kiªm thªm ®iÕc,
l·ng tai, mê
m¾t, mï, môn lë, r«m sÈy, ch©n tay bÞ tª liÖt...
1.5.2. Chøng hư lao
Do nhiÒu nguyªn nh©n như tiªn thiªn bÊt tóc, ¨n uèng kh«ng
chõng
mùc, lao t©m, lao lùc qu¸ ®é... lam tæn h¹i ©m dư¬ng, khÝ huyÕt;
©m hư sinh
néi nhiÖt, nhiÖt tÝch hãa háa l¹i thư¬ng ©m sinh ra c¸c chøng kh¸t
nưíc, nãng
n¶y bøt røt, gÇy rèc, da kh« tª b×, miÖng lưìi lì...
1.5.3. Chøng ma méc
ư Ma méc (tª b×) la da ë chi thÓ hoÆc ë mét bé phËn nao ®ã trªn c¬
thÓ
kh«ng cã c¶m gi¸c n÷a. BÖnh chia lam 2 møc:
- + Tª (ma) la møc ®é nhÑ la c¬ phu bÊt nh©n (da c¬ kh«ng nhËn biÕt
®ưîc
c¶m gi¸c), song cã lóc còng c¶m thÊy ®ưîc do khÝ lưu hanh.
+ B× (méc) møc ®é nÆng la kh«ng biÕt ®au ngøa, do ch©n khÝ
kh«ng ®Õn
n¬i ®ã ®ưîc. §©y la mét biÓu hiÖn cña rèi lo¹n c¶m gi¸c cña y häc
hiÖn
®¹i.
ư VÒ nguyªn nh©n g©y ra chøng ma méc: bÖnh l©u ngay cã vÖ khÝ
bÞ thư¬ng
phong, dinh huyÕt bÞ thư¬ng han, c¬ nhôc bÞ thư¬ng thÊp råi ®Õn
khÝ hư
kh«ng vËn hanh tèt hoÆc khÝ trÖ g©y bÕ t¾c, hoÆc khÝ huyÕt hư da
c¬
kh«ng ®ưîc nu«i dưìng tèt, hoÆc cã huyÕt chÕt ë trong m¹ch, hoÆc
háa
nhiÖt tÝch tô sinh ®êm, hoÆc ®êm thÊp trÖ g©y khÝ hư huyÕt
trÖ.v..v...
- ư C¬ chÕ sinh bÖnh: tª b× cã liªn quan ®Õn dinh vÖ khÝ huyÕt. Néi
kinh viÕt:
dinh khÝ ma hư th× da kh«ng cã c¶m gi¸c, vÖ khÝ hư th× kh«ng vËn
®éng
®ưîc (dinh khÝ hư t¾c bÊt nh·n, vÖ khÝ hư t¾c bÊt dông).
2. NGUYªN NH©N Va BÖNH SINH CñA §¸I TH¸O §ưêNG
2.1. Nguyªn nh©n
2.1.1. §¸i th¸o ®ưêng typ 1
ư Nguyªn nh©n kh«ng râ: mét sè trưêng hîp §T§ typ 1 kh«ng cã
nguyªn
nh©n, bÖnh nh©n nay bÞ thiÕu insulin trÇm träng va dÔ bÞ nhiÔm
ceton
acid nhưng kh«ng cã b»ng chøng tù miÔn.
ư Nguyªn nh©n di truyÒn: thÓ bÖnh nay cã yÕu tè di truyÒn rÊt râ,
thiÕu c¸c
yÕu tè tù miÔn víi tÕ bao beta, kh«ng kÕt hîp víi nhãm HLA, bÖnh
nh©n
cã lóc cÇn insulin ®Ó sèng sãt cã lóc kh«ng.
- Ngoai ra sù thiÕu sãt acid amin (acid aspartic) ë vÞ trÝ 57 cña chuçi
DQ
dÔ m¾c bÖnh §T§ typ 1 h¬n nh÷ng ngưêi cã acid amin nay.
332
Copyright@Ministry Of Health
ư YÕu tè thuËn lîi ph¸t ®éng bÖnh:
+ C¸c yÕu tè m«i trưêng cã t¸c ®éng khëi ®éng ho¹t tÝnh miÔn
dÞch g©y
bÖnh cã thÓ la nhiÔm virus (Coxackie B, quai bÞ..), nhiÔm trïng,
hoÆc
mét kh¸ng thÓ néi sinh do c¸c tæn thư¬ng m« do ®éc chÊt (như
thuèc
diÖt chuét).
+ Stress.
2.1.2. §¸i th¸o ®ưêng typ 2
ư ¶nh hưëng cña di truyÒn va m«i trưêng: ¶nh hưëng cña yÕu tè
di truyÒn
- lªn bao thai rÊt m¹nh, dùa trªn c¸c quan s¸t sau
+ Tû lÖ anh chÞ em sinh ®«i cïng trøng cïng bÞ §T§ typ 2 la 90 ư
100%.
+ BÖnh nh©n §T§ typ 2 thưêng cã liªn hÖ trùc hÖ cïng bÞ §T§.
+ Cã sù kh¸c nhau rÊt nhiÒu vÒ tû lÖ m¾c bÖnh §T§ gi÷a c¸c
chñng téc,
c¸c s¾c d©n kh¸c nhau.
+ MËp ph× va thiÕu vËn ®éng la 2 yÕu tè quan träng ¶nh hưëng ®Õn
tû lÖ
cao cña bÖnh §T§ typ 2 ë d©n thanh thÞ va d©n nhËp cư vao c¸c
nưíc
ph¸t triÓn.
+ ¡n nhiÒu mì nhÊt la mì b·o hßa cña ®éng vËt.
ư ¶nh hưëng cña sù ph¸t triÓn lóc ë bao thai va thêi niªn thiÕu:
+ C¸c bao thai n»m trong m«i trưêng chuyÓn hãa cña mÑ bÞ §T§
hoÆc
§T§ trong thai kú còng kÝch thÝch sù trưëng thanh cña tÕ bao beta
va
- t¨ng sinh ®¶o tôy.
+ ¡n thøc ¨n hÊp thô nhanh va uèng nhiÒu nưíc ngät, Ýt vËn ®éng.
2.2. C¬ chÕ bÖnh sinh
2.2.1. BÖnh sinh ®¸i th¸o ®ưêng typ 1
Khi c¸c triÖu chøng l©m sang xuÊt hiÖn th× ®a sè tÕ bao tuyÕn tôy
®· bÞ
ph¸ hñy. C¬ chÕ bÖnh sinh liªn quan ®Õn yÕu tè nguy c¬ nhiÔm
virus như virus
quai bÞ, sëi, Cosackie B4.
Qu¸ tr×nh viªm nhiÔm tÕ bao tuyÕn tôy cã diÔn tiÕn như sau: khëi
®Çu
ph¶i cã gen nhËy c¶m; sau ®ã, sù nhiÔm virus cã tÝnh c¸ch ph¸t
®éng g©y
bÖnh. NhiÔm virus sÏ g©y mét t×nh tr¹ng viªm tuyÕn tôy (insulitis),
qu¸ tr×nh
nay sÏ ho¹t hãa tÕ bao lympho T va th©m nhiÔm tiÓu ®¶o cña tuyÕn
tôy. C¸c tÕ
- bao lympho T ®ưîc ho¹t hãa sÏ lam thay ®æi bÒ mÆt cña tÕ bao
tuyÕn tôy,
lam nã trë thanh vËt l¹ ®èi víi hÖ thèng miÔn dÞch c¬ thÓ. Ngay lËp
tøc sÏ xuÊt
333
Copyright@Ministry Of Health
hiÖn ®¸p øng miÔn dÞch qua trung gian tÕ bao. C¸c kh¸ng thÓ ®éc tÕ
bao nay
sÏ ®ưîc t¹o thanh va ph¸ hñy tÕ bao beta tuyÕn tôy.
Như vËy, c¬ chÕ bÖnh sinh cña ®¸i th¸o ®ưêng typ 1 liªn quan ®Õn
hÖ
thèng kh¸ng nguyªn HLA, –DR3, –DR4, –B8, –B15.
Kh¸ng nguyªn B8 rÊt ®¸ng chó ý v× liªn quan nhiÒu ®Õn c¸c bÖnh
tù miÔn
như Basedow, suy thưîng thËn, bÖnh nhưîc c¬.
Ngưêi ta còng m« t¶ kh¸ng thÓ chèng mang tÕ bao trªn ngưêi bÞ
®¸i th¸o
- ®ưêng thÓ trÎ nhưng kh«ng râ chÝnh nh÷ng kh¸ng thÓ tù miÔn nay
sinh ra
bÖnh hay nã chØ sinh ra do kh¸ng nguyªn xuÊt hiÖn tõ tôy t¹ng bÞ
viªm.
2.2.2. BÖnh sinh ®¸i th¸o ®ưêng typ 2
Ngưêi ta nhËn thÊy r»ng cã 3 rèi lo¹n cïng song song tån t¹i trong
c¬ chÕ
bÖnh sinh cña ®¸i th¸o ®ưêng typ 2 la:
ư Rèi lo¹n tiÕt insulin.
ư Sù kh¸ng insulin ë m« ®Ých.
ư Sù t¨ng s¶n xuÊt glucose c¬ b¶n ë t¹i gan.
Trªn ngưêi b×nh thưêng, duy tr× h»ng ®Þnh vÒ glucose tuú thuéc
vao sù
tiÕt insulin, sù thu n¹p insulin ë m« ngo¹i vi va øc chÕ sù s¶n xuÊt
insulin tõ
gan va ruét.
Sau khi ¨n, glucose sÏ t¨ng lªn trong m¸u va tôy sÏ t¨ng tiÕt
insulin, c¸c
nguon tai.lieu . vn
