- Trang Chủ
- Du lịch
- Phát triển loại hình du lịch homestay ở huyện đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh hiện nay
Xem mẫu
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
PHÁT TRIỂN LOẠI HÌNH DU LỊCH HOMESTAY
Ở HUYỆN ĐẢO CÔ TÔ, TỈNH QUẢNG NINH HIỆN NAY
NGUYỄN ANH TUẤN*
Tóm tắt
Trong khoảng gần mười năm triển khai hoạt động du lịch đến nay, Cô Tô dần trở thành một điểm
đến hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước. Việc phát triển loại hình du lịch homestay ở Cô Tô
bên cạnh những mặt thuận lợi còn có những khó khăn nhất định. Vấn đề đặt ra hiện nay là Cô Tô cần
phải chú trọng đến việc quản lý và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên sinh thái tự nhiên và nhân văn và
dành sự ưu tiên đầu tư cho loại hình du lịch homestay nhằm đạt mục tiêu phát triển bền vững du lịch.
Từ khóa: Du lịch cộng đồng, homestay, huyện đảo Cô Tô
Abstract
For nearly ten years of implementing tourist activities, Co To has gradually become an attractive
destination for domestic and foreign tourists. There are lots of advantages as well as difficulties in the
development of home-stay tourism of Co To. The current matter is that the management and rational
use of natural ecological and human resources must be concerned and the type of homestay tourism in
Co To needs to be given priority to achieve the aims of sustainable development tourism.
Keywords: Community tourism, home-stay, Co To island district
H
uyện đảo Cô Tô thuộc tỉnh Quảng đầu Việt Nam với sự có mặt nhiều hệ sinh thái
Ninh có vị trí đặc biệt quan trọng điển hình của vùng biển nhiệt đới, trong đó có
về kinh tế, xã hội, an ninh quốc hệ sinh thái rạn san hô tập trung. Là một nơi có
phòng ở khu vực biển đảo phía Bắc của Việt cảnh quan thiên nhiên kỳ thú, người dân thân
Nam. Trong những năm qua, lĩnh vực dịch vụ thiện, nhưng cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch
- du lịch của Cô Tô đang ngày càng được chú còn yếu và thiếu,… địa hình xa xôi cách trở vì
trọng đầu tư phát triển và từng bước khẳng nằm ngoài vịnh, giao thông không thuận lợi,
định vai trò của mình trong cơ cấu kinh tế của Cô Tô khó thu hút các nhà đầu tư hơn so với
huyện đảo. Tiềm năng và thế mạnh của du lịch các địa phương khác trong tỉnh Quảng Ninh.
Cô Tô được thể hiện rõ nét qua sức hấp dẫn Với những điều kiện đặc thù như vậy, loại hình
của những bãi biển đẹp, cát trắng, nước trong, du lịch dựa vào cộng đồng homestay có lợi thế
bờ thoải, gắn với cảnh quan của hệ sinh thái là chi phí đầu tư thấp, sử dụng nguồn nhân lực
rừng đa dạng được bảo tồn gần như nguyên tại chỗ, là một sản phẩm du lịch phù hợp để
vẹn mang lại vẻ đẹp hoang sơ. Cô Tô cũng là huyện đảo Cô Tô chú trọng đầu tư phát triển.
vùng biển được coi là đa dạng sinh học hàng Vấn đề hiện nay là cần nhận diện được những
thuận lợi và khó khăn trong việc phát triển loại
* ThS., Viện Văn hóa, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội hình du lịch dựa vào cộng đồng homestay ở
104 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
- VĂN HÓA DU LỊCH
Cô Tô để từ đó đề ra những giải pháp phù hợp gắn bó của chính quyền địa phương và người
để phát triển du lịch bền vững lâu dài. dân bản xứ; giáo dục ý thức về phong cách
1. Loại hình du lịch dựa vào cộng đồng ứng xử trong cộng đồng người dân. Đồng
homestay thời, loại hình du lịch này cũng có tác động
đến kinh tế, đó là: thu hút các nhà đầu tư vào
Từ lâu, khái niệm “du lịch cộng đồng” (DLCĐ)
du lịch và các lĩnh vực khác như hệ thống giao
đã được đề cập rộng rãi tại nhiều quốc gia
thông, trường học, mở rộng và nâng cấp các
và vùng lãnh thổ trên thế giới. Tuy còn có sự
làng nghề truyền thống, trùng tu các di tích
khác biệt ít nhiều về mặt nội dung, nhưng về
lịch sử…; tạo ra nguồn thu nhập cho người
cơ bản, khái niệm DLCĐ chứa đựng các yếu tố
dân, tạo cơ hội việc làm cho nhiều hộ gia đình
chủ yếu sau:
nghèo; góp phần vào chương trình xóa đói
- Du khách là tác nhân bên ngoài, là tiền đề giảm nghèo tại địa phương.
mang lại lợi ích kinh tế và sẽ có những tác động
Nhìn rộng hơn ở tầm kinh tế vĩ mô, loại
nhất định kèm theo việc thụ hưởng các giá trị hình du lịch homestay cũng là cách thức tạo
về môi trường sinh thái tự nhiên và nhân văn nên tính độc đáo trong bức tranh kinh tế du
khi đến với một cộng đồng địa phương cụ thể. lịch của địa phương. Homestay hứa hẹn tạo
- Cộng đồng địa phương là người kiểm soát nên diện mạo riêng để dần hình thành nên sản
các giá trị về mặt tài nguyên du lịch để hỗ trợ phẩm du lịch đặc thù.
du khách có cơ hội tìm hiểu và nâng cao nhận Trong bài viết này, tác giả sử dụng khái
thức của mình khi có cơ hội tiếp cận hệ thống niệm homestay do Tổng cục Du lịch Việt Nam
tài nguyên du lịch tại không gian sinh sống đưa ra và được hướng dẫn cụ thể tại Thông
của cộng đồng địa phương. tư số 88 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch:
- Cộng đồng địa phương sẽ nhận được lợi Homestay là nơi sinh sống của người sở hữu
ích về mặt kinh tế, mở rộng tầm hiểu biết về đặc nhà hoặc sử dụng hợp pháp trong thời gian cho
điểm tính cách của du khách cũng như có cơ hội thuê lưu trú, có trang thiết bị tiện nghi cho khách
nắm bắt các thông tin bên ngoài từ du khách. cho thuê lưu trú, có thể có dịch vụ khác theo khả
- Cộng đồng địa phương ngày càng được năng đáp ứng của chủ nhà [2].
tăng cường về khả năng tổ chức, vận hành và Dịch vụ homestay phải đảm bảo được các
thực hiện các hoạt động, xây dựng các sản phẩm tiêu chuẩn căn bản như sau:
du lịch phục vụ du khách. Từ đó, cộng đồng ngày 1. Cơ sở lưu trú: Phải sạch sẽ và an toàn;
càng phát huy vai trò làm chủ của mình. phải thông gió, không ẩm mốc và không có
Homestay là một loại hình du lịch gắn với mùi; có đủ ánh sáng tự nhiên vào phòng; có
cộng đồng theo xu hướng tích cực khám phá, mái che chắn và không thấm nước; giường
tìm hiểu văn hóa bản địa, cùng làm, cùng sống ngủ đạt tiêu chuẩn sạch sẽ; có phòng tắm và
và trao đổi trực tiếp với người dân bản xứ. Loại các tiện nghi vệ sinh; sử dụng phương pháp
hình du lịch homestay không chỉ có tác động truyền thống để chống muỗi; tiêu chuẩn nhà
tích cực đến sự phát triển chung của du lịch ở thực hiện theo tiêu chuẩn quốc gia TCVN
mà còn đang có tác động sâu sắc đến xã hội 1800:2009.
như: Tăng cường giáo dục ý thức về bảo vệ môi 2. Thực phẩm và dinh dưỡng: Thực phẩm
trường, bảo tồn các di tích văn hóa, lịch sử của chuẩn bị tốt; nhà bếp sạch sẽ, thông thoáng
người dân bản địa và du khách; tạo ra sự giao vệ sinh; có nước uống sạch; cộng đồng có một
lưu văn hóa, phong tục tập quán giữa các dân nhà hàng phục vụ ăn uống.
tộc và các quốc gia khác nhau; tăng cường các 3. An toàn: Cộng đồng phải có người trực
mối quan hệ trong cộng đồng người dân; sự để đảm bảo an toàn, an ninh; có phương tiện
Số 32 (Tháng 6 - 2020) VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
105
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
thông tin để báo động các nguy hiểm sắp xảy phát huy được tiềm năng du lịch: lợi thế đảo
ra. Nếu khách bị đau ốm, bị thương tích có xa, thiên nhiên ưu đãi, vùng biển còn hoang
thể tiếp cận nhanh và thuận tiện với nơi cấp sơ, môi trường trong lành, con người thân
cứu; dự án hoặc người thực hiện Homestay thiện và xác định được hướng phát triển phù
phải khuyến cáo du khách bảo vệ tài sản của hợp: du lịch xanh, du lịch sinh thái, du lịch
mình và nhắc nhở họ mang theo người các cộng đồng, xây dựng văn hóa du lịch… Du lịch
loại thuốc cần dùng; các ổ khóa trong nhà phải đã trở thành một ngành mũi nhọn với lượng
được duy trì thường xuyên. du khách tăng nhanh chóng và là nguồn thu
2. Những thuận lợi và khó khăn, hạn chế quan trọng cho ngân sách huyện: “Được sự
trong khai thác loại hình du lịch homestay quan tâm của tỉnh, huyện đang tích cực kết hợp
ở Cô Tô với tỉnh Quảng Ninh về phát triển du lịch với định
2.1. Thuận lợi hướng xen kẽ phát triển kinh tế chuyển hướng
Về tài nguyên thiên nhiên, Cô Tô có nguồn du lịch. Đó là một chuỗi kết nối của các điểm du
tài nguyên du lịch tự nhiên độc đáo: bãi biển lịch trọng điểm của tỉnh Quảng Ninh: Vân Đồn,
đẹp nguyên sơ, đa dạng sinh vật biển, có hệ Cô Tô, Móng Cái, Uông Bí, Đông Triều. Đây là kết
sinh thái rạn san hô (là tài nguyên du lịch biển nối quan trọng, cùng với việc kết nối với các tỉnh
rất quan trọng); cảnh quan đa dạng có cánh lân cận cũng được sự quan tâm của tỉnh. Chính
đồng, núi đồi, hồ nước ngọt tự nhiên và đặc quyền địa phương vào cuộc rất mạnh về vấn đề
biệt khí hậu cực kỳ trong lành phù hợp cho du du lịch” (PVS, Th., nam, Trưởng phòng VH&TT).
lịch dã ngoại, nghỉ dưỡng. Cô Tô còn là một Cụ thể: Về thủy lợi, huyện Cô Tô đã lập quy
trong những khu vực có đa dạng sinh học cao hoạch và tiến hành xây dựng, cải tạo nhiều
của tỉnh Quảng Ninh. Ngoài tài nguyên biển, hồ nước ngọt (hồ nước ngọt thị trấn Cô Tô, hồ
huyện đảo còn có diện tích rừng tương đối Trường Xuân, hồ Chiến Thắng I, Chiến Thắng
lớn (2.767ha), độ che phủ của rừng đạt 58,2% II, và 10 hồ nước ngọt khác) để đáp ứng nhu
trên tổng diện tích huyện đảo [5, tr.11]. Rừng cầu của người dân địa phương và nâng cao
trên đảo đa số là rừng phục hồi, đặc biệt có khả năng sẵn sàng đón tiếp khách du lịch vào
rừng trâm bầu (rừng chõi) là một tài nguyên mùa cao điểm. Về giao thông vận tải, huyện đã
quý, phân bố chủ yếu ở đảo Cô Tô lớn, ngoài tập trung phát triển các đội tàu cao tốc có chất
tác dụng là rừng phòng hộ còn tạo cảnh quan lượng cao để phục vụ khách du lịch. So với tàu
đẹp, là tài nguyên sinh thái tự nhiên có thể gỗ - phương tiện vận chuyển truyền thống của
khai thác du lịch. người dân địa phương, tàu cao tốc rút ngắn
Tài nguyên du lịch nhân văn cũng có một thời gian di chuyển từ cảng Cái Rồng ra đảo
số điểm mang tính bổ trợ cho du lịch về với tự xuống còn ¼ thời gian, chỉ còn hơn 70 phút.
nhiên như đền thờ Bác Hồ, lễ hội truyền thống Các tuyến đường nội bộ trong đảo cũng được
hàng năm và nhà thờ đạo. Một thuận lợi nữa nâng cấp, làm mới gồm hơn 30km nối liền
tạo tiền đề cho du lịch Cô Tô phát triển là vị trí trung tâm thị trấn đến các bãi biển, đảo nhỏ
của đảo nằm trong tỉnh Quảng Ninh, một tỉnh khác nhằm thuận tiện hóa quá trình di chuyển
có bề dày kinh nghiệm, có nhiều thành tựu đến các điểm du lịch nhỏ trong đảo. Về chính
trong phát triển du lịch ở phía Bắc. Vị trí địa lý sách hỗ trợ nhân dân và doanh nghiệp trong
gần di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long hoạt động phục vụ khách du lịch, huyện đã hỗ
cũng là một trong những lợi thế sẵn có của Cô trợ các hộ dân số tiền 15 - 30 triệu đồng/hộ để
Tô để phát triển du lịch. tu sửa, chuyển mục đích sử dụng tàu thuyền từ
Về phía chính quyền địa phương, những đánh bắt cá sang phục vụ khách du lịch; hỗ trợ
năm gần đây, chính quyền huyện đảo Cô Tô đã các cơ sở sản xuất đặc sản địa phương 100 triệu
106 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
- VĂN HÓA DU LỊCH
đồng mỗi cơ sở để phát triển thương hiệu, sản Những vấn đề thường gặp ở khách du lịch là
xuất sản phẩm địa phương đặc thù phục vụ ăn uống, đi lại, lưu trú thường được người dân
cho nhu cầu của khách du lịch [4, tr.71]. địa phương giúp đỡ đầy thiện ý, không vụ lợi.
Từ năm 2010 đến nay, huyện đã tích cực tạo Giá cả dành cho khách du lịch được tính theo
điều kiện, hỗ trợ cho nhân dân tham gia phát giá địa phương, nghĩa là không có sự chênh
triển du lịch với việc ban hành và triển khai lệch giá khi bán cho người bản địa và khách
thực hiện 30 nghị quyết về các cơ chế chính du lịch. Điều này tạo nên một đặc tính hấp dẫn
sách hỗ trợ cho nhân dân phát triển kinh tế, du lịch rất riêng của đảo Cô Tô khi so sánh với
trong đó có những nghị quyết đã hoàn thành các điểm du lịch lân cận như Cát Bà, Hạ Long
và đã đóng góp vào việc phát triển kinh tế du và Đồ Sơn. Đây chính là lợi thế lớn tác động
lịch, nâng cao đời sống của nhân dân như: đến chính sách và mục tiêu phát triển du lịch
của các cấp chính quyền và nhân dân ở huyện
- Một số cơ chế chính sách hỗ trợ kinh phí
đảo Cô Tô.
để mời Đoàn viên Thanh niên trong Chương
trình Hành trình biển đảo 2012; Để phát triển kinh tế gia đình, mọi người
dân địa phương có điều kiện và mong muốn
- Đối với du lịch, hỗ trợ lãi suất cho các hộ
tham gia kinh doanh du lịch đều có thể được
dân vay vốn 200.000.000 đồng trong 5 năm sẽ
cấp phép kinh doanh homestay. Vì vậy, nếu
được hỗ trợ 50% lãi suất;
như năm 2010 mới chỉ có vài ba hộ ở xã Đồng
- Cơ chế hỗ trợ hộ dân mua xe điện, hỗ trợ Tiến (một xã nghèo của huyện, người dân chủ
đóng tàu cao tốc...; yếu làm nghề đánh bắt hải sản) tham gia loại
- Các hoạt động hỗ trợ phát triển sản xuất, hình này, thì hiện nay, trên toàn huyện đảo đã
đi kèm là tạo nguồn thực phẩm cũng như các có hơn 60 hộ gia đình đăng ký kinh doanh du
dịch vụ để phục vụ du lịch… [4, tr.72]. lịch homestay.
Đó là những cơ chế chính sách góp phần Bên cạnh đó, Chương trình “Hành trình tuổi
cải thiện rõ rệt đời sống nhân dân và phát huy trẻ vì biển, đảo quê hương” năm 2012 của Đoàn
tiềm năng du lịch của huyện đảo. Bên cạnh đó, Thanh niên đã tập trung được hơn 1.000 hộ
được sự đầu tư và giúp đỡ của tỉnh, của các dân, trong đó có nhiều hộ nghèo tham gia, tạo
tổ chức có liên quan, huyện đảo luôn duy trì điều kiện cho nhân dân tăng nguồn thu nhập
và mở rộng các lớp đào tạo nguồn nhân lực và làm quen với hoạt động dịch vụ du lịch.
về DLCĐ và đều được nhân dân hưởng ứng và “Đoàn Thanh niên đã đứng ra thế chấp cho các
tham gia đông đảo. Đây là những hoạt động hộ dân để mỗi nhà dân xây dựng từ 1- 2 phòng,
thiết thực để đưa DLCĐ huyện đảo bắt kịp với hoặc từ một cơ sở vật chất sửa chữa thành 1
xu thế chung của cả nước. phòng có thể đảm bảo được đón khách. Đoàn
Về phía người dân địa phương tham gia Thanh niên tham mưu cho huyện phát hành 500
phát triển du lịch homestay, qua khảo sát thực thư mời đi các địa phương trong cả nước theo
tế tại đảo Cô Tô, chúng tôi nhận thấy thái độ kênh của Đoàn Thanh niên. Đến cuối mùa hè
của người dân địa phương có thể được xếp năm 2012, có 40 đoàn với khoảng 2.000 đoàn
vào nhóm thân thiện. Cư dân địa phương ở đây viên thanh niên đến Cô Tô. Đây là những thuận
vốn là những người đến từ 14 tỉnh thành khác lợi bước đầu cho du lịch Cô Tô, là lượng khách
nhau, chủ yếu là các tỉnh ở đồng bằng sông nhất định xuất phát từ chương trình đó theo chủ
Hồng như Thái Bình, Nam Định, Hà Nam… trương của huyện” (PVS, H., nam, Phó bí thư
Với đặc điểm văn hóa nông nghiệp là hiếu Huyện đoàn Cô Tô).
khách, họ rất cởi mở và tích cực giao tiếp với Về phía khách du lịch, qua khảo sát các
khách du lịch, đặc biệt là khách du lịch nội địa. diễn đàn du lịch trên mạng internet cho thấy,
Số 32 (Tháng 6 - 2020) VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
107
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
Cô Tô ngày nay được khách du lịch, đặc biệt là định từ năm 2012 đến nay. Hệ thống chính
khách du lịch thuộc nhóm trẻ đánh giá là một sách này phù hợp với định hướng phát triển
điểm đến hấp dẫn, chi phí hợp lý và là điểm du lịch chung của đất nước, của tỉnh và thỏa
cần phải đến trong mùa vụ du lịch kéo dài từ mãn các điều kiện đặc thù khác của huyện.
tháng 5 đến tháng 10 hàng năm. Thông tin Tuy nhiên, một số chính sách khác lại mâu
chi tiết về xe, tàu, giá nhà nghỉ, khách sạn và thuẫn với chính sách phát triển du lịch ở đây,
các điểm cần phải đến trên đảo được giới trẻ điển hình là việc huyện không khuyến khích
chia sẻ rất đầy đủ trên các diễn đàn internet, các doanh nghiệp ngoài đảo, ngoài tỉnh tham
facebook, twitter và các blog cá nhân. Ý kiến gia vào hoạt động đầu tư, xây dựng cơ sở du
phản hồi sau mỗi chuyến du lịch đi đến Cô Tô lịch do vấn đề đảm bảo an ninh quốc phòng
thường tích cực. Các dịch vụ du lịch thường khu vực biển đảo và do chính sách bảo trợ cho
được đánh giá cao là: ẩm thực, thái độ thân người dân bản địa hưởng quyền ưu đãi trong
thiện của người dân địa phương, môi trường lĩnh vực kinh doanh du lịch.
tự nhiên. Những bất cập thường được nhắc Với chính sách ưu tiên cấp phép kinh doanh
đến là: thời gian di chuyển, phương tiện vận du lịch cho doanh nghiệp địa phương và người
chuyển và giá cả trong mùa cao điểm, những dân địa phương, sự góp mặt của các doanh
ngày nghỉ cuối tuần. nghiệp mạnh ở ngoài huyện Cô Tô bị hạn chế
Cô Tô có lợi thế so sánh với những điểm đáng kể, đặc biệt là các doanh nghiệp quốc tế.
du lịch biển trong đất liền là có môi trường tự Đây là một trong những nét đặc thù, cũng là
nhiên trong lành, môi trường xã hội chưa bị tác vấn đề đặt ra trong chiến lược phát triển du
động mạnh bởi hoạt động du lịch và nguồn tài lịch biển đảo ở Cô Tô. Ngoài mục tiêu đảm bảo
nguyên biển vô cùng phong phú có thể đáp an ninh quốc phòng khu biên giới biển, chính
ứng và thỏa mãn nhu cầu khách du lịch ở mức quyền Cô Tô cần nghiên cứu một cơ chế phù
độ cao. hợp với thực tiễn, cơ chế đó cần đảm bảo sự
2.2. Khó khăn và hạn chế tham gia của các doanh nghiệp lớn bên ngoài
Về tài nguyên du lịch nhân văn, việc tổ đồng thời vẫn đáp ứng được những yêu cầu về
chức lễ hội dân gian, các hình thức biểu diễn an ninh quốc phòng của huyện đảo.
dân gian, các sự kiện hiện đại và xây dựng Cô Tô là một hải đảo nằm ngoài vịnh Hạ
những điểm tham quan thắng cảnh chưa thực Long, nên thường xuyên chịu ảnh hưởng bởi
hiện thường xuyên và quy mô còn nhỏ hẹp, sóng to gió lớn hơn so với các điểm du lịch
chưa khai thác hết được đặc điểm đa dân tộc nằm sâu trong vịnh. Vấn đề thời tiết luôn có
của cư dân huyện đảo Cô Tô. Huyện vẫn đang tác động mạnh, đôi khi mang yếu tố quyết
xây dựng những điểm tham quan thắng cảnh định đến chính sách phát triển du lịch ở đây.
tâm linh như chùa, nhà thờ, và nâng cấp đền Thời tiết và những tác động của môi trường tự
thờ Bác Hồ nên văn hóa tâm linh chưa được nhiên mang tính bất khả kháng ở Cô Tô dẫn
phát huy. “Tới đây, chúng tôi cần phải lựa chọn đến hoạt động du lịch phải dựa trên những
và gây dựng một số điểm nhấn về hoạt động vui đặc thù khí hậu, thời tiết để điều chỉnh theo, từ
chơi giải trí có tính hấp dẫn cao để phục vụ nhu đó, chúng quy định mùa vụ du lịch diễn ra tại
cầu giải trí của du khách, chứ hiện giờ Cô Tô vẫn đây. Tác động thời tiết ở Cô Tô có thể gây nên
chưa có lễ hội truyền thống hay hiện đại nào đặc ảnh hưởng trên một số phương diện sau:
sắc, hoạt động văn hóa giải trí trên đảo còn nghèo + Hạn chế khả năng di chuyển, đi lại, vận
nàn” (PVS, Th., nam, Trưởng phòng VH&TT). chuyển khách du lịch: Khi có bão, hoặc đơn
Chính sách phát triển du lịch của huyện giản có gió lớn trên biển; sóng biển cấp 5, cấp 6
đảo Cô Tô đã được hình thành và duy trì ổn thì mọi chuyến tàu ra đảo, dù là tàu gỗ hay tàu
108 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
- VĂN HÓA DU LỊCH
cao tốc đều bị cấm di chuyển. Khách du lịch đi đạt ngưỡng 50% đã gây nên những khấu hao,
trong thời điểm này đều phải nghỉ và chờ đợi ở khả năng thu hồi vốn và những chi phí phát
cảng Cái Rồng hoặc những cảng khác làm gia sinh cho bảo dưỡng duy trì phòng phục vụ
tăng chí phí cho chuyến đi và tạo tâm lý không khách du lịch. Đối với người dân bản địa, thu
tốt đối với du khách. Thời gian cấm di chuyển nhập từ du lịch bị ngắt quãng tạo nên tính
cũng ảnh hưởng lớn đến hệ thống khách sạn, không ổn định trong nghề nghiệp và họ phải
nhà nghỉ, ăn uống và các dịch vụ bổ sung khác tự tìm những ngành nghề khác để kiếm sống.
trên đảo do không bán được sản phẩm gây Đây chính là lý do mà Cô Tô nên chú trọng phát
lãng phí nguồn lực, đặc biệt đối với các doanh triển loại hình du lịch homestay như là một sản
nghiệp kinh doanh khách sạn, nhà nghỉ. phẩm chủ lực trong chiến lược phát triển du
+ Các bãi biển không thể đón tiếp khách du lịch của mình.
lịch: Đặc thù của du lịch biển là phụ thuộc lớn Cô Tô là một huyện đảo có khoảng cách
vào thời tiết, khi thời tiết đẹp, có nắng, nhiệt độ tương đối xa tính từ đất liền, hoạt động phát
phù hợp, khách du lịch sẽ đi tắm biển và tham triển du lịch mới chỉ thực sự bắt đầu chưa được
quan nhiều; ngược lại, khi trời âm u, nhiệt độ 10 năm, một trong những khó khăn của huyện
quá lạnh (mùa đông) các bãi biển là nơi không đảo là ít được khách du lịch biết đến, do đó, việc
phù hợp cho các hoạt động tắm biển, ngắm quảng bá sản phẩm du lịch cần phải được đẩy
cảnh, thưởng thức ẩm thực biển và chụp ảnh. mạnh. Tuy nhiên, hiện nay việc quảng bá cho
Tác giả đã tiến hành một chuyến đi khảo sát du lịch Cô Tô chưa được tiến hành một cách hệ
điền dã vào tháng 1 và nhận thấy các bãi biển thống và chuyên nghiệp. Công tác quảng cáo,
Vàn Chải, Hồng Vàn,… ở đảo Cô Tô hầu như giới thiệu về điểm du lịch chủ yếu chỉ tập trung
không có khách. Các dịch vụ du lịch trong thời vào các trang mạng internet tiếng Việt, chưa
điểm này ngưng hoạt động; trên biển và bãi có những sự kiện lớn được tổ chức trên đảo và
biển chỉ có các hoạt động lao động sản xuất việc giới thiệu chưa đầy đủ, mới chỉ tập trung
của người dân địa phương. Đây là một sự lãng vào bãi biển, cảnh quan mà chưa chú trọng
phí rất lớn, tuy nhiên là điều không tránh khỏi vào ẩm thực, sản phẩm địa phương, văn hóa
đối với các điểm du lịch biển khi thời tiết miền biển, thái độ hiếu khách chân thành của người
Bắc không thuận lợi cho phát triển du lịch biển bản địa.
như các vùng biển ở miền Nam. Cùng với việc phát triển du lịch thì vấn đề
Yếu tố thời tiết gây nên những tác động vệ sinh môi trường hiện cũng đang trở thành
không nhỏ đến hoạt động du lịch, đặc biệt vấn đề cần phải đặc biệt chú trọng giải quyết.
chúng tạo nên tính thời vụ trong du lịch tại “Trước đây trên địa bàn thị trấn Cô Tô, 1 ngày có
huyện đảo Cô Tô. Thời điểm cho hoạt động du khoảng 5 tấn rác, bây giờ có khi lên tới mười mấy
lịch nhộn nhịp chủ yếu tập trung vào khoảng tấn. Trước đây, đường đi lại sạch, không có cát
thời gian từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm. như bây giờ. Nay giao thông đi lại quá tải, đường
Như vậy trong một năm, Cô Tô chỉ có thể đón bị hỏng do xe công trình có trọng lớn đi qua. Bên
tiếp khách du lịch trong 5 tháng; 7 tháng còn cạnh đó, môi trường, không khí cũng bị ô nhiễm.
lại, lượng khách đến rất ít gây nên sự lãng phí Trước đây, từ người già ở Hà Nội ra đây rất thích
lớn cho các cơ sở kinh doanh du lịch như nhà không khí Cô Tô, mùa hè đi xe điện không có tý
nghỉ, khách sạn, trong đó có loại hình kinh bụi nào, bây giờ, đi xe điện từ bãi tắm về có thể
doanh du lịch homestay. Trong lĩnh vực kinh thấy đất đỏ cuộn lên, không còn sạch sẽ như
doanh khách sạn, nhà nghỉ, thời gian khách trước nữa” (PVS, Th., nam, cán bộ hưu trí, chủ
không đến lưu trú hay công xuất phòng không hộ kinh doanh du lịch homestay).
Số 32 (Tháng 6 - 2020) VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
109
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
Như vậy, để giữ gìn cảnh quan môi trường khách sạn trung cấp thì việc phát triển và quy
trong sạch, đẹp là những giá trị cốt lõi của sản hoạch du lịch homestay một cách bài bản
phẩm du lịch nói chung và homestay nói riêng cũng được đặt ra như một mục tiêu để phát
trên đảo Cô Tô, cần phải giải quyết những vấn triển du lịch bền vững. Theo quan sát của tác
đề như xử lý rác thải, bảo đảm vệ sinh môi giả, với tốc độ gia tăng số lượng nhà nghỉ,
trường, bảo vệ tài nguyên rừng và tài nguyên khách sạn như hiện nay, trong tương lai không
biển (khôi phục lại hệ sinh thái rạn san hô do bị xa, loại hình du lịch homestay có thể bị cạnh
khai thác quá mức) để phát huy được hết thế tranh từ nhiều phía trong ngành Du lịch. Nếu
mạnh riêng có của mình, hướng tới mục tiêu không có sự định hướng phù hợp cùng với
phát triển bền vững. sự hỗ trợ của các cấp chính quyền, loại hình
3. Quản lý và sử dụng hiệu quả các nguồn du lịch thân thiện với môi trường này khó có
tài nguyên để phát triển bền vững loại hình khả năng giữ vững được vị trí của nó như thời
gian đầu ngành Du lịch manh nha phát triển
du lịch homestay ở Cô Tô
trên huyện đảo, thay vào đó là các hoạt động
DLCĐ homestay trên huyện đảo Cô Tô có
du lịch khác có mức độ tiêu thụ tài nguyên tự
một quá trình phát triển tương đối khác biệt
nhiên lớn, ảnh hưởng môi trường xã hội nhân
so với các điểm DLCĐ homestay khác trên toàn
văn trầm trọng và có thể mang lại những hệ
quốc: Thứ nhất, nếu như các điểm homestay
quả tiêu cực, rút ngắn chu kỳ vòng đời sản
khác chủ yếu dựa vào nguồn tài nguyên nhân phẩm du lịch. Với thực trạng đang diễn ra, cần
văn, con người như các điểm dân tộc thiểu có sự quản lý và sử dụng một cách hiệu quả
số, làng Việt cổ, thì Cô Tô lại chủ yếu dựa vào các nguồn tài nguyên sinh thái tự nhiên, nhân
nguồn tài nguyên sinh thái tự nhiên như biển, văn, ưu tiên phát triển loại hình du lịch thân
rừng và vị trí địa lý để phát triển DLCĐ. Thứ thiện với môi trường homestay ở Cô Tô.
hai, không giống các điểm homestay khác
Hiện tại, trên huyện đảo đã xuất hiện hệ
như suối Voi, Sapa, làng cổ Bắc Ninh, bản Lác
thống các khách sạn, nhà nghỉ lớn khá chuyên
được các tổ chức phi chính phủ định hướng
nghiệp, tuy nhiên, việc đón tiếp khách du
phát triển (như SNV - tổ chức phát triển Hà
lịch vẫn một phần phải dựa vào loại hình du
Lan, UNDP - dự án phát triển Liên hợp quốc
lịch homestay, bởi lượt khách đến huyện đảo
và JICA của Nhật…), du lịch homestay ở Cô Tô
quá đông trong mùa cao điểm (theo thống
được hình thành một cách tự phát. Do vậy, để
kê của UBND huyện Cô Tô, mùa du lịch 2018,
phát triển loại hình DLCĐ homestay ở huyện
có 240.000 lượt du khách, trong đó du khách
đảo Cô Tô, cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng, học quốc tế là 4.541 lượt, tăng 121% so với năm
hỏi kinh nghiệm từ các địa phương đang 2017) [3]. Du lịch phát triển nhanh chóng dẫn
phát triển loại hình du lịch này, đồng thời đến khó khăn trong việc quyết định phát triển
phải bám sát vào điều kiện, thế mạnh về tài các điểm đến du lịch, đó là, nên trao quyền
nguyên môi trường sinh thái tự nhiên để xây quản lý nguồn tài nguyên, khai thác cho
dựng sản phẩm du lịch phù hợp với thực tế những đối tượng nào: chính quyền, doanh
của huyện đảo Cô Tô. nghiệp, người dân địa phương hay là sự hợp
Nhìn chung, DLCĐ homestay được chính tác giữa ba chủ thể cung ứng dịch vụ du lịch
quyền huyện đảo và ngành Du lịch non trẻ đó. Hiện nay, Cô Tô đang phải đối mặt với tình
tại đây xem là loại hình du lịch phù hợp với trạng tranh chấp lợi ích thu được từ việc khai
điều kiện hiện nay của Cô Tô. Bên cạnh việc thác nguồn tài nguyên, đặc biệt là tài nguyên
mở rộng thêm các hình thức kinh doanh lưu đất quy hoạch phục vụ du lịch, các bãi biển,
trú khác như các khách sạn cao cấp, nhà nghỉ, các loại hình giải trí gắn với biển. Thêm nữa,
110 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
- VĂN HÓA DU LỊCH
việc xác định dành nguồn tài nguyên du lịch Để khai thác du lịch nói chung, DLCĐ nói
để phát triển loại hình du lịch nào cũng đang riêng, cũng như giải quyết vấn đề quản lý,
là một vấn đề lớn cần lời giải của ngành Du phát triển nguồn tài nguyên, cần phải hướng
lịch. Câu hỏi cho ngành Du lịch ở đây là nên duy tới mục tiêu cân bằng lợi ích của các chủ thể
trì hình thức homestay truyền thống hay là để cung ứng du lịch (chính quyền, doanh nghiệp,
các doanh nghiệp đầu tư hệ thống nhà nghỉ, người dân địa phương). Các giải pháp cần tập
khách sạn, nhà hàng và dịch vụ du lịch phát trung vào những hướng sau:
triển một cách điển hình như những trung tâm - Ngành Du lịch cần phối hợp với ngành
du lịch biển khác ở khu vực Quảng Ninh, Hải
Tài nguyên môi trường, địa chất, chính quyền
Phòng và những địa phương có biển khác?
địa phương xây dựng bản đồ chi tiết, trong đó
Du lịch homestay là một hình thức du lịch nghiên cứu kỹ lưỡng khu vực nào có thể để
được phát triển dựa vào cộng đồng (Community doanh nghiệp đầu tư phát triển du lịch và khu
- Based Tourism). Nguyên tắc phát triển loại vực nào dành cho phát triển du lịch homestay.
hình du lịch này là lấy cộng đồng làm trung Việc xây dựng bản đồ tài nguyên du lịch cần
tâm; trao quyền cho họ trong công tác lập kế khách quan, tránh tình trạng phải di chuyển
hoạch, làm chủ những sản phẩm du lịch từ đó những khu dân cư có sẵn. Các khu vực dành
họ kiểm soát phần lớn nguồn thu từ du lịch, cho doanh nghiệp cần phải xác định là ở
nhằm mục đích xóa đói giảm nghèo và nâng những địa điểm đẹp, ít nhà dân cư trú và cần
cao đời sống vật chất - tinh thần. Tuy nhiên, cải tạo (công việc cải tạo đất và mặt bằng nằm
đối với Cô Tô, hiện tượng khách du lịch tăng trong khả năng của doanh nghiệp trong khi
đột biến và có xu hướng trở thành một điểm đó rất khó khăn đối với các hộ gia đình).
du lịch lớn lại tạo ra những tác động chưa thể
- Việc duy trì nghề cá và dịch vụ du lịch cần
dự báo trước và xuất hiện nhu cầu đầu tư du
phải được cân đối và không làm ảnh hưởng
lịch mạnh mẽ chứ không chỉ đơn thuần là
lẫn nhau trong mùa cao điểm. Bãi biển là nơi
phát triển hình thức du lịch homestay như thời
người dân tập kết sản phẩm đánh bắt được,
điểm ban đầu. Tín hiệu đáng mừng là loại hình
đồng thời cũng là ngư trường của họ. Tuy
du lịch homestay xuất hiện từ năm 2010 và
nhiên, khi hoạt động du lịch được ưu tiên,
được triển khai chính thức từ năm 2012 ở Cô
Tô, sau gần 10 năm hoạt động đã phát triển chính quyền địa phương cần xác định đâu là
từ vài hộ kinh doanh ban đầu lên con số trên nơi đánh bắt và tập kết hải sản, đâu là nơi dành
60 hộ đăng ký kinh doanh hiện nay với chất cho hoạt động du lịch. Để đạt được mục đích
lượng dịch vụ ngày một ổn định. Việc gia tăng này, chính quyền nên quy định một khu vực cụ
mạnh lượng khách du lịch tạo ra một mâu thể cho ngư dân và nghiên cứu khai thác du
thuẫn là nên đặt việc khai thác tài nguyên du lịch ở những bãi biển có điều kiện thuận lợi.
lịch vào các công ty du lịch (nhà nước, tư nhân) Nếu lợi ích giữa du lịch và ngư nghiệp cản trở
có nguồn vốn dồi dào hay vẫn duy trì việc khai lẫn nhau, chính quyền có thể đầu tư xây dựng
thác chúng trong đối tượng người dân địa cảng cá riêng ở vị trí tương đối xa so với những
phương kinh doanh du lịch homestay? Nếu bãi tắm truyền thống.
để cho các doanh nghiệp du lịch khai thác, - Trong hoạt động cung cấp thông tin cho
vị thế và lợi ích của người dân địa phương có khách du lịch, ngành Du lịch địa phương có thể
thể bị suy giảm và phụ thuộc; còn nếu chỉ để giới thiệu cả hai loại hình lưu trú là du lịch lưu
cho người dân khai thác, ngành Du lịch sẽ khó trú homestay - nhấn mạnh đến trải nghiệm,
phát triển mạnh mẽ và phát huy tối đa tiềm tiếp xúc nhiều với người dân bản địa và du
năng du lịch tại đây. lịch “truyền thống” lưu trú tại khách sạn, nhà
Số 32 (Tháng 6 - 2020) VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
111
- VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU
nghỉ, ít tiếp xúc với người dân bản địa. Việc ưu vững, phù hợp với nhiều mục tiêu khác nhau:
tiên giới thiệu cho du khách đến các nhà nghỉ, an ninh quốc phòng, nâng cao thu nhập cho
khách sạn là hành động lấy đi quyền tham gia, người có điều kiện kinh tế thấp trên đảo,
công việc, thu nhập từ du lịch của người dân chuyển đổi cơ cấu kinh tế,… đồng thời, bảo vệ
bản địa và đi ngược lại với mục đích phát triển và giữ gìn môi trường sinh thái tự nhiên, nhân
DLCĐ ban đầu. văn ở Cô Tô thì việc duy trì và tạo sự ưu tiên cho
- Ngành Du lịch có thể nghiên cứu thị DLCĐ cần phải được xác định là mục tiêu quan
trường mục tiêu khác nhau cho các loại hình trọng hàng đầu trong quá trình thực hiện phát
du lịch khác nhau. Ví dụ, loại hình du lịch triển sản phẩm du lịch nơi đây.
homestay có thể hướng vào thị trường khách N.A.T
du lịch nước ngoài, những người có mong
muốn cao trong việc trải nghiệm văn hóa, lối
sống người bản địa; loại hình du lịch hiện đại
có thể lấy khách du lịch nội địa - những người Tài liệu tham khảo
có nhiều hiểu biết về văn hóa bản địa làm thị 1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2011), Quyết định
trường mục tiêu. số 457/QĐ-BKHĐT Phê duyệt quy hoạch tổng thể
phát triển kinh tế - xã hội của vùng biển đảo Cô Tô,
Có nhiều giải pháp khác nhau trong việc
tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020.
khai thác nguồn tài nguyên, vấn đề tiên quyết
2. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (2008),
đặt ra là các giải pháp cần phải đảm bảo tính
Thông tư số 88 Hướng dẫn thực hiện Nghị định
công bằng trong việc sử dụng các nguồn tài số 92/2007/NĐ-CP ngày 01 tháng 6 năm 2007 của
nguyên và mọi chủ thể cần phải được hưởng Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều
lợi ích từ du lịch mang lại cho địa phương. của Luật Du lịch về lưu trú du lịch.
Kết luận 3. Phạm Học (2018), “Năm 2018: Cô Tô đón
Huyện đảo Cô Tô có những điều kiện phù hơn 24 vạn lượt khách”, http://baoquangninh.
com.vn/du-lich/201812/nam-2018-co-to-don-
hợp để phát triển loại hình DLCĐ homestay.
hon-24-van-luot-khach-2414541/
Lãnh đạo cấp ủy, chính quyền Cô Tô cũng xem
4. Nguyễn Anh Tuấn (2015), Phát triển du lịch
DLCĐ là một sản phẩm chủ đạo trong chiến
homestay ở huyện đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh, Đề
lược phát triển du lịch của địa phương. Tuy tài nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Văn hóa
nhiên, khảo sát thực địa cho thấy, với tốc độ Hà Nội.
gia tăng số lượng nhà nghỉ, khách sạn như 5. UBND huyện Cô Tô (2014), Quy hoạch phát
hiện nay, loại hình du lịch homestay đang bị triển du lịch huyện Cô Tô tỉnh Quảng Ninh đến năm
cạnh tranh bởi nhiều loại hình lưu trú khác. 2020, tầm nhìn đến năm 2030.
Nếu không có sự định hướng phù hợp cùng
với sự hỗ trợ của các cấp chính quyền, loại hình
du lịch thân thiện với môi trường này khó có Ngày nhận bài: 02 - 6 - 2020
khả năng giữ vững được vị trí của nó như thời
Ngày phản biện, đánh giá: 12 - 6 - 2020
gian đầu ngành Du lịch manh nha phát triển
trên huyện đảo, thay vào đó là các hoạt động Ngày chấp nhận đăng: 25 - 6 - 2020
du lịch khác có mức độ tiêu thụ tài nguyên tự
nhiên lớn, ảnh hưởng đến môi trường xã hội
nhân văn và có thể mang lại những hệ quả
tiêu cực, rút ngắn chu kỳ vòng đời sản phẩm
du lịch. Tóm lại, để đảm bảo sự phát triển bền
112 Số 32 (Tháng 6 - 2020)
nguon tai.lieu . vn
