Xem mẫu
- Kiến trúc mảng trong hội họa
là như thế nào?
Trong hội họa nói chung, bố cục được xem như là tổng thiết
kế cấu tứ và sắp xếp các yếu tố thị giác. Bố cục bao hàm
nhiều nhân tố đối lập cùng với những tác dụng tương hỗ,
hình và nền, sáng và tối, mặt phẳng và hình khối, góc nhìn và
dẫn hướng, động thái và tĩnh thái… Để có được một bố cục
hợp lý, việc tổ chức sắp xếp các mảng chính phụ, mảng
trống,... có ý nghĩa hết sức quan trọng. Trong khuôn khổ bài
viết này tôi không có tham vọng bàn luận kỹ đến b ố c ục c ủa
tác phẩm mà chỉ nêu lên một số suy nghĩ về cấu trúc của
mảng trong sáng tác hội họa.
1. Quan niệm về mảng
Trên mặt phẳng của một bức tranh, nếu để nguyên vẹn một
màu trắng của giấy hay vải toan để vẽ thì ta có th ể gọi đó là
mảng trống. Nếu ta chấm lên đó một chấm thì có thể gọi đó
là điểm. Nếu tiếp tục chấm nhiều điểm vào đó thì ta có th ể
gọi đó là một mảng được tập hợp bởi nhiều điểm. Tương t ự
như vậy, ta có một tập hợp là nét gồm một mảng được cấu
thành bởi các nét.
Theo từ điển thuật ngữ mỹ thuật phổ thông, một lượng màu
nào đó chiếm diện tích nhất định trên mặt tranh, tạo thành
một mảng riêng, phân biệt rõ rệt với các mảng màu xung
quanh nó… thì đó được gọi là mảng màu. Sự phân biệt này có
thể do độ đậm nhạt, nóng lạnh của màu sắc hoặc về nội
dung hình thể trong tranh. Khi nói đến mảng màu, người ta
thường chỉ các mảng màu lớn. Tuy nhiên, trong các mảng
màu lớn, có chứa đựng các mảng màu nhỏ hơn. Trong tranh
- đen trắng thì đó là những mảng màu mang các sắc độ khác
nhau của đen và trắng.
Các nét, hình và điểm, khi được tổ chức, sắp xếp một cách có
ý thức, sẽ tạo nên một hình hoặc một khối. Như vậy, trong
một mảng có thể có một hoặc nhiều hình, tập hợp của các
nét và điểm và ngược lại, hình hoặc khối có thể là tập hợp
của một hoặc nhiều mảng. Qua các lập luận trên, có th ể đ ưa
ra một quan điểm riêng của tôi về mảng như sau: Mảng là sự
cấu thành của một hoặc nhiều hình, khối, cùng sự tham gia
của các tập hợp của điểm, đường nét tạo nên.
Một bức tranh được hình thành trên cơ sở của nhiều mảng
tập hợp lại. Sự sắp xếp, tổ chức của các mảng, qua sự sáng
tạo của họa sĩ, đã để lại cho nhân loại những ki ệt tác với r ất
nhiều trường phái và phong cách khác nhau.
2. Quan hệ giữa mảng hình và nền
Trong tự nhiên, không tồn tại mối quan hệ giữa hình tượng và
bối cảnh, giữa hình và nền. Khi thị giác con người tập trung
vào một điểm, họ dễ dàng coi mọi thứ xung quanh là bối
cảnh và môi trường. Chính vì vậy, các họa sĩ lợi dụng sự giới
hạn của thị giác, làm điểm nổi rõ lên thành hình, nh ững cái
còn lại thì xử lý thành nền. Để khống chế phạm vi hoạt
động của thị giác, bối cảnh của hội họa, về cơ bản, đều bị
khoanh lại trong giới hạn. Một số nhà tâm lý học đã phân
định hình và nền như sau: “Hình có tính nhô nổi, mật độ cao,
có cảm giác đầy chặt, có hình dạng rõ ràng, có đường bao
hoặc đường ranh giới... Nền có tính lùi lại sau, mật độ thấp,
không có cảm giác đầy chặt, hình dạng tương đối rời rạc,
không có đường ranh giới cố định”(1).
Khi độ đậm nhạt của hình và nền gần như nhau thì sự phân
biệt là đường chu vi, nếu đường chu vi cũng không rõ lắm thì
phải dựa vào tác dụng của tính ngưng tụ của hình (tâm lý h ọc
- thị giác gọi hình có tính ngưng tụ là hình đóng kín). Do kinh
nghiệm và tri thức thị giác của mỗi người ít, nhiều khác nhau,
cho nên thời gian để nhận biết hình vẽ và kết qu ả không th ể
giống nhau, tính ngưng tụ sẽ là mấu chốt trong việc th ức tỉnh
tín hiệu được lưu trữ của người đó.
Tính ngưng tụ của hình thông thường có hai loại tình huống:
dẫn dắt thị giác liên kết các hình rời rạc, phân tán thành
đường chu vi, thành chỉnh thể của hình; dẫn dắt thị giác liên
hệ những phần chủ chốt thành mảng để bổ sung thêm hình
thể.
Nhìn chung, từ góc độ nghệ thuật, tính ngưng tụ chỉ là tính
năng tất yếu có của hình tượng nghệ thuật bên cạnh tính
thuyết minh và giá trị thẩm mỹ. Nhiều tác giả không theo
đuổi việc diễn tả thực hình thể, nhưng nhấn mạnh được đặc
trưng điển hình của nó, ngôn ngữ hội họa biểu đạt được tinh
thần của hình thể thông qua việc sắp xếp, cấu thành tác
phẩm nghệ thuật.
Tính ngưng tụ của hình trong hội họa còn th ể hiện thông qua
màu sắc, đường nét, độ đậm nhạt, diện tích mảng hình, ch ất
liệu, mật độ của hình,... từ đó tạo nên tỷ trọng, sự nặng nhẹ
của hình thể trong tranh. Nếu xử lý đúng lúc, đúng chỗ các
yếu tố trên thì các mảng hình sẽ ăn nhập hài hòa với ph ần
nền và mang lại tính thẩm mỹ cao cho tác phẩm.
3. Cấu trúc mảng
Bất kỳ một tác phẩm nào muốn được làm rõ nội dung, chủ
đề mà tác giả cần diễn đạt thì việc cần thể hiện là phần
chính và phần phụ. Phần chính cần phải là phần trọng tâm và
điển hình, phần phụ là phần hỗ trợ để phần chính thêm
phong phú hơn và nổi bật trọng tâm hơn. Vì vậy, ph ần chính
không thể quá lấn át phần phụ, và ngược lại, ph ần phụ cũng
không được quá nổi bật mà làm mất đi trọng tâm (tức là lấn
- át phần chính). Các mảng chính, mảng phụ cần phải được
phân biệt rõ ràng và có sự liên kết có tổ chức rõ rệt từ các
mảng lớn, các mảng nhỏ, phần hình và khoảng trống, kết
hợp với các mảng màu, các sắc độ, sự phân bố sáng tối, đặc
biệt là hệ thống các mảng cho phù hợp với nội dung và cảm
xúc của tác giả. Muốn để phần chính và phần phụ ăn nhập
với nhau và mang lại hiệu quả thẩm mỹ, việc cân bằng thị
giác là yếu tố quyết định.
Cân bằng thị giác
Sự cân bằng thị giác được tạo ra nhờ việc sắp xếp các hình
thể mà mắt thường nhìn thấy được trên bề mặt của diện tích
bố cục một cách hài hòa, hợp lý và ổn định; ph ải khái quát
được diện tích đó, dù to hay nhỏ, như một tổng thể. Cũng vì
thế, sự cân bằng thị giác còn được nhìn nhận như là sự cân
bằng về trọng lượng. Một bố cục chỉ làm ta thỏa mãn khi các
lực của nó được sắp xếp hợp lý. Bởi vì khi quan sát một hình
thể, bao giờ chúng ta cũng phải xác định hình đó với không
gian xung quanh, nói cách khác, đó là sự so sánh, liên h ệ với
không gian ấy để đo được các khối hình hai phía. Để cân
bằng thị giác trong tranh, cần các yếu tố sau: th ứ nhất, hình
thể có trọng lượng lớn có thể cân bằng một hình nhỏ nhưng
có đòn bẩy dài hơn, hay một hình có diện tích lớn h ơn nh ưng
sắc độ mờ nhạt hơn so với nền thì cũng bằng một diện tích
nhỏ hơn nhưng có độ đậm nhạt nổi hơn nó (tương quan hình
- nền). Thứ hai, độ tương phản mạnh so với nền và xung
quanh, tạo ra cảm giác nặng, nhẹ (2).
Sau khi đã đạt được sự cân bằng về thị giác thì s ức căng c ủa
bố cục cũng là vấn đề cần phải chú ý. Số lượng và chất
lượng của hình và nền, với tỷ lệ to nhỏ, tương quan sáng t ối,
có ảnh hưởng rất lớn với vùng trống xung quanh và tạo sức
căng cho toàn bộ kích thước bức tranh. Sắp đặt hình th ể trong
- không gian sao cho bản thân chúng có mối tương quan m ật
thiết và hài hòa từ trung tâm đến các khu vực xung quanh.
Đặc biệt lưu ý đến độ nhấn và khoảng trống đó là đối trọng
giữađầy và vơi, có ý nghĩa quyết định của một bố cục
Tổ chức sắp xếp mảng
Việc sắp xếp, tổ chức các mảng, hình, khối, độ đậm nhạt,
đường nét,... có một ý nghĩa vô cùng quan trọng để nhấn
mạnh trọng tâm và ý đồ thể hiện của tác giả với nội dung
cần truyền đạt. Sắp xếp các mảng chính phụ hài hòa là việc
làm đầu tiên của họa sĩ.
Nói đến mảng chính (mảng trọng tâm) tức là nói đến mảng
lớn chứa đựng các mảng nhỏ hơn, trong đó có thể có các hình
thể, hình khối. Các mảng, khối ... được hình thành trên tổ hợp
của các nét và của các điểm khác nhau. Tuy nhiên, các mảng
đó phải tạo nên sự thống nhất, đồng bộ trong tổng thể bức
tranh.
Sự thống nhất thể hiện ở các hình ở mảng chính rất cần t ạo
nên sự chặt chẽ về bố cục, sự sáng tạo trong cách tổ chức
sắp xếp trong toàn mảng. Sự tổ chức sắp xếp bao gồm các
mảng hình, các mảng đậm nhạt, sáng tối, các mảng đặc,
khoảng trống, sự vận động của các hình, khối trong không
gian, mật độ của các hệ thống nét và điểm, đặc biệt là chất
của các mảng trong tổ chức của toàn hệ thống đó.
Trước khi sắp xếp, tổ chức các mảng lên mặt phẳng tranh,
thông thường họa sĩ phải xác định mình vẽ trên khung hình
loại gì, hình chữ nhật đứng hay nằm ngang, hình vuông hay
hình tròn... Bên cạnh đó, anh ta cũng cần phải xác định mình
sẽ vẽ tranh theo thể loại thấu thị gì để có phương án bố cục
mảng cho hợp lý. Khi tổ chức sắp xếp mảng, rất cần chú ý
đến các yếu tố sau:
- Trước tiên là yếu tố cân đối. Tính cân đối được th ể hi ện b ởi
sự cân đối trong các mảng, hình khối, cân đối về đậm nhạt,
về đường nét, về chất. Sự cân đối ở đây là sự tổ chức sắp
xếp hợp lý về tỷ lệ giữa mảng chính với mảng phụ, giữa các
khoảng trống, giữa các hình trong các mảng, giữa hình với
hình, về tỷ lệ và cấu trúc của mảng sao cho thu ận mắt. Phân
bố độ đậm nhạt, màu sắc trong tranh cho nổi bật được nội
dung cần diễn tả, đặc biệt là phải có sự liên kết hài hòa trong
hệ thống sáng tối của bức tranh. Tổ chức hệ thống nét, h ệ
thống các điểm trong mảng cho phù hợp với tổng thể.
Tính cân đối về mảng được tổ chức sắp xếp bởi tỷ lệ các
mảng chính với mảng phụ, với khoảng trống. Mảng chính
cần có tỷ lệ vừa đủ để diễn tả về nội dung, không được to
hay nhỏ quá và đặc biệt là phải đặt đúng vị trí sao cho h ợp lý,
hài hòa về bố cục.
Thứ hai là yếu tố tương phản, nói cách khác là sự đối lập.
Trong hội họa, sự đối lập thường được thể hiện ở tỷ lệ giữa
mảng chính và mảng phụ, giữa mảng với mảng, mảng với
hình, giữa hình với hình, hình với nền, ở độ đậm nhạt, giữa
mảng chính và phụ, với khoảng trống. Bên cạnh đó có th ể
còn có sự thay đổi, đối lập về phong cách tạo hình, tính cách
nhân vật, về hình dáng các mảng, hình với nhau. Mảng hình
cứng với mảng hình mềm, mảng chuyển động, mảng tĩnh,...
Các mảng màu, độ nóng lạnh, về chất trong các mảng s ẽ t ạo
nên tính tương phản trong tranh.
Sự đối lập để tạo nên sự chú ý hay nhấn mạnh trọng tâm sẽ
là yếu tố rất quan trọng trong việc sắp xếp cấu trúc cho các
mảng, tạo nên sự hài hòa trong tác phẩm. Tất cả sự đối lập
trên khi được tổ chức sắp xếp hợp lý trong hệ thống của bức
tranh sẽ tạo nên sự cân đối trong tranh và đặc biệt sẽ tạo nên
bản sắc cũng như sự sáng tạo của người họa sĩ.
- Thứ ba là yếu tố liên tục. Sự liên tục trong tranh là c ần thi ết,
đây là cầu nối cho các mảng, các độ đậm nhạt, về đường nét,
điểm trong tranh tạo nên sự liên kết vững chắc cho cấu trúc
của mảng, tạo nên nhịp điệu của các mảng, sự vận động của
khí trong tranh.
Thứ tư là yếu tố nhịp điệu. Sự thay đổi về tỷ lệ giữa các
mảng, về hướng, về nét cứng, mềm, về tính chất tĩnh, động
của các mảng sẽ tạo nên nhịp điệu. Sự phân bố về đậm nhạt,
về tổ chức sắp xếp đường nét, điểm trong các mảng một
cách hợp lý sẽ tạo nên cấu trúc mảng vững chắc và có nh ững
nhịp điệu trong hệ thống các mảng trong mặt phẳng
tranh. Quan hệ giữa hình với hình, giữa hình với nền, quan hệ
của hình với mảng, giữa mảng với mảng, giữa phần chính và
phần phụ, quan hệ về tương quan, về sáng tối, về đậm
nhạt,... được dựa trên các tính năng của từng loại khối và sự
vận động của các hình, khối. Tiếp đó là sự liên kết giữa các
khối và khoảng trống, sự kết hợp giữa các hình (vuông, tròn,
tam giác) với nền. Cho nên việc sắp xếp, tổ chức các mảng
nhỏ trong mảng chính cùng với bố trí đậm nhạt trong mảng
chính và các mảng phụ cùng khoảng trống sẽ tạo nên tính
nhịp điệu cho bức tranh.
Trong bố cục, yếu tố chính phụ luôn song hành với nhau.
Mảng chính là phần trọng tâm để nhấn mạnh nội dung và
chủ đề của tác phẩm nhưng mảng chính không hoàn chỉnh, có
khi còn khô cứng, nếu không có sự bổ trợ của mảng phụ.
Mảng phụ có thể là những mảng hình nhỏ hơn về diện tích
đồng thời lực ngưng tụ ít hơn mảng chính, sắc độ cũng không
rõ nét và ít sự biểu hiện hơn. Mảng phụ cũng có thể là các
khoảng trống. Những khoảng trống này thực sự có tiếng nói
trong tổng thể của một bức tranh. Một mảng phụ đẹp phải là
một mảng phụ có tính liên kết và hỗ trợ với các mảng khác,
- đặc biệt là mảng chính. Sự cân đối của bức tranh khi và ch ỉ
khi các mảng chính phụ cân đối với nhau về diện tích, về sắc
độ, về đường nét, về chất, đặc biệt cần phải cân đối về sự
ngưng tụ của hình thể được diễn tả trong tranh. Sự h ỗ trợ
của mảng phụ sẽ làm cho bức tranh rõ hơn về phần nội dung
và làm cho tác phẩm hài hòa và ấn tượng.
Trong tác phẩm hội họa, những khoảng trống và cấu trúc của
khoảng trống hết sức đa dạng. Những khoảng trống, hay g ọi
cách khác là không gian bao quanh chủ thể chính, là tập hợp
các yếu tố phụ hoặc yếu tố giai thoại - có thể có một giá trị
biểu cảm lớn hơn cả khoảng đặc (những yếu tố nhìn thấy,
những hình thể hiện hữu). Thậm chí, những khoảng trống
này cho ta một ý nghĩa sâu thẳm của bức tranh. Tuy nhiên, t ất
cả phụ thuộc vào vị trí mà những khoảng trống chiếm lĩnh
trong khuôn hình và việc kết hợp khéo léo với các mảng hình
trong tác phẩm.
Cấu trúc của các mảng cùng các hình tượng được đưa vào
trong tác phẩm cần đơn giản và tinh luyện. Sự tổ chức, sắp
xếp đó không những từng nét phải tinh tế, cẩn thận mà còn
rất cần đến tạo hình biểu đạt chuẩn xác, sinh động. Sự sắp
xếp, bố trí mảng rất cần đến sự phong phú song không rườm
rà mà tinh giản, biểu đạt được nội dung thiết thực, thông qua
các hình tượng điển hình. Khả năng thể hiện của nghệ thu ật
đối với thế giới mênh mông này là có hạn. Các nhà mỹ h ọc
cho rằng lấy một làm mười, chọn dùng những hình tượng hữu
hạn để biểu hiện nội dung vô hạn, lời nói có tận cùng mà ý
không tận cùng mới là cái đẹp nghệ thuật.
nguon tai.lieu . vn