Xem mẫu
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
KIẾN THỨC VỀ PHÒNG NGỪA HỘI CHỨNG CHUYỂN HOÁ
Ở NGƯỜI CAO TUỔI THÀNH PHỐ CẦN THƠ
Ngô Kim Phụng*, Nguyễn Trung Kiên*
TÓM TẮT
Mở đầu: Ngày nay chúng ta đối mặt với rất nhiều loại bệnh, đa số hội chứng lâm sàng xảy ra trên
người cao tuổi (NCT). Vì thế nghiên cứu về những thay đổi hình thái, chức năng ở lứa tuổi này là hết sức
cần thiết. Một trong những thay đổi quan trọng ở NCT là thay đổi về chuyển hoá được đề cập trong hội
chứng chuyển hoá (HCCH).
Mục tiêu: Xác định tỷ lệ người cao tuổi có kiến thức đúng về phòng ngừa hội chứng chuyển hóa tại
thành phố Cần Thơ.
Đối tượng: 673 người cao tuổi tại thành phố Cần Thơ được chọn từ 4 phường và 4 xã tại thành phố
Cần Thơ.
Phương pháp nghiên cứu: mô tả cắt ngang. Số liệu được xử lý bởi phần mềm SPSS 16.0.
Kết quả: Không có NCT nào đã được nghe về HCCH nhưng có từ 60-85% các đối tượng biết về các
thành tố của HCCH và có 22,1% biết rằng các bệnh này có liên quan với nhau, tỷ lệ hiểu biết về các thói
quen có lợi cho sức khoẻ cao nhưng kiến thức tốt về phòng ngừa HCCH thấp chỉ chiếm 35,51%.
Kết luận: đánh giá chung có 35,51% người cao tuổi có kiến thức tốt về phòng ngừa HCCH. Do đó
trong công tác giáo dục sức khoẻ cần chú trọng đến những kiến thức NCT chưa nắm được để họ có cái
nhìn tổng quát về nguy cơ bệnh tật của mình.
Từ khoá: Kiến thức, hội chứng chuyển hoá, người cao tuổi.
ABSTRACT
KNOWLEDGE FOR PREVENTION METABOLIC SYNDROME ON THE ELDERLY
AT CANTHO CITY
Ngo Kim Phung, Nguyen Trung Kien
* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 98 - 104
Background: The fact showed that today we are faced with many disease, the most clinical syndromes
have on the elderly. Therefore the study of morphological changes, functions and pathologies related to age is
very necessary. One of the important changes in the elderly is the changing metabolism that is mentioned in
the metabolic syndrome.
Objective: Identify right knowledge ratio about prevention metabolic syndrome of the elderly at
Cantho city.
Subjects: A total of 673 the elderly were selected from 4 wards and 4 communes at Cantho city.
Method: A descriptive cross-sectional survey design was used. Data were analyzed using SPSS
version 16.0
Results: Nobody of the subjects ever heard about metabolic syndrome but having from 60-85% subjects
know about elements of metabolic syndrome and 22.1% subjects know that these diseases are related
*
Đại học Y Dược Cần Thơ
Địa chỉ liên hệ: ThS. Ngô Kim Phụng
98
ĐT: 0918492299
Email: nkphung61@yahoo.com
Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
Nghiên cứu Y học
together. Knowledge ratio for habits which has profitable for health is hight but good knowledge for
prevention metabolic syndrome was low as evidenced by only a 35.51% correct answer rate.
Conclusion: General evaluation 35.51% of the elderly have good knowledge on prevention metabolic
syndrome. Thus in the work of health education should focus to knowledge that the elderly haven’t it to
they have overview for risk by themselves.
Keywords: Knowledge, metabolic syndrome, elderly.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Một diễn biến tất yếu của quá trình tích
tuổi là sự thay đổi về chuyển hóa mà hậu quả
của nó là sự xuất hiện các bệnh lý làm giảm
chất lượng sống của NCT. Đây cũng chính là
nguyên nhân khiến tỷ lệ NCT mắc HCCH
ngày càng gia tăng. Hội chứng này có rất
nhiều tiêu chí chẩn đoán khác nhau nhưng
đều có những điểm giống nhau đó là béo phì
(đặc biệt là béo phì vùng bụng), tăng huyết
áp, rối loạn chuyển hóa lipid, rối loạn dung
nạp glucose và đề kháng insulin. Đặc biệt
cùng với sự phát triển của xã hội và các dịch
vụ chăm sóc y tế, mức sống và tuổi thọ của
người dân ngày càng được nâng cao, đồng
hành với đó là sự gia tăng tỉ lệ thừa cân béo
phì đã góp phần làm gia tăng tỷ lệ rối loạn
chuyển hoá. Việc nâng cao chất lượng cuộc
sống, hạnh phúc, sức khoẻ và tuổi thọ của con
người luôn là mối quan tâm của một xã hội
văn minh. Do đó với mong muốn nâng cao
chất lượng cuộc sống và sức khoẻ cho NCT
đồng thời hạn chế các bệnh lý ở lứa tuổi này
chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với mong
muốn sẽ đáp ứng những yêu cầu cấp thiết
trong việc xây dựng một chương trình giáo
dục sức khỏe cho người cao tuổi.
Mục tiêu nghiên cứu
Xác định tỷ lệ người cao tuổi có kiến thức
đúng về phòng ngừa hội chứng chuyển hóa
tại thành phố Cần Thơ từ tháng 3/2010 đến
tháng 7/2010
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả
cắt ngang
Chuyên Đề Y tế Công cộng
- Địa điểm nghiên cứu: các quận, huyện
thành phố Cần thơ
- Thời gian nghiên cứu: tháng 3/2010 đến
tháng 7/2010
- Dân số nghiên cứu: Người cao tuổi
Thành phố Cần thơ
- Cỡ mẫu: Áp dụng công thức tính cỡ mẫu
dùng để tính tỷ lệ trong một nghiên cứu cắt
ngang như sau:
n Z (21 / 2 )
p (1 p)
d2
Trong đó:
n: là cỡ mẫu ước lượng.
Z: là trị số phân phối chuẩn.
: chọn = 0,05 bởi vậy Z(1-/2) = 1,96.
d: sai số cho phép, chọn d = 0,05.
p: do chưa có nghiên cứu về kiến thức về
phòng ngừa HCCH nên chọn p = 0,5 để đạt n
lớn nhất.
Tính được n = 384, sử dụng hiệu ứng thiết
kế là 1,5 nên cỡ mẫu nghiên cứu là 576 người.
Trong thực tế chúng tôi đã tiến hành phỏng
vấn được 673 đối tượng đủ tiêu chuẩn
nghiên cứu.
- Kỹ thuật chọn mẫu: chọn mẫu cụm.
- Phương pháp thu thập: phỏng vấn trực
tiếp NCT qua bộ câu hỏi soạn sẵn.
- Công cụ thu thập: bảng câu hỏi.
- Kiểm soát thông tin sai lệch: phỏng vấn
thử trước khi tiến hành phỏng vấn thật, bộ
câu hỏi đơn giản, dễ hiểu.
- Phân tích số liệu và xử lý số liệu: Dữ liệu
được mã hoá và xử lý bằng phầm mềm
SPSS 16.0.
99
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
KẾT QUẢ
Kiến thức của người cao tuổi về phòng
ngừa HCCH
Bảng 1: Kiến thức về các thành tố của HCCH
Nội dung
Có
Không
Bệnh
tăng Hiểu biết về mức độCó
huyết bệnh
Không
áp
Hiểu biết về biến chứngCó
của bệnh
Không
Có
Có nghe/biết về bệnh
Không
Bệnh
đái
Hiểu biết về mức độCó
tháo bệnh
Không
đường Hiểu biết về biến chứngCó
của bệnh
Không
Có
Bệnh Có nghe/biết về bệnh
Không
rối
Hiểu biết về mức độCó
loạn
bệnh
Không
lipid
máu Hiểu biết về biến chứngCó
của bệnh
Không
Có
Có nghe/biết về bệnh
Không
Bệnh
Hiểu biết về mức độCó
béo
bệnh
Không
phì
Hiểu biết về biến chứngCó
của bệnh
Không
Có nghe/biết về bệnh
Tần số
(n)
579
94
437
236
437
236
540
132
359
314
296
377
410
263
216
457
146
527
423
250
214
459
154
519
Ăn mặn/nhạt có lợi cho Đúng
sức khoẻ
Chưa đúng
Ăn dầu/mỡ có lợi cho sức Đúng
khoẻ
Chưa đúng
Ăn cá/thịt có lợi cho sức Đúng
khoẻ
Chưa đúng
Ăn đồ ngọt/rau quả có lợi Đúng
cho sức khoẻ
Chưa đúng
Sử dụng sữa hoặc sản Đúng
phẩm từ sữa có lợi cho Chưa đúng
sức khoẻ
Có
Không
Những bệnh THA, ĐTĐ, Có
RLMM và béo phì có liên Không
quan với nhau
Biết
Cách phát hiện bệnh
Không biết
Điều kiện thuận lợi dẫn
Đúng
đến THA, ĐTĐ, RLMM,
Chưa đúng
béo phì
Khi bị THA, ĐTĐ, RLMM, Đúng
béo phì phải điều trị liên Chưa đúng
tục
Có nghe/biết về HCCH
Tỷ lệ
(%)
0,0
100
22,1
77,9
612
61
575
98
90,9
9,1
85,4
14,6
377
296
56,0
44,0
Tỷ lệ
(%)
82,6
17,4
89,0
11,0
72,4
27,6
95,7
4,3
76,4
23,6
Bảng 1.4. Kiến thức của người dân về thói quen
sinh hoạt và lối sống có lợi cho sức khỏe
Nội dung
Lối sống căng thẳng/thoải
mái có lợi cho sức khoẻ
Lối sống vận động/tĩnh tại
có lợi cho sức khoẻ
Tập dưỡng sinh/không
cần tập có lợi cho sức
khoẻ
Thói quen hút thuốc
lá/không hút có lợi cho
sức khoẻ
Thói
quen
uống
rượu/không uống nhiều
rượu có lợi cho sức khoẻ
Thói
quen uống cà
phê/không uống nhiều cà
phê có lợi cho sức khoẻ
Đúng
Sai
Đúng
Sai
Đúng
Sai
Tần số
(n)
658
15
546
127
520
153
Tỷ lệ
(%)
97,8
2,2
81,1
18,9
77,3
22,7
Đúng
Sai
665
8
98,8
1,2
Đúng
Sai
668
5
99,3
0,7
Đúng
Sai
627
46
93,2
6,8
Nhận xét: kết quả bảng 1.4 cho thấy đa số
đối tượng nghiên cứu có hiểu biết đúng về các
thói quen sinh hoạt và lối sống có lợi cho sức
khỏe như nên sống thoải mái (97,8%), lối sống
vận động (81,1%), tập dưỡng sinh (77,3%);
không nên hút thuốc lá (98,8%), uống nhiều
rượu (99,3%) và sử dụng cà phê (93,2%).
Nhận xét: kết quả bảng 2 cho thấy không
có người nào đã nghe về HCCH nhưng có
100
Tần số
(n)
556
117
599
74
487
186
644
29
514
159
Nhận xét: kết quả bảng 3 cho thấy đa số
đối tượng nghiên cứu có hiểu biết đúng về các
thói quen ăn uống có lợi cho sức khỏe như
nên ăn nhạt (82,6%), sử dụng dầu (89%), ăn
nhiều cá (72,4%), ăn nhiều rau quả (95,7%) và
sử dụng sữa (76,4%).
Bảng 2: Kiến thức chung về hội chứng chuyển hóa
Tần số
(n)
0
673
149
524
Bảng 3: Kiến thức về thói quen ăn uống có lợi cho
sức khỏe
Nội dung
Tỷ lệ
(%)
86,0
14,0
64,9
35,1
64,9
35,1
80,2
19,8
53,3
46,7
44,0
56,0
60,9
39,1
32,1
67,9
21,7
73,8
62,9
37,1
31,8
68,2
22,9
77,1
Nhận xét: kết quả bảng 1 cho thấy đa số
các đối tượng nghiên cứu biết về các bệnh
tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid
máu và béo phì. Tuy nhiên hiểu biết về mức
độ bệnh và các biến chứng của bệnh còn hạn
chế
Nội dung
22,1% biết các thành tố của HCCH có liên
quan nhau.
Từ các kết quả nghiên cứu về kiến thức
cho thấy có 35,51% các đối tượng nghiên cứu
Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
có kiến thức tốt về phòng ngừa HCCH (biểu
đồ 1)
Kiến thức
chưa tốt,
64,49%
Kiến thức
tốt,
35,51%
Biểu đồ 1: Phân bố điểm kiến thức của người
cao tuổi
BÀN LUẬN
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho
thấy tỷ lệ người dân có nghe nói về bệnh THA
là 86%, hiểu được THA là một bệnh nặng và
có nhiều biến chứng chiếm tỉ lệ 64,9%. Kết
quả này cũng phù hợp với nghiên cứu về kiến
thức, thái độ, hành vi về THA tại Seychells
Islands (Indian Ocean). Nghiên cứu cho thấy
rằng người dân có kiến thức cơ bản tốt về
THA, thí dụ trên 96% biết rằng muối và béo
phì có liên quan đến THA và THA có liên
quan đến các bệnh tim mạch. Những người
được phỏng vấn còn cho rằng vận động thể
dục đối với THA là rất tốt mặc dù tỷ lệ chiếm
thấp hơn (79% số dân tham gia nghiên cứu)
và đa số cho rằng thuốc lá là một trong những
nguyên nhân gây THA. Nhiều nghiên cứu
cho thấy THA là bệnh hay gặp nhất ở NCT do
đó tỉ lệ người cao tuổi trong nghiên cứu của
chúng tôi có nghe về bệnh này khá cao, tuy
vậy tỷ lệ người có hiểu biết về mức độ và biến
chứng bệnh chưa tương xứng. Rõ ràng việc
tuyên truyền giáo dục về bệnh THA vẫn hết
sức cần thiết.
Tỷ lệ người dân có nghe nói về bệnh đái
tháo đường type 2 trong nghiên cứu của
chúng tôi là 80,2%, hiểu biết về mức độ của
bệnh là 53,3%, hiểu biết về biến chứng của
bệnh là 44,0%. Hình thái về kiến thức này
cũng tương tự với hiểu biết về bệnh tăng
huyết áp, đa số người dân có nghe về bệnh
Chuyên Đề Y tế Công cộng
Nghiên cứu Y học
đái tháo đường nhưng biết về mức độ và biến
chứng bệnh còn hạn chế.
Theo nghiên cứu của Trần Tiến Hùng, đa
phần các bệnh nhân đái tháo đường đều có
hội chứng chuyển hoá. Như vậy nâng cao
nhận thức cho người dân về đái tháo đường
sẽ góp phần không nhỏ vào việc hạn chế tình
trạng mắc hội chứng chuyển hóa.
Trong nghiên cứu của chúng tôi, người
dân có nghe nói về rối loạn mỡ máu chiếm tỷ
lệ thấp hơn (60,9%) so với bệnh tăng huyết áp
(86%) và đái tháo đường (80,2%), hiểu biết về
mức độ của bệnh là 32,1%, hiểu biết về biến
chứng của bệnh là 21,7%. Tương tự, chỉ có
62,9% người dân có nghe nói về bệnh béo phì
và hiểu biết về mức độ của bệnh là 31,8%,
hiểu biết về biến chứng của bệnh là 22,9%.
Ghi nhận này của chúng tôi cho thấy mối
quan tâm của người cao tuổi về rối loạn mỡ
máu và béo phì còn rất hạn chế so với bệnh
tăng huyết áp và đái tháo đường. Rối loạn mỡ
máu và béo phì đặc biệt là béo phì trung tâm
thường gắn liền nhau và là lời cảnh báo cho
nguy cơ tăng huyết áp, xơ vữa động mạch và
đề kháng insulin. Bệnh nhân béo phì là những
bệnh nhân có nguy cơ rất cao đối với hội
chứng chuyển hoá như tác giả Alexander đã
đề cập. Theo Trần Tiến Hùng, người béo phì
có tỉ lệ bị HCCH là 89%. Vì thế nhu cầu tăng
hiểu biết cho cộng đồng về béo phì và rối loạn
lipid máu là hết sức cần thiết.
Theo nghiên cứu của Đào Thu Giang, béo
phì là vấn đề nổi cộm của các nước phát triển
và có xu hướng tăng mạnh mẽ ở các nước
đang phát triển. Đây là hệ quả của sự phát
triển xã hội với đời sống dinh dưỡng ngày
càng nâng cao. Các nước đang phát triển có tỷ
lệ béo phì gia tăng nhanh chóng, ở nước ta
cùng với sự tăng trưởng kinh tế, tốc độ đô thị
hoá nhanh, sự thay đổi về lối sống, dinh
dưỡng đang làm tăng tỷ lệ thừa cân, béo phì.
Hiện tại béo phì được nhận định là vấn đề
thường gặp ở người nghèo của nước giàu và
gặp ở người giàu của nước nghèo. Béo phì và
101
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
tăng huyết áp là những yếu tố nguy cơ tim
mạch trong hội chứng chuyển hoá.
Theo Nguyễn Kim Thủy và Đào Thu
Giang, béo phì cùng với rối loạn lipid máu
được nhiều tác giả trên thế giới và trong nước
quan tâm. Đây là những yếu tố nguy cơ tim
mạch trong hội chứng chuyển hoá góp phần
làm tăng tỉ lệ bệnh và tỉ lệ tử vong trong bệnh
lý này. Nghiên cứu cho thấy yếu tố nguy cơ
rối loạn lipid máu tăng cao hơn ở nhóm bệnh
nhân thừa cân và béo phì, chỉ số BMI và tỉ số
vòng bụng/vòng mông cũng có liên quan đến
các yếu tố này.
Một điều quan trọng hơn nữa là khi nhắc
đến hội chứng chuyển hoá, 100% người cao
tuổi trong nghiên cứu của chúng tôi hoàn
toàn không biết và cũng chưa hề nghe nói về
hội chứng này. Hội chứng chuyển hóa hiện
nay mới đang là vấn đề thời sự của giới y học
trong cả nước nên việc người dân biết về hội
chứng này rất ít là điều dễ hiểu. Một số sách
báo phổ thông đã bắt đầu đề cặp đến hội
chứng này tuy nhiên để có thể tạo mối quan
tâm thật sự cho người dân thì công tác truyền
thông giáo dục sức khỏe vẫn còn rất nhiều
việc phải làm. Điều đặc biệt cần lưu ý là chỉ
có 22,1% người cao tuổi biết cho rằng các
bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn
mỡ máu và béo phì có liên quan mật thiết với
nhau. Như vậy sẽ có rất nhiều người bị một
trong các bệnh này không quan tâm đến việc
kiểm tra các bệnh khác và hậu quả là các rối
loạn chuyển hóa sẽ diến biến ngày càng phức
tạp hơn cùng với gánh nặng tuổi tác.
Ngược lại với những hiểu biết chung về
hội chứng chuyển hóa, có đến 90,9% đối
tượng nghiên cứu của chúng tôi biết được
cách để phát hiện các bệnh là thành tố của hội
chứng chuyển hóa như đi kiểm tra sức khỏe,
theo dõi huyết áp, cân nặng. Bên cạnh đó
cũng có đến 85,4% người cao tuổi biết điều
kiện thuận lợi để dẫn đến các rối loạn chuyển
hóa là do chế độ ăn uống, sinh hoạt và lối
sống. Tuy nhiên, chỉ có 56% biết rằng cần điều
102
trị liên tục khi mắc các bệnh tăng huyết áp,
đái tháo đường, rối loạn lipid máu và béo phì.
Như vậy, nếu thật sự đối tượng bị mắc các
bệnh này thì khả năng tái phát sẽ rất cao.
Khảo sát kiến thức của người cao tuổi về
các yếu tố nguy cơ của hội chứng chuyển hoá
và các thành tố của hội chứng chuyển hoá
trong ăn uống cho thấy rằng họ nhận thức
được ăn nhiều đồ ngọt là yếu tố nguy cơ
được biết nhiều nhất 95,7%, có lẽ người dân
cho rằng ăn nhiều đồ ngọt sẽ dễ bị bệnh đái
tháo đường. Ăn mỡ là yếu tố nguy cơ được
biết đứng hàng thứ hai (89,0%), kế đến là thói
quen ăn mặn (82,6%). Tỉ lệ này cao hơn so với
nghiên cứu của tác giả Trần Thiện Thuần và
cộng sự (69,5% và 75,5% đối tượng hiểu biết
ăn mỡ và ăn mặn là yếu tố nguy cơ gây tăng
huyết áp). Ăn mỡ và ăn mặn được người cao
tuổi đánh giá là có hại cho sức khoẻ vì có thể
họ cho rằng những yếu tố này khiến cho
người ta dễ bị béo phì. Đa số người cao tuổi
cho rằng ăn cá sẽ có lợi cho sức khoẻ hơn ăn
thịt (72,4%) và cuối cùng có đến 76,4% tỷ lệ
người cao tuổi cho rằng uống sữa có lợi cho
sức khoẻ. Kết quả này rất đáng khich lệ vì
người dân nhận ra rằng cá, sữa và các sản
phẩm từ sữa là một phần quan trọng đối với
chế độ dinh dưỡng cân bằng và khoẻ mạnh.
Về thói quen sinh hoạt và lối sống, đại đa
sô người cao tuổi cho rằng việc hút thuốc lá
(99,3%), uống rượu (98,8%) và có đời sống
căng thẳng (97,8%) cũng như uống nhiều cà
phê (93,2%) là có hại cho sức khoẻ. Ngoài ra,
có 81,1% người cao tuổi cho rằng nên có cuộc
sống vận động hơn là tĩnh tại và 77,3% cho
rằng nên tập thể dục dưỡng sinh. Trong điều
kiện khi các tài liệu kinh điển đều cho rằng lối
sống căng thẳng, tĩnh tại, lạm dụng các chất
kích thích làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh
có liên quan đến chuyển hóa thì đây là những
con số rất đáng mừng cho công tác truyền
thông giáo dục sức khỏe. Đặc biệt, khi người
dân có nhận thức người cao tuổi vẫn phải tiếp
tục làm việc, vận động theo tình trạng sức
khỏe chứ không phải là nghỉ ngơi tuyệt đối
Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng
nguon tai.lieu . vn
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
KIẾN THỨC VỀ PHÒNG NGỪA HỘI CHỨNG CHUYỂN HOÁ
Ở NGƯỜI CAO TUỔI THÀNH PHỐ CẦN THƠ
Ngô Kim Phụng*, Nguyễn Trung Kiên*
TÓM TẮT
Mở đầu: Ngày nay chúng ta đối mặt với rất nhiều loại bệnh, đa số hội chứng lâm sàng xảy ra trên
người cao tuổi (NCT). Vì thế nghiên cứu về những thay đổi hình thái, chức năng ở lứa tuổi này là hết sức
cần thiết. Một trong những thay đổi quan trọng ở NCT là thay đổi về chuyển hoá được đề cập trong hội
chứng chuyển hoá (HCCH).
Mục tiêu: Xác định tỷ lệ người cao tuổi có kiến thức đúng về phòng ngừa hội chứng chuyển hóa tại
thành phố Cần Thơ.
Đối tượng: 673 người cao tuổi tại thành phố Cần Thơ được chọn từ 4 phường và 4 xã tại thành phố
Cần Thơ.
Phương pháp nghiên cứu: mô tả cắt ngang. Số liệu được xử lý bởi phần mềm SPSS 16.0.
Kết quả: Không có NCT nào đã được nghe về HCCH nhưng có từ 60-85% các đối tượng biết về các
thành tố của HCCH và có 22,1% biết rằng các bệnh này có liên quan với nhau, tỷ lệ hiểu biết về các thói
quen có lợi cho sức khoẻ cao nhưng kiến thức tốt về phòng ngừa HCCH thấp chỉ chiếm 35,51%.
Kết luận: đánh giá chung có 35,51% người cao tuổi có kiến thức tốt về phòng ngừa HCCH. Do đó
trong công tác giáo dục sức khoẻ cần chú trọng đến những kiến thức NCT chưa nắm được để họ có cái
nhìn tổng quát về nguy cơ bệnh tật của mình.
Từ khoá: Kiến thức, hội chứng chuyển hoá, người cao tuổi.
ABSTRACT
KNOWLEDGE FOR PREVENTION METABOLIC SYNDROME ON THE ELDERLY
AT CANTHO CITY
Ngo Kim Phung, Nguyen Trung Kien
* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 98 - 104
Background: The fact showed that today we are faced with many disease, the most clinical syndromes
have on the elderly. Therefore the study of morphological changes, functions and pathologies related to age is
very necessary. One of the important changes in the elderly is the changing metabolism that is mentioned in
the metabolic syndrome.
Objective: Identify right knowledge ratio about prevention metabolic syndrome of the elderly at
Cantho city.
Subjects: A total of 673 the elderly were selected from 4 wards and 4 communes at Cantho city.
Method: A descriptive cross-sectional survey design was used. Data were analyzed using SPSS
version 16.0
Results: Nobody of the subjects ever heard about metabolic syndrome but having from 60-85% subjects
know about elements of metabolic syndrome and 22.1% subjects know that these diseases are related
*
Đại học Y Dược Cần Thơ
Địa chỉ liên hệ: ThS. Ngô Kim Phụng
98
ĐT: 0918492299
Email: nkphung61@yahoo.com
Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
Nghiên cứu Y học
together. Knowledge ratio for habits which has profitable for health is hight but good knowledge for
prevention metabolic syndrome was low as evidenced by only a 35.51% correct answer rate.
Conclusion: General evaluation 35.51% of the elderly have good knowledge on prevention metabolic
syndrome. Thus in the work of health education should focus to knowledge that the elderly haven’t it to
they have overview for risk by themselves.
Keywords: Knowledge, metabolic syndrome, elderly.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Một diễn biến tất yếu của quá trình tích
tuổi là sự thay đổi về chuyển hóa mà hậu quả
của nó là sự xuất hiện các bệnh lý làm giảm
chất lượng sống của NCT. Đây cũng chính là
nguyên nhân khiến tỷ lệ NCT mắc HCCH
ngày càng gia tăng. Hội chứng này có rất
nhiều tiêu chí chẩn đoán khác nhau nhưng
đều có những điểm giống nhau đó là béo phì
(đặc biệt là béo phì vùng bụng), tăng huyết
áp, rối loạn chuyển hóa lipid, rối loạn dung
nạp glucose và đề kháng insulin. Đặc biệt
cùng với sự phát triển của xã hội và các dịch
vụ chăm sóc y tế, mức sống và tuổi thọ của
người dân ngày càng được nâng cao, đồng
hành với đó là sự gia tăng tỉ lệ thừa cân béo
phì đã góp phần làm gia tăng tỷ lệ rối loạn
chuyển hoá. Việc nâng cao chất lượng cuộc
sống, hạnh phúc, sức khoẻ và tuổi thọ của con
người luôn là mối quan tâm của một xã hội
văn minh. Do đó với mong muốn nâng cao
chất lượng cuộc sống và sức khoẻ cho NCT
đồng thời hạn chế các bệnh lý ở lứa tuổi này
chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với mong
muốn sẽ đáp ứng những yêu cầu cấp thiết
trong việc xây dựng một chương trình giáo
dục sức khỏe cho người cao tuổi.
Mục tiêu nghiên cứu
Xác định tỷ lệ người cao tuổi có kiến thức
đúng về phòng ngừa hội chứng chuyển hóa
tại thành phố Cần Thơ từ tháng 3/2010 đến
tháng 7/2010
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả
cắt ngang
Chuyên Đề Y tế Công cộng
- Địa điểm nghiên cứu: các quận, huyện
thành phố Cần thơ
- Thời gian nghiên cứu: tháng 3/2010 đến
tháng 7/2010
- Dân số nghiên cứu: Người cao tuổi
Thành phố Cần thơ
- Cỡ mẫu: Áp dụng công thức tính cỡ mẫu
dùng để tính tỷ lệ trong một nghiên cứu cắt
ngang như sau:
n Z (21 / 2 )
p (1 p)
d2
Trong đó:
n: là cỡ mẫu ước lượng.
Z: là trị số phân phối chuẩn.
: chọn = 0,05 bởi vậy Z(1-/2) = 1,96.
d: sai số cho phép, chọn d = 0,05.
p: do chưa có nghiên cứu về kiến thức về
phòng ngừa HCCH nên chọn p = 0,5 để đạt n
lớn nhất.
Tính được n = 384, sử dụng hiệu ứng thiết
kế là 1,5 nên cỡ mẫu nghiên cứu là 576 người.
Trong thực tế chúng tôi đã tiến hành phỏng
vấn được 673 đối tượng đủ tiêu chuẩn
nghiên cứu.
- Kỹ thuật chọn mẫu: chọn mẫu cụm.
- Phương pháp thu thập: phỏng vấn trực
tiếp NCT qua bộ câu hỏi soạn sẵn.
- Công cụ thu thập: bảng câu hỏi.
- Kiểm soát thông tin sai lệch: phỏng vấn
thử trước khi tiến hành phỏng vấn thật, bộ
câu hỏi đơn giản, dễ hiểu.
- Phân tích số liệu và xử lý số liệu: Dữ liệu
được mã hoá và xử lý bằng phầm mềm
SPSS 16.0.
99
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
KẾT QUẢ
Kiến thức của người cao tuổi về phòng
ngừa HCCH
Bảng 1: Kiến thức về các thành tố của HCCH
Nội dung
Có
Không
Bệnh
tăng Hiểu biết về mức độCó
huyết bệnh
Không
áp
Hiểu biết về biến chứngCó
của bệnh
Không
Có
Có nghe/biết về bệnh
Không
Bệnh
đái
Hiểu biết về mức độCó
tháo bệnh
Không
đường Hiểu biết về biến chứngCó
của bệnh
Không
Có
Bệnh Có nghe/biết về bệnh
Không
rối
Hiểu biết về mức độCó
loạn
bệnh
Không
lipid
máu Hiểu biết về biến chứngCó
của bệnh
Không
Có
Có nghe/biết về bệnh
Không
Bệnh
Hiểu biết về mức độCó
béo
bệnh
Không
phì
Hiểu biết về biến chứngCó
của bệnh
Không
Có nghe/biết về bệnh
Tần số
(n)
579
94
437
236
437
236
540
132
359
314
296
377
410
263
216
457
146
527
423
250
214
459
154
519
Ăn mặn/nhạt có lợi cho Đúng
sức khoẻ
Chưa đúng
Ăn dầu/mỡ có lợi cho sức Đúng
khoẻ
Chưa đúng
Ăn cá/thịt có lợi cho sức Đúng
khoẻ
Chưa đúng
Ăn đồ ngọt/rau quả có lợi Đúng
cho sức khoẻ
Chưa đúng
Sử dụng sữa hoặc sản Đúng
phẩm từ sữa có lợi cho Chưa đúng
sức khoẻ
Có
Không
Những bệnh THA, ĐTĐ, Có
RLMM và béo phì có liên Không
quan với nhau
Biết
Cách phát hiện bệnh
Không biết
Điều kiện thuận lợi dẫn
Đúng
đến THA, ĐTĐ, RLMM,
Chưa đúng
béo phì
Khi bị THA, ĐTĐ, RLMM, Đúng
béo phì phải điều trị liên Chưa đúng
tục
Có nghe/biết về HCCH
Tỷ lệ
(%)
0,0
100
22,1
77,9
612
61
575
98
90,9
9,1
85,4
14,6
377
296
56,0
44,0
Tỷ lệ
(%)
82,6
17,4
89,0
11,0
72,4
27,6
95,7
4,3
76,4
23,6
Bảng 1.4. Kiến thức của người dân về thói quen
sinh hoạt và lối sống có lợi cho sức khỏe
Nội dung
Lối sống căng thẳng/thoải
mái có lợi cho sức khoẻ
Lối sống vận động/tĩnh tại
có lợi cho sức khoẻ
Tập dưỡng sinh/không
cần tập có lợi cho sức
khoẻ
Thói quen hút thuốc
lá/không hút có lợi cho
sức khoẻ
Thói
quen
uống
rượu/không uống nhiều
rượu có lợi cho sức khoẻ
Thói
quen uống cà
phê/không uống nhiều cà
phê có lợi cho sức khoẻ
Đúng
Sai
Đúng
Sai
Đúng
Sai
Tần số
(n)
658
15
546
127
520
153
Tỷ lệ
(%)
97,8
2,2
81,1
18,9
77,3
22,7
Đúng
Sai
665
8
98,8
1,2
Đúng
Sai
668
5
99,3
0,7
Đúng
Sai
627
46
93,2
6,8
Nhận xét: kết quả bảng 1.4 cho thấy đa số
đối tượng nghiên cứu có hiểu biết đúng về các
thói quen sinh hoạt và lối sống có lợi cho sức
khỏe như nên sống thoải mái (97,8%), lối sống
vận động (81,1%), tập dưỡng sinh (77,3%);
không nên hút thuốc lá (98,8%), uống nhiều
rượu (99,3%) và sử dụng cà phê (93,2%).
Nhận xét: kết quả bảng 2 cho thấy không
có người nào đã nghe về HCCH nhưng có
100
Tần số
(n)
556
117
599
74
487
186
644
29
514
159
Nhận xét: kết quả bảng 3 cho thấy đa số
đối tượng nghiên cứu có hiểu biết đúng về các
thói quen ăn uống có lợi cho sức khỏe như
nên ăn nhạt (82,6%), sử dụng dầu (89%), ăn
nhiều cá (72,4%), ăn nhiều rau quả (95,7%) và
sử dụng sữa (76,4%).
Bảng 2: Kiến thức chung về hội chứng chuyển hóa
Tần số
(n)
0
673
149
524
Bảng 3: Kiến thức về thói quen ăn uống có lợi cho
sức khỏe
Nội dung
Tỷ lệ
(%)
86,0
14,0
64,9
35,1
64,9
35,1
80,2
19,8
53,3
46,7
44,0
56,0
60,9
39,1
32,1
67,9
21,7
73,8
62,9
37,1
31,8
68,2
22,9
77,1
Nhận xét: kết quả bảng 1 cho thấy đa số
các đối tượng nghiên cứu biết về các bệnh
tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid
máu và béo phì. Tuy nhiên hiểu biết về mức
độ bệnh và các biến chứng của bệnh còn hạn
chế
Nội dung
22,1% biết các thành tố của HCCH có liên
quan nhau.
Từ các kết quả nghiên cứu về kiến thức
cho thấy có 35,51% các đối tượng nghiên cứu
Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
có kiến thức tốt về phòng ngừa HCCH (biểu
đồ 1)
Kiến thức
chưa tốt,
64,49%
Kiến thức
tốt,
35,51%
Biểu đồ 1: Phân bố điểm kiến thức của người
cao tuổi
BÀN LUẬN
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho
thấy tỷ lệ người dân có nghe nói về bệnh THA
là 86%, hiểu được THA là một bệnh nặng và
có nhiều biến chứng chiếm tỉ lệ 64,9%. Kết
quả này cũng phù hợp với nghiên cứu về kiến
thức, thái độ, hành vi về THA tại Seychells
Islands (Indian Ocean). Nghiên cứu cho thấy
rằng người dân có kiến thức cơ bản tốt về
THA, thí dụ trên 96% biết rằng muối và béo
phì có liên quan đến THA và THA có liên
quan đến các bệnh tim mạch. Những người
được phỏng vấn còn cho rằng vận động thể
dục đối với THA là rất tốt mặc dù tỷ lệ chiếm
thấp hơn (79% số dân tham gia nghiên cứu)
và đa số cho rằng thuốc lá là một trong những
nguyên nhân gây THA. Nhiều nghiên cứu
cho thấy THA là bệnh hay gặp nhất ở NCT do
đó tỉ lệ người cao tuổi trong nghiên cứu của
chúng tôi có nghe về bệnh này khá cao, tuy
vậy tỷ lệ người có hiểu biết về mức độ và biến
chứng bệnh chưa tương xứng. Rõ ràng việc
tuyên truyền giáo dục về bệnh THA vẫn hết
sức cần thiết.
Tỷ lệ người dân có nghe nói về bệnh đái
tháo đường type 2 trong nghiên cứu của
chúng tôi là 80,2%, hiểu biết về mức độ của
bệnh là 53,3%, hiểu biết về biến chứng của
bệnh là 44,0%. Hình thái về kiến thức này
cũng tương tự với hiểu biết về bệnh tăng
huyết áp, đa số người dân có nghe về bệnh
Chuyên Đề Y tế Công cộng
Nghiên cứu Y học
đái tháo đường nhưng biết về mức độ và biến
chứng bệnh còn hạn chế.
Theo nghiên cứu của Trần Tiến Hùng, đa
phần các bệnh nhân đái tháo đường đều có
hội chứng chuyển hoá. Như vậy nâng cao
nhận thức cho người dân về đái tháo đường
sẽ góp phần không nhỏ vào việc hạn chế tình
trạng mắc hội chứng chuyển hóa.
Trong nghiên cứu của chúng tôi, người
dân có nghe nói về rối loạn mỡ máu chiếm tỷ
lệ thấp hơn (60,9%) so với bệnh tăng huyết áp
(86%) và đái tháo đường (80,2%), hiểu biết về
mức độ của bệnh là 32,1%, hiểu biết về biến
chứng của bệnh là 21,7%. Tương tự, chỉ có
62,9% người dân có nghe nói về bệnh béo phì
và hiểu biết về mức độ của bệnh là 31,8%,
hiểu biết về biến chứng của bệnh là 22,9%.
Ghi nhận này của chúng tôi cho thấy mối
quan tâm của người cao tuổi về rối loạn mỡ
máu và béo phì còn rất hạn chế so với bệnh
tăng huyết áp và đái tháo đường. Rối loạn mỡ
máu và béo phì đặc biệt là béo phì trung tâm
thường gắn liền nhau và là lời cảnh báo cho
nguy cơ tăng huyết áp, xơ vữa động mạch và
đề kháng insulin. Bệnh nhân béo phì là những
bệnh nhân có nguy cơ rất cao đối với hội
chứng chuyển hoá như tác giả Alexander đã
đề cập. Theo Trần Tiến Hùng, người béo phì
có tỉ lệ bị HCCH là 89%. Vì thế nhu cầu tăng
hiểu biết cho cộng đồng về béo phì và rối loạn
lipid máu là hết sức cần thiết.
Theo nghiên cứu của Đào Thu Giang, béo
phì là vấn đề nổi cộm của các nước phát triển
và có xu hướng tăng mạnh mẽ ở các nước
đang phát triển. Đây là hệ quả của sự phát
triển xã hội với đời sống dinh dưỡng ngày
càng nâng cao. Các nước đang phát triển có tỷ
lệ béo phì gia tăng nhanh chóng, ở nước ta
cùng với sự tăng trưởng kinh tế, tốc độ đô thị
hoá nhanh, sự thay đổi về lối sống, dinh
dưỡng đang làm tăng tỷ lệ thừa cân, béo phì.
Hiện tại béo phì được nhận định là vấn đề
thường gặp ở người nghèo của nước giàu và
gặp ở người giàu của nước nghèo. Béo phì và
101
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011
tăng huyết áp là những yếu tố nguy cơ tim
mạch trong hội chứng chuyển hoá.
Theo Nguyễn Kim Thủy và Đào Thu
Giang, béo phì cùng với rối loạn lipid máu
được nhiều tác giả trên thế giới và trong nước
quan tâm. Đây là những yếu tố nguy cơ tim
mạch trong hội chứng chuyển hoá góp phần
làm tăng tỉ lệ bệnh và tỉ lệ tử vong trong bệnh
lý này. Nghiên cứu cho thấy yếu tố nguy cơ
rối loạn lipid máu tăng cao hơn ở nhóm bệnh
nhân thừa cân và béo phì, chỉ số BMI và tỉ số
vòng bụng/vòng mông cũng có liên quan đến
các yếu tố này.
Một điều quan trọng hơn nữa là khi nhắc
đến hội chứng chuyển hoá, 100% người cao
tuổi trong nghiên cứu của chúng tôi hoàn
toàn không biết và cũng chưa hề nghe nói về
hội chứng này. Hội chứng chuyển hóa hiện
nay mới đang là vấn đề thời sự của giới y học
trong cả nước nên việc người dân biết về hội
chứng này rất ít là điều dễ hiểu. Một số sách
báo phổ thông đã bắt đầu đề cặp đến hội
chứng này tuy nhiên để có thể tạo mối quan
tâm thật sự cho người dân thì công tác truyền
thông giáo dục sức khỏe vẫn còn rất nhiều
việc phải làm. Điều đặc biệt cần lưu ý là chỉ
có 22,1% người cao tuổi biết cho rằng các
bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn
mỡ máu và béo phì có liên quan mật thiết với
nhau. Như vậy sẽ có rất nhiều người bị một
trong các bệnh này không quan tâm đến việc
kiểm tra các bệnh khác và hậu quả là các rối
loạn chuyển hóa sẽ diến biến ngày càng phức
tạp hơn cùng với gánh nặng tuổi tác.
Ngược lại với những hiểu biết chung về
hội chứng chuyển hóa, có đến 90,9% đối
tượng nghiên cứu của chúng tôi biết được
cách để phát hiện các bệnh là thành tố của hội
chứng chuyển hóa như đi kiểm tra sức khỏe,
theo dõi huyết áp, cân nặng. Bên cạnh đó
cũng có đến 85,4% người cao tuổi biết điều
kiện thuận lợi để dẫn đến các rối loạn chuyển
hóa là do chế độ ăn uống, sinh hoạt và lối
sống. Tuy nhiên, chỉ có 56% biết rằng cần điều
102
trị liên tục khi mắc các bệnh tăng huyết áp,
đái tháo đường, rối loạn lipid máu và béo phì.
Như vậy, nếu thật sự đối tượng bị mắc các
bệnh này thì khả năng tái phát sẽ rất cao.
Khảo sát kiến thức của người cao tuổi về
các yếu tố nguy cơ của hội chứng chuyển hoá
và các thành tố của hội chứng chuyển hoá
trong ăn uống cho thấy rằng họ nhận thức
được ăn nhiều đồ ngọt là yếu tố nguy cơ
được biết nhiều nhất 95,7%, có lẽ người dân
cho rằng ăn nhiều đồ ngọt sẽ dễ bị bệnh đái
tháo đường. Ăn mỡ là yếu tố nguy cơ được
biết đứng hàng thứ hai (89,0%), kế đến là thói
quen ăn mặn (82,6%). Tỉ lệ này cao hơn so với
nghiên cứu của tác giả Trần Thiện Thuần và
cộng sự (69,5% và 75,5% đối tượng hiểu biết
ăn mỡ và ăn mặn là yếu tố nguy cơ gây tăng
huyết áp). Ăn mỡ và ăn mặn được người cao
tuổi đánh giá là có hại cho sức khoẻ vì có thể
họ cho rằng những yếu tố này khiến cho
người ta dễ bị béo phì. Đa số người cao tuổi
cho rằng ăn cá sẽ có lợi cho sức khoẻ hơn ăn
thịt (72,4%) và cuối cùng có đến 76,4% tỷ lệ
người cao tuổi cho rằng uống sữa có lợi cho
sức khoẻ. Kết quả này rất đáng khich lệ vì
người dân nhận ra rằng cá, sữa và các sản
phẩm từ sữa là một phần quan trọng đối với
chế độ dinh dưỡng cân bằng và khoẻ mạnh.
Về thói quen sinh hoạt và lối sống, đại đa
sô người cao tuổi cho rằng việc hút thuốc lá
(99,3%), uống rượu (98,8%) và có đời sống
căng thẳng (97,8%) cũng như uống nhiều cà
phê (93,2%) là có hại cho sức khoẻ. Ngoài ra,
có 81,1% người cao tuổi cho rằng nên có cuộc
sống vận động hơn là tĩnh tại và 77,3% cho
rằng nên tập thể dục dưỡng sinh. Trong điều
kiện khi các tài liệu kinh điển đều cho rằng lối
sống căng thẳng, tĩnh tại, lạm dụng các chất
kích thích làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh
có liên quan đến chuyển hóa thì đây là những
con số rất đáng mừng cho công tác truyền
thông giáo dục sức khỏe. Đặc biệt, khi người
dân có nhận thức người cao tuổi vẫn phải tiếp
tục làm việc, vận động theo tình trạng sức
khỏe chứ không phải là nghỉ ngơi tuyệt đối
Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng