Xem mẫu
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007
Nghieân cöùu Y hoïc
HÌNH DAÏNG - VÒ TRÍ - KÍCH THÖÔÙC TEÁ BAØO HALLER
VAØ XÖÔNG GIAÁY TRONG PHAÃU THUAÄT NOÄI SOI MUÕI XOANG
NHAÈM TRAÙNH MOÅ VAØO HOÁC MAÉT
Voõ Hieáu Bình*
TOÙM TAÉT
Muïc tieâu: Ñaëc ñieåm cuûa teá baøo Haller’s vaø xöông giaáy trong phaãu thuaät noäi soi muõi xoang ñeå ngaên
ngöøa toån thöông oå maét khi thöïc hieän phaãu thuaät naøy.
Ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu Nghieân cöùu caét ngang vaø moâ taû.
Keát quaû: Qua 400 tröôøng hôïp CT Scan (treân 200 beänh nhaân) veà ñaëc ñieåm cuûa teá baøo Haller vaø 100
tröôøng hôïp CT-Scan (treân 50 beänh nhaân) ño khoaûng caùch töø xöông giaáy ñeán maûnh ñöùng xöông saøng, chuùng
toâi nhaän thaáy: Teá baøo Haller chieám 56% trong nhoùm nghieân cöùu, Phaàn lôùn trong oå naøy laø coù teá baøo Haller
hai beân vaø thænh thoaûng coù 2 hoaëc 3 teá baøo Haller cuøng moät beân. Ñöôøng kính trung bình cuûa teá baøo Haller
laø 6,5mm coù hình baàu duïc. Coù nhöõng teá baøo Haller chui vaøo xoang haøm – oå maét taïo vaùch naøy coù 2 lôùp. Coù
nhöõng teá baøo Haller phì ñaïi, vieâm ñôn ñoäc gaây bít taéc loã thoâng xoang haøm. Xöông giaáy coù khuynh höôùng
cong loài vaøo khoái meâ ñaïo saøng.
Keát luaän: Kích thöôùc cuûa teá baøo Haller laø 6,5mm, coù theå toàn taïi moät hoaëc hai beân vaø coù hình baàu duïc.
Xöông giaáy coù khuynh höôùng loài vaøo meâ ñaïo saøng.
SUMMARY
THE CHARACTERISTICS OF HALLER’S CELLS AND LAMINA PAPYRACEA IN ENDOSCOPIC SINUS
SURGERY IN ORDER TO PREVENT ORBITAL DAMAGES FROM THE PROCEDURES.
Vo Hieu Binh * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 11 – Supplement of No 1 - 2007: 119 – 123
Objectives: The characteristics of Haller’s cells and lamina papyracea in endoscopic sinus surgery in
order to prevent orbital damages from the procedures.
Materials & methods: Cross-sectional study & description.
Results: Through 400 cases of CT Scan (200 patients) about characteristics of Haller’s cell and 100
cases of CTscan (50 patients) measured the distance from lamina papyracea to perpendicular plate of the
ethmoid bone we discovered as following: Haller’s cell occupied 56% of this sample. Most of this sample
had bilateral Haller’s cells, and sometimes had 2 or 3 ipsilateral Haller’s cells. Average diameter of
Haller’s cells was the 6.5mm and the shape of Haller’s cell was oval. There are Haller cells protruding to
the septum of orbio-maxillary sinus and it has two layers. There are inflammatory hypertrophic Haller cells
causing obstruction of the maxillary ostium. Lamina papyracea tend to convex into ethmoidal labyrinth.
Conclusion: Average diameter of Hallers’ cell was the 6.5mm and it co uld exist unilaterally or
bilaterally and its shape was oval. The lamina papyracea tended to convex into the ethmoidal labyrinth.
maét, vaøo naõo gaây raùch maøng cöùng, doø dòch naõo
ÑAËT VAÁN ÑEÀ
tuûy, toån thöông thaàn kinh thò vaø ñoäng maïch caûnh
Nhöõng tieán boä khoa hoïc gaàn ñaây trong ngaønh
trong, trong ñoù tai bieán thöôøng nhaát laø moå vaøo hoác
tai muõi hoïng nhö maùy noäi soi oáng cöùng, camera
maét gaây tuï maùu hoác maét, traøn maùu keát maïc, loài
ñaõ goùp phaàn quan troïng trong phaãu thuaät ñieàu trò
nhaõn caàu, keït cô vaän nhaõn gaây song thò, hoaëc
caùc beänh lyù cuûa muõi xoang. Phaãu thuaät noäi soi
naëng hôn laø gaây muø do cheøn eùp thaàn kinh thò. Ñeå
muõi xoang laø moät phaãu thuaät töông ñoái phöùc taïp
traùnh nhöõng tai bieán treân, trong phaãu thuaät noäi soi
vaø coù theå coù nhieàu bieán chöùng nhö moå vaøo hoác
* Boä moân Tai Mũi Họng - Ñaïi hoïc Y Döôïc Tp. Hoà Chí Minh
120
Chuyeân Ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007
muõi xoang, ñoøi hoûi kyõ thuaät vieân phaûi naém thaät
chaéc giaûi phaãu vuøng muõi xoang. Vaø ñeå traùnh moå
vaøo hoác maét, caùc phaãu thuaät vieân phaûi nhaän bieát
roõ raøng teá baøo Haller (laø moät teá baøo saøng tröôùc,
thuoäc nhoùm teá baøo moûm moùc, naèm ôû goùc nhò dieän
cuûa hoác maét vaø xoang haøm) vaø xöông giaáy. Teá
baøo Haller vaø xöông giaáy ñeàu ñöôïc ñeà caäp trong
caùc saùch giaûi phaãu kinh ñieån vaø caùc saùch giaûi
phaãu noäi soi muõi xoang, tuy nhieân chöa coù taùc giaû
naøo ñi saâu nghieân cöùu veà hình daïng, vò trí, kích
thöôùc cuûa chuùng, nhaát laø treân ngöôøi Vieät Nam. Vì
vaäy chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy vôùi caùc muïc
tieâu:
Phöông tieän nghieân cöùu
+ Maùy noäi soi muõi xoang: Noäi soi chaån ñoaùn.
+ CT Scan: ño caùc kích thöôùc thaät treân maùy vi tính.
+ Boä duïng cuï phaãu thuaät noäi soi muõi xoang:
oáng soi 4mm (00, 300), oáng soi 2.7mm (00), baêng
video, maùy aûnh kyõ thuaät soá, camera kyõ thuaät soá.
Caùc böôùc tieán haønh
ÑOÁI TÖÔÏNG - PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN
CÖÙU
Beänh nhaân ñöôïc thaêm khaùm laâm saøng, noäi soi,
chaån ñoaùn, chuïp caét lôùp ñieän toaùn (CT Scan) sau
ñoù beänh nhaân ñöôïc phaãu thuaät noäi soi muõi xoang.
Chuùng toâi ghi nhaän caùc döõ kieän sau ñaây:
- Coù hoaëc khoâng coù teá baøo Haller.
- So saùnh soá löôïng, coù hoaëc khoâng coù teá baøo
Haller giöõa hai beân treân cuøng moät beänh nhaân.
- Kích thöôùc (ñöôøng kính ngang lôùn nhaát) cuûa
teá baøo Haller, so saùnh hai beân.
- Hình daïng cuûa teá baøo Haller.
- Vò trí cuûa teá baøo Haller, so saùnh hai beân.
- Quan saùt hình daïng cuûa teá baøo Haller trong
luùc moå.
- Ño khoaûng caùch töø xöông giaát ñeán maûnh
ñöùng xöông saøng, töø tröôùc ra sau (giöõa xöông giaáy
theo chieàu thaúng ñöùng).
Ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu
KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU
- Neâu ra ñöôïc hình daïng, vò trí, kích thöôùc teá
baøo Haller vaø xöông giaáy treân ngöôøi Vieät Nam
tröôûng thaønh vaø nhöõng dò daïng cuûa chuùng (moät soá
tröôøng hôïp khoâng coù teá baøo Haller).
- AÙp duïng vaøo thöïc haønh trong phaãu thuaät noäi
soi muõi xoang nhaèm traùnh moå vaøo hoác maét.
- Laøm taøi lieäu giaûng daïy cho caùc baùc só thöïc taäp.
Tieâu chuaån choïn maãu
+ Beänh nhaân laø ngöôøi tröôûng thaønh khoâng dò
taät baåm sinh.
+ Ñöôïc chæ ñònh phaãu thuaät noäi soi muõi xoang
do vieâm ña xoang maïn tính.
+ Khoâng u böôùu vuøng muõi xoang, khoâng
polyp muõi xoang.
Phöông phaùp nghieân cöùu
Thieát keá nghieân cöùu
Caét ngang, moâ taû tieàn cöùu thoáng keâ.
Ñeå xaùc ñònh teá baøo Haller treân phim CT Scan ôû
laùt caét coronal xuyeân qua loã thoâng xoang haøm, chuùng
toâi laäp moät ñöôøng thaúng tieáp tuyeán vôùi bôø trong cuûa oå
maét vaø bôø trong cuûa xoang haøm: teá baøo Haller laø teá
baøo saøng vöôït qua ñöôøng thaúng treân chui vaøo goùc nhò
dieän hôïp bôûi hoác maét vaø xoang haøm.
Sau khi quan saùt, ghi laïi hình aûnh vaø ño caùc kích
thöôùc 400 tröôøng hôïp chuùng toâi coù caùc keát quaû sau:
1/. 224 tröôøng hôïp coù xuaát hieän teá baøo Haller
treân phim CT Scan, tyû leä laø 224/400 = 56%.
Côõ maãu
+ 400 tröôøng hôïp CT Scan treân 200 beänh nhaân
(2 beân) ñöôïc chaån ñoaùn vieâm ña xoang maïn tính
vaø coù chæ ñònh chuïp CT Scan ñöôïc phaãu thuaät noäi
soi muõi xoang vaø nghieân cöùu veà teá baøo Haller.
+ 100 tröôøng hôïp CT Scan treân 50 beänh nhaân
(2 beân) ñöôïc ño caùc khoaûng caùch töø xöông giaáy
ñeán maûnh ñöùng xöông saøng (5 khoaûng caùch) treân
phim CT Scan/
Tai Muõi Hoïng
121
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007
Nghieân cöùu Y hoïc
2/. Trong 224 tröôøng hôïp naøy:
+ Coù 200 tröôøng hôïp xuaát hieän caû hai beân, tyû
leä laø 200/224 = 89,2%. Ñieàu naøy coù nghóa laø neáu
coù teá baøo Haller thì 89,2% xuaát hieän ôû caû hai beân.
+ Coù 24 tröôøng hôïp chæ xuaát hieän teá baøo
Haller ôû moät beân, 14 tröôøng hôïp beân phaûi vaø 10
tröôøng hôïp beân traùi.
5/. Ngoaøi nhöõng hình aûnh treân, chuùng toâi coøn
ghi nhaän caùc hình aûnh teá baøo Haller bò vieâm.
3/. Ña soá laø naèm trong goùc nhò dieän cuûa hoác
maét vaø xoang haøm, tuy nhieân cuõng coù nhöõng teá
baøo Haller chui saâu vaøo vaùch xöông cuûa traàn
xoang haøm (hay ñaùy hoác maét).
6/. Ñeå tìm hieåu hình daïng xöông giaáy chuùng
toâi tieán haønh ño 5 khoaûng caùch töø xöông giaáy ñeán
maûnh ñöùng xöông saøng, ñeå thaáy ñöôïc möùc ñoä uoán
cong cuûa xöông giaáy, caùc kích thöôùc naøy cuõng laø
kích thöôùc ngang cuûa meâ ñaïo saøng (ño treân 5 laùt
caét lieân tuïc töø tröôùc ra sau).
4/. Hình aûnh teá baøo Haller trong phaãu thuaät:
naèm ngay treân loã thoâng xoang haøm: caû hai ñeàu
ñöôïc boäc loä vaø môû roäng. Chuùng ta caàn chuù yù tôùi
gôø cuûa teá baøo Haller loài xuoáng maët treân trong cuûa
xoang haøm.
Khoaûng caùch töø maûnh ñöùng
xöông saøng ñeán
Trung bình
cuûa 100 tröôøng hôïp
Bôø tröôùc xöông giaáy
11,71mm
Trung gian
12,62mm
Giöõa xöông giaáy
13,64mm
Trung gian
14,76mm
Bôø sau xöông giaáy
13,96mm
BAØN LUAÄN
ÔÛ Vieät Nam chöa coù taùc giaû naøo nghieân cöùu
veà teá baøo Haller vaø xöông giaáy, cuõng nhö treân theá
giôùi chuùng toâi cuõng chöa tìm thaáy taøi lieäu naøo coâng
boá veà vaán ñeà naøy neân chuùng toâi khoâng coù soá lieäu ñeå
so saùnh.
122
Chuyeân Ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007
Theo soá lieäu treân thì chæ coù 56% tröôøng hôïp
ngöôøi Vieät Nam coù xuaát hieän teá baøo Haller ôû
xoang saøng. Töông öï nhö coù teá baøo khí cuûa cuoán
giöõa (concha bullosa), neáu caùc teá baøo Haller caøng
phaùt trieån thì nguy cô heïp hoaëc bít taéc loã thoâng
xoang haøm caøng gia taêng.
Neáu ñaõ coù teá baøo Haller thì ña soá 89.2%
tröôøng hôïp coù teá baøo naøy ôû caû hai beân, tuy nhieân
cuõng coù ngöôøi chæ coù ôû moät beân, vaø ôû moät beân coù
theå coù 2 hoaëc 3 teá baøo Haller, vaø soá löôïng teá baøo
naøy caøng cao thì nguy cô bít taéc loã thoâng xoang
haøm caøng gia taêng.
Kích thöôùc cuûa teá baøo Haller raát thay ñoåi
trung bình laø 6.5mm, ña soá coù hình baàu duïc, chìm
saâu vaøo goác nhò dieän cuûa hoác maét vaø xoang haøm,
thaäm chí chuùng taïo cho vaùch ngaên giöõa xoang
haøm vaø hoác maét coù 2 lôùp.
- Xaùc ñònh roõ vò trí cuûa loã thoâng xoang haøm
sau khi ñaõ caét boû moûm moùc.
- Ñoïc phim CT Scan thaät kyõ löôõng: xaùc ñònh
coù hoaëc khoâng coù teá baøo Haller, ôû beân naøo, soá
löôïng, kích thöôùc, vò trí.
- Sau khi caét moûm moùc, duøng que thaêm doø
ñöa vaøo vuøng cuûa loã thoâng xoang haøm: neáu loït
vaøo moät khoaûng troáng khoaûng 1 – 2cm nhöng laïi
ñuïng vaùch xöông phía ñaàu duïng cuï thì phaûi ngöng
ngay, ñoù laø teá baøo Haller, neáu tieáp tuïc aán beå lôùp
xöông naøy (thöôøng raát moûng) chuùng ta seõ loït vaøo
oå maét. Lui que thaêm doø xuoáng döôùi vaø ra tröôùc
chuùng ta seõ vaøo ñöôïc xoang haøm.
KEÁT LUAÄN
Qua boä söu taäp naøy chuùng ta ruùt ra moät soá keát
luaän sau:
Caùc teá baøo Haller naèm ngay phía treân trong
cuûa loã thoâng xoang haøm, taïo moät gôø xöông ôû phía
trong cuûa maët treân xoang haøm (loài vaøo xoang
haøm). Tam giaùc taán coâng töø xoang haøm vaøo xoang
saøng cuûa Delima (trong phaãu thuaät naïo saøng haøm
coå ñieån) chính laø gôø xöông naøy.
- Coù 56% tröôøng hôïp xuaát hieän teá baøo Haller
ôû ngöôøi Vieät Nam.
Vieâm teá baøo Haller ñôn ñoäc hoaëc cuøng vôùi
nhoùm teá baøo saøng tröôùc laø moät trong nhöõng
nguyeân nhaân thöôøng gaëp gaây heïp khe giöõa, bít taéc
loã thoâng khe giöõa vaø loã thoâng xoang haøm.
- Chuùng ta ñaõ tìm ra raèng: tam giaùc taán coâng
Delima chính laø phaàn loài cuûa teá baøo Haller vaøo
maët treân trong xoang haøm, naèm ngay phía treân
trong sau cuûa loã thoâng xoang haøm.
Theo soá lieäu ño ñaïc caùc khoaûng caùch cuûa
xöông giaáy ñeán maûnh ñöùng xöông saøng (ñöôïc
xem gaàn nhö phaúng) thì xöông giaáy coù khuynh
höôùng cheùo ra ngoaøi ôû phaàn sau, coù nghóa laø
caøng vaøo saâu ôû khu vöïc neàn soï, saøng sau thì meâ
ñaïo saøng coù khuynh höôùng roäng ra, ñieàu naøy
cuõng phuø hôïp vôùi lyù thuyeát kinh ñieån veà kích
thöôùc khoái saøng: heïp ôû phía tröôùc vaø roäng ôû phía
sau (1,5cm) (Nguyeãn Thò Quyønh Lan).
- Coù nhöõng tröôøng hôïp teá baøo Haller chui vaøo
vaùch xoang haøm – oå maét laøm vaùch naøy coù 2 lôùp.
Coù nhöõng tröôøng hôïp teá baøo Haller phì ñaïi, vieâm
ñôn ñoäc gaây bít taéc loã thoâng xoang haøm.
- Ña soá coù teá baøo Haller hai beân nhöng cuõng
coù tröôøng hôïp moät beân vaø ôû moät beân coù theå coù 2
hoaëc 3 teá baøo Haller, kích thöôùc teá baøo naøy raát
thay ñoåi, trung bình 6.5mm, hình baàu duïc.
- Xöông giaáy coù khuynh höôùng cong loài vaøo
trong khoái meâ ñaïo saøng.
Do vò trí teá baøo Haller naèm ngay phía treân
trong cuûa loã thoâng xoang haøm neân trong phaãu
thuaät noäi soi muõi xoang caùc phaãu thuaät vieân, nhaát
laø caùc phaãu thuaät vieân treû thöôøng ñi laàm vaøo teá
baøo Haller hoaëc xöông giaáy vaø ñi vaøo hoác maét
gaây tai bieán trong hoác maét.
Ñeå traùnh moå nhaàm vaøo hoác maét, chuùng ta caàn
löu yù nhöõng ñieàu sau:
Tai Muõi Hoïng
123
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
4.
1.
5.
2.
3.
124
Bailey (1996), Atlas of Head & Neck Surgery –
Otolaryngology, Lippincott – Raven, p. 864-866.
Deweese and Saunders (1968), Text book of Otolaryngology,
3rd edition, C.V.Mosby Company, p. 176-188.
Gardner, Gray, Orahily (1969), Anatomy, 3rd edition, W.B.
Saunder Company, p. 744-754.
6.
Nghieân cöùu Y hoïc
Loreù (1968), An Atlas of Head & Neck Surgery, W.B.
Saunder company, p. 55-81.
Nguyeãn Ñình Baûng (1991), Taäp tranh giaûi phaãu Tai Muõi
Hoïng, Boä moân Tai Muõi Hoïng Tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc
TP.HCM, tr. 107-160.
Stammberger (1991), Functional Endoscopic Sinus Surgery,
B.C. Decker, p. 49-87, 283-318.
Chuyeân Ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
nguon tai.lieu . vn
Nghieân cöùu Y hoïc
HÌNH DAÏNG - VÒ TRÍ - KÍCH THÖÔÙC TEÁ BAØO HALLER
VAØ XÖÔNG GIAÁY TRONG PHAÃU THUAÄT NOÄI SOI MUÕI XOANG
NHAÈM TRAÙNH MOÅ VAØO HOÁC MAÉT
Voõ Hieáu Bình*
TOÙM TAÉT
Muïc tieâu: Ñaëc ñieåm cuûa teá baøo Haller’s vaø xöông giaáy trong phaãu thuaät noäi soi muõi xoang ñeå ngaên
ngöøa toån thöông oå maét khi thöïc hieän phaãu thuaät naøy.
Ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu Nghieân cöùu caét ngang vaø moâ taû.
Keát quaû: Qua 400 tröôøng hôïp CT Scan (treân 200 beänh nhaân) veà ñaëc ñieåm cuûa teá baøo Haller vaø 100
tröôøng hôïp CT-Scan (treân 50 beänh nhaân) ño khoaûng caùch töø xöông giaáy ñeán maûnh ñöùng xöông saøng, chuùng
toâi nhaän thaáy: Teá baøo Haller chieám 56% trong nhoùm nghieân cöùu, Phaàn lôùn trong oå naøy laø coù teá baøo Haller
hai beân vaø thænh thoaûng coù 2 hoaëc 3 teá baøo Haller cuøng moät beân. Ñöôøng kính trung bình cuûa teá baøo Haller
laø 6,5mm coù hình baàu duïc. Coù nhöõng teá baøo Haller chui vaøo xoang haøm – oå maét taïo vaùch naøy coù 2 lôùp. Coù
nhöõng teá baøo Haller phì ñaïi, vieâm ñôn ñoäc gaây bít taéc loã thoâng xoang haøm. Xöông giaáy coù khuynh höôùng
cong loài vaøo khoái meâ ñaïo saøng.
Keát luaän: Kích thöôùc cuûa teá baøo Haller laø 6,5mm, coù theå toàn taïi moät hoaëc hai beân vaø coù hình baàu duïc.
Xöông giaáy coù khuynh höôùng loài vaøo meâ ñaïo saøng.
SUMMARY
THE CHARACTERISTICS OF HALLER’S CELLS AND LAMINA PAPYRACEA IN ENDOSCOPIC SINUS
SURGERY IN ORDER TO PREVENT ORBITAL DAMAGES FROM THE PROCEDURES.
Vo Hieu Binh * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 11 – Supplement of No 1 - 2007: 119 – 123
Objectives: The characteristics of Haller’s cells and lamina papyracea in endoscopic sinus surgery in
order to prevent orbital damages from the procedures.
Materials & methods: Cross-sectional study & description.
Results: Through 400 cases of CT Scan (200 patients) about characteristics of Haller’s cell and 100
cases of CTscan (50 patients) measured the distance from lamina papyracea to perpendicular plate of the
ethmoid bone we discovered as following: Haller’s cell occupied 56% of this sample. Most of this sample
had bilateral Haller’s cells, and sometimes had 2 or 3 ipsilateral Haller’s cells. Average diameter of
Haller’s cells was the 6.5mm and the shape of Haller’s cell was oval. There are Haller cells protruding to
the septum of orbio-maxillary sinus and it has two layers. There are inflammatory hypertrophic Haller cells
causing obstruction of the maxillary ostium. Lamina papyracea tend to convex into ethmoidal labyrinth.
Conclusion: Average diameter of Hallers’ cell was the 6.5mm and it co uld exist unilaterally or
bilaterally and its shape was oval. The lamina papyracea tended to convex into the ethmoidal labyrinth.
maét, vaøo naõo gaây raùch maøng cöùng, doø dòch naõo
ÑAËT VAÁN ÑEÀ
tuûy, toån thöông thaàn kinh thò vaø ñoäng maïch caûnh
Nhöõng tieán boä khoa hoïc gaàn ñaây trong ngaønh
trong, trong ñoù tai bieán thöôøng nhaát laø moå vaøo hoác
tai muõi hoïng nhö maùy noäi soi oáng cöùng, camera
maét gaây tuï maùu hoác maét, traøn maùu keát maïc, loài
ñaõ goùp phaàn quan troïng trong phaãu thuaät ñieàu trò
nhaõn caàu, keït cô vaän nhaõn gaây song thò, hoaëc
caùc beänh lyù cuûa muõi xoang. Phaãu thuaät noäi soi
naëng hôn laø gaây muø do cheøn eùp thaàn kinh thò. Ñeå
muõi xoang laø moät phaãu thuaät töông ñoái phöùc taïp
traùnh nhöõng tai bieán treân, trong phaãu thuaät noäi soi
vaø coù theå coù nhieàu bieán chöùng nhö moå vaøo hoác
* Boä moân Tai Mũi Họng - Ñaïi hoïc Y Döôïc Tp. Hoà Chí Minh
120
Chuyeân Ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007
muõi xoang, ñoøi hoûi kyõ thuaät vieân phaûi naém thaät
chaéc giaûi phaãu vuøng muõi xoang. Vaø ñeå traùnh moå
vaøo hoác maét, caùc phaãu thuaät vieân phaûi nhaän bieát
roõ raøng teá baøo Haller (laø moät teá baøo saøng tröôùc,
thuoäc nhoùm teá baøo moûm moùc, naèm ôû goùc nhò dieän
cuûa hoác maét vaø xoang haøm) vaø xöông giaáy. Teá
baøo Haller vaø xöông giaáy ñeàu ñöôïc ñeà caäp trong
caùc saùch giaûi phaãu kinh ñieån vaø caùc saùch giaûi
phaãu noäi soi muõi xoang, tuy nhieân chöa coù taùc giaû
naøo ñi saâu nghieân cöùu veà hình daïng, vò trí, kích
thöôùc cuûa chuùng, nhaát laø treân ngöôøi Vieät Nam. Vì
vaäy chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy vôùi caùc muïc
tieâu:
Phöông tieän nghieân cöùu
+ Maùy noäi soi muõi xoang: Noäi soi chaån ñoaùn.
+ CT Scan: ño caùc kích thöôùc thaät treân maùy vi tính.
+ Boä duïng cuï phaãu thuaät noäi soi muõi xoang:
oáng soi 4mm (00, 300), oáng soi 2.7mm (00), baêng
video, maùy aûnh kyõ thuaät soá, camera kyõ thuaät soá.
Caùc böôùc tieán haønh
ÑOÁI TÖÔÏNG - PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN
CÖÙU
Beänh nhaân ñöôïc thaêm khaùm laâm saøng, noäi soi,
chaån ñoaùn, chuïp caét lôùp ñieän toaùn (CT Scan) sau
ñoù beänh nhaân ñöôïc phaãu thuaät noäi soi muõi xoang.
Chuùng toâi ghi nhaän caùc döõ kieän sau ñaây:
- Coù hoaëc khoâng coù teá baøo Haller.
- So saùnh soá löôïng, coù hoaëc khoâng coù teá baøo
Haller giöõa hai beân treân cuøng moät beänh nhaân.
- Kích thöôùc (ñöôøng kính ngang lôùn nhaát) cuûa
teá baøo Haller, so saùnh hai beân.
- Hình daïng cuûa teá baøo Haller.
- Vò trí cuûa teá baøo Haller, so saùnh hai beân.
- Quan saùt hình daïng cuûa teá baøo Haller trong
luùc moå.
- Ño khoaûng caùch töø xöông giaát ñeán maûnh
ñöùng xöông saøng, töø tröôùc ra sau (giöõa xöông giaáy
theo chieàu thaúng ñöùng).
Ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu
KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU
- Neâu ra ñöôïc hình daïng, vò trí, kích thöôùc teá
baøo Haller vaø xöông giaáy treân ngöôøi Vieät Nam
tröôûng thaønh vaø nhöõng dò daïng cuûa chuùng (moät soá
tröôøng hôïp khoâng coù teá baøo Haller).
- AÙp duïng vaøo thöïc haønh trong phaãu thuaät noäi
soi muõi xoang nhaèm traùnh moå vaøo hoác maét.
- Laøm taøi lieäu giaûng daïy cho caùc baùc só thöïc taäp.
Tieâu chuaån choïn maãu
+ Beänh nhaân laø ngöôøi tröôûng thaønh khoâng dò
taät baåm sinh.
+ Ñöôïc chæ ñònh phaãu thuaät noäi soi muõi xoang
do vieâm ña xoang maïn tính.
+ Khoâng u böôùu vuøng muõi xoang, khoâng
polyp muõi xoang.
Phöông phaùp nghieân cöùu
Thieát keá nghieân cöùu
Caét ngang, moâ taû tieàn cöùu thoáng keâ.
Ñeå xaùc ñònh teá baøo Haller treân phim CT Scan ôû
laùt caét coronal xuyeân qua loã thoâng xoang haøm, chuùng
toâi laäp moät ñöôøng thaúng tieáp tuyeán vôùi bôø trong cuûa oå
maét vaø bôø trong cuûa xoang haøm: teá baøo Haller laø teá
baøo saøng vöôït qua ñöôøng thaúng treân chui vaøo goùc nhò
dieän hôïp bôûi hoác maét vaø xoang haøm.
Sau khi quan saùt, ghi laïi hình aûnh vaø ño caùc kích
thöôùc 400 tröôøng hôïp chuùng toâi coù caùc keát quaû sau:
1/. 224 tröôøng hôïp coù xuaát hieän teá baøo Haller
treân phim CT Scan, tyû leä laø 224/400 = 56%.
Côõ maãu
+ 400 tröôøng hôïp CT Scan treân 200 beänh nhaân
(2 beân) ñöôïc chaån ñoaùn vieâm ña xoang maïn tính
vaø coù chæ ñònh chuïp CT Scan ñöôïc phaãu thuaät noäi
soi muõi xoang vaø nghieân cöùu veà teá baøo Haller.
+ 100 tröôøng hôïp CT Scan treân 50 beänh nhaân
(2 beân) ñöôïc ño caùc khoaûng caùch töø xöông giaáy
ñeán maûnh ñöùng xöông saøng (5 khoaûng caùch) treân
phim CT Scan/
Tai Muõi Hoïng
121
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007
Nghieân cöùu Y hoïc
2/. Trong 224 tröôøng hôïp naøy:
+ Coù 200 tröôøng hôïp xuaát hieän caû hai beân, tyû
leä laø 200/224 = 89,2%. Ñieàu naøy coù nghóa laø neáu
coù teá baøo Haller thì 89,2% xuaát hieän ôû caû hai beân.
+ Coù 24 tröôøng hôïp chæ xuaát hieän teá baøo
Haller ôû moät beân, 14 tröôøng hôïp beân phaûi vaø 10
tröôøng hôïp beân traùi.
5/. Ngoaøi nhöõng hình aûnh treân, chuùng toâi coøn
ghi nhaän caùc hình aûnh teá baøo Haller bò vieâm.
3/. Ña soá laø naèm trong goùc nhò dieän cuûa hoác
maét vaø xoang haøm, tuy nhieân cuõng coù nhöõng teá
baøo Haller chui saâu vaøo vaùch xöông cuûa traàn
xoang haøm (hay ñaùy hoác maét).
6/. Ñeå tìm hieåu hình daïng xöông giaáy chuùng
toâi tieán haønh ño 5 khoaûng caùch töø xöông giaáy ñeán
maûnh ñöùng xöông saøng, ñeå thaáy ñöôïc möùc ñoä uoán
cong cuûa xöông giaáy, caùc kích thöôùc naøy cuõng laø
kích thöôùc ngang cuûa meâ ñaïo saøng (ño treân 5 laùt
caét lieân tuïc töø tröôùc ra sau).
4/. Hình aûnh teá baøo Haller trong phaãu thuaät:
naèm ngay treân loã thoâng xoang haøm: caû hai ñeàu
ñöôïc boäc loä vaø môû roäng. Chuùng ta caàn chuù yù tôùi
gôø cuûa teá baøo Haller loài xuoáng maët treân trong cuûa
xoang haøm.
Khoaûng caùch töø maûnh ñöùng
xöông saøng ñeán
Trung bình
cuûa 100 tröôøng hôïp
Bôø tröôùc xöông giaáy
11,71mm
Trung gian
12,62mm
Giöõa xöông giaáy
13,64mm
Trung gian
14,76mm
Bôø sau xöông giaáy
13,96mm
BAØN LUAÄN
ÔÛ Vieät Nam chöa coù taùc giaû naøo nghieân cöùu
veà teá baøo Haller vaø xöông giaáy, cuõng nhö treân theá
giôùi chuùng toâi cuõng chöa tìm thaáy taøi lieäu naøo coâng
boá veà vaán ñeà naøy neân chuùng toâi khoâng coù soá lieäu ñeå
so saùnh.
122
Chuyeân Ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
Nghieân cöùu Y hoïc
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007
Theo soá lieäu treân thì chæ coù 56% tröôøng hôïp
ngöôøi Vieät Nam coù xuaát hieän teá baøo Haller ôû
xoang saøng. Töông öï nhö coù teá baøo khí cuûa cuoán
giöõa (concha bullosa), neáu caùc teá baøo Haller caøng
phaùt trieån thì nguy cô heïp hoaëc bít taéc loã thoâng
xoang haøm caøng gia taêng.
Neáu ñaõ coù teá baøo Haller thì ña soá 89.2%
tröôøng hôïp coù teá baøo naøy ôû caû hai beân, tuy nhieân
cuõng coù ngöôøi chæ coù ôû moät beân, vaø ôû moät beân coù
theå coù 2 hoaëc 3 teá baøo Haller, vaø soá löôïng teá baøo
naøy caøng cao thì nguy cô bít taéc loã thoâng xoang
haøm caøng gia taêng.
Kích thöôùc cuûa teá baøo Haller raát thay ñoåi
trung bình laø 6.5mm, ña soá coù hình baàu duïc, chìm
saâu vaøo goác nhò dieän cuûa hoác maét vaø xoang haøm,
thaäm chí chuùng taïo cho vaùch ngaên giöõa xoang
haøm vaø hoác maét coù 2 lôùp.
- Xaùc ñònh roõ vò trí cuûa loã thoâng xoang haøm
sau khi ñaõ caét boû moûm moùc.
- Ñoïc phim CT Scan thaät kyõ löôõng: xaùc ñònh
coù hoaëc khoâng coù teá baøo Haller, ôû beân naøo, soá
löôïng, kích thöôùc, vò trí.
- Sau khi caét moûm moùc, duøng que thaêm doø
ñöa vaøo vuøng cuûa loã thoâng xoang haøm: neáu loït
vaøo moät khoaûng troáng khoaûng 1 – 2cm nhöng laïi
ñuïng vaùch xöông phía ñaàu duïng cuï thì phaûi ngöng
ngay, ñoù laø teá baøo Haller, neáu tieáp tuïc aán beå lôùp
xöông naøy (thöôøng raát moûng) chuùng ta seõ loït vaøo
oå maét. Lui que thaêm doø xuoáng döôùi vaø ra tröôùc
chuùng ta seõ vaøo ñöôïc xoang haøm.
KEÁT LUAÄN
Qua boä söu taäp naøy chuùng ta ruùt ra moät soá keát
luaän sau:
Caùc teá baøo Haller naèm ngay phía treân trong
cuûa loã thoâng xoang haøm, taïo moät gôø xöông ôû phía
trong cuûa maët treân xoang haøm (loài vaøo xoang
haøm). Tam giaùc taán coâng töø xoang haøm vaøo xoang
saøng cuûa Delima (trong phaãu thuaät naïo saøng haøm
coå ñieån) chính laø gôø xöông naøy.
- Coù 56% tröôøng hôïp xuaát hieän teá baøo Haller
ôû ngöôøi Vieät Nam.
Vieâm teá baøo Haller ñôn ñoäc hoaëc cuøng vôùi
nhoùm teá baøo saøng tröôùc laø moät trong nhöõng
nguyeân nhaân thöôøng gaëp gaây heïp khe giöõa, bít taéc
loã thoâng khe giöõa vaø loã thoâng xoang haøm.
- Chuùng ta ñaõ tìm ra raèng: tam giaùc taán coâng
Delima chính laø phaàn loài cuûa teá baøo Haller vaøo
maët treân trong xoang haøm, naèm ngay phía treân
trong sau cuûa loã thoâng xoang haøm.
Theo soá lieäu ño ñaïc caùc khoaûng caùch cuûa
xöông giaáy ñeán maûnh ñöùng xöông saøng (ñöôïc
xem gaàn nhö phaúng) thì xöông giaáy coù khuynh
höôùng cheùo ra ngoaøi ôû phaàn sau, coù nghóa laø
caøng vaøo saâu ôû khu vöïc neàn soï, saøng sau thì meâ
ñaïo saøng coù khuynh höôùng roäng ra, ñieàu naøy
cuõng phuø hôïp vôùi lyù thuyeát kinh ñieån veà kích
thöôùc khoái saøng: heïp ôû phía tröôùc vaø roäng ôû phía
sau (1,5cm) (Nguyeãn Thò Quyønh Lan).
- Coù nhöõng tröôøng hôïp teá baøo Haller chui vaøo
vaùch xoang haøm – oå maét laøm vaùch naøy coù 2 lôùp.
Coù nhöõng tröôøng hôïp teá baøo Haller phì ñaïi, vieâm
ñôn ñoäc gaây bít taéc loã thoâng xoang haøm.
- Ña soá coù teá baøo Haller hai beân nhöng cuõng
coù tröôøng hôïp moät beân vaø ôû moät beân coù theå coù 2
hoaëc 3 teá baøo Haller, kích thöôùc teá baøo naøy raát
thay ñoåi, trung bình 6.5mm, hình baàu duïc.
- Xöông giaáy coù khuynh höôùng cong loài vaøo
trong khoái meâ ñaïo saøng.
Do vò trí teá baøo Haller naèm ngay phía treân
trong cuûa loã thoâng xoang haøm neân trong phaãu
thuaät noäi soi muõi xoang caùc phaãu thuaät vieân, nhaát
laø caùc phaãu thuaät vieân treû thöôøng ñi laàm vaøo teá
baøo Haller hoaëc xöông giaáy vaø ñi vaøo hoác maét
gaây tai bieán trong hoác maét.
Ñeå traùnh moå nhaàm vaøo hoác maét, chuùng ta caàn
löu yù nhöõng ñieàu sau:
Tai Muõi Hoïng
123
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
4.
1.
5.
2.
3.
124
Bailey (1996), Atlas of Head & Neck Surgery –
Otolaryngology, Lippincott – Raven, p. 864-866.
Deweese and Saunders (1968), Text book of Otolaryngology,
3rd edition, C.V.Mosby Company, p. 176-188.
Gardner, Gray, Orahily (1969), Anatomy, 3rd edition, W.B.
Saunder Company, p. 744-754.
6.
Nghieân cöùu Y hoïc
Loreù (1968), An Atlas of Head & Neck Surgery, W.B.
Saunder company, p. 55-81.
Nguyeãn Ñình Baûng (1991), Taäp tranh giaûi phaãu Tai Muõi
Hoïng, Boä moân Tai Muõi Hoïng Tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc
TP.HCM, tr. 107-160.
Stammberger (1991), Functional Endoscopic Sinus Surgery,
B.C. Decker, p. 49-87, 283-318.
Chuyeân Ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét