Xem mẫu
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
HÀNH VI TÌM KIẾM HỖ TRỢ CỦA PHỤ NỮ
CÓ DẤU HIỆU TRẦM CẢM SAU SINH TẠI HUYỆN ĐÔNG ANH,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Trần Thơ Nhị1, Tine M. Gammeltoft2, Nguyễn Đức Hinh1, Nguyễn Thị Thúy Hạnh1
1
Trường Đại học Y Hà Nội, 2Trường Đại học Copenhaghen, Đan Mạch.
Nghiên cứu nhằm tìm hiểu dấu hiệu và hành vi tìm kiếm hỗ trợ của phụ nữ có dấu hiệu trầm cảm sau
sinh. Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính. Những người tham gia đã báo cáo cảm giác
buồn, bất hạnh, trầm cảm, ăn không ngon miệng và khóc liên tục. Bốn phụ nữ cho biết có ý định tự tử bằng
các hình thức tự gây tổn hại khác nhau. Phần lớn các bà mẹ trầm cảm không tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên
nghiệp. Họ thường nói chuyện với bạn bè, người thân hoặc mạng xã hội. Những phát hiện này cho thấy việc
sàng lọc trầm cảm sau sinh và các hành vi tìm kiếm giúp đỡ trong nhóm này là cần thiết để đáp ứng dịch vụ
chăm sóc sức khoẻ tâm thần cho phụ nữ và nâng cao sức khoẻ cho họ và trẻ em.
Từ khoá: hành vi tìm kiếm hỗ trợ, trầm cảm sau sinh, dấu hiệu trầm cảm sau sinh
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trầm cảm là một rối loạn tâm thần nghiêm
trọng, nó ảnh hưởng tiêu cực không chỉ cho
bà mẹ, thai nhi, gia đình và con của họ [1].
Trầm cảm ở phụ nữ sau sinh là khá phổ biến.
Trên thế giới, tỷ lệ trầm cảm sau sinh dao
động từ 4,3% đến 43,9% [2]. Trầm cảm sau
sinh ảnh hưởng khoảng 13% các bà mẹ trên
khắp các nền văn hóa [3]. Bà mẹ bị trầm cảm
sau sinh thường thể hiện những cảm xúc tiêu
cực hơn như buồn phiền, lo âu, căng thẳng,
dễ cáu gắt Hvà đặc biệt là có ý định tự tử
hoặc tự hủy hoại bản thân và chính đứa con
mình sinh ra [4]. Mặt khác, một số nghiên cứu
đã thống kê và cho thấy phụ nữ không nhận
biết được triệu chứng của bệnh trầm cảm và
không tìm sự giúp đỡ khi có dấu hiệu trầm
cảm [4; 5]. Một số phụ nữ khác biết hoặc
được chẩn đoán là trầm cảm sau sinh nhưng
họ không tìm kiếm sự giúp đỡ từ bất cứ nguồn
Địa chỉ liên hệ: Trần Thơ Nhị, Viện Đào tạo Y học Dự
phòng và Y tế công cộng, Trường Đại học Y Hà Nội
nào [4; 5]. Nghiên cứu cho thấy 14,7% phụ nữ
cho biết các triệu chứng trầm cảm, 60,5%
không tìm kiếm sự giúp đỡ, số còn lại tìm
kiếm giúp đỡ từ hai nguồn chính là nhân viên
y tế và từ phía các thành viên trong gia đình
[5]. Trên thế giới đã có một số nghiên cứu về
hành vi tìm kiếm dịch vụ hỗ trợ của phụ nữ có
dấu hiệu trầm cảm sau sinh.
Ở Việt Nam, chưa thấy có nghiên cứu nào
được công bố về vấn đề này. Chính vì vậy,
nghiên cứu được thực hiện với mục tiêu mô tả
dấu hiệu trầm cảm sau sinh và tìm hiểu trải
nghiệm, hành vi tìm kiếm hỗ trợ của phụ nữ
có dấu hiệu trầm cảm sau sinh tại huyện Đông
Anh, Hà Nội năm 2015. Từ đó cung cấp bằng
chứng về thực trạng hành vi tìm kiếm hỗ trợ
cũng như chỉ ra tầm quan trọng của việc
nhận biết các dấu hiệu trầm cảm để sàng lọc,
chẩn đoán và điều trị trầm cảm kịp thời nhằm
nâng cao sức khỏe phụ nữ và trẻ em trong
tương lai.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
Email: tranthonhi@hmu.edu.vn
Ngày nhận: 05/5/2018
Ngày được chấp thuận: 28/6/2018
74
1. Đối tượng, thời gian và địa điểm
nghiên cứu
TCNCYH 114 (5) - 2018
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Nghiên cứu tiến hành phỏng vấn sâu 20
thai và sau sinh; hành vi tìm kiếm hỗ trợ của
phụ nữ sau sinh 4 - 12 tuần ở huyện Đông
phụ nữ khi bị bạo lực và trầm cảm; các yếu tố
Anh, thành phố Hà Nội với độ tuổi từ 18 đến
ảnh hưởng đến hành vi tìm kiếm hỗ trợ của
60 tuổi.
phụ nữ.
Thời gian: nghiên cứu được tiến hành từ
tháng 9/2014 đến tháng 7/2016.
2. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế nghiên cứu
5. Quản lý, xử lý và phân tích số liệu
định tính
Sau mỗi ngày phỏng vấn sâu tại thực địa,
nghiên cứu viên đã ghi lại các thông tin cần
định tính. Nghiên cứu này là một phần của
lưu ý của từng ca phỏng vấn sâu vào nhật ký
nghiên cứu theo dõi dọc trên 1274 phụ nữ từ
thực địa. Các dữ liệu được tổng hợp và giải
khi mang thai đến sau sinh. Trong nghiên này,
chúng tôi sử dụng một phần số liệu của
nghiên cứu định tính dựa vào các cuộc phỏng
thích bằng cách áp dụng chiến lược phân tích
nội dung [6]. Các phỏng vấn sâu được ghi lại
bằng máy ghi âm. Sau đó các file ghi âm này
vấn sâu và quan sát nhằm tìm hiểu sâu hơn
được gỡ ra và đánh máy vào file word. Nghiên
về dấu hiệu, trải nghiệm và hành vi tìm kiếm
cứu viên đọc từng file word, mã hóa và sắp
hỗ trợ của phụ nữ.
3. Cỡ mẫu và quy trình thu thập thông
tin
xếp các thông tin theo chủ đề nghiên cứu. Các
thông tin mã hóa theo nội dung nghiên cứu
được copy sang từng cột/hàng trong file excel.
Cuối cùng các thông tin được nhóm lại và
Nghiên cứu tiến hành phỏng vấn sâu 20
phụ nữ được chọn chủ đích từ 1274 phụ nữ ở
mẫu nghiên cứu định lượng, với tiêu chuẩn
lựa chọn là những phụ nữ có điểm trầm cảm
tổng hợp, tóm tắt và rút ra kết luận có kèm
theo trích dẫn tiêu biểu.
6. Đạo đức nghiên cứu
dựa vào thang đo trầm cảm sau sinh EPDS >
Nghiên cứu đã được thông qua Hội đồng
9 và bị bạo lực do chồng trong khi mang thai.
Đạo đức nghiên cứu Y học của Trường Đại
Sau khi lựa chọn được phụ nữ nói trên, nhóm
học Y Hà Nội (Số 137, ngày 29 tháng 11 năm
nghiên cứu lập danh sách 20 phụ nữ này, sau
2013). Đối tượng tham gia nghiên cứu là hoàn
đó gọi điện xin phép và sắp xếp lịch phỏng
toàn tự nguyện sau khi đã được thông báo về
vấn. Trong số 20 phụ nữ tham gia phỏng vấn
mục đích nghiên cứu. Những thông tin thu
sâu, không có phụ nữ nào từ chối tham gia
được hoàn toàn được bảo mật. Những phụ
nghiên cứu. Tác giả thứ nhất và một chuyên
nữ có dấu hiệu trầm cảm được cung cấp địa
gia nhân học đến từ Trường Đại học Copen-
chỉ phòng khám, bác sĩ tâm thần để giới thiệu
haghen, Đan Mạch thực hiện các cuộc phỏng
họ đến tư vấn, khám và điều trị.
vấn sâu.
III. KẾT QUẢ
4. Các nội dung nghiên cứu chính
Nghiên cứu phỏng vấn sâu 20 phụ nữ có
Thông tin chung của đối tượng nghiên cứu;
độ tuổi từ 18 đến 37 tuổi. Bảy phụ nữ đã tốt
dấu hiệu trầm cảm; các hình thức hỗ trợ của
nghiệp trung học, 13 phụ nữ đã tốt nghiệp đại
gia đình, cộng đồng, xã hội trong khi mang
học và trên đại học. Hai phụ nữ báo cáo thất
TCNCYH 114 (5) - 2018
75
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
nghiệp, số còn lại làm việc chủ yếu ở nhà máy
đau đầu, mất ngủ và ăn không ngon miệng.
hoặc là nông dân hoặc buôn bán nhỏ. Có 14
Như một phụ nữ kể lại:
phụ nữ sống chung với chồng và gia đình nhà
chồng.
1. Dấu hiệu trầm cảm
“Em suy nghĩ nhiều nên đau đầu không
ngủ được nên đã uống thuốc giảm đau và
thuốc ngủh”, (H, 25 tuổi).
Kết quả cho thấy dấu hiệu trầm cảm sau
Nặng hơn nữa, một số phụ nữ cảm thấy
sinh mà phụ nữ đã trải qua chủ yếu là: Thứ
mình thường xuyên buồn, mất quan tâm thích
nhất, người phụ nữ cảm thấy rất buồn chán,
thú với mọi thứ hay lo lắng thái quá, hay bị
không bao giờ thấy mình vui hay cảm thấy
hoang tưởng ảo giác. Như một phụ nữ báo
mình hạnh phúc. Như một chị phụ nữ nói:
cáo:
“Kết luận là lúc nào em cũng buồn, không
“Em thường xuyên buồn, mọi niềm vui và
lúc nào là vui cả, nói thật là thế, chẳng lúc nào
triển vọng đều ít hơn trước đây, không thấy
thấy mình vui hay hạnh phúc cả. Bây giờ tóm
cái gì vui vẻ cả. Khi em buồn em không hứng
lại là cuộc sống là vì con thôi”(T, 32 tuổi).
thú với việc gia đình nữa h. Ví dụ như chẳng
Thứ hai, họ còn cảm thấy giảm các quan
tâm và thích thú về mọi thứ hơn trước kia. Họ
không thấy mọi thứ thú vị hay hứng thú với
bất kỳ điều gì, thậm chí còn không muốn đi ra
khỏi nhà. Như một phụ nữ tâm sự:
buồn cho con ăn ngon, chẳng buồn dạy con
nữah, hôm trước hết thức ăn thì thôi nhịn
trưa ăn luôn..” (K, 29 tuổi).
Nhiều sản phụ cảm thấy đau khổ, vô vọng
tăng dần sau khi sinh con, thậm chí khóc lóc
cả ngày mà không có lý do cụ thể. Đôi khi họ
“Em không thích cái gì cả, cũng không
lại cảm thấy bị chồng, gia đình, bạn bè bỏ rơi.
hứng thú gì, ví dụ ai rủ đi đâu cũng không
Những cảm giác này thường không có căn
thích, hay là ai rủ làm gì cũng không thíchh.”.
cứ. Những phụ nữ suy nhược này có thể rơi
(N, 30 tuổi).
vào trạng thái mệt mỏi triền miên, thờ ơ với
Thứ 3, phụ nữ suy nghĩ rất nhiều và lúc
công việc nhà. Họ không buồn tắm rửa, chải
nào cũng có cảm giác là có chuyện gì đó xảy
chuốt, hay hoảng sợ, hay giật mình, thấy bị
ra. Những suy nghĩ này đã đi vào giấc mơ của
run chân tay. Nguy hiểm hơn là họ có ý định
họ:
tự tử. Như một chị tâm sự:
“Hầu như lúc nào em cũng suy nghĩ, tại vì
“Em căng thẳng lắm, choáng, nhức đầu,
đấy, lúc nào cũng có cảm giác là có chuyện ý.
khóc rưng rức suốt ngày. Em khóc nhiều,
Chuyện đấy nó gần nhất với mình nên mình
hoảng sợ kiểu đêm ngủ hay giật mình, thỉnh
hay suy nghĩ, xong nghĩ nhiều ban ngày quá
thoảng bị run tay, cứ run mãi, khó ngủh
tối lại nằm mơ. Nghĩ nhiều lắm chị ạ, thế nên
Nhiều lúc chán đời thì nghĩ đến cái nước
là mọi người nhiều khi cũng tránh nói với em.
đường cùng. Nghĩ tự tử ạ.”, (Đ, 31 tuổi).
Em thì em hay suy nghĩ mà”, (M, 27 tuổi).
Tóm lại, các dấu hiệu trầm cảm mà phụ
Bên cạnh biểu hiện tâm trạng, dấu hiệu
nữ đã trải qua bao biểu hiện trên cả thể chất
trầm cảm còn biểu hiện trên thực thể. Phụ nữ
lẫn tinh thần và đặc biệt là họ có suy nghĩ
có dấu hiệu trầm cảm thường xuyên cảm thấy
tiêu cực.
76
TCNCYH 114 (5) - 2018
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
2. Hành vi tìm kiếm hỗ trợ của phụ nữ
có dấu hiệu trầm cảm
Kết quả nghiên cứu cho thấy có rất nhiều
cách thức mà phụ nữ đã sử dụng để giải
quyết vấn đề trầm cảm của mình thông qua
các kênh khác nhau, đó là họ tìm kiếm sự hỗ
trợ từ phía gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và
mạng xã hội hoặc tự bản thân giải quyết vấn
hay tủi thân. Vì vậy, họ nghĩ rằng nếu họ thay
đổi suy nghĩ và thái độ của mình như 'bình
tĩnh hơn' và 'cố gắng để quên đi mọi thứ' có
thể làm cho họ cảm thấy thoải mái hơn.
Ngoài ra, một số phụ nữ nói rằng họ sẽ
không phản ứng nặng nề và họ sẽ làm gì đó
để tự giải quyết vấn đề của mình. Như một
phụ nữ chia sẻ:
đề của mình. Kết quả nghiên cứu cũng cho
“Em đi lang thang ở đường không biết bao
thấy gần như không có phụ nữ nào tìm sự hỗ
nhiêu lần rồih Đôi khi ngồi trách người chán
trợ hay điều trị từ nhân viên y tế các cấp.
rồi lại ngồi trách mình. Bảo do mình, tại mình.
a. Bản thân phụ nữ tự giải quyết vấn đề
của mình
Một số phụ nữ khác có những dấu hiệu
trầm cảm như tâm trạng buồn, lo lắng một
cách vô cớ và thường xuyên mất ngủ, cảm
thấy cô đơn và bất hạnhH Để đối phó với vấn
đề này, họ đã phải trải qua tâm trạng vô cùng
căng thẳng, nhiều khi không biết phải làm gì,
Hoặc là có những điều trong cuộc sống mình,
như gọi là nhân quả ý. Không phải em làm
điều gì ác nhưng mà có những điều mình làm
không đúng, không phải, có nhiều khi mình
sống thế này thế nọ đấy. Song mình nhận lại
hếth Em cũng chẳng biết nữa, từ khi sinh con
xong, em hay cáu gắt, nóng tính. Hễ chồng
mắng là mình cũng cáu lại ngayh”(H, 23 tuổi).
đi đâu và tâm sự với ai. Đa số phụ nữ giải
b. Tìm kiếm sự giúp đỡ từ gia đình
thích nguyên nhân là khi đã lấy chồng, họ phải
Đối với gia đình, người mà phụ nữ muốn
chuyển đến sống cùng gia đình nhà chồng.
tìm đến để được hỗ trợ về tinh thần thường là
Một số phụ nữ lấy chồng xa nhà bố mẹ đẻ,
mẹ đẻ hoặc chị, em gái. Họ cho rằng, mẹ sinh
đến sống hàng ngày tại một nơi mới và không
ra mình nên sẽ hiểu mình nhất và khi có vấn
quen biết ai, bạn bè ở xa. Họ không muốn tâm
đề gì thì người mẹ nhất định cũng sẽ thương
sự vấn đề của mình với ai và đã tự cải thiện
con và sẵn sàng tâm sự, chia sẻ với mình.
bằng cách tham gia các hoạt động như thiền,
Bên cạnh người mẹ là chỗ tin tưởng và là
nghe nhạc hoặc đơn giản là khóc một mình
chỗ dựa tinh thần tốt nhất cho phụ nữ thì chị
trong phòng. Một phụ nữ tâm sự:
gái và em gái cũng là nguồn hỗ trợ giúp cải
“Em không muốn tâm sự với ai cả, vì em
lấy chồng xa, chẳng có ai để mà tâm sự, bạn
thiện tình trạng của phụ nữ. Như một phụ nữ
tâm sự:
bè thì mỗi đứa lấy chồng một nơi, vào đây thì
“Thỉnh thoảng em chia sẻ với mẹ em, hoặc
em cũng chẳng chơi với ai cả, chỉ suốt ngày ở
em gái em còn có những chuyện em chả nói
nhà bán hàng vậy thôi. Ngồi hè chơi với một
với ai cả, chỉ nói với mẹ thôi, để mẹ biết, mẹ
hai chị ở đây, em cũng chẳng muốn nói gìh”,
hiểu thì mẹ bảo thôi chứ chả nói chuyện với ai
(H, 27 tuổi).
cảh bởi vì hàng xóm mới về nên chả quen
Một số phụ nữ tâm sự kể từ khi họ sinh
aih. bạn bè thân của em thì em mới lấy
con xong họ trở nên dễ cáu gắt, nóng tính và
chồng ý, còn bạn bè em chưa ai lấy chồng cả
TCNCYH 114 (5) - 2018
77
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
thì sẽ không ở trong hoàn cảnh của em thì sẽ
“hCuộc sống của em rất buồn chán, buồn
không ai hiểu được nên là em không muốn
lắm chị ạ. Em suốt ngày trong nhà một mình,
tâm sự. Chỉ có nói chuyện với mẹ thì mẹ em
hết chăm con lại ăn, lại ngủ. Suốt ngày không
mới hiểu và biết cách nói chuyện”, (Th, 26
có ai tâm sự, chồng em cũng chẳng giúp gì
tuổi).
em, cũng chẳng nói gì với em luôn. Em thấy
Từ tình huống trên cho thấy vai trò của
mình bất hạnh. Nhiều lúc em muốn rời bỏ nhà
người mẹ là rất quan trọng trong việc hỗ trợ
chồng nhưng em mà bỏ chồng, bố mẹ em coi
tinh thần cho phụ nữ. Tuy nhiên, không phải
phụ nữ nào cũng nghĩ như vậy. Một số phụ
em không ra gì. Mẹ em bảo là không làm như
nữ không tâm sự với mẹ đẻ của mình vì họ
cho rằng con gái đã đi lấy chồng và tự mình
chồngh”, (Th, 25 tuổi).
lựa chọn chồng thì khi có vấn đề gì xảy ra
mình phải tự chịu đựng. Hơn nữa, họ không
muốn mẹ của mình biết những vấn đề mình
đang gặp phải khiến cho mẹ buồn và thất
vọng. Như một phụ nữ cho biết:
“Nhiều lúc em muốn tâm sự với mẹ em lắm
nhưng em nghĩ mình đã đi lấy chồng rồi thì
mình không nên nói, lúc mẹ ngăn cản thì em
vẫn quyết tâm lấy, cho nên nếu nói cho mẹ
em biết thì mẹ em sẽ buồn. Nhiều lúc cứ định
thế, sẽ mang tiếng là nhà có con gái bỏ
c. Sự hỗ trợ giúp đỡ của bạn bè, hàng
xóm và đồng nghiệp
Nguồn hỗ trợ thứ hai mà phụ nữ tìm kiếm
đó là bạn bè, hàng xóm và đồng nghiệp. Một
số phụ nữ cho rằng tâm sự với bạn bè, hàng
xóm và đồng nghiệp hay đi chơi với bạn bè là
những cách có thể giúp phụ nữ nguôi đi nỗi
buồn, có thể cải thiện được tâm trạng của họ.
Thông qua mạng lưới này họ sẽ được bạn bè
phân tích, chia sẻ các hoàn cảnh và đưa ra lời
nói sau nghĩ đi nghĩ lại lại thôi. Nhiều lúc thấy
bế tắc”, (T, 26 tuổi).
khuyên thích hợp nhằm cải thiện tình hình sức
khỏe hiện tại và bản thân phụ nữ cảm thấy
Ngoài việc phụ nữ lo sợ mẹ mình buồn,
một số phụ nữ khác không tâm sự với mẹ vì
nhẹ nhàng hơn. Như một phụ nữ chia sẻ:
“Em nghĩ đi ra ngoài em đi làm, tâm sự với
họ sợ bị mẹ mắng. Đôi khi người mẹ là nguồn
chị em làm cùng nhau, mỗi người một câu
hỗ trợ cho phụ nữ nhưng cũng là nguồn cản
trở phụ nữ giải quyết vấn đề của mình như
chuyện, nên đầu óc nó cũng khuây khỏa, dần
một số phụ nữ trong nhiên cứu tâm sự rằng:
nhiều lúc, họ thấy cuộc sống “buồn chán”,
chuyện với ai cả .....”, (L, 24 tuổi).
ngày này qua ngày khác “cứ lặp đi lặp lại”, đôi
lúc cảm thấy “cô đơn”, “trống vắng”, cảm thấy
dần cũng đỡ. Về nhà em không muốn nói
d. Tìm kiếm thông tin và chia sẻ từ
mạng xã hội
cuộc sống “không hạnh phúc” cho nên họ
Bên cạnh người mẹ, chị gái, em gái, bạn
muốn rời bỏ nhà chồng, muốn li thân, li hôn
với chồng vì họ nghĩ như vậy sẽ làm cho họ
bè, đồng nghiệp và hàng xóm là những nguồn
đỡ buồn và thất vọng. Nhưng cha mẹ đẻ lúc
này lại là yếu tố cản trở phụ nữ, không cho
cũng là nguồn thứ ba mà phụ nữ tìm kiếm hỗ
phép họ làm điều này. Bởi vì, cha mẹ của họ
sợ hàng xóm sẽ dị nghị và sợ bị mang tiếng là
face book để chat và nói chuyện với bạn bè
nhà có con gái bỏ chồng. Như một phụ nữ
chuyện, tình huống tương tự như mình. Bạn
tâm sự:
bè mà phụ nữ thường tâm sự bao gồm bạn
78
hỗ trợ cho phụ nữ, thì sử dụng mạng xã hội
trợ. Một số bạn trẻ sử dụng mạng xã hội như
trên mạng internet hoặc đọc những câu
TCNCYH 114 (5) - 2018
nguon tai.lieu . vn
HÀNH VI TÌM KIẾM HỖ TRỢ CỦA PHỤ NỮ
CÓ DẤU HIỆU TRẦM CẢM SAU SINH TẠI HUYỆN ĐÔNG ANH,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Trần Thơ Nhị1, Tine M. Gammeltoft2, Nguyễn Đức Hinh1, Nguyễn Thị Thúy Hạnh1
1
Trường Đại học Y Hà Nội, 2Trường Đại học Copenhaghen, Đan Mạch.
Nghiên cứu nhằm tìm hiểu dấu hiệu và hành vi tìm kiếm hỗ trợ của phụ nữ có dấu hiệu trầm cảm sau
sinh. Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính. Những người tham gia đã báo cáo cảm giác
buồn, bất hạnh, trầm cảm, ăn không ngon miệng và khóc liên tục. Bốn phụ nữ cho biết có ý định tự tử bằng
các hình thức tự gây tổn hại khác nhau. Phần lớn các bà mẹ trầm cảm không tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên
nghiệp. Họ thường nói chuyện với bạn bè, người thân hoặc mạng xã hội. Những phát hiện này cho thấy việc
sàng lọc trầm cảm sau sinh và các hành vi tìm kiếm giúp đỡ trong nhóm này là cần thiết để đáp ứng dịch vụ
chăm sóc sức khoẻ tâm thần cho phụ nữ và nâng cao sức khoẻ cho họ và trẻ em.
Từ khoá: hành vi tìm kiếm hỗ trợ, trầm cảm sau sinh, dấu hiệu trầm cảm sau sinh
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trầm cảm là một rối loạn tâm thần nghiêm
trọng, nó ảnh hưởng tiêu cực không chỉ cho
bà mẹ, thai nhi, gia đình và con của họ [1].
Trầm cảm ở phụ nữ sau sinh là khá phổ biến.
Trên thế giới, tỷ lệ trầm cảm sau sinh dao
động từ 4,3% đến 43,9% [2]. Trầm cảm sau
sinh ảnh hưởng khoảng 13% các bà mẹ trên
khắp các nền văn hóa [3]. Bà mẹ bị trầm cảm
sau sinh thường thể hiện những cảm xúc tiêu
cực hơn như buồn phiền, lo âu, căng thẳng,
dễ cáu gắt Hvà đặc biệt là có ý định tự tử
hoặc tự hủy hoại bản thân và chính đứa con
mình sinh ra [4]. Mặt khác, một số nghiên cứu
đã thống kê và cho thấy phụ nữ không nhận
biết được triệu chứng của bệnh trầm cảm và
không tìm sự giúp đỡ khi có dấu hiệu trầm
cảm [4; 5]. Một số phụ nữ khác biết hoặc
được chẩn đoán là trầm cảm sau sinh nhưng
họ không tìm kiếm sự giúp đỡ từ bất cứ nguồn
Địa chỉ liên hệ: Trần Thơ Nhị, Viện Đào tạo Y học Dự
phòng và Y tế công cộng, Trường Đại học Y Hà Nội
nào [4; 5]. Nghiên cứu cho thấy 14,7% phụ nữ
cho biết các triệu chứng trầm cảm, 60,5%
không tìm kiếm sự giúp đỡ, số còn lại tìm
kiếm giúp đỡ từ hai nguồn chính là nhân viên
y tế và từ phía các thành viên trong gia đình
[5]. Trên thế giới đã có một số nghiên cứu về
hành vi tìm kiếm dịch vụ hỗ trợ của phụ nữ có
dấu hiệu trầm cảm sau sinh.
Ở Việt Nam, chưa thấy có nghiên cứu nào
được công bố về vấn đề này. Chính vì vậy,
nghiên cứu được thực hiện với mục tiêu mô tả
dấu hiệu trầm cảm sau sinh và tìm hiểu trải
nghiệm, hành vi tìm kiếm hỗ trợ của phụ nữ
có dấu hiệu trầm cảm sau sinh tại huyện Đông
Anh, Hà Nội năm 2015. Từ đó cung cấp bằng
chứng về thực trạng hành vi tìm kiếm hỗ trợ
cũng như chỉ ra tầm quan trọng của việc
nhận biết các dấu hiệu trầm cảm để sàng lọc,
chẩn đoán và điều trị trầm cảm kịp thời nhằm
nâng cao sức khỏe phụ nữ và trẻ em trong
tương lai.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
Email: tranthonhi@hmu.edu.vn
Ngày nhận: 05/5/2018
Ngày được chấp thuận: 28/6/2018
74
1. Đối tượng, thời gian và địa điểm
nghiên cứu
TCNCYH 114 (5) - 2018
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Nghiên cứu tiến hành phỏng vấn sâu 20
thai và sau sinh; hành vi tìm kiếm hỗ trợ của
phụ nữ sau sinh 4 - 12 tuần ở huyện Đông
phụ nữ khi bị bạo lực và trầm cảm; các yếu tố
Anh, thành phố Hà Nội với độ tuổi từ 18 đến
ảnh hưởng đến hành vi tìm kiếm hỗ trợ của
60 tuổi.
phụ nữ.
Thời gian: nghiên cứu được tiến hành từ
tháng 9/2014 đến tháng 7/2016.
2. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế nghiên cứu
5. Quản lý, xử lý và phân tích số liệu
định tính
Sau mỗi ngày phỏng vấn sâu tại thực địa,
nghiên cứu viên đã ghi lại các thông tin cần
định tính. Nghiên cứu này là một phần của
lưu ý của từng ca phỏng vấn sâu vào nhật ký
nghiên cứu theo dõi dọc trên 1274 phụ nữ từ
thực địa. Các dữ liệu được tổng hợp và giải
khi mang thai đến sau sinh. Trong nghiên này,
chúng tôi sử dụng một phần số liệu của
nghiên cứu định tính dựa vào các cuộc phỏng
thích bằng cách áp dụng chiến lược phân tích
nội dung [6]. Các phỏng vấn sâu được ghi lại
bằng máy ghi âm. Sau đó các file ghi âm này
vấn sâu và quan sát nhằm tìm hiểu sâu hơn
được gỡ ra và đánh máy vào file word. Nghiên
về dấu hiệu, trải nghiệm và hành vi tìm kiếm
cứu viên đọc từng file word, mã hóa và sắp
hỗ trợ của phụ nữ.
3. Cỡ mẫu và quy trình thu thập thông
tin
xếp các thông tin theo chủ đề nghiên cứu. Các
thông tin mã hóa theo nội dung nghiên cứu
được copy sang từng cột/hàng trong file excel.
Cuối cùng các thông tin được nhóm lại và
Nghiên cứu tiến hành phỏng vấn sâu 20
phụ nữ được chọn chủ đích từ 1274 phụ nữ ở
mẫu nghiên cứu định lượng, với tiêu chuẩn
lựa chọn là những phụ nữ có điểm trầm cảm
tổng hợp, tóm tắt và rút ra kết luận có kèm
theo trích dẫn tiêu biểu.
6. Đạo đức nghiên cứu
dựa vào thang đo trầm cảm sau sinh EPDS >
Nghiên cứu đã được thông qua Hội đồng
9 và bị bạo lực do chồng trong khi mang thai.
Đạo đức nghiên cứu Y học của Trường Đại
Sau khi lựa chọn được phụ nữ nói trên, nhóm
học Y Hà Nội (Số 137, ngày 29 tháng 11 năm
nghiên cứu lập danh sách 20 phụ nữ này, sau
2013). Đối tượng tham gia nghiên cứu là hoàn
đó gọi điện xin phép và sắp xếp lịch phỏng
toàn tự nguyện sau khi đã được thông báo về
vấn. Trong số 20 phụ nữ tham gia phỏng vấn
mục đích nghiên cứu. Những thông tin thu
sâu, không có phụ nữ nào từ chối tham gia
được hoàn toàn được bảo mật. Những phụ
nghiên cứu. Tác giả thứ nhất và một chuyên
nữ có dấu hiệu trầm cảm được cung cấp địa
gia nhân học đến từ Trường Đại học Copen-
chỉ phòng khám, bác sĩ tâm thần để giới thiệu
haghen, Đan Mạch thực hiện các cuộc phỏng
họ đến tư vấn, khám và điều trị.
vấn sâu.
III. KẾT QUẢ
4. Các nội dung nghiên cứu chính
Nghiên cứu phỏng vấn sâu 20 phụ nữ có
Thông tin chung của đối tượng nghiên cứu;
độ tuổi từ 18 đến 37 tuổi. Bảy phụ nữ đã tốt
dấu hiệu trầm cảm; các hình thức hỗ trợ của
nghiệp trung học, 13 phụ nữ đã tốt nghiệp đại
gia đình, cộng đồng, xã hội trong khi mang
học và trên đại học. Hai phụ nữ báo cáo thất
TCNCYH 114 (5) - 2018
75
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
nghiệp, số còn lại làm việc chủ yếu ở nhà máy
đau đầu, mất ngủ và ăn không ngon miệng.
hoặc là nông dân hoặc buôn bán nhỏ. Có 14
Như một phụ nữ kể lại:
phụ nữ sống chung với chồng và gia đình nhà
chồng.
1. Dấu hiệu trầm cảm
“Em suy nghĩ nhiều nên đau đầu không
ngủ được nên đã uống thuốc giảm đau và
thuốc ngủh”, (H, 25 tuổi).
Kết quả cho thấy dấu hiệu trầm cảm sau
Nặng hơn nữa, một số phụ nữ cảm thấy
sinh mà phụ nữ đã trải qua chủ yếu là: Thứ
mình thường xuyên buồn, mất quan tâm thích
nhất, người phụ nữ cảm thấy rất buồn chán,
thú với mọi thứ hay lo lắng thái quá, hay bị
không bao giờ thấy mình vui hay cảm thấy
hoang tưởng ảo giác. Như một phụ nữ báo
mình hạnh phúc. Như một chị phụ nữ nói:
cáo:
“Kết luận là lúc nào em cũng buồn, không
“Em thường xuyên buồn, mọi niềm vui và
lúc nào là vui cả, nói thật là thế, chẳng lúc nào
triển vọng đều ít hơn trước đây, không thấy
thấy mình vui hay hạnh phúc cả. Bây giờ tóm
cái gì vui vẻ cả. Khi em buồn em không hứng
lại là cuộc sống là vì con thôi”(T, 32 tuổi).
thú với việc gia đình nữa h. Ví dụ như chẳng
Thứ hai, họ còn cảm thấy giảm các quan
tâm và thích thú về mọi thứ hơn trước kia. Họ
không thấy mọi thứ thú vị hay hứng thú với
bất kỳ điều gì, thậm chí còn không muốn đi ra
khỏi nhà. Như một phụ nữ tâm sự:
buồn cho con ăn ngon, chẳng buồn dạy con
nữah, hôm trước hết thức ăn thì thôi nhịn
trưa ăn luôn..” (K, 29 tuổi).
Nhiều sản phụ cảm thấy đau khổ, vô vọng
tăng dần sau khi sinh con, thậm chí khóc lóc
cả ngày mà không có lý do cụ thể. Đôi khi họ
“Em không thích cái gì cả, cũng không
lại cảm thấy bị chồng, gia đình, bạn bè bỏ rơi.
hứng thú gì, ví dụ ai rủ đi đâu cũng không
Những cảm giác này thường không có căn
thích, hay là ai rủ làm gì cũng không thíchh.”.
cứ. Những phụ nữ suy nhược này có thể rơi
(N, 30 tuổi).
vào trạng thái mệt mỏi triền miên, thờ ơ với
Thứ 3, phụ nữ suy nghĩ rất nhiều và lúc
công việc nhà. Họ không buồn tắm rửa, chải
nào cũng có cảm giác là có chuyện gì đó xảy
chuốt, hay hoảng sợ, hay giật mình, thấy bị
ra. Những suy nghĩ này đã đi vào giấc mơ của
run chân tay. Nguy hiểm hơn là họ có ý định
họ:
tự tử. Như một chị tâm sự:
“Hầu như lúc nào em cũng suy nghĩ, tại vì
“Em căng thẳng lắm, choáng, nhức đầu,
đấy, lúc nào cũng có cảm giác là có chuyện ý.
khóc rưng rức suốt ngày. Em khóc nhiều,
Chuyện đấy nó gần nhất với mình nên mình
hoảng sợ kiểu đêm ngủ hay giật mình, thỉnh
hay suy nghĩ, xong nghĩ nhiều ban ngày quá
thoảng bị run tay, cứ run mãi, khó ngủh
tối lại nằm mơ. Nghĩ nhiều lắm chị ạ, thế nên
Nhiều lúc chán đời thì nghĩ đến cái nước
là mọi người nhiều khi cũng tránh nói với em.
đường cùng. Nghĩ tự tử ạ.”, (Đ, 31 tuổi).
Em thì em hay suy nghĩ mà”, (M, 27 tuổi).
Tóm lại, các dấu hiệu trầm cảm mà phụ
Bên cạnh biểu hiện tâm trạng, dấu hiệu
nữ đã trải qua bao biểu hiện trên cả thể chất
trầm cảm còn biểu hiện trên thực thể. Phụ nữ
lẫn tinh thần và đặc biệt là họ có suy nghĩ
có dấu hiệu trầm cảm thường xuyên cảm thấy
tiêu cực.
76
TCNCYH 114 (5) - 2018
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
2. Hành vi tìm kiếm hỗ trợ của phụ nữ
có dấu hiệu trầm cảm
Kết quả nghiên cứu cho thấy có rất nhiều
cách thức mà phụ nữ đã sử dụng để giải
quyết vấn đề trầm cảm của mình thông qua
các kênh khác nhau, đó là họ tìm kiếm sự hỗ
trợ từ phía gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và
mạng xã hội hoặc tự bản thân giải quyết vấn
hay tủi thân. Vì vậy, họ nghĩ rằng nếu họ thay
đổi suy nghĩ và thái độ của mình như 'bình
tĩnh hơn' và 'cố gắng để quên đi mọi thứ' có
thể làm cho họ cảm thấy thoải mái hơn.
Ngoài ra, một số phụ nữ nói rằng họ sẽ
không phản ứng nặng nề và họ sẽ làm gì đó
để tự giải quyết vấn đề của mình. Như một
phụ nữ chia sẻ:
đề của mình. Kết quả nghiên cứu cũng cho
“Em đi lang thang ở đường không biết bao
thấy gần như không có phụ nữ nào tìm sự hỗ
nhiêu lần rồih Đôi khi ngồi trách người chán
trợ hay điều trị từ nhân viên y tế các cấp.
rồi lại ngồi trách mình. Bảo do mình, tại mình.
a. Bản thân phụ nữ tự giải quyết vấn đề
của mình
Một số phụ nữ khác có những dấu hiệu
trầm cảm như tâm trạng buồn, lo lắng một
cách vô cớ và thường xuyên mất ngủ, cảm
thấy cô đơn và bất hạnhH Để đối phó với vấn
đề này, họ đã phải trải qua tâm trạng vô cùng
căng thẳng, nhiều khi không biết phải làm gì,
Hoặc là có những điều trong cuộc sống mình,
như gọi là nhân quả ý. Không phải em làm
điều gì ác nhưng mà có những điều mình làm
không đúng, không phải, có nhiều khi mình
sống thế này thế nọ đấy. Song mình nhận lại
hếth Em cũng chẳng biết nữa, từ khi sinh con
xong, em hay cáu gắt, nóng tính. Hễ chồng
mắng là mình cũng cáu lại ngayh”(H, 23 tuổi).
đi đâu và tâm sự với ai. Đa số phụ nữ giải
b. Tìm kiếm sự giúp đỡ từ gia đình
thích nguyên nhân là khi đã lấy chồng, họ phải
Đối với gia đình, người mà phụ nữ muốn
chuyển đến sống cùng gia đình nhà chồng.
tìm đến để được hỗ trợ về tinh thần thường là
Một số phụ nữ lấy chồng xa nhà bố mẹ đẻ,
mẹ đẻ hoặc chị, em gái. Họ cho rằng, mẹ sinh
đến sống hàng ngày tại một nơi mới và không
ra mình nên sẽ hiểu mình nhất và khi có vấn
quen biết ai, bạn bè ở xa. Họ không muốn tâm
đề gì thì người mẹ nhất định cũng sẽ thương
sự vấn đề của mình với ai và đã tự cải thiện
con và sẵn sàng tâm sự, chia sẻ với mình.
bằng cách tham gia các hoạt động như thiền,
Bên cạnh người mẹ là chỗ tin tưởng và là
nghe nhạc hoặc đơn giản là khóc một mình
chỗ dựa tinh thần tốt nhất cho phụ nữ thì chị
trong phòng. Một phụ nữ tâm sự:
gái và em gái cũng là nguồn hỗ trợ giúp cải
“Em không muốn tâm sự với ai cả, vì em
lấy chồng xa, chẳng có ai để mà tâm sự, bạn
thiện tình trạng của phụ nữ. Như một phụ nữ
tâm sự:
bè thì mỗi đứa lấy chồng một nơi, vào đây thì
“Thỉnh thoảng em chia sẻ với mẹ em, hoặc
em cũng chẳng chơi với ai cả, chỉ suốt ngày ở
em gái em còn có những chuyện em chả nói
nhà bán hàng vậy thôi. Ngồi hè chơi với một
với ai cả, chỉ nói với mẹ thôi, để mẹ biết, mẹ
hai chị ở đây, em cũng chẳng muốn nói gìh”,
hiểu thì mẹ bảo thôi chứ chả nói chuyện với ai
(H, 27 tuổi).
cảh bởi vì hàng xóm mới về nên chả quen
Một số phụ nữ tâm sự kể từ khi họ sinh
aih. bạn bè thân của em thì em mới lấy
con xong họ trở nên dễ cáu gắt, nóng tính và
chồng ý, còn bạn bè em chưa ai lấy chồng cả
TCNCYH 114 (5) - 2018
77
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
thì sẽ không ở trong hoàn cảnh của em thì sẽ
“hCuộc sống của em rất buồn chán, buồn
không ai hiểu được nên là em không muốn
lắm chị ạ. Em suốt ngày trong nhà một mình,
tâm sự. Chỉ có nói chuyện với mẹ thì mẹ em
hết chăm con lại ăn, lại ngủ. Suốt ngày không
mới hiểu và biết cách nói chuyện”, (Th, 26
có ai tâm sự, chồng em cũng chẳng giúp gì
tuổi).
em, cũng chẳng nói gì với em luôn. Em thấy
Từ tình huống trên cho thấy vai trò của
mình bất hạnh. Nhiều lúc em muốn rời bỏ nhà
người mẹ là rất quan trọng trong việc hỗ trợ
chồng nhưng em mà bỏ chồng, bố mẹ em coi
tinh thần cho phụ nữ. Tuy nhiên, không phải
phụ nữ nào cũng nghĩ như vậy. Một số phụ
em không ra gì. Mẹ em bảo là không làm như
nữ không tâm sự với mẹ đẻ của mình vì họ
cho rằng con gái đã đi lấy chồng và tự mình
chồngh”, (Th, 25 tuổi).
lựa chọn chồng thì khi có vấn đề gì xảy ra
mình phải tự chịu đựng. Hơn nữa, họ không
muốn mẹ của mình biết những vấn đề mình
đang gặp phải khiến cho mẹ buồn và thất
vọng. Như một phụ nữ cho biết:
“Nhiều lúc em muốn tâm sự với mẹ em lắm
nhưng em nghĩ mình đã đi lấy chồng rồi thì
mình không nên nói, lúc mẹ ngăn cản thì em
vẫn quyết tâm lấy, cho nên nếu nói cho mẹ
em biết thì mẹ em sẽ buồn. Nhiều lúc cứ định
thế, sẽ mang tiếng là nhà có con gái bỏ
c. Sự hỗ trợ giúp đỡ của bạn bè, hàng
xóm và đồng nghiệp
Nguồn hỗ trợ thứ hai mà phụ nữ tìm kiếm
đó là bạn bè, hàng xóm và đồng nghiệp. Một
số phụ nữ cho rằng tâm sự với bạn bè, hàng
xóm và đồng nghiệp hay đi chơi với bạn bè là
những cách có thể giúp phụ nữ nguôi đi nỗi
buồn, có thể cải thiện được tâm trạng của họ.
Thông qua mạng lưới này họ sẽ được bạn bè
phân tích, chia sẻ các hoàn cảnh và đưa ra lời
nói sau nghĩ đi nghĩ lại lại thôi. Nhiều lúc thấy
bế tắc”, (T, 26 tuổi).
khuyên thích hợp nhằm cải thiện tình hình sức
khỏe hiện tại và bản thân phụ nữ cảm thấy
Ngoài việc phụ nữ lo sợ mẹ mình buồn,
một số phụ nữ khác không tâm sự với mẹ vì
nhẹ nhàng hơn. Như một phụ nữ chia sẻ:
“Em nghĩ đi ra ngoài em đi làm, tâm sự với
họ sợ bị mẹ mắng. Đôi khi người mẹ là nguồn
chị em làm cùng nhau, mỗi người một câu
hỗ trợ cho phụ nữ nhưng cũng là nguồn cản
trở phụ nữ giải quyết vấn đề của mình như
chuyện, nên đầu óc nó cũng khuây khỏa, dần
một số phụ nữ trong nhiên cứu tâm sự rằng:
nhiều lúc, họ thấy cuộc sống “buồn chán”,
chuyện với ai cả .....”, (L, 24 tuổi).
ngày này qua ngày khác “cứ lặp đi lặp lại”, đôi
lúc cảm thấy “cô đơn”, “trống vắng”, cảm thấy
dần cũng đỡ. Về nhà em không muốn nói
d. Tìm kiếm thông tin và chia sẻ từ
mạng xã hội
cuộc sống “không hạnh phúc” cho nên họ
Bên cạnh người mẹ, chị gái, em gái, bạn
muốn rời bỏ nhà chồng, muốn li thân, li hôn
với chồng vì họ nghĩ như vậy sẽ làm cho họ
bè, đồng nghiệp và hàng xóm là những nguồn
đỡ buồn và thất vọng. Nhưng cha mẹ đẻ lúc
này lại là yếu tố cản trở phụ nữ, không cho
cũng là nguồn thứ ba mà phụ nữ tìm kiếm hỗ
phép họ làm điều này. Bởi vì, cha mẹ của họ
sợ hàng xóm sẽ dị nghị và sợ bị mang tiếng là
face book để chat và nói chuyện với bạn bè
nhà có con gái bỏ chồng. Như một phụ nữ
chuyện, tình huống tương tự như mình. Bạn
tâm sự:
bè mà phụ nữ thường tâm sự bao gồm bạn
78
hỗ trợ cho phụ nữ, thì sử dụng mạng xã hội
trợ. Một số bạn trẻ sử dụng mạng xã hội như
trên mạng internet hoặc đọc những câu
TCNCYH 114 (5) - 2018