- Trang Chủ
- Ẩm thực
- Giáo trình Chế biến món ăn 1 (Nghề: Kỹ thuật chế biến món ăn) - CĐ Cơ Giới Ninh Bình
Xem mẫu
- BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
TRƯỜNG CAO ĐẲNG CƠ GIỚI NINH BÌNH
GIÁO TRÌNH
MÔ ĐUN: CHẾ BIẾN MÓN ĂN 1
NGHỀ: KỸ THUẬT CHẾ BIẾN MÓN ĂN
TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG
Ban hành kèm theo Quyết định số: /QĐTCGNB ngày…….tháng….năm
201 của Trường Cao đẳng Cơ giới Ninh Bình
1
- Tháng năm 201
2
- TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN
Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể
được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và
tham khảo.
Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.
3
- LỜI GIỚI THIỆU
Ăn uống là một nhu cầu không thể thiếu nhằm duy trì sự sống và phát
triển của con người. Ngày nay do xã hội ngày càng phát triển nhu cầu ăn uống
ngày càng cao. Chính vì vậy việc chế biến món ăn có vai trò hết sức quan
trọng đòi hỏi đầu bếp phải có sự hiểu biết về dinh dưỡng, thực phẩm, các
cách làm chín cũng như khẩu phần ăn và cách xây dựng thực đơn một cách
hợp lý.
Giáo trình được trình bày có hệ thống và chi tiết từng món ăn phù hợp
cho việc học tập của học viên và giáo viên trong trường Cao đẳng cơ giới
Ninh Bình. Đồng thời cũng là nguồn tài liệu tham khảo cho đồng nghiệp cũng
như ai yêu thích nghề nấu ăn.
Với tinh thần làm việc nghiêm túc giáo trình hoàn thành sau một thời
gian nghiên cứu kết hợp với thực tiễn. Tuy nhiên không thể tránh được những
thiếu sót trong quá trình biên soạn. Vì thế chúng tôi rất mong nhận được sự
đóng góp ý kiến của bạn đọc để giáo trình được hoàn thiện hơn trong những
lần tái bản sau.
…....., ngày…......tháng…..... năm 201
Chủ biên: 1. Đinh Thành Biển
2. Lê Thị Hạnh
4
- MỤC LỤC
BÀI 1: TỔNG LUẬN CHẾ BIẾN
.............................................................................................
9
1.2. Sự biến đổi của Gluxit
....................................................................................................
11
1.3. Sự biến đổi của Lipit
.......................................................................................................
19
1.4. Sự biến đổi của vitamin, màu sắc, mùi vị
......................................................................
22
2. Các phương pháp chế biến món ăn
....................................................................................
32
2.1. Khái quát chung về phương pháp chế biến
....................................................................
32
2.2. Phương pháp chế biến nóng ướt
.....................................................................................
32
2.3. Phương pháp chế biến nóng khô
.....................................................................................
41
2.4. Các phương pháp chế biến khác
.....................................................................................
50
3. Lựa chọn và bảo quản nguyên liệu
...................................................................................
53
3.1. Lựa chọn nguyên liệu
......................................................................................................
53
3.2. Bảo quản nguyên liệu
.....................................................................................................
53
1.Kể tên các phương pháp chế biến nóng khô? Trình bày phương pháp chế biến dùng lò vi
sóng.
..........................................................................................................................................
54
BÀI 2: KỸ THUẬT CẮT THÁI, ĐỨNG BẾP, TỈA HOA CƠ BẢN
.....................................
55
Mã bài: CBMA 02
...................................................................................................................
55
1.1. Cách cầm dao:
..................................................................................................................
55
1.2. Kỹ thuật xóc chảo:
........................................................................................................
56
2. Các dạng và phương pháp cắt thái cơ bản
........................................................................
56
2.1. Gọt
...................................................................................................................................
56
2.2. Thái
...................................................................................................................................
56
2.3. Lạng
..................................................................................................................................
57
2.4. Khía
...................................................................................................................................
58
2.5. Chặt
..................................................................................................................................
58
2.6. Băm
...................................................................................................................................
59
2.7.Khoét
..................................................................................................................................
59
2.8. Dần
...................................................................................................................................
59
2.9. Đập
...................................................................................................................................
59
2.10. Cắt
..................................................................................................................................
59
2.11. Nghiền
............................................................................................................................
60
3.1. Tỉa hình phẳng
..................................................................................................................
60
3.2 Tỉa hình khối
.....................................................................................................................
61
3.3. Tỉa con giống
....................................................................................................................
62
BÀI 3: CHẾ BIẾN CÁC MÓN NEM VÀ MÓN NỘM
..........................................................
63
Mã bài: CBMA 03
...................................................................................................................
63
̣ ́ ̣ ́
1. Vi tri, muc đich, ý nghĩa, yêu c ầu của công tac s ́ ơ chế
......................................................
63
1.1 Mục đích
............................................................................................................................
63
1.2. Ý nghĩa
..............................................................................................................................
63
1.3. Yêu cầu
.............................................................................................................................
64
2. Sơ chế nguyên liệu thực vật tươi
......................................................................................
69
2.1. Rau sử dụng lá
..................................................................................................................
70
2.2. Rau sử dụng thân
..............................................................................................................
70
2.3. Rau sử dụng thân và lá
.....................................................................................................
70
2.4. Rau sử dung qu ̣ ả
...............................................................................................................
71
2.5. Rau sử dụng củ
...............................................................................................................
72
2.6. Rau sử dụng hoa
...............................................................................................................
73
2.7. Rau sử dụng mầm
............................................................................................................
74
3. Các hình dạng cắt thái cơ bản
............................................................................................
74
5
- 3.1. Hình vuông
........................................................................................................................
74
3.2. Hình chữ nhật
...................................................................................................................
74
3.3. Hình thoi
...........................................................................................................................
74
3.4. Hình quân cờ
.....................................................................................................................
75
3.5. Hình con chì
......................................................................................................................
75
3.6. Hình hạt lựu
.....................................................................................................................
75
3.7. Hình móng lợn
..................................................................................................................
75
3.8. Hình chân hương
..............................................................................................................
76
4. Thực hành chế biến các món nem và món nộm
................................................................
76
4.1 Nem cuốn
...........................................................................................................................
76
4.2. Nem rán dưa góp
..............................................................................................................
77
4.3. Nem hải sản
.....................................................................................................................
77
4.4. Cac mon nem khac (Theo mua va theo yêu câu)
́ ́ ́ ̀ ̀ ̀
..............................................................
78
4.5. Nộm thập cẩm
.................................................................................................................
78
4.6. Nộm ngó sen tai lợn
.........................................................................................................
79
4.7. Nộm rau muống
...............................................................................................................
80
4.8. Nộm hoa chuối
.................................................................................................................
80
4.9.Nộm miến tôm thịt
............................................................................................................
81
4.10. Nộm cổ hũ
......................................................................................................................
82
BÀI 4: CHẾ BIẾN CÁC MÓN KHAI VỊ
...............................................................................
84
1. Khái niệm suṕ
......................................................................................................................
84
1.1. Vai trò của súp trong bữa ăn
............................................................................................
84
1.2. Phân loại súp
....................................................................................................................
84
1.3. Thực phẩm có nguồn gốc động vật:
...............................................................................
84
2. Kỹ thuật chế biến súp
.......................................................................................................
85
2.1. Súp trong Consommé
........................................................................................................
85
2.2. Súp trong màu nâu (Consommé Clarifié)
.........................................................................
86
3. Thực hành chế biến các món ăn khai vị
.............................................................................
87
3.1. Dùng gà hạt sen
..............................................................................................................
87
3.2 Dùng lươn
..........................................................................................................................
88
3.3. Các món khai vị khác
.......................................................................................................
89
3.3.1 Dùng thập cẩm
...............................................................................................................
89
3.3.2 Dùng gà cua bể
...............................................................................................................
89
3.3.3 Dùng gà
...........................................................................................................................
90
BÀI 5: CHẾ BIẾN CÁC MÓN CƠM RANG
........................................................................
92
1. Rang trực tiếp
......................................................................................................................
92
1.1. Khái niệm:
.......................................................................................................................
92
1.2. Đặc điểm kỹ thuật:
..........................................................................................................
92
1.3. Yêu cầu sản phẩm:
.........................................................................................................
92
2. Rang gián tiếp
......................................................................................................................
93
2.1 Khái niệm:
.........................................................................................................................
93
2.2. Đặc điểm kỹ thuật
...........................................................................................................
93
2.3. Yêu cầu sản phẩm
...........................................................................................................
93
3.1. Cơm rang thập cẩm
.........................................................................................................
93
3.2. Các món cơm rang khác (Theo yêu cầu của học sinh, sinh viên)
...................................
94
Câu hỏi ôn tập
.........................................................................................................................
94
1.1. Khái niệm
.........................................................................................................................
95
2.2. Kỹ thuật chế biến nước dùng bò, gà
..............................................................................
97
2.3.Yêu cầu sản phẩm:
..........................................................................................................
98
3.3. Các món phở khác
..........................................................................................................
100
6
- 3.6. Các món bún khác (Theo yêu cầu)
.................................................................................
102
Câu hỏi ôn tập
.......................................................................................................................
102
BÀI 7: CHẾ BIẾN CÁC MÓN MỲ
......................................................................................
102
2.Đặc điểm kỹ thuật
.............................................................................................................
103
3.3. Các món mỳ khác (Theo yêu cầu của học sinh sinh viên)
............................................
105
BÀI 8: CHẾ BIẾN CÁC MÓN TỪ THỊT BÒ
......................................................................
105
2.1. Chặt
...............................................................................................................................
106
2.2. Băm
.................................................................................................................................
106
2.3. Đập
.................................................................................................................................
106
3.1. Khái niệm, vai trò, phân loại
.........................................................................................
106
3.2. Đặc tính công dụng của các loại gia vị
.........................................................................
109
3.3.Cách phối hợp nguyên liệu và gia vị
..............................................................................
119
4.4. Chế biến bò bọc mỡ chài nướng
..................................................................................
122
4.6. Thịt bò lúc lắc
.................................................................................................................
123
4.8. Các món bò khác (Theo yêu cầu của học sinh, sinh viên)
............................................
125
BÀI 9: CHẾ BIẾN CÁC MÓN TỪ GIA CẦM
.....................................................................
126
1. Sơ chế gia cầm, thực phẩm thực vật khô
.......................................................................
126
1.1. Sơ chế gia cầm
..............................................................................................................
126
2.3. Các món khác từ chim (Theo yêu cầu thực tế của học sinh, sinh viên)
.......................
131
2.4. Gà tần thuốc bắc
............................................................................................................
131
2.7 Chế biến nộm gà
...........................................................................................................
133
2.9. Các món từ gia cầm khác (theo yêu cầu)
......................................................................
134
BÀI 10: CHẾ BIẾN CÁC MÓN TỪ CÁ
.............................................................
135
1.2. Cá có vẩy không cứng:
..................................................................................................
135
1.3. Cá không có vẩy:
............................................................................................................
135
2.6. Canh cá nấu chua.
...........................................................................................................
139
2.7. Cá song hấp xì dầu
.........................................................................................................
140
2.8. Chả cá bắc kinh
..............................................................................................................
140
2.9. Các món ăn từ cá khác (Theo yêu cầu của học sinh, sinh viên)
...................................
141
4/ Trình bày quy trình chế biến cá nấu chua?
......................................................................
141
5/ Trình bày quy trình chế biến cá song hấp xì dầu?
..........................................................
141
6/ Trình bày quy trình chế biến chả cá bắc kinh?
...............................................................
141
1 BÀI 11: CHẾ BIẾN CÁC MÓN TỪ THỊT LỢN
...............................................................
142
1.1. Lợn thường
.....................................................................................................................
142
1.2. Lợn mán: Sau khi làm sạch lông người ta đem thui bởi lợn mán thường làm các món
như: hấp, xào lăn, chả…
........................................................................................................
142
2.1. Hầm
................................................................................................................................
142
2.2. Nấu canh
.........................................................................................................................
143
BÀI 12: CHẾ BIẾN CÁC MÓN TỪ THỊT DÊ
....................................................................
147
3.1.Hấp:
................................................................................................................................
148
3.2. Thui:
..............................................................................................................................
149
4.4. Chế biến các món dê khác (Theo yêu cầu của học sinh, sinh viên)
.............................
152
BÀI 13: CHẾ BIẾN CÁC MÓN TỪ THỊT THỎ
.................................................................
153
2.1. Lạng
...............................................................................................................................
153
2.2. Khía
.................................................................................................................................
154
BÀI 14: CHẾ BIẾN CÁC MÓN ỐC
.....................................................................................
158
2.1.Khái niệm, mục đích, ý nghĩa, yêu cầu của phối hợp nguyên liệu
..............................
158
2.2. Nguyên tắc của phối hợp nguyên liệu
..........................................................................
160
3.4. Các món ốc khác (theo yêu cầu)
....................................................................................
166
7
- GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN: CHẾ BIẾN MÓN ĂN 1
Tên mô đun: Chế biến món ăn 1
Mãmô đun: MĐ 26
Vị trí, tính chất, ý nghĩa và vai trò của mô đun:
Vị trí: Mô đun Chế biến món ăn được bố trí học sau các môn học, mô đun
chuyên môn nghề.
Tính chất: Là mô đun chuyên môn.
Ý nghĩa và vai trò của mô đun: Là mô đun quan trọng nhất của nghề chế
biến món ăn, cung cấp cho người học những kiến thức cơ bản , kỹ năng thực
hành chế biến món ăn cơ bản.
Mục tiêu của mô đun:
Về kiến thức:
+ Trình bày được quy trình sơ chế nguyên liệu thực phẩm;
+ Trình bày được quy trình cắt thái nguyên liệu thực phẩm;
+ Trình bày được quy trình chế biến món ăn Á cơ bản.
Về kỹ năng:
+ Thực hiện được quy trình sơ chế nguyên liệu thực phẩm;
+ Thực hiện được quy trình cắt thái nguyên liệu thực phẩm;
+ Thực hiện được quy trình chế biến món ăn Á theo đúng trình tự, đảm
bảo thời gian và yêu cầu cảm quan của sản phẩm.
Về năng lực tự chủ và trách nhiệm:
+ Tuân thủ quy trình chế biến, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm;
+ Sử dụng các trang thiết bị trong bếp đảm bảo an toàn cho người và
trang thiết bị.
Nội dung của mô đun:
8
- BÀI 1: TỔNG LUẬN CHẾ BIẾN
Mã bài: CBMA 01
Giới thiệu:
Trang bị cho người học các kiến thức cơ bản về sự biến đổi các chất trong
chế biến món ăn và các phương pháp chế biến.
Mục tiêu:
+ Trình bày được sự biến đổi các chất trong chế biến món ăn,
+ Trình bày được các phương pháp chế biến món ăn,
+ Trình bày được cách lựa chọn và bảo quản nguyên liệu trong chế
biến món ăn;
+ Vận dụng được các phương pháp chế biến món ăn vào thực tế,
+ Vận dụng được cách lựa chọn và bảo quản thực phẩm vào thực tế;
Nội dung chính:
1. Quá trình biến đổi các chất trong chế biến món ăn
1.1 . Sự biến đổi của Protein
Protein (Protit hay đạm) là những đại phân tử được cấu tạo theo nguyên
tắc đa phân tử mà các đơn phân là axit amin. Chúng kết hợp với nhau thành
một mạch dài nhờ các liên kết peptide (gọi là chuỗi polypeptide)
Protein được tạo thành từ các axit amin. Tất cả các protein đều chứa các
nguyên tố C, H, O, N, một lượng nhỏ S, P ngoài ra còn chứa một lượng rất ít
các nguyên tố Fe, Cu, Mg, Zn và C. Trong thành phần Protein có 10 axit amin
cần thiết mà cơ thể người và động vật không thể tự tổng hợp được mà phải
bổ sung cung cấp cho cơ thể qua đường ăn uống. 10 axit amin đógọi là các
axit amin không thể thay thế được.
Protein là hợp chất cao phân tử do các axit amin kết hợp tạo thành và có
cấu trúc vô cùng phức tạp. Bao gồm:
Cấu trúc bậc 1: Các phân tử Protein đều là các Polypetide do hàng chục,
hàng trăm phân tử axit amin kết hợp với nhau bằng liên kết Petit tạo thành.
Liên kết này được tạo thành do liên kết giữa tác dụng của nhóm Cacsboxyl,
Axit amin này với nhóm amin của axit khác.
9
- Cấu trúc bậc 2: Cấu trúc xoắn của Protein nó được tạo bởi liên kết giữa
nhóm CO và NH ở các vòng xoắn kề nhau của cùng một mạch hoặc giữa hai
mạch Polypeptit gần nhau.
Cấu trúc bậc 3: Cấu trúc xoắn của Protein không nằm thẳng thành dạng
đũa mà được cuộn chặt thành hình cầu.
Cấu trúc bận 4: Là do hai hay nhiều tiểu đơn vị có cấu trúc bậc 3 kết
hợp tạo thành .
Dựa vào thành phần hóa học, Protein được chia làm hai nhóm: Protein đơn
giản và Protein phức tạp.
1.1.1. Sự hòa tan của protein
Phần lớn Protein có trong nguyên liệu thực phẩm sử dụng để chế biến
sản phẩm ăn uống là loại Protein hòa tan. Vì vậy trong quá trình nấu nước
dùng, nước canh…một phần protein bị hòa tan vào nước góp phần làm tăng
chất lượng cảm quan và giá trị dinh dưỡng của nước nấu.
Trong quá trình chế biến thực phẩm ăn uống, protein tan nhiều hay tan
ít phụ thuộc vào một số yếu tố sau: bản chất của từng loại protein khác
nhau,nồng độ muối ăn, nồng độ PH của môi trường đun nấu…
Tỷ lệ giữa các nhóm háo nước và ghét nước, sự phân bố của chúng trên
bề mặt phân tử Protein và khả năng kết hợp với nước khác nhau của các
nhóm háo nước quyết định tính tan của Protein khác nhau.
1.1.2. Sự biến tính và đông tụ
Dưới tác dụng của nhiệt Protein bị biến tính lúc đó xảy ra sự sắp xếp
lại các nhóm trong nội tại phân tử Protein, cấu trúc phân tử Protein bị thay
đổi. Sự biến tính này là một quá trình không thuận nghịch.
Tính chất của Protein khi bị biến tính:
Mất tính hoạt động sinh học
Mất khả năng hòa tan trong nước
Mất khả năng kết tinh và các tính chất khác
Biến đổi hình dạng và kích thước phân tử
Dễ bị phân hủy bởi ezim proteaza
Các yếu tố ảnh hưởng đếnProteintrong chế biến:
Nước ngấm vào mạch Polypetidelàm giãn nở Protein các mạch này ra,
lúc này Protein mới có khả năng biến tính.
10
- PH của môi trường nấu: Tại điểm PHi (Điểm đẳng điện) Protein bị
biến tính và đông tụ nhanh dễ dàng hơn. Nếu PH càng xa PHi thì sự đông tụ
càng khó khăn hơn.
Nhiệt độ càng cao thì sự biến tính càng mạnh
Muối ăn nồng độ thấp hoặc đường làm cho tốc độ biến tính và đông
tụ giảm đi.
Các dạng đông tụ thường gặp:
Dạng bông như khi nấu nước dùng thịt, cá Protein đông tụ nổi hoặc
chìm. Khi đông tụ thường kéo theo chất bẩn.
Dạng keo đông như trứng luộc.
Biến tính của Protein dưới tác nhân cơ học.
1.1.3. Bị thủy phân, phân hủy.
Protein dưới tác dụng của axit, kiềm hoặc enzim proteaza bị thủy phân
thành axit amin và các polipeptit tan trong nước có hương vị thơm ngon đặc
trưng và dễ hấp thu. Áp dụng trong chế biến nước mắm, tương, chao.
1.2. Sự biến đổi của Gluxit
Là nhóm hợp chất hữu cơ phổ biến trong nguyên liệu thực phẩm,
Gluxit chiếm một tỷ lệ cao trong nguyên liệu thực phẩm thực vật còn ở
nguyên liệu thưc phẩm động vật hàm lượng Gluxits thấp hơn nhiều. Hàm
lượng Gluxit trong thực phẩm thực vật cũng biến đổi trong một phậm vi
rộng.
Gluxit thuộc nhóm chất dinh dưỡng đặc biệt quan trọng đối với cơ thể
con người và động vật. Các nguyên tố cần tạo nên Gluxit là C, H, O, có công
thức tổng quát là: (CnH2nOn)
Dựa vào thành phần tính chất cấu tạo, người ta chia chúng thành hai
nhóm:
+ Gluxit đơn giản (Monosacarit): Glucoza, fructoza
+ Gluxit phức tạp (Polysacarit): tùy thuộc vào số lượng sacarit có trong
thành phần đưa ra..
Đường là thành phần hóa học quan trọng của nhiều loại rau quả
thường bao gồm Glucoza, Fructoza và Sacaroza. Trong rau quả đường ở trạng
thái hòa tan trong dung dịch tế bào.
11
- Trong phần lớn các loại quả đường là một thành phần quan trọng và
chiếm tỷ lệ tương đối cao
Trong các loại rau hàm lượng đường nói chúng đều thấp và ít quan
trọng hơn. Ở họ đậu hàm lượng đường không nhiều mặc dù hàm lượng
Gluxit cao.
Trong quá trình chế biến một phần đường chứa trong nguyên liệu thực
phẩm sẽ bị biến đổi thường là do bị thủy phân hoặc bị phân giải sâu xa.
1.2.1. Biến đổi do thủy phân Disacarit:
Disacarit là do 2 Monosacarit giống nhau hoặc khác nhau kết hợp với
nhau và một phân tử nước.
Trong quá trình chế biến các sản phẩm ăn uống khác nhau, các
Disacarit đều có thể bị thủy phân bởi các Enzim tương ứng (như trong lên
men bột nhào, muối dưa chua…) hoặc dưới tác động của các axit (như trong
nấu mứt quả, nấu kẹo…). Khi bị thủy phân, một phần tử Disacarit tạo thành
2 Monosacarit.
Ví dụ: Sacaroza Glucoza = Fructoza (đường nghịch đảo), (đường
chuyển hóa)
Thủy phân bởi các enzim: Trong quá trình lên men bột nhào của quá
trình làm bánh và ở thời kỳ đầu khi bắt đầu nướng bánh, Sacaroza và mantoza
trong bột bị thủy phân do tác dụng của Enzim tương ứng. Ngoài ra một phần
tinh bột cũng có thể bị thủy phân và góp phần hình thành nên một lượng
Mantoza.
Mantoza 2 phân tử Glucoza (mantoza)
Sacaroza Glucoza + Fructoza (Sacaraza)
Thủy phân bởi axit.
+ Xảy ra trong quá trình chế biến nước quả, sấy quả, nấu kẹo. Đường
chuyển hóa tạo thành, sự có mặt của các axit ngăn ngừa lại sự kết tinh của
đường. Trong rau quả hàm lượng axit có khác nhau nên người ta cho thêm
một số axit thực phẩm để kích thích quá trình thủy phẩn bởi đường do axit.
+ Khả năng thủy phân của từng Sacaroza bởi axit phụ thuộc vào nhiều
yếu tố khác nhau.
Độ PH càng thấp thì sự thủy phân càng mạnh. Các axit khác nhau cũng
có ảnh hưởng khác nhau tới sự thủy phân của đường.
12
- Nhiệt độ đun nấu: Nhiệt độ càng cao thì sự chuyển hóa Sacaroza xảy
ra càng mạnh.
Thời gian đun nấu: Thời gian chuyển hóa càng dài thì sự chuyển hóa
càng nhiều. Trong một số loại rau hầm lượng axit thấp thì không có sự thủy
phaancua đường như: Cà chua, củ cải đường.
1.2.2 Biến đổi của đường
Xảy ra khi lên men bột nhào và ở giai đoạn bắt đầu nướng bánh, xảy
ra khi muối chua rau quả, nấu đường, làm bánh…và khi chế biến nhiệt các
loại thực phẩm có chứa đường khử và các axit amin. Sự phân giải của đường
là do sự lên men, do sự tạo thành cacramen dưới tác động của nhiệt độ cao
hoặc do có quá trình tạo thành tự phản ứng Melanoidin.
* Biến đổi do đường bị lên men trong quá trình nhào bột làm bánh.
Nảy sinh khí của bột nhào được xác định bằng khả năng tạo thành
một lượng khí CO2, khả năng này trước hết phụ thuộc vào sự hoạt động của
Enzim và vào lượng đường có trong bột. Tuy nhiên lượng đường trong bột
thường không nhiều, do đó quá trình kéo dài không lâu. Nhưng ở các giai đoạn
tiếp theo, nhờ Enzim Amilaza phân giải tinh bột tạo thành Mantoza. Sau đó
Mantoza cũng ảnh hưởng đến chất lượng cảm quan của bánh
Glucoza và Fructoza bị phân giải sâu xa, một phần các loại đường này
được tạo bởi do sự phân giải Sacaroza và mantoza.
Như vậy trong quá trình nhào bột, ủ bột bên cạnh rượu Etylic, khí
Cacsbonic còn có cả axit lactic và nhiều sản phẩm phụ khác được tạo thành .
Nếu quá trình này xảy ra quá mạnh sẽ làm bánh bị chua .
Độ xốp của bánh được tạo thành do khả năng giữ khí của bột nhào có
Gluten quyết định. Khí CO2 được hình thành tạo nên nhiều túi khí làm cho thể
tích của khí tăng dần. Khi bánh được đem nướng hoặc hấp, dưới tác động
của nhiệt độ cao khí CO2 giãn nở thêm ra cho đến khi khung của bánh được
hình thành thì thể tích của bánh sẽ không thay đổi.
Quá trình lên men khi nhào và ủ bột bánh phụ thuộc nhiều yếu tố ảnh
hưởng, ảnh hưởng điều kiện của quá trình lên men là nhiệt độ 30 400oC độ
ẩm 75 85 %. Thời gian 45’ ÷ 60’, độ PH từ 4÷6.
* Lên men trong quá trình muối chua rau quả.
13
- Quá trình lên men trong chế biến muối chua rau quả là quá trình lên
men lactic nhờ hoạt động của một số lượng vi khuẩn va nấm men. Ngoài sự
lên men lactic là chủ yếu còn một số quá trình lên men khác nữa như lên men
axetic, lên men rượu nhẹ.
Quá trình lên men khi muối chua rau quả có 3 thời kỳ:
+ Thời kỳ thứ nhất: Do muối ăn gây áp suất thẩm thấu lớn nên đường
và các chất dinh dưỡng khác có trong nguyên liệu khuếch tán vào nước khi đó
các vi sinh vật latic và một số vi sinh vật khác bắt đầu hoạt động.
+ Thời kỳ thứ hai: Vi khuẩn latic phát triển mạnh và axit lactic được
tích tụ nhiều, PH của môi trường giảm xuống tới 3 3,5, phần lớn các vi
khuẩn gây thối đều bị ức chế. Điều kiện tốt nhất để vi khuẩn lactic hoạt
động tốt nhất trong giai đoạn này là 200oC.
+ Thời kỳ thứ ba: Khi lượng axit lactic được tích lũy cao trong sản
phẩm thì vi khuẩn lactic cũng bị ức chế. Các loại nấm mốc bắt đầu phát triển
mạnh, phân hủy axit lactic làm cho nồng độ axit lactic giảm dần. Để hạn chế
quá trình này người ta phải bảo quản sản phẩm ở nhiệt độ thấp 240oC.
Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình muối chua rau quả.
+ Nồng độ muối ăn: Nồng độ muối ăn cao có khả năng ức chế sự hoạt
động của nhiều loại vi khuẩn, kể cả vi khuẩn lactic. Do đó nồng độ muối ăn
cần hợp lý để vi khuẩn lactic hoạt động được và làm giảm phần nào sự hoạt
động của các vi khuẩn khác. Trong chế biến khi cần muối chua nhanh không
cần bảo quản sản phẩm lâu ngày, người ta thường dùng nồng độ muối ăn
tương đối thấp để tạo điều kiện lên men lactic được nhanh. Nhưng trong
trường hợp cần bảo quản sản phẩm lâu ngày người ta cần dùng nồng độ
muối ăn cao 810%. Trong điều kiện này vi khuẩn lactic phát triển rất chậm
và khó khăn. Tuy nhiên nồng độ muối ăn sẽ giảm do một lượng nước bị tách
ra khỏi rau củ.
+ Hàm lượng đường: Đường là nguyên liệu để hình thành axit lactic đối
với những nguyên liệu có hàm lượng đường thấp người ta phải bổ sung
lượng đường từ bên ngoài vào.
+ PH của môi trường: Vi khuẩn lactic có khả năng chịu được môi
trường axit tương đối cao hơn nhiều so với nhiều loại vi khuẩn khác. Do đó
14
- trong quá trình muối chua rau quả người ta cần tăng nhanh độ chua của môi
trường để ức chế hoạt động của các loại vi sinh vật gây hại.
+ Nồng độ axit lactic 0,5% bắt đầu ức chế hoạt động của nhiều loại vi
khuẩn có hại tới quá trình lên men. Nhưng nếu nồng độ từ 12% thì môi
trường sẽ hoạt động của vi khuẩn latic. Riêng nấm mốc có thể phát triển
được ở môi trường axit cao hơn nên axit lactic được tạo thành không thể hạn
chế được sự phát triển của nấm mốc nhưng nấm mốc chỉ phát triển trong
điều kiện hiếu khí còn vi khuẩn lactic phát triển mạnh ở điều kiện yếm khí.
+ Vi sinh vật : Vi sinh vật tham gia vào quá trình muối chua là những vi
sinh vật có trong tự nhiên. Do đó cần có biện pháp kỹ thuật để duy trì sự hoạt
đông của hệ sinh vật lactic và loại bỏ các hệ vi sinh vật có hại. Cách đơn
giản nhất là rửa nguyên liệu trước khi muối. Trong thực tế người ta lấy nước
dưa cũ để làm môi trường cho quá trình lên men mới dẫn đến làm dưa chóng
chua. Nhưng trong nước dưa cũ hay có mặt một số loại vi sinh vật không cần
thiết như các loại vi sinh vật này có khả năng phân hủy các axit hữu cơ làm
cho PH của môi trường tăng lên tạo điều kiện cho các vi khuẩn khác hoạt
động.
+ Nhiệt độ: Nhiệt độ của quá trình lên men chua rau quả có ảnh hưởng
trực tiếp tới thực phẩm lên men và độ chua của sản phẩm. Thường sử dụng
nhiệt độ 15250C. Nếu nhiệt độ cao thì lại tạo điều kiện cho vi sinh vật khác
hoạt động
+ Oxy của không khí là yếu tố quan trọng cho sự phát triển của nấm
mốc – nhân tố chính của sự suy giảm chất lượng sản phẩm muối chua. Do đó
nhằm duy trì chất lượng sản phẩm muối chua, người ta thực hiện muối chua
chân không.
+ Muối ăn: Nếu ở tỷ lệ thấp 0,1% thì hoạt động của nấm men tăng lên
rõ rệt, nhưng nếu tỷ lệ muối quá cao thì sẽ kìm hãm sự phát triển của các tế
bào lên men và quá trình lên men của rượu.
+ Đường: với một lượng nhỏ thì quá trình lên men được đẩy mạnh
nhưng nếu quá nhiều đường trong bột thì quá trình lên men bị ức chế.
+ Vitamin: vitamin B1 có tác dụng kích thích sự phát triển của tế bào
men làm tăng khả năng tạo khí.
15
- * Biến đổi do đường tạo thành caramen: Dưới tác dụng của nhiệt độ
cao, đường có thể mất nước tạo thành một hỗn hợp sản phẩm có tên gọi là
caramen có màu hung nâu, vị đắng. Bên cạnh đó một số đường bị mất nước
tạo thành aldehyt tạo ra mùi đặc trưng .
* Biến đổi do đường tạo thành melanoidin: Đường khử là các chất tạo
thành sau khi các phân tử đường bị mất các phân tử nước phản ứng với các
axit amin tạo ra melanoidin có màu vàng hoặc nâu đen
1.2.3 Biến đổi của tinh bột trong chế biến
Tinh bột là thành phần quan trọng chủ yếu trong lương thực: gạo, mì,
sắn…Tinh bột tồn tại trong các nguyên liệu thực phẩm dưới dạng hạt. Hạt
tinh bột trong mỗi loại nguyên liệu thực phẩm đều có hình dạng đặc trưng
riêng.
Tinh bột được tạo thành từ hai cấu tử amiloza và amilopectin cả hai
cấu tử này đều do các đơn vị glucoza tạo nên nhưng chúng hoàn toàn khác
nhau về kích thước, câu trúc phân tử, tình chất lý hóa.
Những biến đổi của tinh bột xảy ra trong quá trình chế biến.
1.2.3.1 Biến đổi do hiện tượng tinh bột tạo thành hồ
Trong quá trình đun nóng ướt các sản phẩm ăn uống có chứa tinh bột
đều xảy ra hiện tượng tinh bột tạo thành hồ tinh bột và khi tăng đến một
khoảng nhất định nào đó ta được dung dịch kết dính gọi là hồ tinh bột. Nhiệt
độ mà ở đó tinh bột chuyển thành hồ gọi là hóa hồ của tinh bột .
Đun nóng hòa tinh bột vào nước được dung dịch huyền phù đến một
nhiệt độ nhất định 50÷60oCnước bắt đầu xâm nhập vào bên trong các hạt tinh
bột , hòa tan một lượng nhất định amiloza, amilopectin trong tinh bột vào
nước nấu. Các hạt tinh bột trương nở và thể tích tăng rõ rệt .
Trạng thái huyền phù bắt đầu dần dần chuyển sang thành hồ và có độ
nhớt rất lớn. Sự chuyển thành hồ không ở một nhiệt độ nhất định mà là ở
một khoảng nhiệt độ.
Nếu muốn hóa hồ các hạt tinh bột có trong nguyên liệu cần phải tiến
hành đun nấu ở nhiệt độ cao hơn vì trong tổ chức của nguyên liệu ngoài các
chất như đường, protein và một số chất khác có tác dụng che trở cho hạt tinh
bột bên trong.
16
- Nồng độ của dung dịch huyền phù tinh bột cũng có ảnh hưởng phần
nào tới nhiệt độ hóa hồ, khi tăng nồng độ tinh bột thì nhiệt độ hóa hồ tăng lên
.
Sự có mặt của muối ăn, đường cũng làm nhiệt độ hóa hồ của tinh bột
tăng lên.
Các loại đường khác nhau cũng có ảnh hưởng khác nhau tới nhiệt độ
hóa hồ.
Nếu tiếp tục nâng cao nhiệt độ trên nhiệt độ hóa hồ sẽ làm cho cấu tạo
ban đầu của các hạt tinh bột bị phá vỡ mạnh hơn. Thể tích những hạt tinh bột
tăng lên hàng chục lần tạo thành những bong bóng và nước ở môi trường bên
ngoài bị giảm đi rất nhiều. Khi đó độ nhớt của hồ tinh bột giảm đi.
Trong quá trình chế biến nhiệt các sản phẩm ăn uống có chứa nhiều
tinh bột, người ta thấy hàm lượng chất tan trong nước tăng lên, chủ yếu là sự
hòa tan của amiloza và sự pectin hóa của amiloqectin. Nếu lượng nước càng
lớn thì lượng chất hòa tan càng tăng.
Nếu bảo quản sản phẩm ăn uống có tinh bột ở trạng thái đã tạo hồ
trong điều kiện nguội, lạnh và thời gian dài thì hàm lượng chất hòa tan sẽ
giảm dần. Đó là hiện tượng thoái hóa của hồ tinh bột làm cho chất lượng
cảm quan sản phẩm bị giảm sút.
1.2.3.2 Biến đổi do hiện tượng hồ tinh bột bị thủy phân bởi enzim
Hiện tượng này xảy ra trong quá trình lên men bột nhào, giai đoạn đầu
khi nướng bánh. Dưới tác dụng của enzeim amiloza, tinh bột trong nguyên
liệu sẽ bị thủy phân tạo thành các sản phẩm như mantoza, glucoza, dextrin
Amilaza là một nhóm enzim có khả năng thủy phân của tinh bột và các
sản phẩm trung gian của sự thủy phân này. Trong quá trình thủy phân tinh bột
có sự tham gia của nhiều loại amilaza khác nhau, mỗi loại tác động vào tinh
bột khác nhau.
Trong chế biến bánh ở giai đoạn nhào bột sự thủy phân tinh bột bởi
enzim đã bắt đầu xảy ra. Mức độ thủy phân của tinh bột phụ thuộc vào rất
nhiều yếu tố như chủng loại enzim, số lượng và sự hoạt động của enzim,
nhiệt độ và thời gian nhào ủ, kích thước của hạt tinh bột.
Nếu sự thủy phân tinh bột xảy ra quá mạnh trong thời gian ngắn thì sẽ
làm tích tụ một lượng lớn dextrin làm cho ruột bánh bị trắc và ỉu.
17
- Trong thời gian nướng bánh, quá trình thủy phân tinh bột vẫn diễn ra
mạnh. Do nhiệt độ thích hợp với sự phát triển của enzim và tinh bột đã được
hồ hóa nên enzim tác động thuận lợi
1.2.4 Biến đổi của protopectin trong chế biến
Protopectin là một polysacarit không hòa tan trong nước lạnh nó là
thành phần cơ bản của tấm trung gian liên kết các tế bào với nhau. Đặc biệt
có nhiều trong quả xanh, chúng gắn chặt các tế bào với nhau làm cho rau quả
có độ cứng nhất định.
Trong quá trình quả chín, dưới tác động của axit hữu cơ có trong quả
hoặc dưới tác dụng của enzim protopectinaza (có sẵn trong quả), protopectin
cũng bị chuyển thành pectin hòa tan và hòa tan trong dung dịch tế bào. Do đó
làm cho quả mềm khi chín.
Trong quá trình đun nấu rau quả, protopectin cũng bị chuyển thành
pectin hòa tan phân tử lượng của các pectin khác nhau, phụ thuộc vào nguồn
gốc của chúng.
Những biến đổi của protopectin trong quá trình chế biến.
+ Trong quá trình chế biến rau quả bằng phương pháp đun nóng ướt,
protopectin trong thành tế bào thực phẩm thực vật dần dần bị phân giải thành
pectin hòa tan nhưng một phần pectin cũng bị phân hủy bởi nhiệt.
+ Sự phân giải protopectintrong quá trình đun nấu thực phẩm sẽ làm
cho sự gắn bó giữa các tế bào của nguyên liệu thực phẩm bị suy yếu đi rất
nhiều và do đó thực phẩm mềm ra. Quá trình này phụ thuộc vào một số yếu
tố .
+ Ảnh hưởng của nhiệt độ và thời gian đun nấu, thời gian đun càng dài,
nhiệt độ càng cao thì nguyên liệu càng dễ mềm. Tuy nhiên nếu duy trì ở nhiệt
độ quá thấp thì không thể đạt được độ mềm cần thiết.
+ Ảnh hưởng của PH môi trường nấu: Mỗi loại nguyên liệu có hàm
lượng pectin tạo thành nhiều nhất ở môi trường PH nhất định.
+ Ảnh hưởng của, một số thành phần hóa học trong nguyên liệu thực
phẩm. Ở họ đậu nếu một số thành phần hóa học trong nguyên liệu thực
phẩm cao và ngược lại, nếu hàm lượng chất pectin thấp sẽ làm cho đậu khó
nhừ.
18
- Ngoài ba yếu tố trên, độ cứng của nước nấu ảnh hưởng đến quá trình
nấu nhừ của nguyên liệu. Tuy nhiên trong thực tế chế biến các sản phẩm ăn
uống cũng có trường hợp cần nâng cao rắn chắc của sản phẩm (như đóng
hộp cà chua, mứt cà muối chua) người ta thường cho thêm muối caxi trong
một giới hạn nhất định nhỏ hơn hoặc bằng 0,026% tính ra canxi.
Pectin hòa tan và ứng dụng trong chế biến:
+ Pectin hòa tan là chất không kết tinh, màu trắng, không mùi vị , hòa
tan tốt trong nước và tạo keo, dễ bị kết tủa khi tác dụng với các ion kim loại.
+ Khả năng tạo đông tốt nhất là khi dung dịch pectin hòa tan ở nồng độ
thấp khoảng 11,5%. Với sự có mặt của đường 60 – 65%, axit hữu cơ loãng
PH: 3,2 3,4. Tính chất tạo keo đông của pectin hòa tan được ứng dụng nhiều
trong chế biến mứt kẹo, nước quả đông.
+ Khả năng tạo keo đông của pectin hòa tan phụ thuộc vào một số yếu
tố như: nguồn thu nhận, phân tử lượng của pectin, trạng thái của nguyên liệu
(quá xanh hay quá chín) hàm lượng pectin trong nguyên liệu có khả năng tạo
đông.
Vì vậy trong chế biến các sản phẩm quả tạo đông, người ta phải dùng
quả chín làm nguyên liệu chế biến mà không sử dụng loại quả chưa chín
hoặc quá chín.
1.3. Sự biến đổi của Lipit
Chất béo là loại Lipit điển hình đơn giản nhất nó là este của glixerin và
axit béo có phân tử lượng lớn vì vậy được gọi là Glixerit.
Chất béo sử dụng trong ăn uống có nguồn gốc động vật hoặc thực vật
và có trạng thái đặc hoặc lỏng. Trong chất béo còn có các chất như;
photphatit, sắc tố, vitamin….chiếm một lượng không lớn nhưng chúng là
nguyên nhân gây ra sự biến đổi về màu săc và mùi vị.
Người ta chia làm hai loại chất béo: chất béo hỗn hợp và chất béo đơn
giản:
- Chất béo đơn giản là những este của rượu Glixerin và một loại axit
béo cao phân tử.
Chất béo hỗn hợp được tạo nên từ glixerin và các gốc axit béo cao phân
tử.
19
- Trong tự nhiên chất béo đơn giản rất ít. Chủ yếu nó tồn tại ở dạng chất
béo hỗn hợp.
1.3.1 Biến đổi trong quá trình đun nấu
Trong quá trình nấu các loại nguyên liệu thực phẩm, chất béo trong
nguyên liệu sẽ dần dần bị nóng chảy và chuyển dịch một phần vào nước
nấu. Lượng chất béo được tách ra khỏi nguyên liệu trong quá trình nấu
thường thường khác nhau khá nhiều nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: loại
nguyên liệu, thời gian đun nấu.
Chất béo sau khi tách khỏi nguyên liệu, phần lớn sẽ tập hợp lại trên
mặt nước và chỉ có một phần nhỏ bị nhũ tương hóa.
Nhũ tương là những hệ đồng nhất gồm hai chất lỏng không hòa tan lẫn
nhau, trong đó một chất lỏng ở dạng rất nhỏ phân bố trong chất lỏng kia. Sự
nhũ tương hóa của chất béo làm cho giá trị cảm quan của nước dùng bị giảm
sút, nước vẩn đục, vị không ngon. Nhũ tương hóa của chất béo trong lòng
nước sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình thủy phân chất béo tạo thành
rượu Glixerin và các axit béo tự do dẫn đến ảnh hưởng đến vị của nước.
Mức độ nhũ tương hóa của chất béo phụ thuộc trực tiếp của cường độ
sôi của nước nấu và tương quan tỷ lệ giữa lượng nước và lượng nguyên liệu
đun nấu.
Nếu các loại súp, xốt và các món ăn hỗn hợp nhiều loại thực phẩm, sự
biến đổi chất béo còn chịu sự tác động của một số chất hòa tan vào nước
nấu. Các chất này làm tăng tốc độ phân giải của chất béo.
1.3.2. Biến đổi trong quá trình rán
1.3.2.1. Biến đổi về khối lượng.
Quá trình hút chất béo của sản phẩm:Các sản phẩm khác nhau đun rán
trong cùng một loại chất béo sẽ hấp thụ chất béo không giống nhau, do nó
phù thuộc vào lượng nước chứa trong nguyên liệu. Sự bốc hơi của nước sẽ
cản trở sự thấm dầu, mỡ vào thực phẩm. Đối với các sản phẩm chứa nhiều
tinh bột thì trong quá trình rán chúng hút chất béo với tỷ lệ tương đối cao do
tinh bột hút nước để hóa hồ nên nước tách ra khỏi thực phẩm không mạnh,
không nhiều, chất béo ngấm vào thực phẩm mạnh hơn, dễ dàng hơn. Đối với
tinh bột đã hồ hóa hút một lượng chất béo nhiều hơn so với những trường
hợp rán những sản phẩm đó nhưng tinh bột đang ở dạng sống. Do nước kết
20
nguon tai.lieu . vn