Ebook Hình họa trong đào tạo mỹ thuật: Phần 2 - ĐH Mỹ Thuật Việt Nam

HÌNH HOÏA NGHIEÂN CÖÙU TRONG MOÁI QUAN HEÄ VÔÙI ÑAØO TAÏO CHUYEÂN KHOA TS. Hoïa syõ Nguyeãn Nghóa Phöông ình hoïa nghieân cöùu laø moät trong nhöõng phöông tieän cô baûn trong vieäc mieâu taû vaø nhaän thöùc theá giôùi baèng ngheä thuaät taïo hình. Vôùi söï hoã trôï cuûa hình hoaï chuùng ta coù theå nghieân cöùu con ngöôøi vaø thieân nhieân. Hình hoïa giuùp chuùng ta bieåu hieän nhöõng yù töôûng vaø boá cuïc ñaõ nung naáu trong quaù trình saùng taïo taùc phaåm myõ thuaät coù hình. Caùc hoaï syõ, nhaø ñieâu khaéc, thaäm chí kieán truùc sö ñeàu caàn moät quaù trình taäp luyeän veõ hình hoaï moät caùch nghieâm tuùc, chaët cheõ vaø phuø hôïp. Sôû höõu moät kieán thöùc vaø tay ngheà chuyeân nghieäp veà hình hoïa laø ñoâi caùnh cho nhöõng chuyeán bay cuûa caûm xuùc vaø oùc töôûng töôïng trong saùng taùc myõ thuaät. Ñoù laø ñieàu kieän quan troïng vaø heát söùc caàn thieát ñeå phaùt trieån nhöõng yù töôûng taïo hình ñoäc ñaùo, baát ngôø. Nhöõng ñieàu treân theå hieän vai troø vaø yù nghóa cuûa nghieân cöùu hình hoaï töø tónh vaät ñeán phong caûnh vaø maãu ngöôøi soáng trong caùc kieåu thöùc ngheä thuaät troïng hình keå töø thôøi kyø Phuïc Höng1 Ñoái vôùi ngheä thuaät Tröøu töôïng hay moät soá hình thöùc ñöông ñaïi thì vaán ñeà hình hoïa nghieân cöùu coù theå ñöôïc 138 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 139 nhìn töø goùc ñoä khaùc. Trong phaïm vi chuyeân ñeà veà vaán ñeà hình hoïa trong tröôøng myõ thuaät (theo moâ hình truyeàn thoáng), baøi vieát naøy ñöôïc giôùi haïn hình hoïa ñoái vôùi ngheä thuaät coù hình vaø taäp trung vaøo moái quan heä giöõa phöông phaùp, quy trình thöïc hieän hình hoïa nghieân cöùu vôùi muïc tieâu ñaøo taïo chuyeân khoa myõ thuaät. Lieäu chuùng ta coù neân ñaët caâu hoûi raèng, ñoái vôùi moãi chuyeân khoa ñaøo taïo myõ thuaät (hoäi hoïa, ñieâu khaéc hay ñoà hoïa) coù caàn moät caùch tieáp caän hình hoïa rieâng, phuø hôïp khoâng? Caâu hoûi naøy coù theå khoâng coøn toàn taïi ôû nhöõng nôi naøo ñoù ngoaøi bieân giôùi Vieät Nam. Nhöng duø sao thì moïi caâu hoûi ít nhieàu ñeàu boå ích trong baát kyø lónh vöïc lao ñoäng naøo cuûa con ngöôøi. Vôùi khoa hoïc, söï nghi vaán, hoaøi nghi laø phaàn khoâng theå thieáu vaø chuùng luoân ñoùng vai troø ñoäng löïc, chaát xuùc taùc cho saùng taïo vaø ñoåi môùi. Trong giaùo duïc-ñaøo taïo cuõng vaäy. Veõ hình hoïa nghieân cöùu laø phaàn quan troïng trong heä thoáng ñaøo taïo ôû caùc tröôøng myõ thuaät theo moâ hình truyeàn thoáng. Muïc ñích cuûa boä moân naøy laø hoã trôï saùng taùc taùc phaåm myõ thuaät hoaøn chænh, trong ñoù naém baét caáu truùc cuûa ñoái töôïng, dieãn bieán taâm lyù cuûa con ngöôøi trong töông quan khoâng gian vaø reøn luyeän kyõ naêng ngheà nghieäp laø hai phaàn cô baûn, chính yeáu nhaát. Ñöông nhieân trong boä moân naøy luoân coù hai phöông phaùp laø nghieân cöùu hình hoïa ñen-traéng vaø nghieân cöùu hình hoïa maøu. Reøn luyeän kyõ naêng vaø taïo döïng thoùi quen haønh vi ngheà nghieäp cho moät hoïa syõ töông lai caàn moät quaù trình daøi. Trong khi ñoù chöông trình hoïc hình hoïa nghieân cöùu ôû caùc tröôøng myõ thuaät truyeàn thoáng luoân chieám moät thôøi löôïng lôùn, keùo daøi gaàn heát khoaù hoïc 5 naêm hoaëc 6 naêm. Ñaây laø ñieàu kieän toát vaø raát phuø hôïp ñeå thöïc hieän muïc tieâu taïo döïng kinh nghieäm saùng taùc, kyõ naêng vaø thoùi quen haønh vi ngheà nghieäp cho hoïa syõ chuyeân nghieäp töông lai. Saùng taùc tranh ñoà hoïa, ñaëc bieät laø tranh in, ñoàng nghóa vôùi quaù 140 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät trình lao ñoäng khoa hoïc, ñoâi khi raát nghieâm ngaët beân caïnh vieäc duy trì söï höng phaán, caûm xuùc bay boång cuûa hoïa syõ. Ñeå hoaøn thieän kyõ naêng thöïc hieän troïn veïn quaù trình ñoù thì ngoaøi caûm xuùc ngheä syõ, khaû naêng saùng taïo thì ñöùc tính caån troïng, kieân trì, ñaàu oùc toå chöùc coâng vieäc moät caùch khoa hoïc laø nhöõng yeâu caàu haøng ñaàu. Nhöõng yeáu toá ñoù, tröø khi laø baûn tính caù nhaân, lieäu coù reøn luyeän ñöôïc? Baèng thôøi gian vaø phöông phaùp hôïp lyù trong thöïc hieän heä thoáng caùc baøi taäp luyeän hình hoïa ôû tröôøng thì caâu traû lôøi tích cöïc laø khaû dó. Phöông phaùp hôïp lyù coù theå coù nhieàu, nhöng löïa choïn moät quy trình vaø nhöõng chaát lieäu, kyõ thuaät ñuùng seõ laø ñieàu kieän tieân quyeát cuûa moät keát quaû toát ñeïp. Ñeå hieåu cô baûn ngoân ngöõ ñoà hoïa, ñeå naém baét nhöõng kyõ naêng neàn taûng theå hieän taùc phaåm ñoà hoïa taïo hình thì kyõ thuaät veõ chì trong nghieân cöùu hình hoïa ñen traéng laø phöông tieän lyù töôûng. Vaäy than thì sao? Than cuõng laø chaát lieäu veõ treân giaáy vaø kyõ thuaät veõ than ñöôïc xem laø moät trong caùc kyõ thuaät ñoà hoïa. Nhöng khaùc, thaäm chí ngöôïc laïi vôùi chì (keå caû chì than), than raát deã vaø nhanh chuyeån neùt thaønh maûng saéc ñoä ñaäm nhaït gôïi khoái meàm maïi vaø aûo giaùc khoâng gian chieàu saâu cuï theå mang nhieàu tính chaát cuûa hoäi hoïa. Veõ chì ñoøi hoûi khaû naêng toå chöùc neùt, luyeän tính kieân trì; khaû naêng nhaän thöùc, khai thaùc veû ñeïp cuûa giaáy vaø caùch öùng xöû vôùi töøng loaïi giaáy (trong khi veõ than coù theå veõ nhanh, maïnh, di nhoeø laøm trieät tieâu söï hieän dieän cuûa maøu giaáy). Ñeán ñaây caàn nhaán maïnh raèng, giaáy laø chaát lieäu neàn chính cuûa tranh ñoà hoïa, chính noù xaùc ñònh söï khaùc bieät cuûa ngheä thuaät naøy vôùi hoäi hoïa. Ñeå moät böùc veõ chì “saïch seõ” veà kyõ thuaät, toaùt leân thaåm myõ ñaëc thuø cuûa chaát lieäu thì phaûi tuaân thuû kyõ thuaät veõ nghieâm ngaët laø ñi töø traéng ñeán ñen, töø saùng ñeán ñaäm. Veõ than coù theå ñi töø saùng ñeán ñaäm hay ngöôïc laïi, gioáng nhö khi veõ sôn daàu hay chaát lieäu töông ñoàng, ngöôøi veõ coù theå “naën” hình baèng caùch queät ñi, boâi laïi vaø tuyø höùng duøng maøu saùng hay ñaäm tröôùc ñeàu khoâng aûnh höôûng ñeán keát quaû cuoái cuøng cuõng nhö veû ñeïp chaát lieäu. Theå hieän taùc phaåm ñoà hoïa thoâng thöôøng phaûi ñi töø traéng cuûa giaáy. Trong moät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 141 böùc tranh ñoà hoaï veõ tay vieäc taåy xoaù hay veõ ñi veõ laïi nhieàu moät phaàn naøo ñoù ñeàu laøm giaûm hoaëc maát giaù trò cuûa noù. Moät neùt möïc, chì saùp bò ñi “nhaàm choã” treân giaáy hay baûn ñaù laø khoâng theå cöùu vaõn. Khi khaéc tranh, moät neùt khaéc sai treân baûn kim loaïi, goã hay cao su khoâng theå laøm laïi. Tinh thaàn taäp trung, caûm giaùc chính xaùc, ñöùc tính caån troïng cuûa hoaï syõ ñoà hoïa caàn ñöôïc luyeän reøn ngay töø khi hoïc ngheà vaø baèng phöông phaùp ñuùng ñaén ôû nôi ñaøo taïo. Taïi moät soá tröôøng myõ thuaät ôû chaâu AÂu, sinh vieân hoïc ñoà hoïa ñöôïc luyeän hình hoïa theo chöông trình rieâng, nhaèm xaây döïng nhöõng kieán thöùc vaø kyõ naêng thöïc haønh ñaëc thuø cuûa chuyeân ngaønh. Sau khi traûi qua nhöõng böôùc ñaàu veà nguyeân lyù theå hieän hình hoïa nghieân cöùu, sinh vieân tieán haønh caùc baøi cheùp hình hoïa caùc boä phaän treân ñaàu ngöôøi töø maãu tranh khaéc neùt. Tieáp theo laø phaàn veõ nhaèm luyeän ñoä chuaån xaùc cuûa maét, caûm giaùc veà tyû leä vaø tích luyõ kinh nghieäm dieãn khoái trong khoâng gian. Taát caû chæ ñöôïc theå hieän baèng kyõ thuaät veõ buùt chì. ÔÛ giai ñoaïn cuoái cuûa phaàn nghieân cöùu hình hoaï ngöôøi hoïc ñöôïc höôùng daãn luyeän khaû naêng quan saùt vaø theå hieän nhanh, chuaån xaùc caùc saéc thaùi chuyeån ñoäng cuûa maãu, tinh thaàn bieåu caûm cuûa maãu baèng kyõ thuaät veõ neùt vieàn laø chính. Trong phaàn naøy chaát lieäu söû duïng laø caùc hoaï phaåm khoù taåy xoaù nhö san-ghin, möïc. Giai ñoaïn naøy ñöa yeâu caàu theå hieän chính xaùc veà caáu truùc giaûi phaãu cô theå ngöôøi veà thöù yeáu. Noù taäp trung naâng cao tính caån troïng vaø kyõ naêng ñaët neùt chính xaùc, coù toå chöùc treân khuoân khoå giaáy; naâng cao kinh nghieäm naém baét, theå hieän nhöõng ñaëc tính bieåu hieän cuûa neùt cho ngöôøi hoïc. Qua ñaây chuùng ta thaáy raèng, song song vôùi söï phöùc taïp daàn cuûa maãu veõ thì yeâu caàu veà caùch tieáp caän maãu cuõng nhö kyõ naêng theå hieän cuõng cao daàn, tieäm caän daàn vôùi moät taùc phaåm ñoà hoïa ñoäc laäp, trong quaù trình nghieân cöùu hình hoaï cuûa sinh vieân. Trong nghieân cöùu hình hoïa ôû khoa Ñoà hoaï khoâng khuyeán khích duøng than veõ ôû hai giai ñoaïn ñaàu (chæ duøng buùt chì vì, xeùt ôû khía caïnh hình thuø beân ngoaøi, ñaàu buùt chì raát gaàn vôùi ñaàu nhoïn saéc cuûa dao khaéc, ñieàu khieån chì thaønh thuïc giuùp khaéc 142 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät tranh soáng ñoäng vaø saéc xaûo hôn, xöû lyù chi tieát toát hôn) vaø duøng taåy ôû giai ñoaïn cuoái. Vaø ñeán ñaây, neáu ai nghó ngöôøi vieát coù yù so saùnh hôn keùm giöõa kyõ thuaät veõ chì (hay caùc chaát lieäu töông ñoàng) vaø than thì thaät söï laø moät hieåu laàm ñaùng tieác. Nhöõng toång keát treân chæ duy nhaát nhaèm muïc ñích chung vì söï hôïp lyù hoaù trong gaén keát vieäc daïy vaø hoïc hình hoaï vôùi ñaøo taïo chuyeân khoa ôû tröôøng myõ thuaät. Ñöông nhieân, trong hình hoïa coù phöông phaùp veõ ñen traéng vaø phöông phaùp veõ maøu. Trong ngheä thuaät hoïc hieän ñaïi, caùc taùc phaåm theå hieän baèng maøu nöôùc, phaán maøu vaø guaùt ñöôïc xem xeùt ôû phaàn ngheä thuaät ñoà hoïa, maëc duø coøn yù kieán cho raèng chuùng cuõng coù theå laø taùc phaåm hoäi hoïa bôûi chuùng coù maøu, ngoân ngöõ cuûa chuùng khoâng haún laø neùt maø chuû yeáu laø maûng, noù khoâng höôùng ñeán söï töông phaûn ñoà hoïa maø laø toång hoaø maøu saéc. Tuy nhieân, veà kyõ thuaät thì phaán maøu ñöôïc veõ theo caùch gaïch choàng lôùp tuyeán tính nhö kyõ thuaät veõ chì. Ñieåm caên baûn ñeå xaùc ñònh tranh maøu nöôùc thuoäc ngheä thuaät ñoà hoïa naèm ôû neàn giaáy vaø kyõ thuaät veõ theo loái nhuoäm giaáy baèng maøu saéc cuûa maøu nöôùc. Nghóa laø noù khoâng höôùng tôùi tính ñaäm ñaëc cuûa maûng maøu nhö sôn daàu hay acrylic, maø bieåu hieän tính trong suoát cuûa caùc lôùp maøu ñaët choàng nhau trong söï toân troïng tính phaùt quang cuûa giaáy. Khi laøm vieäc vôùi maøu nöôùc thì öùng xöû vôùi giaáy laø ñieàu quan troïng, möùc ñoä hieåu giaáy tyû leä thuaän vôùi hieäu quaû thaåm myõ cuûa böùc tranh. Kyõ thuaät taïo ñaäm nhaït baèng maøu nöôùc mang ñaày ñuû nhöõng ñaëc tröng cuûa kyõ thuaät veõ tranh ñoà hoaï vaø laøm tranh khaéc – theo trình töï moät chieàu töø saùng ñeán ñaäm. Phöông phaùp taïo maøu thöù yeáu baèng caùch ñaët choàng caùc maøu goác (coù ñoä trong nhaát ñònh) treân giaáy cuûa kyõ thuaät veõ maøu nöôùc vaø kyõ thuaät in maøu trong tranh in laø gioáng nhau. Qua nhöõng lieân keát vöøa neâu, maø chuû yeáu laø moái quan heä höõu cô vôùi giaáy, coù theå thaáy maøu nöôùc thuoäc caùc chaát lieäu vaø kyõ thuaät ñoà hoïa hay ít ra cuõng mang nhieàu tính chaát ñoà hoaï hôn. Xuaát phaùt töø neàn taûng treân trong quan nieäm veà chaát lieäu vaø kyõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 143 veõ maøu nöôùc, nhieàu cô sôû ñaøo taïo myõ thuaät treân theá giôùi ñöa maøu nöôùc thaønh moät chaát lieäu theå hieän hình hoïa nghieân cöùu, ñaëc bieät ñoù laø chaát lieäu baét buoäc, ñoâi khi laø duy nhaát ñoái vôùi caùc sinh vieân hoïc ñoà hoïa. Hôn nöõa, hình hoïa maøu nöôùc voán ñaõ coù lòch söû laâu ñôøi cuûa mình. Töø cuoái thôøi Trung Coå, ñaëc bieät töø thôøi Phuïc höng ôû chaâu AÂu, maøu nöôùc ñaõ laø chaát lieäu ñeå ñieåm maøu cho nhöõng hình hoïa hay hình aûnh minh hoaï veõ neùt baèng “ngoøi buùt” loâng vuõ. Töø ñoù baét ñaàu truyeàn thoáng veõ hình baèng maøu nöôùc - tieàn thaân cuûa hình hoïa maøu nöôùc theo nghóa hieän ñaïi. Vaãn naèm trong caùc nhieäm vuï muïc tieâu reøn luyeän kyõ naêng vaø thaùi ñoä ngheà nghieäp cho hoïa syõ ñoà hoaï töông lai, kyõ thuaät veõ maøu nöôùc xaây döïng taâm lyù caån troïng, ñöùc tính kieân trì vaø nhöõng kinh nghieäm hieåu bieát veà chaát neàn (giaáy) trong saùng taùc taùc phaåm ñoà hoïa. Maøu nöôùc, cuõng nhö caùc loaïi möïc, khoâng theå taåy xoaù khi ñaõ ñöôïc “nhuoäm” vaøo giaáy. Trong thöïc hieän moät böùc hình hoaï nghieân cöùu baèng maøu nöôùc, ngöôøi veõ phaûi tónh taâm, tuaân thuû caùc böôùc ñaët maøu moät caùch chính xaùc, khaét khe vaø theo traät töï maøu saùng tröôùc, maøu ñaäm sau, phaûi ñaûm baûo maët giaáy khoâng traày xöôùc. Neáu laøm khaùc ñi böùc hình hoïa seõ khoâng ñaït veû ñeïp caàn thieát cuûa noù vaø cuûa chaát lieäu. Quy trình hoaøn thaønh böùc hình hoaï nhö vaäy raát gaàn vôùi caùc böôùc cheá baûn vaø in tranh khaéc. Beân caïnh ñoù quaù trình tieáp xuùc, xöû lyù caùc ñoä khoâ, aåm cuûa nhieàu loaïi giaáy khaùc nhau laø con ñöôøng tích luyõ kinh nghieäm toát nhaát cho vieäc laøm chuû caùc loaïi giaáy vaø khai thaùc veû ñeïp cuûa chuùng trong saùng taùc tranh in. Ngheä thuaät ñoà hoïa noùi chung vaø ñoà hoaï taïo hình noùi rieâng laø ngheä thuaät treân giaáy. Thaåm myõ cuûa ngheä thuaät ñoà hoïa taïo hình bieåu hieän qua ngoân ngöõ cuûa ñöôøng neùt, chaám, maûng töông phaûn. Taùc phaåm ñoà hoïa taïo hình, ñaëc bieät laø tranh in khaéc laø keát quaû cuûa quaù trình saùng taùc giaøu caûm xuùc vaø yù töôûng song haønh vôùi quaù trình lao ñoäng kieân trì, caån troïng theo töøng böôùc nghieâm ngaët. Nhöõng rung ñoäng taâm hoàn, nhöõng yù töôûng ñoäc ñaùo thuoäc veà rieâng moãi ngheä syõ. Nhöõng nguyeân taéc, ñöùc tính vaø kyõ naêng 144 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät ngheà nghieäp thuoäc veà chuaån möïc phoå bieán ñoøi hoûi phaûi coù ôû moãi hoïa syõ, laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå trôû thaønh moät ngöôøi chuyeân nghieäp trong saùng taùc ñoà hoïa. Chuùng caàn vaø phaûi ñöôïc xaây döïng, reøn luyeän ngay töø thôøi kyø hình thaønh nhaân caùch ngöôøi hoïa syõ – thôøi kyø hoïc ôû tröôøng. Beân caïnh moät soá baøi hoïc khaùc, hình hoïa, vôùi chöùc naêng laø moân hoïc cô baûn vaø chieám nhieàu thôøi gian nhaát, vôùi phöông phaùp daïy vaø hoïc phuø hôïp, seõ trôû thaønh “loø luyeän” toát ñeå “reøn ñuùc” nhöõng yeáu toá taïo neân moät hoïa syõ chuyeân khoa chuyeân nghieäp. N.N.P Chuù thích: 1. Moân hoïc hình hoaï nghieân cöùu raát phoå bieán ôû caùc tröôøng myõ thuaät treân theá giôùi coù chöông trình ñaøo taïo theo moâ hình truyeàn thoáng ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng kieán thöùc vaø quan nieäm myõ hoïc haøn laâm chaâu AÂu maø söï khôûi xöôùng cuûa chuùng ñöôïc ñaùnh daáu töø thôøi kyø Phuïc höng. Chính vì vaäy hình hoïa nghieân cöùu ñöôïc ñeà caäp ôû baøi naøy laø daïng hình hoïa mang tính haøn laâm. Baøi töôïng loät da naêm thöù I, cuûa Vuõ Huy Thoâng Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 145 NHÖÕNG BAÁT CAÄP TRONG VIEÄC DAÏY HÌNH HOAÏ ÔÛ VIEÄT NAM ThS. Hoïa syõ Phaïm Bình Chöông oäi hoïa Vieät Nam trong nhöõng naêm qua tuy coù nhöõng böôùc chuyeån quan troïng, song nhìn toång theå trong moái quan heä vôùi khu vöïc vaø theá giôùi, chuùng ta khoâng theå phuû nhaän ñöôïc söï yeáu keùm nhaát ñònh maø baát cöù ai cuõng thaáy ñöôïc, ñoù laø chuû ñeà ngheøo naøn, caáu truùc loûng leûo, khoâng gian thieáu chieàu saâu vaø ñaëc bieät laø yeáu toá hình (form) thöôøng khoâng ñöôïc chuù troïng. Ñaõ ñeán luùc khoâng theå laáy caùi goïi laø baûn saéc, hay baûn tính ñeå bieän hoä cho nhöõng yeáu keùm naøy, ñoâi khi nguy hieåm hôn, moät soá ngöôøi coøn ngoä nhaän ñaây laø nhöõng “ñieåm maïnh” cuûa hoäi hoïa Vieät Nam. Neân nhôù raèng trong caùc thaønh toá taïo hình, hình laø yeáu toá bieåu ñaït tö duy, yù töôûng, coøn caùi maø chuùng ta töï haøo veà ñieåm maïnh cuûa mình laø maøu ñeïp hay buùt phaùp khoaùng ñaït chæ chieám khoâng quaù 30% söï thaønh coâng cuûa moät böùc tranh. (Chuùng chæ laø nhöõng thaønh toá bieåu ñaït tình caûm hoaëc trang trí maø thoâi). Vaäy taïi sao ngöôøi Vieät Nam laïi khoâng gioûi veà hình? Moân hình hoïa, moân hoïc chính veà khaû naêng taïo hình cuûa chuùng ta hoïc ñöôïc ñaøo taïo nhö theá naøo? Noù coù phaûi moân quyeát ñònh ñeå hoïc veõ chính xaùc? 146 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 147 ... - tailieumienphi.vn