Xem mẫu
- Độc đáo mặt nạ Cơ Tu
- Nghệ thuật tạo hình của người Cơ Tu rất đồ sộ, nổi bật nhất
là các tác phẩm điêu khắc gỗ; trong đó, loại hình mang đậm
dấu ấn nghệ thuật nguyên thủy của tộc người chính là những
chiếc mặt nạ bằng gỗ...
Truyền thuyết
Cũng như một số tộc người khác ở vùng Trường Sơn - Tây
Nguyên, mặt nạ xuất hiện từ rất lâu đời, là dụng cụ mang
chất tín ngưỡng, ma thuật của người Cơ Tu thường được các
chiến binh xưa dùng trong chiến đấu. Nhiều ý kiến cho rằng
những chiếc mặt nạ kỳ lạ ấy có liên quan đến tục săn đầu
người, một tập tục khá rùng rợn từng tồn tại ở một số tộc
người. Le Pichon khẳng định trong tác phẩm “Những người
săn máu” rằng: “Mặt nạ chính là biến thể của đầu người mà
người Cơ Tu vẫn thường treo ngày xưa”. Sau này, mặt nạ trở
thành một vật phẩm trang trí không thể thiếu ở các nhà làng
(gươl) và dùng trong các lễ hội dân gian.
- Một số mặt nạ gỗ. Ảnh: TẤN VỊNH
Người Cơ Tu đục đẽo, chạm trổ những chiếc mặt nạ từ một
đoạn cây gỗ có chiều rộng từ 20 - 25cm, chiều dài từ 30 -
35cm. Sáng tạo một chiếc mặt nạ cho đúng chất, thể hiện
được “cái hồn” của nó là công việc rất khó, không phải nghệ
nhân nào cũng làm được. Chỉ có các nghệ nhân lão luyện, thợ
điêu khắc tài giỏi nhất mới làm được mặt nạ. Trong suốt thời
gian làm mặt nạ, người thợ đó phải vào rừng một mình, tìm
một nơi kín đáo để làm và khi hoàn thành tác phẩm mới được
về nhà. Từ những bộ phận chính trên mặt nạ như mắt, mũi,
miệng đến những chi tiết khác như trán, má, cằm... được cách
điệu với đường nét tạo hình hết sức thô sơ. Chỉ với một
đường khoét lõm ở đuôi mắt, một đường cong trên má đủ để
thể hiện được tính cách của chiếc mặt nạ: hung dữ hay hiền
- lành. Mặt nạ của người Cơ Tu có sắc thái riêng trong tạo
dáng và chạm trổ, kết hợp nhuần nhuyễn giữa tài nghệ gọt
đẽo và sử dụng sắc màu. Trắng, đỏ, đen là những màu chính,
thường dùng trong hội họa truyền thống của tộc người và
cũng là sắc màu cơ bản thể hiện trên mặt nạ. Tùy theo tính
cách của mỗi chiếc mặt nạ mà nghệ nhân có cách phối màu,
tô vẽ riêng nhằm tạo ra nhiều khuôn mặt với nét đặc trưng,
biểu cảm khác nhau.
Độc đáo
Hiện vật dân tộc học
Ngày nay, hiếm có nghệ nhân Cơ Tu nào sáng tạo tác phẩm
mặt nạ gỗ nên ít tìm thấy được, chỉ còn lại rải rác một số ở
thôn bản vùng cao thuộc huyện Tây Giang, Nam Giang.
Chúng là hiện vật dân tộc học mà người chơi cổ vật thích
được sở hữu trong bộ sưu tập của mình. Bảo tàng Dân tộc
học Việt Nam, Bảo tàng Đà Nẵng, Bảo tàng Quảng Nam đã
sưu tầm, lưu giữ và trưng bày nhiều mặt nạ gỗ xưa cổ, giới
- thiệu nét độc đáo, lạ mắt nhất trong di sản văn hóa tộc người
Cơ Tu.
Có thể chia mặt nạ gỗ người Cơ Tu thành hai dạng hình cơ
bản: loại dữ và hiền lành. Mặt nạ thể hiện tính cách hung dữ
thường có hình dạng dị tướng, hai chiếc sừng nhọn trên đầu,
lười thè ra, nhe ra những chiếc răng nanh nhọn hoắc, mắt trợn
trừng…, trước đây được các chiến binh dùng trong các cuộc
chiến đấu với kẻ thù. Ở dạng mặt nạ này, người Cơ Tu sử
dụng thuật tô vẽ màu sắc để làm nên cá tính của người hung
ác. Thông qua mặt nạ gỗ, người Cơ Tu xây dựng cho mình
hình tượng đặc trưng phản ánh chân dung, gương mặt của
người hung ác. Họ tin rằng khuôn mặt đó là hiện thân của
những kẻ ác, kẻ sẽ gieo rắc tai họa cho đối thủ. Nó xuất phát
từ trí tưởng tượng và quan niệm rằng người tàn ác, kẻ xấu là
khuôn mặt không giống con người bình thường mà mang
dung mạo, chân tướng của quái vật, cần phải tránh xa.
- Đối lập với mặt nạ dữ là dạng mặt nạ hiền. Dù cho trong
những đường nét gọt đẽo có sự cách điệu, nhưng chung quy
loại này khi nhìn vào thấy hiện rõ nét thân thiện, gần gũi như
chính những người thân, ruột thịt xung quanh. Để tạo ra
khuôn mặt hiền, người ta không tô vẽ nhiều màu sắc mà đục
đẽo một cách chân phương, mềm mại, mang dấu ấn của
những gương mặt ánh lên nét nhân từ, tươi vui, gần gũi. Loại
mặt này là hiện thân của những yếu tố tích cực, mang lại
niềm thương yêu, tin cậy.
Qua hai loại mặt nạ trên cho thấy, người Cơ Tu luôn tin rằng
có sự tồn tại giữa kẻ ác - người hiền, như hai mặt đối lập của
cuộc sống. Mặt nạ gỗ không phải là vật vô tri vô giác mà
phản ánh tâm tưởng của đồng bào muốn vươn tới cuộc sống
thiện lành, xóa bỏ, ngăn chặn điều dữ ác, tai ương. Mặt nạ gỗ
vốn trước đây là một trong những vũ khí trang bị khi chiến
đấu với kẻ thù, sau này trở thành vật phẩm trong lễ hội văn
hóa của tộc người. Chúng được xem như là vật phẩm liên
- quan đến thần linh, được cất giữ ở nơi trang trọng trong nhà
gươl và chỉ sử dụng trong các lễ hội có liên quan đến thần
linh. Người ta làm mặt nạ rời, buộc dây để đeo trên mặt, hóa
trang, tham gia nhảy múa trong lễ hội hoặc gắn vào cây cột
cái hay cột con của gươl. Mặt nạ gỗ có dung mạo hung ác
thường được bố trí bên cạnh các bức tượng quái vật như Đăm
Mahiêng và Ajêh. Chúng làm cho ngôi nhà làng thêm nét bí
ẩn, linh thiêng. Gươl thuộc quần thể kiến trúc nhà ở cổ truyền
huyện Tây Giang là nơi còn nhiều mặt nạ gỗ, là bảo tàng tác
phẩm điêu khắc Cơ Tu.
nguon tai.lieu . vn
