Xem mẫu
- DINH DƯ NG NGƯ I CAO TU I
M C TIÊU
Sau khi h c xong bài này, sinh viên có th :
1. Phân tích ư c m i liên quan gi a dinh dư ng và s thay i trong cơ th ngư i
cao tu i.
2. Trình bày ư c các khuy n ngh v cách ăn u ng và dinh dư ng i v i ngư i cao
tu i.
N I DUNG
1. I CƯƠNG
Cho t i nay v n còn thi u m t nh nghĩa y v tu i già. Có th g i ngư i
già hay ngư i cao tu i là nh ng ngư i mà kh năng ch c ph n cơ th suy gi m d n t i
gi m rõ r t kh năng lao ng trí óc và chân tay cùng v i các bi u hi n bên ngoài. Hi n
nay khái ni m tu i già ho c ngư i cao tu i ư c ngh s d ng i v i nh ng ngư i
trên 65 tu i.
Khi con ngư i bư c vào tu i già s xu t hi n nh ng thay i sinh lý nh hư ng
n nhu c u dinh dư ng. Trư c ây, ngư i ta quy chung nhu c u dinh dư ng khuy n
ngh cho ngư i già vào cùng m c dành cho thanh niên và ngư i trung tu i. Tuy nhiên,
i u này không h p lý vì khi tu i già s xu t hi n nh ng thay i v c u t o cơ th và
ch c năng sinh lý nh hư ng n nhu c u dinh dư ng. Tiêu hóa là m t ch c năng r t
quan tr ng liên quan ch t ch t i dinh dư ng. Trong s ngư i trên 70 tu i, c 3 ngư i
thì có 1 ngư i gi m ti t d ch acid d dày, làm nh hư ng n s h p thu vitamin B12,
folic acid, calci, s t và k m, góp ph n gây thi u các ch t dinh dư ng ó. T l viêm teo
d dày tăng lên khi tu i càng cao, có th n 50% trong s ngư i tu i 80. Như v y
ngư i có tu i bư c sang m t tr ng thái sinh lý không gi ng các giai o n trư c trong
cu c i. Do ó, m t ch dinh dư ng và rèn luy n thích h p s góp ph n quan tr ng
duy trì và nâng cao s c kh e i tư ng quan tr ng này.
2. DINH DƯ NG VÀ CÁC THAY I CƠ TH NGƯ I CAO TU I
2.1. R i lo n chuy n hóa cơ b n và chuy n hóa glucoza có th x y ra do kh i cơ
b p gi m
C u t o k h i cơ b p c a cơ th thay i nhanh chóng khi tu i càng cao lên. Hình 1
minh h a kh i n c gi m theo nhóm tu i. ph n sau th i kỳ mãn kinh và ngư i già
trên 80 tu i thì nh ng thay i này di n ra nhanh hơn. Kh i cơ gi m d n n s linh
ho t và s c kh e c a ngư i già gi m, ngư i già thư ng m t cân b ng và d ngã.
76
- Träng l−îng khèi c¬ (kg) gi¶m theo tuæi
30
25
20
45-54
15 55-64
65-78
10
5
0
Nam N÷
Hình 1. Kh i lư ng cơ gi m theo tu i c nam và n (Theo Frontera, 1991)
Kh i cơ b p gi m nhanh hơn kh i th t khi tu i tăng lên. Thư ng thì trư c năm
60 tu i, kh i cơ có t c gi m u 5%/mư i năm, sau 60 tu i gi m nhanh hơn
10%/mư i năm.
Kh i cơ có vai trò ch c năng quan tr ng, liên quan ch t ch v i ch c năng h cơ
và s linh ho t. S c b n c a t t c các nhóm cơ gi m khi tu i tăng lên. M c dù s c
m nh c a ph n không b ng nam gi i, nhưng s khác bi t này không áng k khi
i u ch nh kh i cơ. Kh i lư ng kh i cơ c a cơ th có vai trò chuy n hoá quan tr ng
b i vì cơ xương là nơi chuy n hoá glucoza l n nh t và kh i cơ có liên quan n s
dung n p glucoze. Vì th , vi c duy trì kh i cơ là i m then ch t b o v s c kho
ngư i già.
Th d c có vai trò quan tr ng trong vi c xác nh c u t o cơ th và ch c năng
cơ. Luy n t p là cách t t nh t ch ng l i s n ng b ng, duy trì ư c kh i cơ, do ó có
kh năng ngăn ch n hay th m chí o l n nh ng nh hư ng x u do l i s ng ít v n ng
gây ra. Ngoài ra, n u duy trì hay làm tăng kh i n c b ng th d c, thì có th gi v ng
m c năng lư ng và dinh dư ng ăn vào, gi t l chuy n hoá cơ b n không thay i
nhi u khi tu i tăng lên.
2.2. Nhu c u năng lư ng gi m
Nhu c u năng lư ng gi m kho ng 100 kcal trong 10 năm t l thu n v i s gi m
c a kh i mô n c d n n nh ng thay i trên. M c năng lư ng ăn vào c a ngư i già
thư ng th p. M c năng lư ng ăn vào gi m kéo theo s thi u h t các vi ch t dinh
dư ng so v i nhu c u. Vì v y, ngư i có tu i c n ăn ch ăn giàu ch t dinh dư ng. So
77
- v i thanh niên, ngư i già khó có th i u ch nh l i s cân b ng v năng lư ng sau
nh ng giai o n có m c năng lư ng ăn vào th p ho c cao. Do v y khi m c b nh h
không ư c ăn năng lư ng và r t khó h i ph c. Sau khi kh i b nh, ăn vào tr l i
m c calo như trư c thì ph i tăng d n lư ng th c ph m thích h p và giàu dinh dư ng.
Ngư i già nên ăn thêm u n các b a ph nh hơn là tăng kh u ph n c a b a ăn
chính.
2.3. Dinh dư ng và quá trình gi m kh i xương
ngư i cao tu i, quá trình t ng h p vitamin D da gi m trong khi lư ng
vitamin D ăn vào không . ng th i, do th i gian ti p xúc v i n ng ngư i cao tu i
gi m d n n loãng xương và tăng nguy cơ gãy xương. Các m c 25-hydroxyvitamin D
trong huy t thanh – ch s lâm sàng t t nh t v s vitamin D – gi m khi tu i tăng
lên; ch s này thư ng th p vào mùa ông và mùa xuân. M t s nghiên c u g n ây
trên ngư i già cho th y b sung vitamin D và calci có tác d ng ngăn ch n gãy xương,
bao g m c gãy xương ùi. i v i ngư i cao tu i, t p th d c u n giúp ngăn ch n
quá trình thoái hoá xương.
2.4. Dinh dư ng và áp ng mi n d ch gi m
Theo d n năm tháng c a cu c i, kích thư c c a m t s t ch c mi n d ch d n
d n nh i. Ngay khi còn là tr em thì tuy n V.A ã b t u teo và n tu i thanh niên
tuy n giáp cũng b t u bé d n, ng th i ch c năng mi n d ch gi m. Ăn u ng kém i
làm cho kh u ph n nghèo ch t béo cũng nh hư ng n h th ng mi n d ch. M t khác,
các acid béo chưa no t lipid kh u ph n là ti n ch t c a m t nhóm ch t sinh h c có vai
trò quan tr ng trong h mi n d ch (g i chung là eicosanoids bao g m prosta-glandins,
thromboxan và leukotrienes) cung c p cho cơ th b h n ch . Ch c năng mi n d ch
limpho T gi m d n khi tu i i con ngư i ta cao lên do interleukin II s n xu t không
, ph n ng c a t bào mi n d ch do ó kém linh ho t. Thi u h t vitamin B6 cũng làm
vi c s n sinh ra interleukin II gi m, khi có vitamin B6 thì m c interleukin II tr l i
bình thư ng. Thi u k m, thi u magie làm suy gi m ch c năng c a limpho T. Vì v y,
suy dinh dư ng protein, thi u k m, thi u vitamin B6 và ch ăn thi u ch t ch ng ôxy
hoá - thư ng hay x y ra ngư i già - u có th gây nh hư ng b t l i n ch c năng
c a h th ng mi n d ch. Ch ăn u ng h p lý có th ngăn ch n ư c s suy gi m
ch c năng mi n d ch có liên quan n tu i như trên. Ngoài ra, b sung các vitamin và
khoáng ch t cho ngư i già cũng c i thi n ch c năng c a t bào b ch huy t
(lymphocyte) và có tác d ng ch ng nhi m khu n.
2.5. Dinh dư ng và h tim m ch ngư i cao tu i
Hàm lư ng cholesterol cao trong huy t thanh có liên quan áng k t i s phát
tri n b nh tim m ch, c bi t là lư ng LDL-cholesterol (trái ngư c v i HDL-
cholesterol). Ch ăn có nhi u ch t béo (th t m , bơ ...) là m t trong các nguyên nhân
chính làm tăng LDL-cholesterol song các r i lo n chuy n hóa như v y c l p x y ra
khi tu i tăng lên cũng d g p. Ngoài ra, còn k n homocysteine, m t d n xu t c a
78
- chuy n hoá acid amin methionin (tăng lên t t khi v già) có th làm tăng nguy cơ
m c b nh tim m ch, t qu và b nh m ch ngo i vi (peripheral occlusive vascular
disease). Các m c homocysteine trong máu liên quan ngư c chi u v i folate, các
vitamin B12 và B6 trong ch ăn. M c homocysteine cao m t ph n là do thi u
vitamin ngay m c ti n lâm sàng. Tình tr ng thi u vitamin B12 có th liên quan n
viêm teo d dày, teo thoái hoá s n xương và càng làm gi m h p thu vitamin B12 t th c
ăn.
2.6. Dinh dư ng và ch c năng nh n th c ngư i cao tu i
Các ch t dinh dư ng ư c ăn vào có tác d ng khá nh y c m i v i h th n
kinh trung ương; ng th i h th n kinh cũng có tác ng rõ r t n lư ng th c ăn
ngư i ta tiêu th . Nhi u nghiên c u ã ch ng minh r ng ch c năng kh u giác và v
giác gi m xu ng ngư i già, i u này có th gây nh hư ng n hành vi ăn u ng.
Ngư i ta ã bi t m t s các ch t dinh dư ng c n thi t b o m cho h th n
kinh trung ương duy trì ch c năng c a nó (b ng 2). Thi u vitamin và khoáng ch t ngay
m c ti n lâm sàng cũng có th góp ph n làm gi m kh năng nh n th c c a ngư i già.
Th nghi m cho th y ngư i già có m c vitamin trong máu th p thì i m ki m tra trí
nh và tư duy tr u tư ng th p hơn so v i ngư i có m c vitamin huy t thanh bình
thư ng.
B ng 1. Các nh hư ng lên h th n kinh do thi u vitamin:
nh hư ng
Vitamin
Vitamin B1 B nh tê phù, h i ch ng Wernicke-Korsakoff
(thiamin)
Vitamin B3 (niacin) B nh penlagrơ, ch ng ãng trí
Pantothenic acid Thoái hoá c t s ng
Vitamin B6 B nh th n kinh ngo i vi, ch ng co gi t
Folate Tính d b kích thích, th l c suy như c
Vitamin B12 B nh th n kinh ngo i vi, ch ng m t trí
Vitamin E Thoái hoá ti u não (spinocerebellar), peripheral
axonopathy
2.7. Dinh dư ng và th l c ngư i cao tu i
ngư i già, th l c kém là m t suy gi m ch c năng ph bi n nh t. Kho ng 1/2
s ngư i già tu i t 75 n 80 b gi m th l c do b nh c nhân m t (cataract). Ngày
càng có nhi u b ng ch ng cho th y r ng dinh dư ng h p lý có th làm ch m phát tri n
b nh c nhân m t. Các ch t có tác d ng ch ng ôxy hoá (các vitamin C, E và beta-
79
- carotene) xung quanh thu tinh th là các ch t b o v , có kh năng ngăn ch n ư c
b nh c nhân m t.
3. KHUY N NGH V CÁCH ĂN U NG VÀ DINH DƯ NG I V I NGƯ I
CAO TU I
3.1. Nguyên t c chung v ăn u ng c a ngư i cao tu i
V cơ b n, ch ăn cho ngư i già không khác v i các khuy n ngh v ăn u ng
cho ngư i tu i trung niên, nhưng c n chú ý r ng ngư i già l i có nguy cơ cao v thi u
m t s ch t dinh dư ng. Do ó, t t c các ch ăn y u cung c p năng lư ng,
protein, xơ, calci, các vitamin D, B12, B6 và folate. Trư c ây, ngư i ta khuy n ngh
chung cho nhóm tu i t 50 tu i tr lên, nhưng hi n nay không còn phù h p n a. Vi c
duy trì m t ch ăn có ch t dinh dư ng nhưng l i ít calo là r t khó, và ây chính
là lý do gi i thích vì sao ngư i nhi u tu i hơn c n duy trì ho t ng th l c m c v a
ph i, và nh ng ngư i ít v n ng nên có phương pháp tăng m c tiêu hao năng lư ng
m t cách thích h p.
Gi m m c ăn: Nhu c u năng lư ng c a ngư i có tu i gi m i cho nên c n chú ý
-
gi m lư ng th c ăn so v i th i tr . Chú ý theo dõi cân n ng, không nên vư t quá
cân n ng nên có. Tránh ăn quá no, c bi t khi có b nh h tim m ch: C n chú ý
ăn u ng i u trong nh ng ngày l , t t.
Gi m ư ng , mu i, th c ăn toan (th t, th c ăn ng v t), ch ăn thiên v ki m
-
Ăn th c ăn m m và nên có món canh trong b a ăn vì tuy n nư c b t và hàm răng
-
c a ngư i nhi u tu i ho t ng kém
3.2. Các lưu ý v ăn u ng c a ngư i cao tu i
Trong b a ăn chung và b a ăn c a ngư i nhi u tu i c n có các món như sau:
- Ăn h n h p giàu m béo: Ăn thêm u, l c, v ng, cá và th y s n, u ph và u
các lo i. Các ch t này có nhi u ch t m, ch t d u, trong ó có m t lo i acid béo
không no là acid linoleic r t quan tr ng trong vi c phòng ch ng tăng cholesterol.
Ngư i nhi u tu i nên ăn nhi u món ăn t u tương như u ph , tương, s a u
nành, tào ph .
- Ăn nhi u rau tươi, qu chín, món salat: Là ngu n vitamin, ch t khoáng cho cơ th
và ây là các th c ph m giàu ch t ch ng oxy hóa. Ch ăn nhi u ch t xơ r t quan
tr ng v i ngư i cao tu i vì ngư i cao tu i d b táo bón.
- u ng: Ngư i nhi u tu i nên h n ch dùng rư u. Nên u ng nư c hoa qu thư ng
xuyên.
- Nh ng ngư i già m c b nh m n tính liên quan n ăn u ng (ti u ư ng, béo phì,
tăng huy t áp) nên có ch ăn nh và thích h p theo l i khuyên c a các chuyên
gia dinh dư ng.
80
- - Nh ng ngư i già ang dùng thu c thì nên có ch ăn riêng gi m thi u ph n
ng gi a thu c và th c ăn.
3.3. B sung vi ch t dinh dư ng và ch t khoáng ngư i già
Trong m t s trư ng h p khi c n thi t, vi c b sung có th d a vào k t qu xét
nghi m và theo ch nh c a th y thu c, c bi t là v i li u lư ng l n và i v i nh ng
ngư i không th ăn các ch t dinh dư ng t b a ăn (ch ng h n ngư i ăn kiêng). Hi n
chưa có m t quy nh chung v vi c s d ng các lo i b sung vitamin nhưng ã có s
i u ch nh v b sung trong các trư ng h p sau (có ch nh c a th y thu c): Vitamin
D trong kho ng 5-10 µg/ngày i v i ngư i già nhà ho c vi n dư ng lão không
ti p xúc v i ánh n ng m t tr i; calci trong kho ng 400-800 mg/ngày i v i nh ng
ngư i không th tăng ngu n calci t ch ăn, c bi t là nh ng ngư i không s d ng
các s n ph m s a, và vitamin B12 m c 1,5 µg/ngày i v i nh ng ngư i ph u thu t
d dày hay viêm teo d dày – làm c n tr vi c h p thu B12 t th c ăn.
3.4. Ho t ng th l c
i u quan tr ng ti p t c duy trì s c b n c a kh i cơ. T p th d c u n và
v n ng h p lý làm cho ngư i cao tu i s ng khoái, m nh kh e, t tin, tăng kh năng
trí l c và th l c. Các chuyên gia dinh dư ng, ngư i làm công tác xã h i và i ngũ
c ng tác viên y t nên là nh ng ngư i tiên phong v chăm sóc s c kho cho ngư i già.
4. CHÍNH SÁCH Y T VÀ XÃ H I I V I NGƯ I GIÀ
Ngư i già không th tránh kh i s suy gi m s c kho . V i ch ăn và l i s ng
h p lý su t c cu c i, con ngư i có th duy trì cu c s ng năng ng và kho m nh
cho n tu i 70. Ngay c nh ng ngư i m c b nh m n tính và tàn t t cũng u có th
nâng cao s c kho và ch t lư ng cu c s ng n u t h ho c nh ng ngư i chăm sóc h
tuân theo nh ng khuy n ngh v ch ăn giàu dinh dư ng, t p th d c thư ng xuyên,
hít th không khí trong lành, ti p xúc v i ánh n ng m t tr i. Th c hi n các chăm sóc y
t mà ngư i cao tu i có th ti p c n ư c cũng là m t thành t r t quan tr ng.
i v i Vi t nam, xu hư ng tăng tu i th rõ r t ã t ra nh ng v n l nv
chăm sóc ngư i cao tu i h có m t cu c s ng v i ch t lư ng t t hơn, ti p t c óng
góp trí tu và kinh nghi m c a mình vào s nghi p xây d ng t nư c. Ngư i cao tu i
là tài s n quý c a xã h i nên nhà nư c c n có các chính sách xã h i. Hi n nay, chúng ta
th c hi n chương trình hành ng qu c t chăm sóc ngư i cao tu i (chương trình dài
h n n 2025) ã ư c Liên h p qu c khuy n cáo g m 6 m c: S c kh e và ăn u ng,
nhà và môi trư ng, gia ình, b o tr xã h i, l i t c và vi c làm, giáo d c. Như v y,
s c kh e và ăn u ng là m t n i dung r t quan tr ng trong chăm sóc ngư i cao tu i -
i u mà nhà nư c và ngành y t Vi t nam ang có nhi u c g ng gi i quy t.
81
- TÀI LI U THAM KH O
1. Hoàng Tích M nh, Hà Huy Khôi, (1977), V sinh dinh dư ng và v sinh th c ph m,
NXB Y h c, Hà n i.
2. Hà Huy Khôi, (2002), Dinh dư ng d phòng các b nh m n tính. NXBYH, Hà n i.
3. Ph m Khuê, (1999), Chăm sóc s c kh e ngư i cao tu i t i c ng ng. NXBYH, Hà
n i.
4. Vi n B o v SK ngư i cao tu i (1993). M t s lý lu n và th c ti n v lão khoa xã
h i.
5. Barbara A Browman and R Russell, (2001), Edited Present knowledge in Nutrition.
8th edition, ILSI Press, Washington, DC.
82
nguon tai.lieu . vn
