Xem mẫu
- Các công đoạn chính của công nghệ
sơn mài
Có thể nói công nghệ sơn mài chỉ có nguyên lý chung nhưng khác biệt
trong kinh nghiệm, kỹ thuật của từng cá nhân, từng gia đình cũng như nó
được biến đổi kỹ thuật làm tranh khác với làm tượng , lại khác với trang
trí đồ vật, sơn phủ hoàng kim... Có thể chia làm một số công đoạn chính
sau: bó hom vóc, trang trí, mài và đánh bóng.
Bó hom vóc
Việc hom bó cốt gỗ (đồ vật cần sơn) ngày xưa thường được người làm sử
dụng giấy bả, loại giấy chế từ gỗ dó nên rất dai, có độ bền vững hơn vải.
Cách bó hom vóc được tiến hành như sau: dùng đất phù sa (ngày nay
người thợ có thể dùng bột đá) trộn sơn ta giã nhuyễn cùng giấy bản rồi
hom, chít các vết rạn nứt của tấm gỗ. Mỗi lớp sơn lại lót một lớp giấy
(hoặc vải màn) sau đó còn phải đục mộng mang cá để cài và gắn sơn cho
các nẹp gỗ ngang ở sau tấm vóc (ván gỗ) để chống vết rạn xé dọc tấm vải.
Sau đó để gỗ khô kiệt mới hom sơn kín cả mặt trước, mặt sau. Công đoạn
này nhằm bảo vệ tấm vóc không thể thấm nước, không bị mối mọt, không
phụ thuộc môi trường làm gỗ co ngót. Xử lý tấm vóc càng kỹ, càng kéo dài
tuổi thọ cho đồ vật cần sơn, mỗi tác phẩm sơn mài có tuổi thọ 400-500
năm.
Trang trí
- Khi có được tấm vóc nói trên (hoặc các mô hình chạm khác bình hoa, các
bộ đồ khác), người chế các món đồ phải làm các công đoạn gắn, dán các
chất liệu tạo màu cho tác phẩm trước tiên như: vỏ trứng, mảnh xà cừ ,
vàng, bạc...sau đó phủ sơn rồi lại mài phẳng, tiếp đến dùng màu.
Với kỹ thuật sơn phủ tượng và đồ nội thất như: hương án, hoành phi, câu
đối. ... người thợ phải làm trong phòng kín và quây màn xung quanh để
tránh gió thổi các nguyên liệu: quỳ vàng, quỳ bạc, tránh bụi bám vào
nước sơn còn ướt.
Mài và đánh bóng
Vì dầu bóng đã pha màu để vẽ nên độ bóng chìm trong cốt màu tạo thành
độ sâu thẳm của tranh, do đó sau mỗi lần vẽ phải mài. Người xưa sử dụng
lá chuối khô làm giấy nháp. Đến nay, nguyên tắc đánh bóng tranh lần
cuối chưa có gì thay thế phương pháp thủ công vì loại tranh này không
được phép phủ dầu bóng. Đó chính là điểm độc đáo của tranh sơn mài.
Sự thành công của một bức tranh sơn mài phụ thuộc rất lớn vào công
đoạn sau cùng. Có một số thứ để mài và đánh bóng như: than củi xoan
nghiền nhỏ, tóc rối, đá gan gà v.v..
- Sơn mài thời hiện đại
Hiện nay, tranh sơn mài sử dụng nguyên liệu là sơn Nhật được dùng khá
phổ biến. Do sơn ta có hạn chế là dễ gây tác động phụ cho người sử dụng
(bị "sơn ăn"), ngoài ra, khi dùng sơn ta, tranh lại phụ thuộc vào thời tiết
khá nhiều. Khi thời tiết có độ ẩm cao thì sơn càng nhanh khô, nếu thời
tiết khô ráo (độ ẩm thấp) thì sơn rất lâu khô. Do vậy, sơn ta ít khi được
dùng tại các nước có khí hậu khô ráo. Trong khi đó, sơn Nhật lại nhanh
khô và làm cho việc ai đó muốn vẽ tranh ở nước ôn đới cũng có thể thực
hiện được. Nhưng khi sử dụng sơn Nhật, để tranh được bóng, bây giờ
người ta thường dùng một lớp sơn trong (sơn cánh gián) phủ ra bên ngoài
tranh, còn nếu tranh sơn mài dùng sơn ta, chỉ cần lấy nắm tóc rối xoa lên
tranh, hoặc dùng bàn tay có độ ẩm (có ít mồ hôi) xoa lên tranh, tranh sẽ
rất bóng. Tuy nhiên, tranh sơn màu dùng sơn ta vẫn được ưa chuộng hơn
vì sự công phu trong quá trình làm tranh và khi nhìn, nó tạo độ sâu cho
bức tranh hơn.
Sơn mài ngày nay không chỉ còn ứng dụng sản xuất tranh sơn mài,
hoành phi hay câu đối... nó còn được phát triển để sản xuất các mặt hàng
nội thất cao cấp như bàn ghế, giường tủ... Gốm sơn mài hiện là mặt hàng
được ưa chuộng tại nhiều nước.
- Các họa sĩ nổi tiếng với tranh sơn mài
Trước thập niên 1930 , người ta chỉ dùng sơn ta trong trang trí đồ thờ
cúng, làm hàng mỹ nghệ . Vào thời gian này, một số họa sỹ Việt Nam đầu
tiên đang học như Trần quang Trân, Nguyễn Gia Trí, Phạm Hậu, Nguyễn
Khang, Trần Văn Cẩn và nghệ nhân Đinh Văn Thành đã mạnh dạn thử
nghiệm đưa kỹ thuật sơn ta vào làm tranh nghệ thuật .
nguon tai.lieu . vn
