Xem mẫu
- Báo cáo chuyên đề
Môn học: Cây thuốc
Cây Bạc hà
Giáo viên giảng dạy: TS.Ninh Thị Phíp
Nhóm sinh viên thực Tô Thị Mai Dung
hiện:
Cao Thị Châm
Cấn Thị Phương
Phạm Văn Hưởng
Hoàng Ngọc Sơn
Lớp: CT49C
CT49C Hanoi Agricultural University
- Bạc hà
Tên khoa học: Mentha arvensis L.; Mentha piperita L.
Họ: Hoa môi (Lamiaceae)
Tên khác: Bạc hà nam, Kêtô, Kim tiền bạc hà, Liên
tiền thảo, Nạt nặm, Chapiacbom (tiếng Tày), Tẩu hà
(Bản Thảo Mông Thuyên), Thăng dương thái (Trấn
Nam Bản Thảo), Bạc hà diệp, Bạc hà não, Bạc hà
ngạnh, Bạc hà than, Nam bạc hà, Sao bạc hà, Tô bạc
hà (Đông Dược Học Thiết Yếu), Bạc thiệt (Lữ
Thầm Tự Lâm), Dịch tức hoa (Thực Vật Danh
Nghĩa),
- I. Nguồn gốc
Cây bạc hà được con
người biết đến và sử dụng
từ rất lâu đời. Người La
mã, Do Thái, Ai Cập, Trung
Quốc, Nhật Bản là những
dân tộc đầu tiên biết sử
dụng cây bạc hà. Theo các
tài liệu lịch sử thì cây bạc
hà đã được sử dụng cách
đây 2000 năm.
Hình 1: Một số loài Bạc hà
CT49C Hanoi Agricultural University
- Theo Khơtin (1963): Loài Mentha piperita huds có
nguồn gốc phía tây Châu âu và Xibia. Nước Anh được coi
như quê hương của loại bạc hà này vì cách đây hơn 100
năm(1840) các vùng Mitcham, Tutinh, Macđêing của Anh
đã trồng rộng rãi loài này và từ đó lan sang các vùng khác.
Ở nước ta, ngoài loài bạc hà mọc hoang dại thì gần
đây cũng đã nhập một số chủng cùng loài có năng suất tinh
dầu cao như: BH974 đưa vào nước ta từ tháng 9-1974;
BH975 đưa vào nước ta từ tháng 9-1975; BH976 xuất xứ từ
Triều Tiên, đưa vào nước ta từ tháng 9-1976.
CT49C Hanoi Agricultural University
- II. Phân bố
Ở Châu Âu, bạc hà được trồng nhiều ở Liên
Xô(cũ), Italia, Ba Lan, Nam Tư, Bungari, Nam Tư…
Ở Châu Mỹ trồng nhiều ở Mỹ, Braxin.
Ở Châu Á được trồng nhiều ở Trung Quốc, Nhật
Bản, Việt Nam. Bạc hà của Nhật Bản nổi tiếng vì có hàm
lượng metol cao nhất, tới 80-90%.
Ở Việt Nam, cây bạc hà mọc hoang cả miền đồng
bằng và ở miền núi: Sapa (Lào Cai), Tam Đảo (Vĩnh Phúc),
Ba Vì (Hà Tây), Bắc Cạn, Sơn La. Năm 1972, nước ta lần
đầu tiên đã tự sản xuất được 60 tấn tinh dầu bạc hà và
sản xuất được 1 tấn metol tinh thể.
CT49C Hanoi Agricultural University
- III. Giá trị
1. Giá trị trong công nghiệp
Là nguyên liệu trong công nghiệp thực phẩm sản
xuất bánh kẹo, rượu bia, nước giải khát, kem đánh răng,
hương liệu trong thuốc lá…
Sau chưng cất bạc hà còn 18-24% Prôtêin thô, đường
8-10%, Lipit thô 49,55% cũng như một số axit amin không
thay thế với hàm lượng tương đối, được dùng làm thức ăn
gia súc, sản xuất nấm hoặc làm phân bón.
CT49C Hanoi Agricultural University
- 2. Giá trị trong y học và một số bài thuốc dân gian
* Giá trị trong y học
Giá trị chính của cây bạc hà là hàm lượng tinh dầu
bạc hà chứa trong cây, là một vị thuốc quan trọng tác dụng
làm cho thuốc thơm dễ uống, làm ra mồ hôi, hạ sốt, chữa
cảm sốt cảm mạo, mũi ngạt, đầu nhức, giúp cho sự tiêu
hóa, chữa kém ăn, ăn uống không tiêu, đau bụng đi ngoài.
Tinh dầu bạc hà dùng làm thuốc sát trùng, xoa bóp nơi đau
như khớp xương, thái dương khi đau nhức. Ngoài ra bạc hà
còn là một vị thuốc chữa loét dạ dày, làm giảm bài tiết dịch
vị, giảm đau…
CT49C Hanoi Agricultural University
- * Một số bài thuốc dân gian
+ Trị mắt toét: Bạc hà, ngâm với nước Gừng 1 đêm,
sấy khô, tán bột. Mỗi lần dùng 4g, hòa với nước đã
đun sôi, rửa mắt
((Minh Mục Kinh Nghiệm Phương).
+ Ong chích: Bạc hà gĩa, đắp lên chỗ tổn thương
(Tất Hiệu Phương).
+ Trị đầu đau, mắt đỏ, họng sưng đau do phong
nhiệt: Bạc hà 4g, Cát cánh 8g, Kinh giới 12g, Phòng
phong 8g, Cương tằm 12g, Cam thảo 8g, sắc uống
(Tổng Phương Lục Vị Thang - Lâm Sàng Thường
Dụng Trung Dược Thủ Sách).
CT49C Hanoi Agricultural University
- Một số sản phẩm được chế biến từ Bạ hà
Tinh dầu Bạc hà Lá Bạc hà hãm uống
Kẹo Bạc hà CT49C Hanoi Agricultural University
- IV. Phân loại và đặc điểm thực vật học
A. Phân loại
Bạc hà
+ Tên khoa học: Mentha arvensis L., Mentha piperita
L.
+ Họ hoa môi: Lamiaceae. Trong họ này gồm nhiều
chi: chi Perrila ( tía tô), chi Leonurus (ích mẫu), chi Ocimum
( húng chó, hương nhu tía), chi Orthosiphon( râu mèo), chi
Coleus( húng chanh), chi Salvia( xôn đỏ, kinh giới dại, đan
sâm), chi Mentha(húng láng, bạc hà)
+ Chi Mentha gồm các loài như bạc hà cay, bạc hà
nam, húng láng.
- A. Phân loại
Hiện nay bạc hà được phân theo 2 nhóm lớn:
+ Nhóm bạc hà và tinh dầu bạc hà âu: có 2 dạng,
dạng thân tím và dạng thân xanh.
+ Nhóm bạc hà á( bạc hà nhật) gồm 2 dạng xanh
và trắng.
- Ngoài ra trong điều trị có hai loại:
(1) Bạc hà Việt Nam hay Bạc hà nam: thân màu
xanh lục hoặc tím tía, mép lá khía răng đều, hoa nhỏ
màu trắng hoặc hồng hoặc tím hồng, quả bế có 4
hạt.
- A. Phân loại
2) Bạc hà Âu châu hay Bạc hà cay (Mentha piperita L):
thân vuông ít hoặc không có lông. Lá mọc đối, hình bầu
dục nhọn, mép khía răng, cụm hoa mọc thành bóng dầy
đặc ở ngọn cành.
Có hai thứ:
a. Metha piperita var. offcinalis forma pallescens:
Thân và lá, xanh nhạt, hoa trắng mùi nhẹ
b. Mentha piprita var. offcinalis forma rubescens:
Thân và lá tía, hoa nâu đỏ, mùi thơm kém hơn, cây mọc
khỏe hơn. Vò lá của cây Bạc hà nam có mùi thơm hắc, vị
cay và tê, còn vò lá Bạc hà Âu châu có mùi thơm mát, vị
cay tê mát.
- B. Đặc điểm thực vật học
1. Rễ
Cấu tạo từ thân ngầm dưới đất. Phân bố ở lớp
đất sâu 30-40cm phân nhánh như rễ phụ. Từ các đốt
ngầm mọc thân khí sinh. Thân ngầm không chứa tinh
dầu, khi bộ phận khí sinh tàn lụi, thân ngầm vẫn sống
qua đông, mùa xuân ấm áp tiếp tục phát triển thành bộ
rễ và cho cây bạc hà mới. Khi cây và rễ mới hình
thành xong, thân ngầm cũ héo và chết. Thân ngầm
không có thời kỳ ngủ nghỉ rõ rệt, thời gian tạm ngừng
sinh trưởng vào tháng 11. Thân ngầm là đối tượng
nhân giống và vị trí giữa cho tỉ CT49C Hanoicao nhất.
lệ sống Agricultural University
- B. Đặc điểm thực vật học
2. Thân
Thuộc loại thân thảo, thân
chính và tán tạo thành dạng chóp
nón, tán càng lớn sản lượng càng
cao. Thân chính cao 0,6-1,2m, rỗng
ruột khi già. Trên thân có đốt, mỗi
đốt mọc 2 mầm đối xứng nhau và
các rễ bất định. Giữa 2 đốt là các
lóng, độ dài lóng phụ thuộc vào
giống và điều kiện trồng trọt. Đặc điểm thân cây Bạc hà
Thân chứa tinh dầu với hàm
lượng thấp.
CT49C Hanoi Agricultural University
- B. Đặc điểm thực vật học
3. Lá
Là cơ quan quan trọng làm
nhiệm vụ quang hợp, hô hấp, thoát
hơi nước và mang tinh dầu. Chiếm
40-50% khối lượng khí sinh, hàm
lượng tinh dầu biến đổi từ 2-6%.
Lá đơn, mọc đối chéo chữ
thập, cuống lá ngắn, lá hình trứng
màu xanh thẫm có thể đỏ tím, xẻ
Đặc điểm lá Bạc hà
răng cưa không đều, dài 4-8cm,
rộng 2-4cm. Hai phía mặt lá là các
túi tinh dầu, mặt trên số lượng lớn
hơn mặt dưới.
CT49C Hanoi Agricultural University
- B. Đặc điểm thực vật học
3. Lá
Hai mặt đều có lông, gồm có 2
loại lông
- Lông che chở: thẳng
nhọn gồm 3-4 tế bào.
- Lông bài tiết: ngắn, hơi
tù, có tinh dầu, còn gọi là lông tiết
tinh dầu.
Các dạng lá Bạc hà
CT49C Hanoi Agricultural University
- B. Đặc điểm thực vật học
3. Lá
Cấu tạo một túi dầu gồm 9 tế bào, một tế bào đáy,
còn 8 tế bào xếp tròn trên đáy tạo thành một khoang trống.
Khi túi chứa đầy tinh dầu thì có màng phủ căng và dễ dàng
bị vỡ dưới tác động cơ giới.
Tế bào tiết tinh dầu trên lá tăng từ đầu lá đến cuống
lá và từ mép lá vào giữa lá. Số lượng tùy giống và môi
trường trồng trọt. Trên thân có 13-15 đốt, lá ở đốt thứ 8( từ
dưới gốc lên) là to nhất và nhiều tinh dầu nhất.
CT49C Hanoi Agricultural University
- B. Đặc điểm thực vật học
4. Hoa, quả và hạt
Vào mùa hè và mùa thu cây ra
hoa, hoa mọc vòng ở kẽ lá, hoa tự
hình bánh xe, cánh hoa hình môi màu
tím hay hồng nhạt có khi màu trắng,
môi trên hơi lõm, môi dưới tách làm 3.
Ít khi thấy quả và hạt. Quả bạc hà là
quả bế 4 ngăn, hạt hình bầu dục, màu Hoa Bạc hà
nâu vàng rất bé (P1000= 0,6-0,7g).
CT49C Hanoi Agricultural University
- V. Đặc điểm sinh trưởng, phát triển
Cây bạc hà trải qua 4 giai đoạn sinh trưởng:
mọc, phân cành, làm nụ, nở hoa
1. Thời kỳ mọc mầm
Kéo dài khoảng 10-15 ngày. Sau trồng, các đốt thân
ngầm bắt đầu mọc rễ phụ và mầm. Thời kỳ này cần chú ý tới
độ ẩm của đất, thiếu ẩm (40-50%), rễ không phát triển và sau
đó không kích thích được mầm phát triển.
CT49C Hanoi Agricultural University
- 2. Thời kỳ phân cành
Sau mọc khoảng 45-55 ngày. Thời kỳ này khi bộ rễ đã
phát triển đầy đủ, cây con bắt đầu phát triển mạnh về chiều
cao, các mầm nách bắt đầu phát triển cành lá mới. Thời kỳ này
quyết định đến năng suất của cây bạc hà do vậy cần chú ý cung
cấp đầy đủ dinh dưỡng, ánh sáng, nước… để cây phát triển
thân lá tối đa tạo năng suất cao.
3. Thời kì làm nụ
Kéo dài 10-15 ngày. Tốc độ ra lá ở giai đoạn này
chậm lại và sau đó dừng hẳn, tuy nhiên cây tiếp tục tăng
kích thước thân lá cũng như hàm lượng tinh dầu. Thời kì
này cây yêu cầu về độ ẩm, ánh sáng cao nhất trong toàn bộ
quá trình sinh trưởng. CT49C Hanoi Agricultural University
nguon tai.lieu . vn