- Trang Chủ
- Mỹ thuật
- Bài giảng Mỹ thuật phương pháp giảng dạy Mỹ thuật: Phần 2- Hồ Vân Thùy
Xem mẫu
- PhÇn thø hai
Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y
Mü thuËt ë tiÓu häc
Ch−¬ng III
VÏ theo mÉu
vµ ph−¬ng ph¸p d¹y vÏ theo mÉu
A − VÏ theo mÉu
I − Kh¸i niÖm
Mäi thø ®Òu cã thÓ lµ chñ ®Ò ®Ó vÏ. Nh− vËy vÏ g× kh«ng ph¶i lµ ®iÒu quan
träng, mµ quan träng nhÊt lµ mçi ng−êi häc ®Òu ph¶i yªu thÝch vÏ vµ hiÓu r»ng vÏ
gióp hä häc hái mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vÒ thÕ giíi hiÖn h÷u.
Häc vÏ gióp chóng ta cã c¸i nh×n míi vÒ mäi vËt, vÒ thÕ giíi xung quanh, gióp
chóng ta hiÓu ®−îc nh÷ng nguyªn lý, nh÷ng ph−¬ng ph¸p t¹o h×nh c¨n b¶n, n¾m
v÷ng ph−¬ng ph¸p vÏ theo mÉu mét c¸ch tù tin vµ hµo høng.
Tuy nhiªn, héi häa còng lµ mét c«ng viÖc ®ßi hái tÝnh chñ ®éng. Ngoµi nh÷ng
nguyªn t¾c, c¸ch thøc vµ ph−¬ng ph¸p ®−îc häc, ng−êi vÏ ph¶i biÕt tù c¶m nhËn,
tù ph©n tÝch h¬n lµ rËp khu«n. Nh− vËy, ®Ó vÏ tèt cÇn cã sù kÕt hîp gi÷a c¶m
nhËn vµ ph©n tÝch chø kh«ng ph¶i chØ nh×n nhËn sù vËt mét c¸ch m¸y mãc, kh«
cøng theo nh÷ng quy t¾c nhÊt ®Þnh.
Ph−¬ng tiÖn ®Ó vÏ ngµy nay rÊt phong phó, ®a d¹ng nh−ng kh«ng cã hiÓu biÕt
c¬ b¶n vÒ héi häa th× dï dông cô cã tÝnh n¨ng tèt nhÊt còng kh«ng thÓ gióp chóng
ta vÏ ®−îc mét bøc tranh ®Ñp, hay thÓ hiÖn ®−îc ®iÒu mµ chóng ta t©m ®¾c.
Muèn hiÓu ®−îc kh¸i niÖm "VÏ theo mÉu" cÇn hiÓu thªm c¸c thuËt ng÷ chuyªn
m«n liªn quan sau ®©y :
61
- 1. VÏ h×nh häa
H×nh häa lµ mét m«n häc c¬ b¶n cña ngµnh Mü thuËt ë tr−êng chuyªn nghiÖp
nh− tr−êng §¹i häc Mü thuËt, §¹i häc Mü thuËt c«ng nghiÖp, tr−êng §¹i häc KiÕn
tróc, tr−êng Cao ®¼ng S− ph¹m Nh¹c − Häa, tr−êng Trung cÊp Mü thuËt,...
H×nh häa ®−îc vÏ b»ng ch× ®en hoÆc than vÏ gäi lµ h×nh häa ®en tr¾ng vµ vÏ
b»ng mµu (mµu bét , s¬n dÇu,...) gäi lµ h×nh häa mµu. C¸c mÉu vÏ ®Ó thùc hiÖn
c¸c bµi tËp h×nh ho¹ lµ nh÷ng h×nh khèi c¬ b¶n : H×nh lËp ph−¬ng, h×nh l¨ng trô,
h×nh hép, h×nh cÇu, h×nh chãp, h×nh th¸p, h×nh ®a diÖn,... C¸c ®å vËt biÕn d¹ng tõ
h×nh khèi c¬ b¶n nh− : Êm, chÐn, chai, lä, phÝch n−íc, b¸t, ®Üa,... ; c¸c lo¹i hoa,
qu¶,... ; c¸c m« h×nh mòi, m¾t, tai, miÖng, phï ®iªu hoa l¸,... ; t−îng ®Çu ng−êi,
t−îng b¸n th©n, t−îng toµn th©n ; C¸c t− thÕ ng−êi thËt : ch©n dung, b¸n th©n vµ
toµn th©n ë c¸c d¸ng thÕ kh¸c nhau,... C¸c bµi tËp vÒ vÏ ng−êi lµ nh÷ng bµi tËp cã
yªu cÇu cao nhÊt cña m«n häc. Bµi tËp trong ch−¬ng tr×nh m«n H×nh ho¹ ®−îc s¾p
xÕp theo tr×nh tù tõ dÔ ®Õn khã, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ vÏ h×nh ®Õn vÏ ®Ëm
nh¹t vµ vÏ mµu. ChÊt liÖu còng ®−îc s¾p xÕp theo thø tù tõ ch×, than ®Õn mµu
bét, mµu n−íc, s¬n dÇu. Träng t©m nghiªn cøu cña h×nh häa lµ h×nh, khèi vµ mµu
s¾c cña sù vËt. Qua ®ã ng−êi vÏ luyÖn c¸ch quan s¸t, nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ kÝch
th−íc, tû lÖ, ®Ëm nh¹t mµu s¾c ®Ó diÔn t¶ ®−îc ®èi t−îng. H×nh häa lµ m«n häc c¬
b¶n hç trî cho vÏ trang trÝ vµ s¸ng t¸c tranh sau nµy.
2. VÏ t¶ thùc
VÏ t¶ thùc lµ tªn gäi cña mét ph©n m«n Mü thuËt ë tr−êng phæ th«ng, tiÓu
häc, trung häc c¬ së vµ trung häc chuyªn ban tr−íc n¨m 1980. ThuËt ng÷ nµy
®−îc dïng ®Õn n¨m 1980 th× ®−îc thay b»ng "VÏ theo mÉu". Cã sù thay ®æi ®ã lµ
do nhiÒu ng−êi ®· hiÓu sai tªn gäi cña ph©n m«n dÉn ®Õn lµm sai, cho r»ng vÏ t¶
thùc lµ ph¶i vÏ nh− thùc, gièng y nguyªn thùc, vÒ kÝch th−íc, tû lÖ, ®Ëm nh¹t nh−
chôp ¶nh ; yªu cÇu bµi vÏ ph¶i ®óng mÉu ®Õn tõng chi tiÕt, nh− mÉu thiÕt kÕ. Do
®ã, cã gi¸o viªn ®· ®o kÝch th−íc, h−íng dÉn häc sinh kÎ « ®Ó vÏ dÉn ®Õn kÕt qu¶
lµ mçi bµi vÏ ®Òu gièng nhau nh− ®óc. HiÓu nh− thÕ lµ kh«ng ®óng víi vÏ t¶ thùc.
VÏ t¶ thùc lµ vÏ tõ ®èi t−îng cã thùc ë tr−íc m¾t. V× mçi häc sinh cã c¸ch nh×n,
®¸nh gi¸, nhËn xÐt, c¶m thô kh¸c nhau, kh¶ n¨ng diÔn t¶ kh¸c nhau nªn c¸c bµi
vÏ kh«ng thÓ gièng nhau ®−îc.
Tªn gäi "VÏ t¶ thùc" kh«ng sai nh−ng nhiÒu ng−êi hiÓu sai, lµm sai nªn n¨m
1980 Héi ®ång bé m«n Mü thuËt nhÊt trÝ thay "VÏ t¶ thùc" b»ng "VÏ theo mÉu".
3. VÏ theo mÉu
a) Kh¸i niÖm
VÏ theo mÉu lµ nghiªn cøu mÉu ®· bµy tr−íc m¾t vµ vÏ m« pháng l¹i theo
c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ, c¸ch c¶m thô cña ng−êi vÏ.
62
- NÐt vÏ, h×nh vÏ cña "VÏ theo mÉu" kh«ng nh− nÐt vÏ, h×nh vÏ cña vÏ kü thuËt
®ßi hái chÝnh x¸c tuyÖt ®èi ®Õn tõng chi tiÕt ®Ó s¶n xuÊt hµng lo¹t th«ng qua b¶n
vÏ thiÕt kÕ. NÐt vÏ cña vÏ mü thuËt kh«ng ®ßi hái ph¶i th¼ng b¨ng hay trßn ®Òu
mµ nã chØ mang tÝnh chÊt t−¬ng ®èi biÓu hiÖn ®Êy ®óng lµ ®−êng th¼ng, ®−êng
cong, ®−êng trßn cña héi häa.
− H×nh vÏ cña vÏ mü thuËt kh«ng ®ßi hái chÝnh x¸c tuyÖt ®èi nh− h×nh vÏ kü
thuËt mµ "chÝnh x¸c" ë ®©y cã nghÜa lµ nã hîp lý trong kh«ng gian theo c¸ch nh×n
cña ng−êi vÏ. Sù chÝnh x¸c cña héi häa còng nh− cña nghÖ thuËt nãi chung kh«ng
ph¶i lµ sù chÝnh x¸c cña khoa häc tù nhiªn, cña kü thuËt, bëi nghÖ thuËt cã
nh÷ng ®Æc tÝnh riªng hoµn toµn kh¸c víi khoa häc kü thuËt.
− NÐt vÏ, h×nh vÏ cña vÏ mü thuËt ®−îc thùc hiÖn ®¬n thuÇn b»ng tay, kh«ng
dïng th−íc hay compa, dï lµ c¸c nÐt th¼ng cña t−êng nhµ, cét ®iÖn, c¸i hép hay
®−êng trßn cña miÖng lä.
CÇn l−u ý "VÏ theo mÉu" lµ t¶, m« pháng l¹i theo mÉu chø kh«ng ph¶i sao
chÐp rËp khu«n nh− khi thiÕt kÕ.
Nh− vËy, tuy cïng mét mÉu, cïng mét c¸ch h−íng dÉn nh−ng tÊt c¶ c¸c bµi vÏ
sÏ kh«ng gièng nhau v× nhiÒu lÏ :
+ Mçi ng−êi ë mét vÞ trÝ kh¸c nhau : chÝnh diÖn, bªn ph¶i, bªn tr¸i ; h−íng
nh×n kh¸c nhau vÒ mÉu : ng−êi ngåi cao, thÊp, xa, gÇn,... sÏ nh×n mÉu kh«ng nh−
nhau.
+ Kh¶ n¨ng so s¸nh, ph©n tÝch, −íc l−îng cña mçi ng−êi kh¸c nhau, nªn nhËn
xÐt vÒ kÝch th−íc, tû lÖ mÉu cña mäi ng−êi sÏ kh«ng gièng nhau.
+ C¶m thô vÎ ®Ñp cña mçi ng−êi kh¸c nhau, do vËy biÓu hiÖn qua h×nh vÏ sÏ
kh¸c nhau.
D¹y vÏ theo mÉu hay d¹y mü
thuËt theo c¸ch kÎ « lµ kh«ng ®óng
yªu cÇu cña m«n häc. Yªu cÇu c¶
líp vÏ theo mét khu«n mÉu ®Þnh
s½n cña gi¸o viªn lµ kh«ng ®óng
víi d¹y vÏ theo mÉu. Bµi vÏ theo
mÉu chØ yªu cÇu m« pháng l¹i mÉu
cã ë tr−íc mÆt víi h×nh d¸ng, kÝch
th−íc, ®Ëm nh¹t nh− ng−êi vÏ nh×n
thÊy vµ c¶m nhËn. VÝ dô h×nh vÏ
minh häa c¸i ca (H.1).
H×nh 1
Nh− vËy bµi vÏ c¸i ca nh− c¸c
tr−êng hîp trªn ®Òu ®óng nh− nã
63
- ®ang tån t¹i trong kh«ng gian theo c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ vµ c¶m nhËn cña mçi
ng−êi.
§iÒu quan träng lµ gi¸o viªn gióp häc sinh nhËn ra h×nh vÏ c¸i ca nµo ®Ñp h¬n
(v× vÏ ®óng ch−a ch¾c ®· ®Ñp).
b) Mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n cho vÏ theo mÉu
• NÐt : Ta th−êng dïng nÐt ®Ó vÏ h×nh, vÏ ®Ëm nh¹t. §èi víi vÏ mü thuËt, nÐt
®Ó biÓu hiÖn ®−êng th¼ng, ®−êng cong chØ mang tÝnh t−¬ng ®èi, kh«ng th¼ng
b¨ng, ngay ng¾n, ®Òu ®Æn nh− th−íc kÎ hoÆc trßn ®Òu nh− compa quay.
NÐt cña mü thuËt dï lµ nÐt th¼ng, nÐt cong hay gÊp khóc,... còng hoµn toµn
®¬n thuÇn lµ nÐt vÏ b»ng tay. Cã nh− vËy nÐt vÏ míi rung theo t©m t×nh, c¶m xóc
cña ng−êi vÏ vµ truyÒn c¶m ®Õn ng−êi xem.
§−êng nÐt cã søc biÓu hiÖn rÊt m¹nh mÏ, cã tÝnh kh¸i qu¸t cao. Ta cã thÓ
dïng nh÷ng nÐt lín, nhá, ®Ëm, nh¹t, h−, thËt, m¹nh, yÕu, dµy, th−a ®Ó thÓ hiÖn
sù biÕn hãa vÒ h×nh d¸ng, kÕt cÊu, chÊt liÖu, h×nh thÓ vµ kh«ng gian cña vËt thÓ.
Mçi ®−êng nÐt cã ®Æc tÝnh riªng cña nã. Tïy theo ph−¬ng tiÖn vµ kü thuËt sö
dông, ta cã thÓ t¹o cho nã nh÷ng tr¹ng th¸i biÓu c¶m nh− l−ìng lù, hung h¨ng,
nh¹y c¶m, cøng nh¾c hay mÒm m¹i.
Tïy thuéc vµo cÊu tróc vËt chÊt cña vËt mÉu, tïy thuéc vµo sù chiÕu s¸ng vµ
c¸ch nh×n cña ng−êi vÏ, nÐt vÏ cÇn cã chç ®Ëm, chç nh¹t (mê), chç liÒn m¹ch, chç
ng¾t qu·ng,... nh»m biÓu hiÖn, diÔn ®¹t h×nh thÓ cña c¸c vËt mÉu ®óng vÒ chiÒu
h−íng, ®é cao thÊp, dµy máng, cøng mÒm nh− m¾t nh×n thÊy. H×nh d¹ng cña nÐt
vÏ t¸c ®éng tíi con ng−êi nh÷ng c¶m xóc kh¸c nhau. VÝ dô : ®−êng th¼ng th× cho
c¶m gi¸c vÒ sù cøng cái, trùc tiÕp, m¹nh mÏ hay h¨ng h¸i, ®−êng cong th× cho c¶m
gi¸c vÒ sù sinh ®éng, tinh tÕ, gîi c¶m hay thanh th¶n tho¶i m¸i. V× thÕ søc diÔn
c¶m cña ®−êng nÐt tïy thuéc vµo h−íng cña nã, vµo bÒ dµy vµ thao t¸c thÓ hiÖn.
Khi vÏ nÐt th¼ng, vÏ mét lÇn ch−a th¼ng, cã thÓ vÏ lÇn thø hai, thø ba ; nªn
v¹ch nÐt dµi, kh«ng vÏ tõng ®o¹n nèi nhau ®Ó cho nÐt vÏ tù nhiªn, m¹ch l¹c theo
c¶m xóc. Mét bµi vÏ cã nÐt ®Ñp, võa diÔn t¶ ®−îc h×nh, võa diÔn t¶ ®−îc khèi sÏ
lµm cho bµi vÏ kh«ng gß Ðp, cøng nh¾c mµ mÒm m¹i, sinh ®éng, cã kh«ng gian.
• H×nh :
H×nh lµ d¸ng vÎ bªn ngoµi cña vËt thÓ, khi vÏ ta cÇn chó ý ®Õn h×nh d¸ng vµ
so s¸nh tû lÖ c¸c bé phËn víi nhau thËt ®óng ®Ó thÓ hiÖn ®−îc ®Æc ®iÓm cña vËt
mÉu.
• M¶ng :
CÊu tróc vËt thÓ th−êng kh¸ phøc t¹p do nhiÒu h×nh khèi c¬ b¶n t¹o nªn. C¸c
h×nh khèi lu«n cã c¸c mÆt : mÆt nghiªng, mÆt th¼ng, mÆt trªn, mÆt d−íi,..., chç
64
- låi, chç lâm,... C¸c mÆt ®ã cã c¸c h−íng kh¸c nhau trong kh«ng gian nªn nã nhËn
¸nh s¸ng kh«ng nh− nhau. Do vËy bÒ mÆt cña vËt thÓ cã chç ®Ëm, chç nh¹t, chç
s¸ng, chç tèi t¹o nªn nh÷ng h×nh m¶ng ®Ëm nh¹t, chÝnh v× thÕ khi nh×n mäi vËt
ta thÊy cã h×nh khèi.
• H×nh khèi
Mäi vËt trong kh«ng gian ®Òu cã h×nh khèi kh¸c nhau nh− ngän nói, ng«i nhµ,
c¸i tñ, bµn ghÕ, Êm chÐn,... nã chiÕm chç trong kh«ng gian 3 chiÒu. Chóng ta cã
thÓ dïng ®−êng nÐt ®Ó biÓu hiÖn s¸ng tèi, ®Ëm nh¹t, sÏ t¹o cho h×nh vÏ cã h×nh
khèi, cã xa gÇn, cã kh«ng gian trªn mÆt ph¼ng cña giÊy vÏ.
V× sao vËt thÓ cã ®é ®Ëm nh¹t kh¸c nhau ?
VËt thÓ ®−îc cÊu t¹o bëi nhiÒu h×nh khèi, cã mÆt låi, mÆt lâm theo c¸c h−íng
kh¸c nhau.
− NhËn ¸nh s¸ng ë c¸c mÆt kh¸c nhau : trùc diÖn, xiªn, chÐo,...
− Mçi chÊt liÖu nhËn ¸nh s¸ng mét c¸ch kh¸c nhau.
4. C¸ch nh×n xa gÇn (LuËt xa gÇn)
a) Kh¸i niÖm
LuËt xa gÇn lµ ®Þnh luËt tr×nh bµy vµ gi¶i thÝch diÔn biÕn vÒ h×nh thÓ vµ
®−êng nÐt cña sù vËt tõ gÇn ®Õn xa khi ta nh×n tõ mét ®iÓm tr«ng nhÊt ®Þnh vµ
®−a ra quy luËt vÒ c¸ch gi¶i quyÕt mäi t−¬ng quan vÒ ®−êng nÐt cña nh÷ng vËt
thÓ, c¶nh vËt,... ë nh÷ng vÞ trÝ xa gÇn kh¸c nhau trong kh«ng gian.
LuËt xa gÇn cßn gäi lµ luËt thÊu thÞ hay luËt phèi c¶nh. Ph¶i biÕt nh×n mäi vËt
theo luËt xa gÇn ®Ó vÏ cho ®óng, cho thËt h¬n nh− chóng ®ang tån t¹i trong
kh«ng gian. VËt ë gÇn th× to, râ ; vËt ë xa th× nhá, mê. LuËt xa gÇn lµ mét khoa
häc nghiªn cøu c¸ch nh×n mäi vËt trong kh«ng gian vµ gi¶i thÝch sù biÕn ®æi cña
chóng trong kh«ng gian. Nã lµ mét trong c¸c tri thøc c¨n b¶n cña héi häa (lµ khoa
häc nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng vµ quy luËt thÞ gi¸c).
Häc vµ n¾m ®−îc phÐp phèi c¶nh héi häa cã thÓ gióp ta lý gi¶i ®−îc rÊt nhiÒu
hiÖn t−îng thÞ gi¸c phøc t¹p, gióp ta n©ng cao nhËn thøc vÒ sù biÕn hãa phèi c¶nh
trong cuéc sèng, ®iÒu ®ã rÊt cÇn thiÕt cho viÖc n©ng cao n¨ng lùc t¹o h×nh.
b) §−êng tÇm m¾t (§−êng ch©n trêi)
§−êng tÇm m¾t (§TM) lµ ®−êng th¼ng n»m ngang song song víi mÆt ®Êt vµ
ngang tÇm m¾t ng−êi nh×n.
65
- VÞ trÝ cña ®−êng tÇm m¾t thay ®æi theo vÞ trÝ cña ng−êi nh×n. Khi ta ®øng
nh×n th× ®−êng tÇm m¾t cao, ngåi th× ®−êng tÇm m¾t thÊp.
+ C¸ch x¸c ®Þnh ®−êng tÇm m¾t :
• §øng tr−íc biÓn, ®−êng ranh giíi gi÷a trêi vµ mÆt n−íc biÓn chÝnh lµ ®−êng
tÇm m¾t (H.2).
H×nh 2
• §øng tr−íc kh«ng gian réng ë ngoµi trêi th× ®−êng ranh giíi gi÷a ®Êt vµ trêi
chÝnh lµ ®−êng tÇm m¾t.
• Khi vÏ ë trong phßng, n©ng mÆt ph¼ng cña c©y th−íc hay tÊm b×a cøng lªn
ngang tÇm m¾t, tíi lóc mÆt ph¼ng thu l¹i chØ cßn lµ mét ®−êng ngang th× ®ã lµ
®−êng tÇm m¾t.
+ ý nghÜa cña ®−êng tÇm m¾t trong tranh :
§−êng tÇm m¾t cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh ®èi víi t¸c phÈm héi häa.
• §−êng tÇm m¾t ë gi÷a chia tranh ra thµnh 2 phÇn trªn vµ d−íi b»ng nhau.
Tr−êng hîp nµy ng−êi ta th−êng tr¸nh v× nã t¹o cho ta mét c¶m gi¸c nÆng nÒ khã
chÞu. §Ó ®−êng ch©n trêi n»m ë chÝnh gi÷a tranh sÏ khã xö lý vÒ bè côc ®Ó t¹o
®−îc sù chÆt chÏ cña c¸c h×nh m¶ng ®Ëm nh¹t.
• §−êng tÇm m¾t ë vÞ trÝ thÊp (phÇn ®Êt, n−íc Ýt, phÇn trªn trêi nhiÒu).
Tr−êng hîp nµy sÏ cho ta c¶m gi¸c c¶nh réng mªnh m«ng, tho¸ng ®·ng. PhÇn
d−íi ®Êt tuy diÖn tÝch hÑp nh−ng l¹i cho c¶m gi¸c réng nh− cßn n÷a vµ ®ang ch¹y
vÒ xa.
66
- • §−êng tÇm m¾t ë vÞ trÝ cao, thÊy phÇn ®Êt hay n−íc nhiÒu h¬n nh−ng l¹i cho
ta c¶m gi¸c c¶nh hÑp vµ gÇn h¬n.
Khi ng−êi vÏ ë vÞ trÝ cao nh×n xuèng thÊp th× ®−êng tÇm m¾t ë ngoµi tranh, tÊt
c¶ sù vËt nh×n thÊy tõ gÇn ®Õn xa sÏ dµn tr¶i trªn mÆt tranh tõ thÊp lªn cao.
§−êng tÇm m¾t ch¹y ngang qua tranh th−êng t¹o nªn c¶m gi¸c buån lÆng lÏ,
®«i khi nÆng nÒ, ta th−êng b¾t gÆp trong tranh vÏ phong c¶nh cña Lª-vi-tan.
§−êng tÇm m¾t rÊt quan träng bëi nã lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh c¸c ®−êng h−íng
khi x©y dùng phèi c¶nh cho bøc vÏ. Nã quyÕt ®Þnh trùc tiÕp ®Õn sù biÕn ®æi phèi
c¶nh cña c¸c vËt thÓ vµ hiÖu qu¶ cña h×nh. V× vËy, khi ®øng tr−íc mét c¶nh vËt
®Ó vÏ, ta ph¶i t×m ngay ra ®−êng tÇm m¾t vµ x¸c ®Þnh lªn mÆt tranh.
c) §iÓm tr«ng (§iÓm nh×n)
§iÓm tr«ng lµ ®iÓm mµ m¾t ta nh×n th¼ng gãc víi ®−êng tÇm m¾t ch¹y qua
khung tranh (lµ vÞ trÝ con m¾t ng−êi vÏ).
VÞ trÝ cña ®iÓm nh×n quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh chÊt cña phèi c¶nh. Cïng lµ mét
phong c¶nh nh−ng khi ta ®øng ë vÞ trÝ kh¸c nhau th× phèi c¶nh còng kh¸c nhau.
§iÓm nh×n thÊp th× ®−êng tÇm m¾t thÊp, ®iÓm nh×n cao th× ®−êng tÇm m¾t
cao. Cïng mét ®iÓm nh×n nh−ng h−íng nh×n lªn trªn, nh×n ngang, nh×n xuèng
d−íi còng cho nh÷ng hiÖu qu¶ kh¸c nhau vÒ phèi c¶nh.
d) §iÓm tô
§iÓm tô chÝnh lµ n¬i gÆp nhau cña nh÷ng ®−êng song song kh«ng cïng h−íng
víi ®−êng tÇm m¾t. §iÓm tô n»m ë trªn ®−êng tÇm m¾t. §iÓm tô cßn ®−îc gäi lµ
®iÓm gi÷a, ®èi th¼ng víi ®iÓm nh×n ®ång thêi còng lµ ®iÓm vu«ng gãc cña tia nh×n
víi ®−êng tÇm m¾t (H.3).
67
- H×nh 3: §iÓm tô ( Phèi c¶nh song song
− C¸c ®−êng song song kh¸c h−íng sÏ gÆp nhau ë nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trªn
®−êng tÇm m¾t (H.4). C¸c ®iÓm ®ã n»m ë hai bªn ®iÓm tô gäi lµ ®iÓm d− (§iÓm tô
riªng).
H×nh 4: §iÓm tô riªng ( ®iÓm d− )
− §iÓm trêi : Lµ ®iÓm mÊt ®i cña thÊu thÞ nghiªng ®èi víi vËt thÓ cã c¸c ®−êng
h−íng nghiªng ë gÇn thÊp, ë xa cao. §iÓm mÊt ®i nµy n»m ë phÇn trêi cao phÝa
trªn ®−êng tÇm m¾t (H.4).
− §iÓm ®Êt : Lµ ®iÓm mÊt ®i cña thÊu thÞ nghiªng ®èi víi vËt thÓ cã c¸c ®−êng
h−íng nghiªng ë gÇn cao, ë xa thÊp. §iÓm mÊt ®i nµy n»m ë phÇn ®Êt phÝa d−íi
cña ®−êng tÇm m¾t (H.5)
68
- H×nh 5: §iÓm trêi vµ ®iÓm ®Êt
e) Mét sè ®iÓm cÇn nhí khi vÏ xa gÇn
Khi vÏ ta cã thÓ ngåi ë chÝnh diÖn, bªn ph¶i, bªn tr¸i mÉu do ®ã ®−êng tÇm
m¾t cã thÓ ngang b»ng, thÊp h¬n hay cao h¬n mÉu. ë nh÷ng vÞ trÝ nh×n kh¸c
nhau ®èi víi mÉu h×nh ¶nh quan s¸t ®−îc sÏ cã nh÷ng biÕn ®æi theo gãc nh×n cña
ng−êi vÏ.
− Khi nh×n theo luËt xa gÇn th−êng thÊy :
• C¸c vËt ë gÇn th× to, cao, dµi, réng, ®Ëm, râ.
• C¸c vËt ë xa th× nhá, thÊp, ng¾n, hÑp, nh¹t, mê.
• TÊt c¶ c¸c ®−êng song hµnh song song víi mÆt ®Êt nh−ng kh«ng song song
víi ®−êng tÇm m¾t ch¹y tõ gÇn ra xa ®Òu quy tô vµo mét ®iÓm trªn ®−êng tÇm
m¾t (®iÓm tô). Cµng gÇn ®−êng tÇm m¾t th× kho¶ng c¸ch hai ®−êng cµng xÝch l¹i
gÇn nhau h¬n. (V× thÕ, ta nh×n con ®−êng thÊy cµng xa, lßng ®−êng cµng hÑp l¹i).
• Nh÷ng ®−êng song hµnh kh«ng song song víi mÆt ®Êt th× cµng xa cµng thu
hÑp kho¶ng c¸ch vµ quy tô t¹i mét ®iÓm n»m ngoµi ®−êng tÇm m¾t (®iÓm mÊt ®i).
• Nh÷ng ®−êng song hµnh th¼ng gãc víi mÆt tranh th× quy tô vµo ®iÓm tô
chÝnh.
• Nh÷ng ®−êng song hµnh kh«ng th¼ng gãc víi mÆt tranh th× quy tô vµo ®iÓm
tô riªng.
• C¸c ®−êng song hµnh ë d−íi ®−êng tÇm m¾t th× cã h−íng ®i lªn vµ ng−îc l¹i
nÕu c¸c ®−êng song hµnh ë trªn ®−êng tÇm m¾t th× cã h−íng ®i xuèng.
• TÊt c¶ c¸c ®−êng n»m ngang ch¹y song song víi ®−êng tÇm m¾t lu«n gi÷
nguyªn lµ ®−êng n»m ngang kh«ng thay ®æi nh−ng cµng xa tr«ng chóng cµng
ng¾n l¹i.
• TÊt c¶ c¸c ®−êng th¼ng ®øng (cét ®iÖn, ch©n bµn,...) lu«n gi÷ nguyªn lµ t−
thÕ th¼ng ®øng nh−ng cµng xa tr«ng chóng cµng thÊp dÇn.
69
- II − Ph−¬ng ph¸p vÏ theo mÉu
1. Quan niÖm
Héi häa lµ mét m«n nghÖ thuËt cã ph¹m vi rÊt réng ®ßi hái ng−êi häc ph¶i rÌn
luyÖn vµ ph¸t huy nh÷ng kh¶ n¨ng tæng hîp gåm nhiÒu mÆt : tu d−ìng tri thøc ®Ó
lµm c¨n b¶n, cã ph−¬ng ph¸p ®óng, cã kü x¶o thµnh thôc,... VÏ tranh lµ mét lo¹i
lao ®éng cÇn kü n¨ng phèi hîp gi÷a trÝ ãc, m¾t vµ tay. Qu¸ tr×nh vÏ ®ßi hái tr−íc
hÕt lµ sù quan s¸t chÝnh x¸c cña con m¾t vµ sù ph©n tÝch, ph¸n ®o¸n, so s¸nh,
kh¸i qu¸t cña trÝ ãc. Sau ®ã th«ng qua bµn tay, vËn dông nh÷ng c¸ch thøc vµ kü
n¨ng, kü x¶o ®Ó biÓu hiÖn.
Cã nhiÒu ng−êi khi vÏ th−êng kh«ng biÕt vÏ g× tr−íc, vÏ g× sau, hoÆc th−êng vÏ
tõ trªn xuèng d−íi, vÏ ®Õn ®©u xong ®Õn ®Êy ; häc sinh tiÓu häc th−êng thÊy g× vÏ
nÊy, vÏ ngay c¸c chi tiÕt. C¸ch vÏ nh− vËy lµ kh«ng ®óng.
Ph−¬ng ph¸p vÏ theo mÉu lµ c¸ch thøc tiÕn hµnh bµi vÏ tõ lóc b¾t ®Çu ®Õn khi
hoµn thµnh, tõ c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ ®Õn c¸ch vÏ. N¾m v÷ng ph−¬ng ph¸p vÏ c¬
b¶n sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho gi¸o viªn d¹y vÏ mü thuËt dÔ dµng h¬n.
§èi víi vÏ mü thuËt, yªu cÇu tr−íc tiªn cÇn ph¶i tu©n theo lµ :
+ Ph¶i cã mÉu vÏ thËt ë tr−íc mÆt.
+ Ph¶i quan s¸t mÉu thËt kü ®Ó vÏ.
+ Kh«ng vÏ tõ chi tiÕt, bé phËn mµ vÏ tõ kh¸i qu¸t ®Õn chi tiÕt.
2. Ph−¬ng ph¸p vÏ theo mÉu
RÊt nhiÒu ng−êi khi vÏ lu«n chØ coi träng n©ng cao kh¶ n¨ng vÏ cña tay. Hä
cho r»ng vÏ ®−îc ®Ñp hay kh«ng chñ yÕu lµ nhê c«ng phu cña tay, mµ quªn r»ng
mçi cö ®éng cña tay ®Òu cã sù tham gia cña m¾t vµ sù ®iÒu khiÓn trùc tiÕp cña t−
duy. Kh¶ n¨ng biÓu hiÖn cña tay chØ lµ mét sè kü n¨ng, kü x¶o vÒ mÆt vËn ®éng,
thao t¸c ; cßn kh¶ n¨ng quan s¸t, kh¶ n¨ng ph©n tÝch, kh¶ n¨ng tæng hîp, kh¸i
qu¸t cña m¾t vµ ®Çu ãc, nh÷ng hiÓu biÕt vµ tu d−ìng nghÖ thuËt míi lµ nh÷ng
kh¶ n¨ng c¨n b¶n nhÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh.
VÏ theo mÉu dï lµ ®¬n gi¶n hay phøc t¹p, tõ vÏ c¸i l¸, vÏ c¸i cèc ®Õn vÏ con
vËt, vÏ ng−êi ®Òu tiÕn hµnh theo quy tr×nh chung sau ®©y :
a) Quan s¸t mÉu vÏ
Quan s¸t mÉu vÏ lµ kü n¨ng quan träng hµng ®Çu ®èi víi vÏ theo mÉu. V× dï
vÏ mÉu g× th× còng ph¶i nh×n thÊy chÝnh x¸c míi vÏ ®−îc chÝnh x¸c, nh×n thÊy
mét c¸ch tØ mØ míi vÏ ®−îc mét c¸ch s©u s¾c. Do ®ã, viÖc quan s¸t vµ thÓ hiÖn cã
quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong qu¸ tr×nh vÏ mét bøc tranh.
70
- Quan s¸t mÉu tõ bao qu¸t ®Õn chi tiÕt, ®Ó nhËn ra :
+ H×nh d¸ng bªn ngoµi cña mÉu (chiÒu cao, chiÒu ngang vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬
b¶n cña mÉu).
+ CÊu tróc, tû lÖ vµ c¸c kÝch th−íc chÝnh.
+ C¸c m¶ng ®Ëm nh¹t lín.
+ Ph¸t hiÖn vÎ ®Ñp cña mÉu t¹o høng thó cho ng−êi vÏ.
Ph¶i quan s¸t toµn bé ®èi t−îng ®Ó cã mét Ên t−îng vÒ tæng thÓ. Th«ng qua so
s¸nh, ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh quan hÖ tû lÖ, kÕt cÊu, s¸ng tèi, kh«ng gian, phèi
c¶nh vµ kÓ c¶ nh÷ng quan hÖ tinh tÕ vÒ h− thùc, m¹nh yÕu gi÷a c¸c vËt thÓ.
Quan s¸t mÉu ®Ó suy nghÜ vÒ bè côc :
+ VÏ h×nh trong tê giÊy ngang hay däc th× sÏ hîp lý, thuËn m¾t ?
+ H×nh vÏ nh− thÕ nµo lµ võa ? (H×nh to qu¸ g©y c¶m gi¸c chËt chéi, nhá qu¸
g©y c¶m gi¸c láng lÎo). CÇn ®Æt h×nh vÏ ë gi÷a hay lÖch sang tr¸i, sang ph¶i, hoÆc
lªn trªn hoÆc xuèng d−íi trang giÊy ®Ó cã bè côc c©n ®èi ? (H×nh vÏ).
Nh÷ng c¶m xóc vµ nhËn xÐt ban ®Çu nµy rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh tiÕn
hµnh bµi vÏ. CÇn tiÕn hµnh quan s¸t mÉu vµ vÏ ®an xen nhau cho ®Õn khi bµi vÏ
hoµn thµnh.
b) C¸ch vÏ
Quan s¸t tõ bao qu¸t ®Õn chi tiÕt th× vÏ còng tiÕn hµnh tõ c¸i tæng thÓ ®Õn bé
phËn.
− VÏ ph¸c khung h×nh :
Khung h×nh lµ h×nh bao quanh, lµ giíi h¹n chç cao nhÊt, thÊp nhÊt, réng nhÊt,
dµi nhÊt cña mÉu vÏ. Khung h×nh cã thÓ lµ h×nh tam gi¸c (cña ngän nói, l¸ trÇu),
h×nh nhiÒu c¹nh (l¸ m−íp, l¸ s¾n, con tr©u,...), h×nh trßn (cña b«ng hoa, con
gµ,...). Tïy theo h×nh d¹ng bªn ngoµi cña mÉu mµ ph¸c khung h×nh cho phï hîp.
Khung h×nh chØ lµ h×nh do ng−êi vÏ h×nh dung ra b»ng ãc kh¸i qu¸t, kh«ng cã
thùc.
71
- Khi vÏ khung h×nh cÇn l−u ý :
+ Khi b¾t ®Çu vÏ lªn giÊy, tr−íc tiªn cÇn ®Þnh vÞ nh÷ng ®iÓm quan träng (cao
nhÊt, thÊp nhÊt, réng nhÊt ë bªn ph¶i, bªn tr¸i) ®Ó s¾p xÕp h×nh vÏ lªn giÊy cho
phï hîp vµ ph¸c khung h×nh. Nªn s¾p xÕp h×nh vÏ sao cho t−¬ng xøng víi khu«n
khæ giÊy, kh«ng nªn ®Ó h×nh vÏ qu¸ lín hoÆc qu¸ nhá. H×nh vÏ nªn chiÕm kho¶ng
1/2 ®Õn 2/3 diÖn tÝch giÊy vÏ. NÕu h¬n 2/3 th× qu¸ lín, qu¸ chËt ; nhá h¬n 1/2 th×
qu¸ nhá, qu¸ trèng. PhÝa trªn, phÝa d−íi, bªn ph¶i, bªn tr¸i cña mÆt giÊy nªn ®Ó
mét kho¶ng trèng nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o kh«ng gian cho bµi vÏ. H×nh thÓ chñ yÕu nªn
®Ó gÇn chÝnh gi÷a trang giÊy.
+ KÝch th−íc : chiÒu cao, chiÒu réng hay nh÷ng kho¶ng c¸ch cña khung h×nh
ph¶i tû lÖ víi kÝch th−íc cña mÉu. Khung h×nh sai, h×nh vÏ mÉu sÏ sai theo.
+ NÐt vÏ ph¸c khung h×nh cÇn nhÑ nhµng ®Ó sau nµy tÈy bá dÔ dµng.
+ NÕu lµ mÉu vÏ c©n ®èi nh− lä hoa, c¸i l¸ cÇn ph¸c trôc ®èi xøng ®Ó dÔ vÏ
h¬n.
+ NÕu lµ mÉu cã 2 ®å vËt trë lªn cÇn quan s¸t, −íc l−îng vµ ph¸c khung h×nh
tõng ®å vËt.
72
- − X¸c ®Þnh tû lÖ bé phËn :
Quan s¸t mÉu, −íc l−îng kÝch th−íc c¸c bé
phËn vµ ®¸nh dÊu nh÷ng ®iÓm cao, thÊp,
réng, hÑp, låi, lâm theo chiÒu ngang, chiÒu cao
(vÝ dô nh− chiÒu ngang cña miÖng, cæ, chiÒu
cao cña vai chai...). §ång thêi ph¶i so s¸nh
®Æc ®iÓm vµ sù kh¸c biÖt gi÷a tÊt c¶ c¸c vËt
®Ó cã ®−îc mét nhËn thøc tæng thÓ vÒ tû lÖ,
H×nh 7: H×nh qu¸ to
kÕt cÊu, quan hÖ s¸ng tèi, quan hÖ kh«ng
gian, quan hÖ phèi c¶nh vµ nh÷ng quan hÖ vÒ
h− thùc, m¹nh yÕu gi÷a nh÷ng vËt thÓ. Cã
nh− thÕ míi n¾m v÷ng ®èi t−îng mét c¸ch
chÝnh x¸c.
− VÏ ph¸c c¸c nÐt chÝnh (VÏ kÕt cÊu h×nh
thÓ) :
Dùa vµo c¸c ®iÓm ®· ®¸nh dÊu, vÏ ph¸c H×nh 8: H×nh qu¸ nhá
c¸c nÐt mê, ta sÏ cã h×nh d¸ng cña vËt. Cã thÓ
vÏ ph¸c nhiÒu nÐt ®Ó t×m nÐt ®óng h¬n, ®ång
thêi kÕt hîp víi quan s¸t vµ ®iÒu chØnh tû lÖ,
kÝch th−íc nÕu thÊy cÇn thiÕt. Dïng ®−êng
th¼ng ®øng vµ ®−êng dãng ngang ®Ó x¸c ®Þnh
nh÷ng quan hÖ tû lÖ cña vËt thÓ ; vÏ ®óng
h×nh thÓ, kÕt cÊu cña vËt thÓ, ®ång thêi vÏ
®óng phÐp phèi c¶nh. §©y lµ b−íc quan träng
then chèt t¹o c¬ së cho nh÷ng b−íc sau. VÏ
h×nh kh«ng thÓ tïy tiÖn, ®¹i kh¸i mµ nhÊt
®Þnh ph¶i nghiªm kh¾c, chÝnh x¸c.
H×nh 9: H×nh vÏ c©n ®èi víi trang giÊy
− VÏ nÐt chi tiÕt :
Trªn c¬ së nh÷ng nÐt chÝnh ®· æn ®Þnh, quan s¸t mÉu ®Ó vÏ c¸c nÐt chi tiÕt cho
®óng mÉu h¬n. NÐt vÏ chi tiÕt cÇn cã ®Ëm nh¹t, cã thÓ chØnh söa nhiÒu lÇn ®Ó cã
nÐt ®óng, ®Ñp h¬n vµ nªn vÏ theo cÊu tróc cña vËt thÓ.
− VÏ ®Ëm nh¹t (vÏ bãng) :
VÏ ®Ëm nh¹t hay cßn gäi lµ vÏ bãng, ®Ó vËt næi h×nh khèi, ®Ó bµi vÏ cã xa gÇn,
cã kh«ng gian.
§iÒu ®Çu tiªn ph¶i chó ý tíi khi vÏ ®Ëm nh¹t lµ nguån s¸ng. Mçi h×nh thÓ
®−îc ¸nh s¸ng chiÕu vµo ®Òu cã nh÷ng mÆt s¸ng vµ nh÷ng mÆt tèi t¹o nªn sù næi
73
- khèi cña chóng. NÕu kh«ng cã ¸nh s¸ng th× chóng ta kh«ng thÓ nhËn thøc ®−îc
h×nh thÓ cña mäi vËt, kh«ng ph©n biÖt ®−îc tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña chóng.
Trong tù nhiªn, mçi h×nh thÓ, mçi c¶nh vËt ®Òu cã s¾c mµu riªng biÖt t−¬ng øng
víi nh÷ng ®é ®Ëm nh¹t kh¸c nhau.
VÏ ®Ëm nh¹t ®−îc tiÕn hµnh nh− sau :
+ Quan s¸t mÉu ®Ó x¸c ®Þnh ®é ®Ëm nh¹t : ®é ®Ëm nhÊt (tèi), ®é ®Ëm võa
(trung gian), ®é nh¹t (s¸ng) vµ t−¬ng quan vÒ møc ®é h¬n kÐm ®Ëm nh¹t gi÷a c¸c
vËt mÉu. Mçi chÊt liÖu nhËn ¸nh s¸ng kh¸c nhau (sø, gç, th¹ch cao,...), mµu s¾c
cña mçi vËt thÓ kh¸c nhau nªn b¶n th©n chóng cã ®é ®Ëm nh¹t kh¸c nhau. CÊu
tróc cña c¸c vËt thÓ (mÆt ph¼ng, mÆt cong, mÆt nghiªng,...) t¹o ra nh÷ng h×nh
m¶ng s¸ng tèi kh¸c nhau. Qua ®ã ta nhËn thÊy diÔn biÕn cña ¸nh s¸ng rÊt phøc
t¹p, do ®ã cÇn quan s¸t kü, chÝnh x¸c ®Ó t×m ra c¸c møc ®é ®Ëm nh¹t cña chóng.
+ T×m vÞ trÝ vµ h×nh m¶ng cña c¸c ®é ®Ëm nh¹t råi ph¸c h×nh m¶ng b»ng
nÐt mê.
+ VÏ ®Ëm nh¹t theo m¶ng : vÏ ®Ëm tr−íc, nh¹t sau.
CÇn l−u ý :
+ So s¸nh møc ®é ®Ëm nh¹t ®Ó bµi vÏ cã t−¬ng quan chung, tr¸nh ®é ®Ëm qu¸,
nh¹t qu¸ hoÆc g©y t−¬ng ph¶n m¹nh qu¸ (gay g¾t, t¸ch b¹ch qu¸) hay ®ång ®Òu
mê nh¹t.
+ VÏ ®Ëm nh¹t b»ng c¸ch kÕt hîp c¸c nÐt ®an xen dµy, th−a vµ theo cÊu tróc
cña h×nh khèi : mÆt ph¼ng ®øng, nghiªng, cong, chÕch,... Kh«ng ®−îc c¹o ch×
thµnh bét ®Ó di trªn giÊy.
+ Cè g¾ng diÔn t¶ chÊt cña c¸c vËt mÉu. CÇn quan s¸t kü ®Ó nhËn ra chÊt liÖu
cña c¸c vËt mÉu (gåm cã nh÷ng vËt g× ? b»ng g× ? vµ cÊu tróc cña nã ra sao ? mÆt
låi, lâm (c¸c h−íng) ; ®ång thêi ph©n biÖt nguån s¸ng chiÕu tíi m¹nh hay yÕu.
+ Cuèi cïng nh×n l¹i mÉu ®Ó so s¸nh vµ ®iÒu chØnh møc ®é ®Ëm nh¹t, tÈy bá
nh÷ng phÇn ch−a ®óng hoÆc kh«ng cÇn thiÕt. CÇn ph©n tÝch kü t−¬ng quan c¸c
mÆt ®Ó vÏ s©u : nªn t¨ng c−êng chç nµo, gi¶m bít chç nµo, chç nµo cÇn vÏ kü, chç
nµo cÇn ®¬n gi¶n h¬n,... NhiÖm vô cña giai ®o¹n nµy lµ c©n nh¾c t−¬ng quan toµn
bé ®Ó ®iÒu chØnh hiÖu qu¶ cuèi cïng cña bµi vÏ.
3. C¸c lo¹i bãng
Bãng chÝnh lµ sù ng¨n ¸nh s¸ng cña vËt thÓ. VËt thÓ ®−îc ¸nh s¸ng chiÕu vµo
t¹o ra hiÖu qu¶ næi khèi do cã phÇn ®−îc chiÕu s¸ng vµ phÇn bãng tèi.
74
- H×nh 10.
1. Bãng chÝnh ; 2. Bãng ph¶n quang ; 3. Bãng ng¶
Muèn biÓu thÞ ®−îc h×nh th¸i vµ s¾c mµu cña h×nh khèi cÇn hiÓu kh¸i niÖm vµ
tÝnh chÊt cña bãng, cô thÓ lµ nghiªn cøu sù biÕn hãa ®a d¹ng vÒ ®Ëm nh¹t, h−
thËt, m¹nh yÕu cña c¸c møc ®é s¸ng tèi. Nh− vËy, cÇn t×m hiÓu vÒ sù h×nh thµnh
cña bãng, ®é s¸ng tèi vµ quy luËt biÕn hãa cña nã.
a) Bãng chÝnh
Lµ phÇn diÖn tÝch bÒ mÆt cßn l¹i cña h×nh khèi mµ ¸nh s¸ng kh«ng chiÕu däi
®Õn (phÇn tèi cña vËt thÓ).
b) Bãng ng¶ (Bãng ®æ)
Lµ bãng cña b¶n th©n vËt thÓ ®æ tr¶i ra vµ in h×nh lªn nh÷ng bÒ mÆt c¹nh ®ã.
Bãng ng¶ ®Ëm hay nh¹t, dµi hay ng¾n lµ do nguån ¸nh s¸ng chiÕu m¹nh hay
yÕu, vÞ trÝ cña ¸nh s¸ng ë cao hay thÊp. §é ®Ëm nh¹t cña bãng ng¶ so víi bãng
chÝnh phô thuéc vµo mµu cña vËt thÓ, mµu cña c¸c bÒ mÆt chøa bãng ng¶ vµ sù
ph¶n quang cña c¸c vËt xung quanh.
Nh− vËy h×nh khèi chØ ®−îc nh×n râ khi cã ¸nh s¸ng. ¸nh s¸ng cµng m¹nh th×
bãng cña h×nh khèi vµ bãng ng¶ cµng râ vµ hiÖu qu¶ vÒ s¸ng tèi ë h×nh khèi còng
râ h¬n.
c) Bãng ph¶n quang (¸nh s¸ng ph¶n chiÕu)
Lµ do ¸nh s¸ng tõ phÇn s¸ng cña c¸c vËt thÓ xung quanh ph¶n chiÕu vµo phÝa
tèi cña vËt mÉu t¹o nªn.
§é s¸ng ph¶n quang m¹nh hay yÕu phô thuéc vµo ¸nh s¸ng c¸c vËt thÓ xung
quanh ®ã ph¸t ra m¹nh hay yÕu. MÆt kh¸c cßn do chÊt liÖu, mµu s¾c cña c¸c vËt
kÕ cËn cã thÓ lµm gi¶m ®i hay t¨ng thªm ®é s¸ng.
75
- §é s¸ng ph¶n quang bao giê
còng yÕu h¬n ®é s¸ng ë c¸c bÒ mÆt
khèi trùc tiÕp nhËn ¸nh s¸ng ; ®é
®Ëm ë bªn s¸ng bao giê còng nh¹t
h¬n ®é ®Ëm ë bªn tèi.
d) C¸c ®é bãng
Bµi vÏ ®Ñp kh«ng nh÷ng ph¶i
gi¶i quyÕt tèt nh÷ng yÕu tè vÒ bè
côc, h×nh thÓ, mµu s¾c),... mµ cßn
cÇn sù thÓ hiÖn biÕn hãa cña s¸ng
tèi, c¸c møc ®é ®Ëm nh¹t, h− thËt,
m¹nh yÕu,... cña c¸c ®é bãng ®Ó
t¹o ra nh÷ng hiÖu qu¶ ch©n thùc,
sinh ®éng vµ phong phó trong bµi
vÏ.
Cã thÓ chia bãng ra thµnh c¸c
®é s¸ng tèi chÝnh nh− sau :
Bªn s¸ng cã 3 ®é : rÊt s¸ng,
s¸ng, trung gian. H×nh 11
1. Bãng s¸ng ; 2. Bãng trung gian ;
Bªn tèi cã 3 ®é : rÊt ®Ëm, ®Ëm
3. Bãng ®Ëm; 4. Bãng ph¶n quang ;
vµ trung gian. 5. Bãng ng¶
4. Ph−¬ng ph¸p vÏ bãng vµ t¹o khèi
VÏ bãng t¹o khèi lµ b−íc quan träng ®Ó hoµn thµnh bµi vÏ.
Tr−íc hÕt quan s¸t mÉu ®Ó ph©n chia khèi thµnh 2 m¶ng s¸ng tèi lín vµ g¹ch
nhÑ nÐt ch× vµo bªn m¶ng tèi tr−íc. TiÕp ®Õn t×m bÒ mÆt cña c¸c m¶ng bãng kh¸c
cïng ë bªn s¸ng hoÆc bªn tèi nh−ng cã ®é kh¸c biÖt vÒ ®Ëm nh¹t.
Nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý :
− §¸nh bãng t¹o khèi cã nhiÒu c¸ch g¹ch nÐt ch× kh¸c nhau. Cã thÓ dïng hµng
lo¹t c¸c nÐt song song, kü thuËt nµy gäi lµ lîp. Khi c¸c nÐt n»m s¸t nhau h¬n th×
sÏ t¹o ra s¾c ®é ®Ëm, c¸c nÐt lîp th−a th× sÏ t¹o ra s¾c ®é nh¹t.
− Khi vÏ, cÇn ®iÒu chØnh mét c¸ch hîp lý h−íng cña c¸c nÐt g¹ch bãng sao cho
phï hîp víi h−íng cña c¸c mÆt khèi trong kh«ng gian.
− Khèi bao giê còng ph©n chia thµnh hai m¶ng s¸ng tèi lín. Gi÷a hai m¶ng
s¸ng tèi lín ®ã cã ®é trung gian. Trong tõng m¶ng s¸ng tèi lín ®ã lµ ph©n chia
76
- thµnh nh÷ng m¶ng s¸ng tèi nhá h¬n... Khi vÏ ph¶i theo tr×nh tù tõ m¶ng lín ®Õn
m¶ng nhá, m¶ng tèi tr−íc m¶ng s¸ng sau, tõ tæng thÓ ®Õn chi tiÕt.
Bµi tËp cña sinh viªn Lª ThÞ H−êng ( khãa 1998 – 2002 )
Bµi tËp cña sinh viªn TrÇn H¶i (Khãa 1998 – 2002)
77
- B − Ph−¬ng ph¸p d¹y vÏ theo mÉu
Trªn ®©y ta ®· biÕt c¸ch tiÕn hµnh mét bµi vÏ theo mÉu, ®ã lµ nh÷ng kiÕn
thøc c¬ b¶n cÇn thiÕt cho viÖc d¹y vÏ theo mÉu cho häc sinh tiÓu häc. §èi víi häc
sinh tiÓu häc, cÇn d¹y cho c¸c em ph−¬ng ph¸p quan s¸t ®èi t−îng (rÌn luyÖn tri
gi¸c, thÞ gi¸c) vµ thÓ hiÖn ®èi t−îng (rÌn luyÖn kü n¨ng thÓ hiÖn), ®ång thêi gi¸o
dôc thÈm mü cho häc sinh.
D¹y vÏ theo mÉu cã quy tr×nh chung, cô thÓ lµ c¸ch quan s¸t nhËn xÐt mÉu
thËt, c¸ch tiÕn hµnh bµi vÏ. C¸c bµi ®Çu cÇn d¹y kü ®Ó häc sinh n¾m ®−îc nh÷ng
yªu cÇu chung, rÌn luyÖn thãi quen häc tËp.
Nh÷ng bµi tiÕp theo chØ nªu ®Æc ®iÓm cña mÉu, cßn phÇn lín thêi gian dµnh
cho thùc hµnh. Häc sinh tù quan s¸t vµ vÏ theo c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ vµ c¶m thô
cña riªng m×nh d−íi sù h−íng dÉn cña gi¸o viªn. Kh«ng ¸p ®Æt hay b¾t buéc c¸c
em vÏ theo mét khu«n mÉu.
§Ó gióp häc sinh vÏ theo mÉu tèt, b−íc ®Çu cÇn h×nh thµnh cho c¸c em thãi
quen quan s¸t tinh tÕ, biÕt c¸ch ph©n tÝch vËt mÉu, biÕt sö dông c¸ch dùng h×nh
c¬ b¶n vµ ®¸nh bãng.
I − ChuÈn bÞ mÉu vÏ
§èi víi d¹y vÏ theo mÉu, mÉu vÏ lµ yªu cÇu kh«ng thÓ thiÕu bëi nã lµ c¬ së ®Ó
triÓn khai néi dung kiÕn thøc cña bµi d¹y. Cho nªn gi¸o viªn cÇn l−u ý :
1. T×m mÉu vÏ ®Ñp, phï hîp víi néi dung bµi häc
MÉu dïng ®Ó vÏ rÊt phong phó ®a d¹ng, nã hiÖn diÖn trong ®êi sèng th−êng
ngµy. Gi¸o viªn cÇn nghiªn cøu néi dung bµi d¹y ®Ó t×m mÉu phï hîp víi yªu cÇu,
môc ®Ých cña tõng lo¹i bµi tËp. Cè g¾ng chän ®−îc mÉu vÏ ®Ñp v× mÉu ®Ñp sÏ g©y
høng thó cho häc sinh häc tËp, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em c¶m thô vµ vÏ cã hiÖu
qu¶. MÉu ®Ñp thÓ hiÖn ë h×nh d¸ng, cÊu tróc, c¸c bé phËn (chi tiÕt) cã ®Ëm, cã
nh¹t.
NÕu lµ mÉu cã 2 ®å vËt trë lªn cÇn chó ý :
− VÒ t−¬ng quan tû lÖ : Tr¸nh ®å vËt cao to qu¸ so víi ®å vËt nhá thÊp qu¸,
hoÆc hai vËt cã h×nh d¸ng vµ tû lÖ t−¬ng ®−¬ng nhau.
− VÒ t−¬ng quan ®Ëm nh¹t : Tr¸nh c¸c ®å vËt cã ®é ®Ëm nh¹t t−¬ng ph¶n qu¸
hay mê nh¹t qu¸ trong cïng mét mÉu vÏ.
78
- − Cã thÓ cho häc sinh vÏ theo nhãm, nÕu lµ mÉu nhá nh− c¸i l¸ c©y, c¸i cèc,...
Chän nh÷ng mÉu cã cÊu tróc t−¬ng ®−¬ng cho
c¸c nhãm.
− Cã thÓ cho häc sinh tham kh¶o thªm c¸c
mÉu cã d¹ng kh¸c nhau nh− lä hoa, c¸i cèc víi
nhiÒu h×nh d¸ng kh¸c nhau ®Ó c¸c em so s¸nh,
thÊy ®−îc ®Æc ®iÓm cña mÉu vÏ.
− MÉu vÏ ë s¸ch gi¸o khoa chØ cã ý nghÜa gîi
ý, kh«ng nhÊt thiÕt ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i tu©n VËt mÉu thiÕu biÕn ®æi lín nhá
theo. Gi¸o viªn cã thÓ chñ ®éng chän mÉu phï
hîp víi c¸ch nh×n, c¸ch c¶m thô cña häc sinh.
Còng cã thÓ yªu cÇu häc sinh cïng chuÈn bÞ
mÉu vÏ.
2. §Æt mÉu vÏ
§èi víi vÏ theo mÉu, viÖc ®Æt mÉu vÏ cã ý VËt mÉu cã biÕn ®æi lín nhá
nghÜa quan träng ®Õn bè côc bµi vÏ ®Ñp hay
xÊu. HiÓu ®−îc ®iÒu ®ã, khi ®Æt mÉu vÏ, gi¸o
viªn cÇn chó ý :
− §èi víi mÉu ®¬n :
+ Kh«ng nªn ®Æt xa qu¸ so víi tÇm nh×n
cña häc sinh, nÕu lµ mÉu nhá (c¸i l¸, c¸i cèc,...)
th× nªn chuÈn bÞ nhiÒu mÉu ®Ó häc sinh vÏ theo VËt mÉu cã biÕn ®æi lín nhá
nhãm. Kho¶ng c¸ch gi÷a mÉu vµ ng−êi vÏ xa nh−ng cao thÊp thiÕu thay ®æi
kho¶ng 7 lÇn so víi kÝch th−íc lín nhÊt cña vËt
mÉu.
+ Kh«ng nªn ®Æt mÉu cao qu¸ so víi tÇm
nh×n cña häc sinh mµ ph¶i ®Æt d−íi tÇm nh×n
mét chót ®Ó häc sinh thÊy ®−îc mÆt trªn cña
mÉu (häc sinh cÇn quan s¸t thÊy ®−îc miÖng lä VËt mÉu cã biÕn ®æi lín nhá, cao
hoa, miÖng b¸t, n¾p Êm, mÆt trªn cña khèi thÊp hîp lÝ
hép,...). H×nh 12
− §èi víi mÉu cã 2 ®å vËt trë lªn :
+ Kh«ng nªn ®Æt c¸c ®å vËt th¼ng hµng ngang, nªn ®Æt ®å vËt sao cho cã xa, cã
gÇn ®Ó t¹o kh«ng gian.
+ Kh«ng nªn ®Æt hai ®å vËt s¸t nhau ®Ó chóng t¹o nªn nh÷ng ®−êng nÐt trïng
nhau kh«ng ®Ñp.
79
- + Kh«ng nªn ®Æt hai ®å vËt chÝnh gi÷a nhau, lµm cho bè côc bµi vÏ khã ®Ñp.
+ Kh«ng nªn ®Æt ®å vËt nµy che khuÊt ®óng mét nöa cña ®å vËt kia, nªn ®Æt
chóng che khuÊt nhau hoÆc c¸ch xa nhau võa ph¶i.
ë c¸c tr−êng häc mü thuËt chuyªn nghiÖp, hoÆc tr−êng phæ th«ng ë c¸c n−íc
tiªn tiÕn, giê häc vÏ theo mÉu ®−îc trang bÞ ®Çy ®ñ ph−¬ng tiÖn : cã phßng häc vÏ
víi ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng ®¶m b¶o, cã gi¸ vÏ, gi¸ ®Æt mÉu, ghÕ ngåi,... ë n−íc ta,
trang thiÕt bÞ cho d¹y − häc Mü thuËt ë tr−êng phæ th«ng cßn nhiÒu h¹n chÕ, ch−a
cã phßng häc vÏ riªng còng nh− c¸c ph−¬ng tiÖn cÇn thiÕt kh¸c. §iÒu ®ã ¶nh
h−ëng ®Õn chÊt l−îng d¹y − häc Mü thuËt. §©y lµ mét thùc tr¹ng cÇn chóng ta
ph¶i t×m c¸ch kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®Ó cho giê d¹y vÏ theo mÉu ®−îc tèt vµ
®óng quy tr×nh.
II − Khai th¸c néi dung bµi d¹y
Mét tiÕt d¹y vÏ theo mÉu th−êng gåm c¸c b−íc :
B−íc 1 : Gi¸o viªn bµy mÉu (®Æt trªn bµn, trªn ghÕ, hoÆc treo trªn b¶ng,...).
Häc sinh quan s¸t.
B−íc 2 : Gi¶ng bµi, quan s¸t vµ ph©n tÝch vËt mÉu (lêi nãi kÌm theo minh häa
nhanh).
B−íc 3 : Xãa b¶ng vµ cho c¸c em thùc hµnh vÏ vµo giÊy kh«ng cã dßng kÎ.
B−íc 4 : Gi¸o viªn ®Õn tõng bµn gãp ý cho tõng em, ®èi chiÕu h×nh vÏ víi vËt
mÉu. ChØ gãp ý ®Ó häc sinh thÊy chç sai hoÆc ch−a ®Ñp ®Ó c¸c em tù söa, kh«ng
söa hé bµi vÏ cña c¸c em.
B−íc 5 : Gi¸o viªn chän mét sè bµi vÏ tèt ®Ó treo lªn b¶ng cho c¶ líp xem,
nhËn xÐt, ph©n tÝch.
Néi dung bµi d¹y Mü thuËt nãi chung, bµi vÏ theo mÉu nãi riªng th−êng tiÕn
hµnh nh− sau :
− H−íng dÉn häc sinh quan s¸t, nhËn xÐt.
− H−íng dÉn häc sinh c¸ch vÏ.
− H−íng dÉn häc sinh thùc hµnh.
Ba phÇn nµy t−¬ng øng víi tr×nh tù néi dung bµi häc ë s¸ch gi¸o khoa cña häc
sinh ®Ó c¸c em häc ®ã lµ :
− Quan s¸t, nhËn xÐt.
− C¸ch vÏ.
− Bµi thùc hµnh.
80
nguon tai.lieu . vn