- Trang Chủ
- Mỹ thuật
- Bài giảng Mỹ thuật phương pháp giảng dạy Mỹ thuật: Phần 1 - Hồ Vân Thùy
Xem mẫu
- §¹i häc HuÕ
Trung t©m ®µo t¹o tõ xa
Hå V¨n Thïy
Bµi gi¶ng
Mü thuËt
ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y Mü thuËt
(S¸ch dïng cho hÖ ®µo t¹o tõ xa)
Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc
- Môc lôc
PhÇn thø thÊt............................................................................... 4
Mét sè vÊn ®Ò chung cña Mü thuËt .............................................. 4
Ch−¬ng I ..................................................................................................... 4
Mü thuËt vµ cuéc sèng con ng−êi .............................................................. 4
I - Kh¸i niÖm .......................................................................................... 4
II - Mü thuËt vµ cuéc sèng con ng−êi................................................... 11
III - Nguån gèc Mü thuËt...................................................................... 12
H−íng dÉn häc ch−¬ng I ...................................................................... 18
Ch−¬ng II ................................................................................................. 20
Ng«n ng÷ Mü thuËt vµ c¸c lo¹i h×nh c¬ b¶n cña Mü thuËt ..................... 20
A - Ng«n ng÷ vµ chÊt liÖu Mü thuËt ..................................................... 20
I - Ng«n ng÷ Mü thuËt .......................................................................... 20
II - ChÊt liÖu Mü thuËt .......................................................................... 30
B - c¸c lo¹i h×nh c¬ b¶n cña mü thuËt .................................................. 42
I - Héi häa ............................................................................................. 42
II - §iªu kh¾c ........................................................................................ 53
III - KiÕn tróc ........................................................................................ 56
IV - Mü thuËt øng dông ........................................................................ 57
H−íng dÉn häc ch−¬ng II..................................................................... 60
PhÇn thø hai ............................................................................... 61
Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y Mü thuËt ë tiÓu häc.............................. 61
Ch−¬ng III ................................................................................................ 61
VÏ theo mÉu vµ ph−¬ng ph¸p d¹y vÏ theo mÉu ....................................... 61
A - VÏ theo mÉu..................................................................................... 61
I - Kh¸i niÖm ......................................................................................... 61
II - Ph−¬ng ph¸p vÏ theo mÉu .............................................................. 70
2
- B - Ph−¬ng ph¸p d¹y vÏ theo mÉu ........................................................ 78
I - ChuÈn bÞ mÉu vÏ .............................................................................. 78
II - Khai th¸c néi dung bµi d¹y............................................................. 80
H−íng dÉn häc ch−¬ng III ................................................................... 85
Ch−¬ng IV ................................................................................................ 86
VÏ trang trÝ vµ ph−¬ng ph¸p d¹y vÏ trang trÝ ë tiÓu häc ......................... 86
A - VÏ trang trÝ ...................................................................................... 86
I - VÏ trang trÝ ....................................................................................... 86
II - Mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ vÏ trang trÝ .......................................... 90
III - Mµu s¾c vµ c¸ch sö dông mµu s¾c trong trang trÝ ....................... 97
IV - Ph−¬ng ph¸p vÏ trang trÝ............................................................. 111
B - Ph−¬ng ph¸p d¹y vÏ trang trÝ........................................................ 113
I - ChuÈn bÞ ®å dïng d¹y - häc ........................................................... 114
II - Khai th¸c néi dung bµi d¹y........................................................... 115
H−íng dÉn häc ch−¬ng IV.................................................................. 117
Ch−¬ng V ................................................................................................ 119
VÏ tranh vµ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ...................................................... 119
I - VÏ tranh .......................................................................................... 119
II - Mét sè kiÕn thøc cÇn thiÕt cho vÏ tranh ....................................... 121
III - Ph−¬ng ph¸p vÏ tranh ................................................................. 134
IV - Ph−¬ng ph¸p d¹y vÏ tranh........................................................... 135
H−íng dÉn häc ch−¬ng V ................................................................... 141
Ch−¬ng VI .............................................................................................. 142
th−êng thøc mü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ................................. 142
I - th−êng thøc mü thuËt ..................................................................... 142
II - Ph−¬ng ph¸p d¹y th−êng thøc mü thuËt ...................................... 147
H−íng dÉn häc ch−¬ng VI.................................................................. 149
3
- PhÇn thø thÊt
Mét sè vÊn ®Ò chung cña Mü thuËt
Ch−¬ng I
Mü thuËt vµ cuéc sèng con ng−êi
I − Kh¸i niÖm
1. Mü thuËt lµ g× ?
Nãi ®Õn mü thuËt lµ nãi ®Õn c¸i ®Ñp. Chóng ta lµm ra c¸i ®Ñp, s¸ng t¹o ra c¸i
®Ñp nh»m phôc vô cho nhu cÇu ®êi sèng tinh thÇn cña con ng−êi.
Mü thuËt lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt ra ®êi tõ rÊt sím trong lÞch sö cña loµi
ng−êi. Mü thuËt sö dông c¸c yÕu tè t¹o h×nh nh− h×nh khèi, ®−êng nÐt, mµu s¾c,...
lµm ph−¬ng tiÖn diÔn ®¹t vµ truyÒn c¶m, lÊy viÖc g©y c¶m høng thÞ gi¸c ®Ó
chuyÓn t¶i néi dung t¸c phÈm. Do vËy, mü thuËt cßn ®−îc gäi lµ nghÖ thuËt cña
thÞ gi¸c hay nghÖ thuËt cña kh«ng gian.
Cã nhiÒu c¸ch hiÓu vÒ mü thuËt, cho nªn còng cã nhiÒu c¸ch diÔn gi¶i kh¸c
nhau.
a) DiÔn gi¶i theo c¸ch diÔn t¶
Mü thuËt lµ nghÖ thuËt t¹o nªn c¸c t¸c phÈm trªn mÆt ph¼ng gäi lµ tranh
(b»ng ®−êng nÐt, h×nh m¶ng, mµu s¾c, ®Ëm nh¹t) vµ trong kh«ng gian gäi lµ ®iªu
kh¾c (b»ng h×nh khèi). Mü thuËt sö dông nhiÒu chÊt liÖu kh¸c nhau nh− giÊy,
v¶i, ch×, than,... vµ c¸c lo¹i mµu vÏ ®èi víi héi häa, trang trÝ ; sö dông ®Êt, ®¸,
th¹ch cao, xi m¨ng, gang, ®ång, s¾t,... ®èi víi ®iªu kh¾c vµ kiÕn tróc. Cã thÓ nãi
mü thuËt lµ nghÖ thuËt trªn mÆt ph¼ng vµ trong kh«ng gian.
b) DiÔn gi¶i theo cÊu tróc néi dung
Mü thuËt lµ mét lÜnh vùc réng lín bao gåm nhiÒu ngµnh nghÖ thuËt nh− héi
häa, kiÕn tróc, ®iªu kh¾c vµ mü thuËt øng dông.
4
- c) DiÔn gi¶i theo chøc n¨ng, ®Æc ®iÓm
Mü thuËt lµ nghÖ thuËt cña con m¾t, nghÖ thuËt cña thÞ gi¸c (con ng−êi nh×n
nhËn c¸i ®Ñp b»ng con m¾t) còng nh− ©m nh¹c lµ nghÖ thuËt cña ®«i tai, nghÖ
thuËt cña thÝnh gi¸c.
VËy thÕ nµo lµ nghÖ thuËt cña thÞ gi¸c ?
T¸c phÈm nghÖ thuËt t¹o h×nh ®−îc c¶m thô bëi t©m hån con ng−êi song lu«n
lu«n ph¶i th«ng qua con m¾t vµ sù nh×n. Con m¾t më ra nh×n sù vËt, thÕ giíi
kh¸ch quan t¸c ®éng vµo t©m lý con ng−êi qua ®«i "cöa sæ t©m hån" ®ã. Con m¾t
lµ ph−¬ng tiÖn ®¾c lùc gióp cho qu¸ tr×nh t− duy. Mét phÇn quan träng trong kho
b¸u t©m hån con ng−êi lµ nh÷ng h×nh ¶nh kû niÖm vµ kinh nghiÖm thÞ gi¸c.
T¸c phÈm nghÖ thuËt t¹o h×nh dï lµ mét bøc tranh, mét pho t−îng, mét c«ng
tr×nh kiÕn tróc hay mét t¸c phÈm nghÖ thuËt thñ c«ng ®−îc thùc hiÖn b»ng bµn
tay th× ®Òu ®−îc con ng−êi th−ëng thøc b»ng thÞ gi¸c. Con m¾t gióp con ng−êi cã
kh¶ n¨ng quan s¸t, ph¸t hiÖn vµ c¶m thô vÎ ®Ñp cña tù nhiªn, cuéc sèng ®Ó tõ ®ã
thÓ hiÖn mét c¸ch s¸ng t¹o thµnh nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt.
Nh− vËy mü thuËt gãp phÇn båi d−ìng kh¶ n¨ng thÈm mÜ thÞ gi¸c cña con
ng−êi vµ lµm cho nã trë nªn v¨n minh tiÕn bé h¬n. Nhê cã mü thuËt mµ m¾t con
ng−êi ngµy cµng tinh t−êng h¬n tr−íc c¸i ®Ñp, cã n¨ng lùc ngµy cµng to lín vµ s©u
réng h¬n, t¹o cho con ng−êi nh÷ng kho¸i thó thÈm mü cao h¬n. Sù ph¸t triÓn kh¶
n¨ng quan s¸t, c¶m thô b»ng con m¾t lµ th−íc ®o v¨n minh vµ tr×nh ®é v¨n hãa
thÈm mü cña con ng−êi. V× vËy cã thÓ nãi mü thuËt lµ nghÖ thuËt cña thÞ gi¸c.
d) Gi¶i thÝch theo ng÷ nghÜa
"Mü thuËt lµ c¸ch t¹o ra c¸i ®Ñp". §©y lµ c¸ch nãi cña häa sÜ NguyÔn Phan
Ch¸nh.
Kho¸i c¶m thÈm mü do c¸i ®Ñp mang l¹i lµ mét thuéc tÝnh trong nhËn thøc
cña con ng−êi. V× thÕ, b»ng n¨ng lùc t− duy, sù thô c¶m tinh tÕ, kh¶ n¨ng s¸ng
t¹o, con ng−êi kh«ng ngõng t¹o ra c¸i ®Ñp theo ý thÝch cña m×nh ®Ó phôc vô cho
nhu cÇu ®êi sèng tinh thÇn ngµy cµng cao. Tõ chç nhËn ra c¸i ®Ñp ®Ó th−ëng thøc
dÉn ®Õn hÖ qu¶ lµ con ng−êi biÕt t¹o ra c¸i ®Ñp lµm phong phó cuéc sèng. TÊt c¶
c¸c s¶n phÈm do con ng−êi t¹o nªn ®Òu ®−îc chó ý lµm ®Ñp vµ cã nhiÒu c¸ch ®Ó
t¹o ra c¸i ®Ñp.
Tõ nh÷ng c¸ch diÔn gi¶i trªn ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ kh¸i niÖm vÒ mü
thuËt nh− sau :
"Mü thuËt lµ nghÖ thuËt t¹o ra c¸i ®Ñp, lµ nghÖ thuËt cña thÞ gi¸c ®−îc biÓu
hiÖn trªn mÆt ph¼ng vµ trong kh«ng gian b»ng c¸c yÕu tè ng«n ng÷ : h×nh khèi,
mµu s¾c, ®−êng nÐt, ®Ëm nh¹t s¸ng tèi,... víi c¸c chÊt liÖu phong phó vµ ®a d¹ng
mµ chóng ta cã thÓ dïng ®Ó diÔn t¶ ®−îc".
5
- 2. C¸i ®Ñp vµ cuéc sèng
Trong cuéc sèng cña chóng ta ngµy nay cã v« vµn c¸i ®Ñp : c¸i ®Ñp trong thiªn
nhiªn, c¸i ®Ñp trong c¸c mèi quan hÖ x· héi, c¸i ®Ñp trong nghÖ thuËt,... NÕu
chóng ta kh«ng rung c¶m ®−îc tr−íc nh÷ng vÎ ®Ñp Êy th× sÏ thiÖt thßi biÕt bao bëi
c¸i ®Ñp tr−íc hÕt mang chøc n¨ng thÈm mü, nã lµm th¨ng hoa t©m hån, t− t−ëng
vµ t×nh c¶m cña con ng−êi, ®em l¹i cho con ng−êi nguån mü c¶m ®Çy ®ñ nhÊt.
C¸i ®Ñp b¾t nguån tõ chÝnh thiªn nhiªn vµ con ng−êi. ChØ cã con ng−êi míi
ph¸t hiÖn ra vµ c¶m nhËn ®−îc vÎ ®Ñp ®ã, biÕt vËn dông c¸i ®Ñp vµo cuéc sèng cña
m×nh lµm cho cuéc sèng thùc sù cã ý nghÜa. §Ñp biÕt bao mçi sím b×nh minh rùc
rì ¸nh hång, mçi chiÒu vÒ hoµng h«n xuèng m©y trêi khoe mu«n s¾c, nh÷ng c¶nh
trêi biÓn bao la, nói non hïng vÜ,... TÊt c¶ ®em l¹i cho chóng ta nh÷ng c¶m xóc
thËt d¹t dµo. Cµng ®Ñp h¬n khi nh÷ng c¶nh ®Ñp ®ã lµ mét phÇn g¾n bã trong cuéc
sèng cña chóng ta. §ã lµ n¬i ta sinh ra vµ lín lªn, n¬i cã «ng bµ, cha mÑ, xãm
lµng, bÕn n−íc, c©y ®a, dßng s«ng,... Mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ thÕ giíi xung
quanh, mèi quan hÖ x· héi chÝnh lµ sîi d©y xuyªn suèt trong lÜnh vùc tinh thÇn
vµ t×nh c¶m ®em l¹i cho con ng−êi niÒm vui, t×nh yªu ®èi víi cuéc sèng, kh¬i gîi
t×nh yªu quª h−¬ng ®Êt n−íc, th«i thóc con ng−êi thÓ hiÖn b»ng s¸ng t¹o nghÖ
thuËt. §ã chÝnh lµ ngän nguån cña sù s¸ng t¹o − C¸i ®Ñp ®· tõ cuéc sèng chuyÓn
vµo nghÖ thuËt.
Chóng ta biÕt yªu c¸i ®Ñp, yªu thiªn nhiªn, con ng−êi, x· héi vµ cuéc sèng
quanh ta. Tõ ý thøc ®ã chóng ta ph¶i biÕt gi÷ g×n nhµ cöa, tr−êng líp, th«n xãm,
phè ph−êng s¹ch ®Ñp, gi÷ g×n c¶nh quan xung quanh, b¶o vÖ m«i tr−êng thiªn
nhiªn, biÕt yªu quý b¶o tån nh÷ng di s¶n v¨n hãa, lÞch sö, nh÷ng truyÒn thèng
®¹o ®øc, nh÷ng thuÇn phong mü tôc cña d©n téc vµ cña ®Êt n−íc.
B¶n chÊt cña con ng−êi lµ lu«n h−íng tíi c¸i ®Ñp ®· dÉn d¾t con ng−êi suy
nghÜ vµ hµnh ®éng theo quy luËt c¸i ®Ñp. V× c¸i ®Ñp lµ mét ph¹m trï thÈm mü
mang thuéc tÝnh nh©n sinh, nªn nghÖ thuËt nãi chung vµ mü thuËt nãi riªng cã
t¸c dông gi¸o dôc con ng−êi. Mü thuËt còng gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é kiÕn thøc
thÈm mü khiÕn cho t− t−ëng con ng−êi thªm phong phó vµ ®Çy tÝnh s¸ng t¹o.
Tõ ®ã con ng−êi biÕt c¶m nhËn nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mü ®Ých thùc. H¬n bao giê
hÕt c¸i ®Ñp ®· trë thµnh nhu cÇu, lîi Ých vµ môc ®Ých cña ®êi sèng con ng−êi. BiÕt
c¶m thô vµ s¸ng t¹o c¸i ®Ñp, ®ång thêi ®Êu tranh chèng l¹i vµ lo¹i trõ c¸i xÊu lµ
lµm cho cuéc sèng ngµy mét hoµn thiÖn, hoµn mü h¬n.
3. C¸i ®Ñp vµ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh c¸i ®Ñp
C¸i ®Ñp lµ mét ph¹m trï thÈm mü mang thuéc tÝnh nh©n sinh, mét lÜnh vùc
thuéc tinh thÇn vµ t×nh c¶m con ng−êi. C¸i ®Ñp kh«ng bÊt biÕn mµ thay ®æi theo
thêi gian, tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ. Theo thêi gian, t− duy vµ
hiÓu biÕt cña con ng−êi ph¸t triÓn cao h¬n nªn con ng−êi nhËn thøc vÒ b¶n chÊt
6
- c¸i ®Ñp còng cao h¬n. Cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ c¸i ®Ñp tïy theo quan
niÖm, nhËn thøc, sù c¶m thô ë mçi ng−êi, mçi céng ®ång, mçi thêi ®¹i.
a) VÒ h×nh thøc vµ néi dung
H×nh thøc vµ néi dung cña mét t¸c phÈm nghÖ thuËt biÓu hiÖn cho mèi quan
hÖ biÖn chøng thèng nhÊt gi÷a "c¸i bªn ngoµi" vµ "c¸i bªn trong". Néi dung thÓ
hiÖn tÝnh chÊt, b¶n chÊt cña vÊn ®Ò cßn h×nh thøc lµ c¬ cÊu cña néi dung. Trong
s¸ng t¹o nghÖ thuËt, kh«ng thÓ thiªn lÖch xem nhÑ mét phÇn nµo hay mét yÕu tè
nµo. NÕu chØ chó ý tíi c¸i vÎ bªn ngoµi (h×nh th¸i, cÊu tróc) lµ h×nh d¸ng, mµu
s¾c, lµ sù mµu mÌ, sÆc sì th× sÏ sa vµo chñ nghÜa h×nh thøc cña c¸i ®Ñp gi¶ t¹o. Nã
lÊy sù bãng bÈy cña vÎ bªn ngoµi ®Ó che ®Ëy sù nghÌo nµn vÒ néi dung, ý nghÜa.
Ng−îc l¹i chØ chó träng tíi néi dung mµ xem nhÑ h×nh thøc th× r¬i vµo sù vông vÒ
non kÐm, tïy tiÖn, cÈu th¶, kh«ng thÓ gäi lµ nghÖ thuËt.
Khi ®· kh«ng thÓ cã sù s¸ng t¹o néi dung th× kh«ng thÓ cã sù s¸ng t¹o h×nh
thøc. Cho nªn néi dung vµ h×nh thøc n»m trong mèi quan hÖ hµi hßa vµ thèng
nhÊt cã tÝnh biÖn chøng, hç trî t−¬ng øng cho nhau t¹o nªn sù hoµn thiÖn, t¹o
cho nhau cïng ®Ñp.
Mét t¸c phÈm mü thuËt ®Ñp cÇn cã h×nh thøc ®Ñp lµ bè côc, h×nh d¸ng, ®−êng
nÐt, h×nh khèi, mµu s¾c,... t¹o nªn søc cuèn hót mü c¶m ; cã néi dung s©u s¾c t¹o
nªn nh÷ng rung ®éng thÈm mü trong t©m hån con ng−êi, gîi cho ng−êi xem
nh÷ng suy nghÜ, hµnh ®éng, c¶m nhËn vÒ cuéc sèng, vÒ c¸i ®Ñp.
b) C¸i ®Ñp vµ thêi ®¹i
C¸i ®Ñp mang tÝnh thêi ®¹i, mang s¾c th¸i x· héi. Nã kh«ng cè ®Þnh mµ lu«n
biÕn ®æi, nã béc lé qua nh÷ng ®¸nh gi¸ cña con ng−êi trong cuéc sèng h»ng ngµy,
nã ph¶n ¸nh thÞ hiÕu cña c¸ nh©n vµ cña x· héi. Do ®ã, mçi thêi ®¹i cã quan niÖm,
cã chuÈn mùc kh¸c nhau vÒ c¸i ®Ñp.
Quan niÖm truyÒn thèng ngµy x−a cho r»ng ng−êi thiÕu n÷ ®Ñp ph¶i cã tãc
®en dµi, cæ cao ba ngÊn, l«ng mµy l¸ liÔu, tay bóp m¨ng, r¨ng ®en h¹t lùu cïng
víi trang phôc :
"Kh¨n nhá ®u«i gµ cao
L−ng ®eo d¶i yÕm ®µo
QuÇn lÜnh ¸o the míi
Tay cÇm nãn quai thao..."
Ngµy nay trang phôc dµnh cho ng−êi phô n÷ ®· thay ®æi kh¸c : v¸y ®Çm, quÇn
jean, giµy cao gãt, tãc uèn nhuém nhiÒu kiÓu, nhiÒu mèt. X−a, con g¸i nhµ tr©m
anh quý ph¸i cã d¸ng vÎ Îo l¶ th× míi ®−îc coi lµ ®Ñp ; nay lµ thêi ®¹i c«ng nghiÖp
th× ng−êi con g¸i ®Ñp ph¶i cã vãc d¸ng c©n ®èi, kháe m¹nh.
7
- Nh− vËy ë mçi thêi ®¹i, quan niÖm vÒ c¸i ®Ñp, tiªu chuÈn vÒ c¸i ®Ñp còng ®−îc
bæ sung hay thay ®æi cho hîp thêi, xãa bá nh÷ng g× tha hãa vÒ mÆt thÈm mü cña
thêi tr−íc ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn tiÕn bé cña d©n téc vµ cña thêi ®¹i. Tuy
nhiªn còng kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng tinh hoa cña qu¸ khø. Tr©n träng truyÒn
thèng lµ viÖc lµm cÇn thiÕt víi mäi d©n téc, mäi quèc gia. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
cña v¨n ho¸ nãi chung còng nh− quan niÖm vÒ c¸i ®Ñp nãi riªng lu«n lu«n chÞu sù
t¸c ®éng, kÕ thõa, giao l−u tù ®iÒu chØnh vµ tù ph¸t triÓn.
c) D©n téc vµ c¸i ®Ñp
C¸i ®Ñp mang b¶n chÊt, truyÒn thèng d©n téc. Nã cã tÝnh s¸ng t¹o trªn c¬ së
nh÷ng tinh hoa ®· cã tõ tr−íc, nã mang tÝnh kÕ thõa ph¸t huy ®Æc ®iÓm, ®Æc tÝnh,
thãi quen, nÕp nghÜ, nÕp sinh ho¹t, phong tôc tËp qu¸n. Mçi d©n téc h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn trªn mét vïng ®Êt kh¸c nhau vÒ ®Þa lý, vÒ phong thæ, vÒ khÝ hËu cho
nªn còng h×nh thµnh nh÷ng thÞ hiÕu vµ quan niÖm kh¸c nhau vÒ c¸i ®Ñp. §iÒu ®ã
t¹o nªn diÖn m¹o b¶n s¾c v¨n hãa riªng cña mçi d©n téc.
Mçi d©n téc ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm lÞch sö vµ v¨n hãa, cã c¸i nh×n vÒ thÕ giíi
quan, nh©n sinh quan riªng, nã lµ biÓu hiÖn ®Æc thï d©n téc.
VÝ dô ë n−íc ta, vÒ ¨n mÆc ng−êi miÒn ng−îc kh¸c víi ng−êi miÒn xu«i. Ng−êi
miÒn B¾c th× thÝch mµu n©u, ng−êi miÒn Nam th× chuéng mµu ®en. ¸o bµ ba ®en,
kh¨n r»n v¾t vai ®· trë thµnh nÐt ®iÓn h×nh cña n«ng d©n Nam Bé. Ng−êi T©y
Nguyªn th× −a mµu m¹nh : ®á, ®en,... Ng−êi Th¸i ë phÝa b¾c thÝch dïng mµu t−¬i
s¸ng : xanh, tr¾ng, ®á,...
C¸c d©n téc trªn thÕ giíi còng cã quan niÖm vÒ c¸i ®Ñp kh¸c nhau. ë MiÕn
§iÖn cã téc ng−êi cho r»ng thiÕu n÷ cæ dµi lµ ®Ñp. V× vËy trÎ em lóc míi lín ng−êi
ta cho ®eo vµo cæ nh÷ng chiÕc vßng b»ng ®ång. Khi lín lªn, sè l−îng vßng cµng
nhiÒu th× cµng ®−îc cho lµ ®Ñp. ë ch©u Phi cã téc ng−êi mµ phô n÷ ph¶i bµnh m«i
ra b»ng nh÷ng chiÕc vßng gèc, vµnh m«i d−íi cµng lín cµng ®Ñp. ë ViÖt Nam, d©n
téc thiÓu sè vïng T©y Nguyªn cã tôc "cµ r¨ng c¨ng tai" míi cho lµ ®Ñp, tËp tôc
nµy b©y giê ®· l¹c hËu.
Mçi d©n téc ®Òu biÓu hiÖn nh÷ng s¾c th¸i riªng vÒ tiªu chuÈn c¸i ®Ñp lµm nªn
sù ®a d¹ng, phong phó, lµm giµu cho kho tµng v¨n hãa d©n téc vµ nh©n lo¹i.
d) TÝnh giai cÊp, ®Þa vÞ x· héi vµ c¸i ®Ñp
Con ng−êi kh«ng thÓ ®øng ngoµi chÝnh trÞ vµ giai cÊp. Con ng−êi lµ chñ thÓ
cña sù s¸ng t¹o. §êi sèng thÈm mü còng nh− ho¹t ®éng s¸ng t¹o c¸i ®Ñp còng g¾n
liÒn víi quan niÖm sèng riªng cña tõng giai cÊp. Giai cÊp nµo th× thÞ hiÕu Êy cho
nªn quan niÖm vÒ c¸i ®Ñp cña mçi giai cÊp trong x· héi còng kh¸c nhau. Quan
niÖm vÒ vÎ ®Ñp cña ng−êi lao ®éng lµ : th©n h×nh ch¾c kháe, ch©n tay mËp m¹p,
8
- da dÎ hång hµo ; cßn ng−êi phô n÷ ®Ñp thuéc giíi th−îng l−u quý téc th× mÆt hoa
da phÊn, liÔu yÕu ®µo t¬.
Do quan niÖm nh− thÕ nªn mçi con ng−êi trong x· héi ®Òu cã ý thøc ¨n mÆc
sao cho phï hîp víi hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn c«ng viÖc cña m×nh vµ hµi hoµ víi m«i
tr−êng x· héi.
NÐt ®Ñp cña trang phôc nhµ gi¸o lµ gän gµng, thÓ hiÖn sù nghiªm trang mÉu
mùc cña nghÒ nghiÖp. NÐt ®Ñp cña trang phôc qu©n ®éi lµ gän gµng, thèng nhÊt
biÓu hiÖn tÝnh kû luËt ; kháe m¹nh, nhanh nhÑn phï hîp víi m«i tr−êng chiÕn
®Êu. Víi nh÷ng nhµ tu hµnh, vÎ ®Ñp cña trang phôc lµ sù gi¶n dÞ, khiªm nh−êng,
gÇn gòi, hßa hîp víi cuéc sèng cña chóng sinh. VÎ ®Ñp cña ®ång phôc häc sinh lµ
sù trang nh·, nÒ nÕp. VÎ ®Ñp trang phôc cña nh©n viªn kh¸ch s¹n, tiÕp viªn hµng
kh«ng lµ lÞch sù, mang s¾c th¸i riªng,...
e) C¶m xóc vµ c¸i ®Ñp
C¶m xóc lµ yÕu tè ®Çu tiªn, cã vai trß quan träng ®èi víi ho¹t ®éng thÈm mü.
NÕu kh«ng cã c¶m xóc thÈm mü th× kh«ng cã con ng−êi nghÖ sÜ, nhËn thøc thÈm
mü vµ s¸ng t¹o nghÖ thuËt. §èi t−îng thÈm mü chÝnh lµ c¸i mªnh m«ng, bao la,
mu«n mµu, mu«n vÎ cña tù nhiªn, cña ®êi sèng con ng−êi. Nã khiÕn con ng−êi xóc
®éng, nã th¨ng hoa thµnh thÈm mü ®Ñp. Con ng−êi lóc Êy chÝnh lµ n¬i ph¸t ra vµ
thu vÒ nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mü. C¸i ®Ñp nãi chung vµ c¸i ®Ñp do mü thuËt t¹o nªn
®em l¹i cho con ng−êi kho¸i c¶m thÈm mü, niÒm vui, t×nh yªu víi cuéc sèng. Nã
g¾n liÒn víi nh÷ng rung ®éng bªn trong t©m hån con ng−êi, ®em l¹i sù thÝch thó
th−ëng ngo¹n cho con ng−êi, gióp con ng−êi nhËn thøc c¸i ®Ñp, ph©n biÖt c¸i ®Ñp
víi c¸i xÊu, h−íng con ng−êi ®Õn c¸i ®Ñp. Tõ ®ã con ng−êi biÕt suy nghÜ vµ hµnh
®éng theo quy luËt cña c¸i ®Ñp : yªu mÕn, tr©n träng, b¶o vÖ c¸i ®Ñp, chèng l¹i
nh÷ng c¸i xÊu xa, c¸i ¸c. V× thÕ, mü thuËt cã t¸c dông gi¸o dôc, lÊy c¸i ®Ñp ®Ó
gi¸o dôc con ng−êi. Tõ c¶m xóc dÉn ®Õn thÞ hiÕu thÈm mü, thÞ hiÕu thÈm mü nãi
lªn tr×nh ®é thÈm mü vµ ng−îc l¹i. NhËn thøc thÈm mü gióp ng−êi ta c¶m nhËn
gi¸ trÞ mét bøc tranh qua bè côc, ®−êng nÐt, mµu s¾c,... Kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ nh×n
nhËn ®óng mét t¸c phÈm mü thuËt phô thuéc vµo sù hiÓu biÕt, tr×nh ®é v¨n hãa
cña mçi ng−êi, cho nªn sù c¶m thô vÎ ®Ñp mçi ng−êi mçi kh¸c. Cã t¸c phÈm ®Ñp
víi ng−êi nµy nh−ng kh«ng ®Ñp víi ng−êi kh¸c. Nh− vËy mét t¸c phÈm ®Ñp kh«ng
ph¶i lóc nµo còng phï hîp víi tÊt c¶ mäi ng−êi vµ mäi hoµn c¶nh. Tranh phong
c¶nh, tranh ch©n dung, tranh tÜnh vËt chØ ®Ñp khi treo ë n¬i lµm viÖc hoÆc phßng
nghØ. Tranh sinh ho¹t, tranh lÞch sö,... treo ë phßng kh¸ch, ë viÖn b¶o tµng míi
thÝch hîp ; tranh cæ ®éng cÇn ®−îc ®Æt ë n¬i c«ng céng cã nhiÒu ng−êi qua l¹i.
f) T©m lý vµ c¸i ®Ñp
C¸i ®Ñp phô thuéc rÊt nhiÒu vµo t©m lý. Con ng−êi cã khi t−¬i vui, hµo høng,
cã lóc buån b· ch¸n n¶n,... Mçi ng−êi ®Òu cã tÝnh c¸ch kh¸c nhau : s«i næi hay
9
- trÇm t−, th¼ng th¾ng hay kÝn ®¸o, nãng n¶y hay hßa nh·,... TÊt c¶ nh÷ng tÝnh
c¸ch, t©m tr¹ng cña mçi ng−êi ®Òu ¶nh h−ëng, t¸c ®éng ®Õn c¸ch nh×n nhËn, c¶m
thô c¸i ®Ñp trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt. Ng−êi ta th−êng nãi "ng−êi buån c¶nh cã
vui ®©u bao giê " hay "nh×n cuéc ®êi toµn mµu hång" ®Ó minh häa cho sù t¸c ®éng
cña t©m lý ®Õn c¸ch nh×n sù vËt cña con ng−êi. §ã lµ sù giao c¶m gi÷a con ng−êi
víi con ng−êi, con ng−êi víi tù nhiªn.
Nh− vËy gi÷a kh¸ch thÓ vµ chñ thÓ lu«n cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i. §ã
lµ mèi quan hÖ thèng nhÊt gi÷a con ng−êi vµ thÕ giíi xung quanh. Con ng−êi ph¶i
hßa hîp víi m«i tr−êng sèng, víi c¶nh trÝ thiªn nhiªn, víi nh÷ng ng−êi kh¸c trong
céng ®ång. BiÕt ®−îc ®iÒu ®ã chóng ta ph¶i vËn dông ®−îc vµo cuéc sèng, vÝ dô
nh− c¸ch c− xö nãi n¨ng, ®i ®øng, ¨n mÆc sao cho hîp n¬i, hîp lóc : khi ë nhµ, lóc
ra ®−êng, trong ngµy lÔ, ngµy héi, ®¸m c−íi, ®¸m tang,... Nh÷ng biÓu hiÖn cña
ng−êi cã v¨n hãa hay thiÕu v¨n hãa, biÕt ®iÒu hay lè l¨ng, kÖch cìm hay dë ®Òu
b¾t nguån tõ c¸ch suy nghÜ vµ hµnh ®éng, trong ®ã v¨n ho¸ thÈm mü ®ãng vai trß
quan träng.
g) TÝnh toµn bé vµ c¸i ®Ñp
C¸i ®Ñp hiÖn ra trong mèi quan hÖ tæng thÓ. C¸i ®Ñp lµ c¸i hån chung cña toµn
thÓ cÊu tróc, lµ nhÞp ®iÖu hµi hßa cña c¸c bé phËn trong mèi liªn kÕt t¹o nªn mét
chØnh thÓ. Nã kh«ng mang tÝnh ®¬n lÎ mµ ph¶i cã tÝnh ®ång bé, bæ sung hç trî
nhau. Mçi bé phËn trong cÊu tróc kh«ng tù x¸c lËp ®−îc c¸i ®Ñp riªng cña m×nh.
Nã chØ cã ý nghÜa khi n»m trong mèi liªn kÕt víi c¸c bé phËn kh¸c cña cÊu tróc.
V× vËy, cã thÓ cã mét bé phËn nµo ®ã khi ®øng riªng rÏ th× ®Ñp, nh−ng khi gia
nhËp vµo cÊu tróc chung l¹i cã ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn hiÖu qu¶ cña toµn thÓ.
Ng−îc l¹i cã nh÷ng bé phËn nÕu ®øng riªng th× kh«ng ®Ñp nh−ng khi gia nhËp
vµo tæng thÓ l¹i cã ¶nh h−ëng tÝch cùc, t¹o nªn mét chØnh thÓ hµi hßa, thuËn m¾t
mang l¹i cho ng−êi xem c¶m xóc thÈm mü.
N¾m ®−îc quy luËt ®ã, con ng−êi ®· ¸p dông vµo cuéc sèng th−êng ngµy trong
s¾p xÕp, bµi trÝ, trang trÝ nhµ cöa, ¨n mÆc,... sao cho hîp lý, hîp t×nh. Mét ng«i
nhµ ®Ñp lµ tæng thÓ kiÕn tróc thèng nhÊt chø kh«ng ph¶i lµ sù gãp nhÆt tuú tiÖn
nhiÒu kiÓu lo¹i. Mét g−¬ng mÆt kh¶ ¸i lµ sù hµi hoµ cña tÊt c¶ c¸c chi tiÕt nh− ®«i
m¾t, lµn m«i, võng tr¸n,... Vµ kh«ng thÓ nãi mét c« g¸i ®Ñp khi cã g−¬ng mÆt ®Ñp
nh−ng vãc d¸ng kh«ng c©n ®èi... C¸i ®Ñp thÓ hiÖn ë tÝnh tæng thÓ, tÝnh toµn bé
thÈm mü.
h) Suy nghÜ, t×m tßi vµ s¸ng t¹o c¸i ®Ñp
§Ó cã ®−îc c¸i ®Ñp ®èi víi ng−êi lµm nghÖ thuËt lµ c¶ mét qu¸ tr×nh tr¨n trë,
t×m tßi, tÝch lòy, thai nghÐn, t¸i t¹o, sinh thµnh,... C¸i ®Ñp lu«n vËn ®éng trong
®æi míi. ChuÈn cña thÈm mü ®Ñp bao giê còng ®−îc x¸c lËp b»ng c¸i míi, c¸i
10
- kh¸c, c¸i l¹. Nã lµ sù c¸ch t©n truyÒn thèng thÈm mü, hÊp dÉn mäi ng−êi bëi c¸i
chÊt t−¬i míi cña nã. Nh÷ng g× giµ nua, cò kü sÏ mÊt ®i gi¸ trÞ thÈm mü. C¸i ®Ñp
kh«ng n»m trªn lèi cò, ®−êng mßn, kh«ng lÆp l¹i chÝnh m×nh. Ng−êi s¸ng t¹o c¸i
®Ñp ph¶i tÝch cùc tù lµm míi m×nh h»ng giê, h»ng ngµy. Trong qu¸ tr×nh s¸ng t¹o
c¸i ®Ñp kh«ng cã chç cho nh÷ng t− t−ëng b¶o thñ. C¸i míi ch©n chÝnh lµ ®iÒu kiÖn
cho c¸i ®Ñp ph¸t triÓn thµnh dßng lu«n ch¶y m·i kh«ng cïng. Do ®ã còng nh− c¸c
ngµnh nghÖ thuËt kh¸c, mü thuËt t¹o ®iÒu kiÖn cho con ng−êi cã kh¶ n¨ng lµm
viÖc khoa häc, cã suy nghÜ, t×m tßi, s¸ng t¹o ®Ó cã n¨ng suÊt lao ®éng cao.
C¸i ®Ñp trong mü thuËt kú diÖu kh«n t¶. Nã cã t¸c dông chèng l¹i sù ®¬n ®iÖu
nhµm ch¸n, nã ®æi míi cuéc sèng, lµm phong phó t×nh c¶m cña chóng ta.
i) Sù ®¬n gi¶n vµ c¸i ®Ñp
§¬n gi¶n lµ yÕu tè c¬ b¶n cÊu thµnh c¸i ®Ñp. Trong nghÖ thuËt ®¬n gi¶n lµ ®Ó
ch¾t läc, nhÊn m¹nh c¸i tinh tóy, cèt lâi, lµ c¸i ®iÓn h×nh, ®Æc tr−ng nhÊt, cña ®èi
t−îng. §¬n gi¶n kh«ng cã nghÜa lµ tïy tiÖn, cÈu th¶. §Ó cã ®−îc sù ®¬n gi¶n ®ßi
hái ph¶i cã c¸i nh×n tinh tÕ, thÊu ®¸o, cã sù nhËn ®Þnh, quan s¸t cuéc sèng mét
c¸ch s©u s¾c, ®Ó lo¹i ®i nh÷ng g× kh«ng cÇn thiÕt, Ýt t¸c dông,... Sù ®¬n gi¶n gióp
h×nh t−îng nghÖ thuËt võa mang tÝnh kh¸i qu¸t, võa mang tÝnh cô thÓ mét c¸ch
tèi ®a. Sù ®¬n gi¶n hµm chøa tÝnh thÈm mü ë sù sóc tÝch, c« ®äng. M¸cxim Goocki
tõng nãi : "T«i kh«ng cã thêi gian ®Ó viÕt ng¾n". Nh− vËy viÕt ng¾n cÇn nhiÒu thêi
gian ? NgÉm kü ta thÊy ®ã lµ c©u nãi mang ý nghÜa s©u s¾c, ®Æc biÖt lµ ®èi víi
ng−êi lµm nghÖ thuËt.
§èi víi mü thuËt, c¸i ®Ñp cßn thÓ hiÖn ë sù "thuËn m¾t". Nã cho ta c¶m gi¸c dÔ
chÞu, dÔ chÊp nhËn trong c¸ch bè côc, x©y dùng h×nh t−îng, c¸ch dïng mµu,... Sù
phèi hîp hµi hßa c¸c yÕu tè ng«n ng÷ gi÷a nÐt, h×nh, m¶ng, khèi, ®Ëm nh¹t,... T¹o
cho ng−êi xem mét c¶m xóc thÈm mü.
Ngoµi ra quan niÖm vÒ c¸i ®Ñp cßn phô thuéc vµo giíi tÝnh, løa tuæi. Gi÷a nam
giíi, n÷ giíi, gi÷a ng−êi giµ, ng−êi trÎ ®Òu cã nhu cÇu riªng vÒ c¸i ®Ñp do ®ã h×nh
thµnh quan niÖm riªng cña m×nh vÒ c¸i ®Ñp.
II − Mü thuËt vµ cuéc sèng con ng−êi
M¸cxim Goocki cã nãi : "Con ng−êi vèn b¶n tÝnh lµ nghÖ sÜ. BÊt cø ë ®©u vµ lóc
nµo con ng−êi còng muèn ®−a c¸i ®Ñp vµo cuéc sèng".
Ngay tõ buæi hoang s¬, con ng−êi ®· biÕt lµm ®Ñp b»ng c¸ch vÏ lªn ng−êi
nh÷ng mµu s¾c s½n cã trong thiªn nhiªn, ®eo lªn ng−êi nh÷ng x©u chuçi b»ng vá
èc, nh÷ng l«ng chim, l«ng thó sÆc sì,... Trong lao ®éng, con ng−êi ®· biÕt chÕ t¹o
nh÷ng c«ng cô b»ng ®¸, b»ng ®ång tõ th« s¬ ®Õn tiÖn dïng vµ cã thÈm mü. Cho
®Õn ngµy nay, trong cuéc sèng h»ng ngµy, tõ ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i, vui ch¬i, gi¶i trÝ,
11
- giao tiÕp vµ c¸c ph−¬ng tiÖn kh¸c ®Òu cÇn ®Ñp. §ã lµ nhu cÇu thiÕt yÕu cña con
ng−êi. Còng tõ ®ã mü thuËt lu«n g¾n bã kh¨ng khÝt víi lÞch sö ph¸t triÓn cña con
ng−êi vµ ngµy cµng tiÕn ®Õn møc ®é nghÖ thuËt cao.
ChØ con ng−êi míi ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn vµ c¶m thô ®−îc vÎ ®Ñp
cña nã. Con ng−êi vµ chØ con ng−êi míi t×m ra, vËn dông vµ lµm phong phó ng«n
ng÷ mü thuËt, lµm cho cuéc sèng ngµy cµng t−¬i ®Ñp h¬n.
Ngµy nay vÎ ®Ñp cña c¸c mÆt hµng kh«ng chØ tháa m·n nhu cÇu sö dông cña
con ng−êi, ®em l¹i cho con ng−êi kho¸i c¶m thÈm mü mµ tõ ®ã, cßn lµm t¨ng søc
tiªu thô, thóc ®Èy s¶n xuÊt, gãp phÇn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®ång thêi
n©ng cao ®êi sèng tinh thÇn vµ tr×nh ®é thÈm mü cña mäi ng−êi.
M¸c nãi "Muèn ®−îc th−ëng thøc vÒ nghÖ thuËt th× tr−íc tiªn ph¶i ®−îc gi¸o
dôc vÒ nghÖ thuËt". Trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn con ng−êi mét c¸ch toµn diÖn, con
ng−êi ph¶i ®−îc gi¸o dôc vÒ mÆt nghÖ thuËt th× míi ®ñ n¨ng lùc thô c¶m vµ s¸ng
t¹o nghÖ thuËt. Con ng−êi cÇn cã ®ñ n¨ng lùc c¶m thô th× míi cã thÓ ph¸t hiÖn vµ
kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ míi cña c¸i ®Ñp trong cuéc sèng ®ang ®æi míi h»ng
ngµy. Còng nh− c¸c ngµnh nghÖ thuËt kh¸c, mü thuËt gióp con ng−êi cã ®ñ n¨ng
lùc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ, x· héi vµ c¸c ngµnh khoa häc kh¸c.
Ngoµi nhu cÇu häc vÏ ®Ó gi¶i trÝ, n©ng cao tr×nh ®é thÈm mü, n©ng cao tr×nh ®é
hiÓu biÕt nghÖ thuËt, mü thuËt cßn g¾n liÒn víi nh÷ng ho¹t ®éng thùc tiÔn. Tõ
häc v¨n hãa hay kü thuËt chuyªn m«n ®Õn ph¸t huy s¸ng kiÕn, s¸ng chÕ m¸y
mãc, c¶i tiÕn mÉu hµng, ®æi míi dông cô s¶n xuÊt,... ®Òu cÇn ®Õn mü thuËt.
Nh− vËy, mü thuËt më ra tr−íc m¾t ta mét cöa sæ réng lín ®Ó nh×n c¶nh vËt,
biÕt th−ëng thøc c¸i ®Ñp trong thiªn nhiªn vµ trong cuéc sèng, biÕt ®−a c¸i ®Ñp
vµo cuéc sèng h»ng ngµy, tri thøc ngµy cµng më mang, m¾t thªm tinh t−êng vµ
bµn tay ngµy mét khÐo lÐo h¬n. §i ®«i víi viÖc ®ã n¨ng lùc thÈm mü cña con ng−êi
sÏ ®−îc n©ng cao kh«ng ngõng.
D¹y − häc mü thuËt ë tr−êng phæ th«ng cã ý nghÜa t¹o m«i tr−êng mü thuËt
cho x· héi lµ v× vËy. D¹y − häc mü thuËt gãp phÇn gi¸o dôc, n©ng cao nhËn thøc
vµ h×nh thµnh t×nh c¶m lµnh m¹nh cho thÕ hÖ t−¬ng lai, x©y dùng quan niÖm
®óng ®¾n vÒ c¸i ®Ñp, c¸i míi theo tinh thÇn d©n téc, c¸ch m¹ng vµ khoa häc, lµm
cho cuéc sèng ngµy mét ®Ñp h¬n, tèt h¬n vµ hoµn mü h¬n.
III − Nguån gèc Mü thuËt
Mü thuËt xuÊt hiÖn tõ khi nµo ?
Con ng−êi b¾t ®Çu lµm nghÖ thuËt tõ rÊt l©u, tõ khi c¶m nhËn cña hä vÒ c¸i
®Ñp ®−îc h×nh thµnh vµ tr−íc khi hä cã thÓ tù gi¶i thÝch cho m×nh ý nghÜa cña
nghÖ thuËt.
12
- Tõ thêi xa x−a con ng−êi ch−a cã tiÕng nãi, ch÷ viÕt th× viÖc giao tiÕp trong
cuéc sèng h»ng ngµy thÓ hiÖn b»ng ®éng t¸c, sau ®ã b»ng h×nh vÏ... Chóng ta cã
thÓ t×m thÊy h×nh vÏ trªn c¸c v¸ch ®¸ ë hang ®éng, nh÷ng c«ng cô lao ®éng,
nh÷ng ®å dïng sinh ho¹t, nh÷ng pho t−îng, nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc cæ,... ë rÊt
nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi.
§iÒu ®ã chøng tá mü thuËt ra ®êi tõ rÊt sím vµ do nhu cÇu cuéc sèng cña con
ng−êi.
Ch÷ viÕt ngµy nay cña loµi ng−êi còng b¾t ®Çu tõ nh÷ng nÐt, nh÷ng h×nh vÏ cã
tÝnh chÊt ký hiÖu cña ng−êi x−a. Tr¶i qua bao thÕ kû, c¸c thêi kú lÞch sö ph¸t
triÓn, con ng−êi ®· c¶i biªn, bæ sung nh÷ng ký hiÖu ®ã thµnh ch÷ vµ ngµy cµng ®−îc
hoµn thiÖn dÇn. Cho ®Õn ngµy nay, ch÷ viÕt ®· v« cïng phong phó, ®a d¹ng, ®¸p
øng nhu cÇu ph¸t triÓn v¨n hãa, khoa häc cña thêi ®¹i.
1. C¸c häc thuyÕt vÒ nguån gèc mü thuËt
VËy mü thuËt xuÊt hiÖn tõ khi nµo vµ cã tõ ®©u ?
a) NghÖ thuËt nãi chung vµ mü thuËt nãi riªng sinh ra tõ t«n gi¸o
Con ng−êi còng nh− mäi sinh vËt kh¸c, sî h·i tr−íc c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn,
tr−íc c¸i kh«ng gi¶i thÝch næi cña hiÖn t−îng tù nhiªn nh− gi«ng b·o, sÊm chíp,
lò lôt, ®éng ®Êt,... Trong t©m trÝ con ng−êi h×nh thµnh sù kÝnh nÓ, thÇn phôc tù
nhiªn, niÒm tin t−ëng vÒ thÇn quyÒn, tin vµo mét quyÒn lùc v« h×nh thèng qu¶n
mäi vËt, g©y ra c¶m øng t«n gi¸o. Ng−êi ta cho r»ng cã nh÷ng lùc l−îng siªu
nhiªn chi phèi con ng−êi vµ con ng−êi cÇu mong sù gióp ®ì cña siªu nhiªn. §Ó
biÓu hiÖn ch©n dung c¸c vÞ thÇn mµ hä t−ëng t−îng ra, hä ®· vÏ c¸c vÞ thÇn ®ã
trªn bµn thê, hoÆc t¹o ra nh÷ng bøc t−îng vÒ c¸c vÞ thÇn. ChÝnh qu¸ tr×nh nµy ®·
h×nh thµnh nghÖ thuËt, nghÖ thuËt t¹o h×nh cã b−íc s¬ khai lµ c¸c ®å thê cóng
nh− t−îng thÇn, tranh vÏ quû thÇn. C¶nh nh¶y móa hay c¸c h×nh k× dÞ trªn trèng
®ång §«ng S¬n ®−îc coi nh− mét c¶nh tÕ lÔ ®−a linh hån ng−êi chÕt vÒ n¬i cùc l¹c
hoÆc cÇu cho mïa mµng tèt t−¬i. Ng−êi nguyªn thñy cho r»ng biÕt lµm mét sè phï
phÐp nµo ®ã th× sù s¨n b¾t thó rõng, nguån sèng gÇn nh− duy nhÊt cña hä sÏ cã
kÕt qu¶ h¬n. T¹i mét c¸i hang s©u, n¬i c− tró cña ng−êi nguyªn thñy (T©y Ban
Nha), ng−êi ta ph¸t hiÖn thÊy cã nhiÒu h×nh t−îng vÒ thó rõng mang dÊu mòi
gi¸o ®©m vµo, hay h×nh thó bÞ chÆt ®Çu. NhiÒu nhµ kh¶o cæ häc cho r»ng ®©y lµ
b»ng chøng vÒ h×nh t−îng ®Ó lµm ma thuËt. Ng−êi ta x©y dùng h×nh thó råi ®©m
mòi gi¸o vµo vµ tin r»ng sÏ s¨n b¾t ®−îc dÔ dµng.
13
- H¬n c¸c sinh vËt kh¸c, con ng−êi cã b¶n n¨ng lo cho ngµy mai. §ã lµ b¶n n¨ng
ng−êi, h×nh thøc t«n thê tæ tiªn lµ h×nh thøc lo cho ngµy mai vËy.
Cã lÏ c¶m gi¸c lo cho ngµy mai lµm n¶y sinh ra t«n gi¸o vµ −íc väng, tõ −íc
väng sinh ra nghÖ thuËt. Nh− vËy nghÖ thuËt suy cho cïng kh«ng ph¶i ®−îc sinh
ra tõ t«n gi¸o mµ nã n»m ë b¶n th©n ®êi sèng. Tõ x−a tíi nay, con ng−êi ®−îc
sinh ra vµ lu«n lu«n tån t¹i cïng víi lao ®éng vµ t«n gi¸o.
NghÖ thuËt cã lóc phôc vô t«n gi¸o, t«n gi¸o th−êng sö dông nghÖ thuËt ®Ó
t¹o m«i tr−êng vµ kh«ng khÝ truyÒn gi¸o. Nh−ng g¾n b¶n chÊt cña nghÖ thuËt víi
t«n gi¸o lµ kh«ng ®óng.
Ng−êi ta t×m hiÓu nguån gèc mü thuËt b»ng nghiªn cøu kh¶o cæ nh÷ng h×nh
vÏ, tranh, t−îng,... Nã ra ®êi cïng víi con ng−êi, cã thÓ nã ®· phôc vô t«n gi¸o
song chØ ë mÆt h×nh thøc. Tù nã ®· cã trong ®êi sèng cña con ng−êi ngay tõ buæi
b×nh minh cña lÞch sö.
b) NghÖ thuËt sinh ra tõ lao ®éng
NghÖ thuËt t¹o h×nh lµ mét ph−¬ng tiÖn ®Ó biÓu thÞ t− t−ëng, ph¶n ¸nh thùc
tÕ b»ng kh¸ch quan h×nh t−îng. Còng nh− ng«n ng÷, ng«n ng÷ t¹o h×nh ph¸t sinh
tõ thêi Nguyªn thñy trªn c¬ së lao ®éng cña con ng−êi, do qu¸ tr×nh con ng−êi
nhËn thøc l©u dµi thÕ giíi hiÖn thùc. Trong viÖc c¹nh tranh ®Ó sèng cßn, bµn tay
con ng−êi ngµy cµng khÐo lÐo h¬n, con m¾t trë nªn tinh tÕ h¬n, nhËn thøc trë nªn
chÝnh x¸c h¬n.
M¸c nãi : "lÞch sö con ng−êi lµ sù ®µo luyÖn ngò quan" v× con ng−êi cã c¸c
gi¸c quan ®−îc ®µo luyÖn... Trong ®ã, con m¾t ng−êi kh«ng chØ lµ s¶n phÈm cña
tù nhiªn mµ cßn lµ s¶n phÈm cña lao ®éng x· héi.
Nhê s¨n b¾n mµ con ng−êi nhËn ra nhÞp ®iÖu, ng−êi nguyªn thñy vÏ ®−îc
nh÷ng con bß rõng sinh ®éng, nh÷ng h×nh ng−êi nh¶y móa n¸o nhiÖt. Nhê quay
chØ mµ ng−êi Phïng Nguyªn biÕt dïng nh÷ng ®−êng trßn. H×nh trßn, h×nh vu«ng,
h×nh tam gi¸c, ®−êng th¼ng, ®−êng song song lµ kÕt qu¶ cña sù trõu t−îng hãa
c¸c kinh nghiÖm thÞ gi¸c ®−îc rÌn luyÖn trong lao ®éng. NhÞp ®iÖu cña ®−êng nÐt,
mµu s¾c, khèi, m¶ng còng h×nh thµnh nhê sù ®óc kÕt c¸c kinh nghiÖm thÞ gi¸c
qua hµng thiªn niªn kû. Lao ®éng sinh ra nghÖ thuËt theo nghÜa ®ã. Nã gãp phÇn
®µo luyÖn ngò quan, mµ c¶m xóc ngò quan sinh ra nghÖ thuËt.
14
- Tãm l¹i nghÖ thuËt kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm ph¸t sinh cña t«n gi¸o hay lao
®éng hay cña c¶ hai mµ ho¹t ®éng nghÖ thuËt n»m trong b¶n chÊt sinh tån, b¶n
chÊt ng−êi vµ xuÊt hiÖn song song, ®ång hµnh víi t«n gi¸o vµ lao ®éng.
c) ThuyÕt b¾t ch−íc
B¶n chÊt con ng−êi lµ hay b¾t ch−íc ; sù b¾t ch−íc khÐo lÐo t¹o ra sù thÝch
thó, t¹o ra tµi n¨ng vµ do ®ã t¹o ra nghÖ thuËt. Nh−ng b¾t ch−íc kh«ng ph¶i lµ sù
sao chÐp, con ng−êi lu«n thªm vµo hay bít ®i ®Ó cho t¸c phÈm ®−îc cao h¬n tù
nhiªn vµ ph¶i ®−îc kÕt hîp víi c¸ch ®iÖu, tæ chøc, s¾p xÕp, theo quy luËt hµi hßa.
Con ng−êi nghÖ sÜ kh«ng b¾t ch−íc mét c¸ch m¸y mãc mµ t¸i t¹o l¹i hiÖn thùc vµ
®Ò xuÊt mét kiÓu mÉu víi sù s¸ng t¹o. ë ®ã, con ng−êi thÊy b¶n chÊt sù vËt mét
c¸ch s¸ng tá h¬n.
d) ThuyÕt t−êng thuËt
Theo thuyÕt nµy th× nh÷ng h×nh vÏ hay ch¹m næi cña ng−êi nguyªn thuû
kh«ng ph¶i hoµn toµn phôc vô cho ma thuËt mµ cßn cã dông ý t−êng thuËt nh÷ng
sù viÖc ®¸ng ghi nhí. Chóng lµ nh÷ng trang sö b»ng h×nh t−îng tr−íc khi cã ch÷
viÕt. Trong nhiÒu di tÝch nguyªn thñy ë Taxili (Ch©u Phi), ë Morenla (T©y Ban
Nha),... cã h×nh vÏ chiÕn tranh. Trong hang Vantotta cã h×nh s¨n b¾t, trong hang
Doocdo Nh¬ (Ph¸p) cã h×nh thó di c−,... §ã lµ nh÷ng sù kiÖn quan träng ®èi víi
®êi sèng cña ng−êi nguyªn thñy mµ hä muèn kh¾c ghi vµo v¸ch ®¸ b»ng h×nh
t−îng ®Ó nhí.
e) ThuyÕt biÓu hiÖn
§ã lµ thuyÕt gi¶i thÝch nguån gèc cña nghÖ thuËt lµ do nhu cÇu muèn "béc
b¹ch nçi niÒm chñ quan" cña ng−êi nghÖ sÜ.
ThuyÕt biÓu hiÖn g¾n víi thuyÕt c¶m xóc vµ t×nh c¶m. NghÖ thuËt lµ g× nÕu
nh− nã kh«ng biÓu hiÖn nh÷ng c¶m xóc vµ t×nh c¶m cña ng−êi nghÖ sÜ vµ kh¬i gîi
nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc n¬i ng−êi th−êng thøc. NghÖ thuËt lµ mét ho¹t ®éng cña
con ng−êi th«ng qua ng«n ng÷ ®Æc thï cña nã ®Ó chuyÓn t¶i ®Õn ng−êi kh¸c
nh÷ng t×nh c¶m mµ ng−êi s¸ng t¹o ®· tr¶i qua.
f) ThuyÕt "du hý"
VÒ b¶n chÊt, con ng−êi thÝch vui ch¬i trong khi nghØ vµ ngay c¶ khi lao ®éng.
Vui ch¬i lµ ho¹t ®éng cÇn thiÕt ®Ó cuéc sèng con ng−êi h¹nh phóc. Nã lµm cho
ng−êi ta vui vµ quªn ®i nçi lo sî, nçi nhäc nh»n gian khã, quªn ®i r»ng cuèi ®êi
ng−êi lµ c¸i chÕt. H¬n thÕ n÷a nã lµ mét tr¹ng th¸i sinh tån, lµ niÒm ham sèng.
15
- Thêi xa x−a, khi s¨n ®−îc con thó lín, gÆt h¸i ®−îc vô mïa béi thu, con ng−êi
phÊn khëi vµ bµy ra "trß diÔn" ®Ó "x¶ h¬i". Ng−êi ta thÝch hoa ch©n móa tay, t¸i
hiÖn l¹i ®iÖu bé khi s¨n con thó hay gÆt h¸i ®Ó lµm tan ®i sù tÎ nh¹t, ®¬n ®iÖu cña
cuéc sèng, vµ nghÖ thuËt ra ®êi.
ThuyÕt "du hý" ch−a lét t¶ hÕt b¶n chÊt s©u xa cña nghÖ thuËt nh−ng nã ®· ®Ò
cËp ®−îc mét mÆt quan träng, ®ã lµ chøc n¨ng gi¶i trÝ lµnh m¹nh trªn c¬ së
nh÷ng kho¸i c¶m v« t− mµ nghÖ thuËt mang l¹i.
Nh−ng nÕu nãi nguån gèc cña nghÖ thuËt t¹o h×nh chØ do t«n gi¸o, ma thuËt,
t−êng thuËt, biÓu hiÖn, du hý,... th× ch−a ®ñ v× cã nhiÒu h×nh vÏ hay ch¹m kh¾c
cña ng−êi nguyªn thñy kh«ng nh»m môc ®Ých g× kh¸c h¬n lµ thÈm mü. VÝ dô :
Hoa v¨n trªn ®å gèm, ®å trang søc b»ng ®¸, x−¬ng, vá èc,... Cã thÓ thÊy nhiÒu
h×nh t−îng ë c¸c v¸ch ®¸ trong hang c− tró cña ng−êi nguyªn thñy chØ lµ ®Ó tháa
m·n sù ®ßi hái vÒ mÆt thÈm mü. NghÖ thuËt cña ng−êi nguyªn thñy còng nh−
hiÖn nay mang l¹i sù thÝch thó lµm cho ®êi sèng t−¬i vui, khÝch lÖ con ng−êi h¨ng
h¸i ®Êu tranh víi mäi trë lùc.
*
g) ThuyÕt "Tæng sinh lùc vµ sinh lùc thõa"
Con ng−êi trong lao ®éng th−êng t¹o ra mét tæng sinh lùc nhÊt ®Þnh. Tæng
sinh lùc nµy cã thÓ tÝnh b»ng thu nhËp, b»ng n¨ng lùc s¶n xuÊt, b»ng ®¬n vÞ thêi
gian,...
ë thêi xa x−a, mét ng−êi thî ®¸ trung b×nh ph¶i lµm c¶ ngµy míi xong 5 chiÕc
r×u ®¸ mµ téc tr−ëng giao cho (mét h×nh thøc kho¸n s¬ khai nhÊt). Ng−êi thî ®¸
giái chØ lµm trong nöa ngµy, nöa ngµy cßn l¹i anh ta ®−îc tù do. Cã tù do lµ cã
sinh lùc thõa. Cã sinh lùc thõa lµ cã ngÉu høng. Anh thî ®¸ giái lÊy nöa ngµy cßn
l¹i lµm nh÷ng chiÕc vßng ®¸ thËt ®Ñp. Vµ nghÖ thuËt ra ®êi tõ ®ã.
Nãi tíi nghÖ thuËt lµ nãi tíi n¨ng lùc. H¬n thÕ, ®ã kh«ng ph¶i n¨ng lùc b×nh
th−êng mµ lµ n¨ng lùc −u tó. Muèn cã n¨ng lùc −u tó ph¶i cã d− n¨ng lùc b×nh
th−êng.
VËy khi nµo con ng−êi cã d− n¨ng lùc b×nh th−êng vµ xuÊt hiÖn n¨ng lùc −u tó
th× cã thÓ lµm nghÖ thuËt.
Xu h−íng ph¸t triÓn cña con ng−êi b¾t nguån tõ −íc muèn ngµy cµng cã quyÒn
lùc h¬n ®èi víi tù nhiªn. Muèn vËy kh«ng cã con ®−êng nµo kh¸c h¬n lµ ph¶i hoµn
thiÖn c«ng cô lao ®éng. Muèn hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng th× ph¶i gia t¨ng n¨ng
*
ThuyÕt "Tæng sinh lùc & sinh lùc thõa" do tr−êng §HQG Hµ Néi ®Ò xuÊt
16
- lùc trÝ tuÖ. N¨ng lùc c¬ b¾p cña con ng−êi chØ cã h¹n cßn n¨ng lùc trÝ tuÖ th× v«
h¹n.
C«ng cô lao ®éng ®Çu tiªn cña con ng−êi lµ c¸i r×u ®¸, chÝnh lµ c¸c hßn ®¸ tù
nhiªn mµ con ng−êi lu«n lÊy ®Ó xÎ thÞt, ®µo cñ. Sau ®ã hä sö dông tíi lùc trÝ tuÖ,
®em mµi c¸i r×u ®¸ cho s¾c h¬n, nhän h¬n vµ thuËn tiÖn h¬n. TiÕn bé thªm mét
b−íc n÷a, hä chÕ ra c¸i khoan ®¸ ®Ó khoan r×u cã thÓ tra c¸n gç, lµm cho tÇm tay
ng−êi nguyªn thñy v−¬n xa h¬n, m¹nh h¬n. Hä ®· s¸ng t¹o ra mét c¸i r×u lo¹i míi
kh«ng cã trong tù nhiªn.
Nh− vËy nghÖ thuËt ra ®êi lµ do xuÊt hiÖn sinh lùc thõa vµ do nhu cÇu biÓu
®¹t tù do s¸ng t¹o cña con ng−êi. Quy luËt nµy kh«ng chØ ®óng víi ng−êi nguyªn
thñy mµ ®óng víi mäi thêi ®¹i. X· héi cµng v¨n minh, n¨ng suÊt lao ®éng cµng
cao th× nhu cÇu h−ëng thô c¸i ®Ñp cµng nhiÒu.
H×nh 1: Bß rõng ( kho¶ng 15000 – 12000 tr−íc CN )
H×nh 2: Nh÷ng con ngçng ë Meidoun k.2530
í CN
17
- H4. §µn bß – NghÖ thuËt thêi TiÒn sö
H5. H×nh ng−êi ë hang §ång Néi – Hßa B×nh
18
- H−íng dÉn häc ch−¬ng i
I − LÝ thuyÕt
1. Quan niÖm vÒ c¸i ®Ñp nh− thÕ nµo lµ ®óng ®¾n ? C¸i ®Ñp cã vai trß, ý nghÜa
g× ®èi víi cuéc sèng ?
2. Mü thuËt lµ g× ? T¹i sao nãi mü thuËt lµ nghÖ thuËt cña thÞ gi¸c, nghÖ thuËt
cña kh«ng gian ?
3. H·y nªu mèi quan hÖ gi÷a mü thuËt vµ cuéc sèng con ng−êi. B»ng nh÷ng
ho¹t ®éng thùc tiÔn, h·y chøng minh mü thuËt lµ nhu cÇu rÊt cÇn thiÕt ®èi víi
cuéc sèng.
4. T¹i sao nãi d¹y mü thuËt ë tr−êng phæ th«ng lµ t¹o m«i tr−êng mü thuËt
cho x· héi ?
5. T¹i sao chóng ta yªu cÇu häc sinh ph¶i viÕt ch÷ vµ tr×nh bµy s¸ch vë s¹ch
®Ñp ; ¨n mÆc gän gµng ; gi÷ g×n tr−êng líp, s¾p xÕp nhµ ë, gãc häc tËp trËt tù,
ng¨n n¾p ; gi÷ g×n c¶nh quan xung quanh ; b¶o vÖ m«i tr−êng thiªn nhiªn ?
6. Mü thuËt xuÊt hiÖn tõ khi nµo ? B¾t nguån tõ ®©u ? B»ng thùc tÕ kh¸ch
quan, chøng minh nghÖ thuËt t¹o h×nh ph¸t sinh nhê cã lao ®éng.
7. "Tæng sinh lùc vµ sinh lùc thõa" lµ g× ? T¹i sao nãi nghÖ thuËt ra ®êi do sù
xuÊt hiÖn sinh lùc thõa ?
II − Tµi liÖu tham kh¶o
1. T×m hiÓu Mü thuËt cæ ®¹i (Trung cæ − Phôc h−ng) Nhµ xuÊt b¶n V¨n ho¸ − Th«ng
tin.
2. Lª Thanh Léc, LÞch sö héi häa, NXB V¨n ho¸ − Th«ng tin, 1996.
19
- Ch−¬ng II
Ng«n ng÷ Mü thuËt
vµ c¸c lo¹i h×nh c¬ b¶n cña Mü thuËt
A − Ng«n ng÷ vµ chÊt liÖu Mü thuËt
I − Ng«n ng÷ Mü thuËt
Mçi lo¹i h×nh mü thuËt ®Òu cã c¸ch ph¶n ¸nh kh¸c nhau, cã ng«n ng÷, tiÕng
nãi riªng t¸c ®éng ®Õn c¸c gi¸c quan kh¸c nhau cña con ng−êi. Tuy nhiªn, tÊt c¶
®Òu ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng vµ con ng−êi.
NghÖ thuËt ©m nh¹c t¸c ®éng ®Õn con ng−êi th«ng qua thÝnh gi¸c. NghÖ thuËt
®iÖn ¶nh thÓ hiÖn b»ng h×nh t−îng chuyÓn ®éng vµ cã tiÕng nãi ®i kÌm. NghÖ
thuËt móa ®−îc x©y dùng b»ng nh÷ng ®éng t¸c liªn tôc vµ biÓu hiÖn t×nh c¶m néi
t©m b»ng chÝnh c¬ thÓ con ng−êi...
Cã nhiÒu lo¹i h×nh nghÖ thuËt cïng ®Õn víi néi t©m vµ t×nh c¶m con ng−êi
b»ng con ®−êng thÞ gi¸c nh− kiÕn tróc, ®iªu kh¾c, héi häa, nhiÕp ¶nh, móa,...
Nh÷ng lo¹i h×nh nghÖ thuËt thuéc kªnh thÞ gi¸c ®Òu cã liªn quan ®Õn héi häa
vµ ®iªu kh¾c. VÝ dô : ë nghÖ thuËt s©n khÊu, ngoµi c¸c nh©n vËt ho¹t ®éng theo
lêi nãi, xung ®ét, m©u thuÉn, kÞch tÝnh, kÞch b¶n th× phÇn trang trÝ s©n khÊu, ®¹o
cô, hãa trang, trang phôc còng rÊt cÇn sù gãp søc cña héi häa, ®å häa, ®iªu kh¾c,
nã gãp phÇn kh«ng nhá trong sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ thµnh c«ng cña vë
kÞch(1).
Ta h·y t×m hiÓu ®Æc tr−ng vÒ ng«n ng÷ cña ba lo¹i h×nh nghÖ thuËt t¹o h×nh
cã tªn gäi chung lµ mü thuËt. §ã lµ nghÖ thuËt héi häa, ®iªu kh¾c vµ ®å häa.
1. §−êng nÐt
a) Quan niÖm
NÐt tr−íc hÕt lµ sù quy kh«ng gian nhiÒu chiÒu lªn mét mÆt ph¼ng (nÐt lµ sù
trõu t−îng hãa mäi vËt lªn mÆt ph¼ng).
(1) L−îc sö Mü thuËt vµ Mü thuËt häc, NXB Gi¸o dôc, 1998.
20
nguon tai.lieu . vn
