Xem mẫu
- KINH NGHIỆM NGHE GIẢNG, ĐỌC SÁCH VÀ GHI CHÉP
Nguyễn Cảnh Chương
(bài in trong Kỷ yếu Hội nghị học tốt năm học 2000-
2001)
Có thể nói nghe giảng, đọc sách, ghi chép là những khâu quan trọng của
quá trình học tập, là chìa khóa để tiếp cận kho tàng tri th ức. L ẽ t ất nhiên, trong
nghe giảng có ghi chép và trong đọc sách cũng vậy, nên tôi xin được trình bày
chung và một cách sơ lược về hai phương pháp: nghe giảng và đọc sách.
I. Nghe giảng
Nghe giảng là khâu mở đầu trong quá trình học tập. Đến l ớp nghe gi ảng,
ngoài nội dung bài giảng, thầy cô giáo còn h ướng dẫn chúng ta ph ương pháp và
định hướng cho chúng ta nghiên cứu tùy vào từng môn. Vậy thì nghe gi ảng và
ghi chép như thế nào để đạt hiệu quả?
I.1. Chuẩn bị cho buổi nghe giảng
Chuẩn bị cho buổi nghe giảng tốt đó là đọc trước bài học của môn h ọc s ẽ
được giảng. Đây là thao tác có tác dụng rất lớn góp ph ần nâng cao hi ệu qu ả
nghe giảng và ghi chép. Bởi đọc trước, thậm chí chỉ đọc lướt qua thôi nh ưng
đến lớp chúng ta sẽ ở tư thế chủ động hơn. Hiệu quả từ thao tác này là d ễ th ấy
nhưng không phải ai cũng thực hiện được. Nó khó bởi chúng ta bị chi ph ối về
thời gian. Chẳng hạn lịch học kín hết tuần, cả ngày: 1-4; 7-10 r ồi th ậm chí ti ết
11-14 thì đúng là không đủ thời gian, và lâm vào tình th ế b ị đ ộng là đi ều khó
tránh khỏi. Vì vậy buộc chúng ta phải cố gắng. Nắm được tư th ế ch ủ động
trong nghe giảng là nắm được một phần hiệu quả bài giảng.
I.2. Nghe giảng
Điều cốt yếu cho buổi nghe giảng tốt là nghiêm túc, tập trung tất cả cho
nghe giảng. Đây là điều quá sơ đẳng và đơn giản nhưng không phải ai cũng ý
thức được tầm quan trọng của nó và làm được. (Có lẽ sinh viên có nhiều việc
phải làm, thậm chí phải giải quyết ngay trong giờ nghe giảng (!)). Tôi nói đến
tầm quan trọng của sự nghiêm túc trong giờ nghe giảng bởi vì trong chúng ta r ất
ít người được như Bàng Thống: vừa nghe dân trình bày, vừa đọc đơn, vừa ghi
chép và miệng vừa phán, giải quyết các đơn từ cả mấy tháng dồn lại chỉ trong
chưa đầy buổi... Chúng ta không được như “Phượng Sồ tiên sinh” thì điều t ất
nhiên muốn đạt hiệu quả nghe giảng thì phải tập trung.
Một điều nữa trong nghe giảng là phải đặt câu hỏi cho những th ắc mắc,
nếu mình giải quyết được thì tốt, còn không thì phải hỏi thầy giáo, bạn bè.
Như vậy, tập trung nghe giảng và đặt câu hỏi là hai y ếu t ố quan tr ọng
trong nghe giảng. Tập trung nghe giảng liên quan đến việc ghi chép của chúng
ta.
1
- I.3. Ghi chép trong nghe giảng
Thực sự thì ghi chép trong nghe giảng cũng còn tùy thuộc vào từng môn
học. Chẳng hạn đối với những môn “nhập môn” thì việc làm quen với từng khái
niệm, định nghĩa đó là một điều tất yếu. Và như vậy thì ghi l ại nh ững khái
niệm, định nghĩa không được “sáng tạo” đó là một điều tất nhiên. Tuy nhiên, đ ể
dễ nhớ, cũng có thể ghi lại khái niệm, định nghĩa dưới dạng l ời c ủa mình –
mình hiểu và diễn đạt nó lại không để lệch ý. Và đ ối v ới nh ững môn đó (ví d ụ
môn Từ vựng học tiếng Việt, Ngữ âm tiếng Việt...) thì việc ghi lại những ví dụ
cụ thể được đưa ra minh họa cho khái niệm, định nghĩa là cần thiết nếu chúng
ta chưa hiểu hết.
Có những môn phải ghi chép những khái niệm, định nghĩa thì cũng có
những môn chuyên sâu đòi hỏi chúng ta phải ghi nhiều. Tuy vậy, theo tôi nghĩ
nghe giảng vẫn là điều cốt yếu để mình nắm được ý và ghi chép ý thì th ật t ốt.
Như trên đã nói, nếu đọc được tài liệu trước khi nghe giảng thì vi ệc n ắm ý
trong ghi chép sẽ dễ dàng hơn.
Nhưng cũng có khi phải ghi nhiều, ghi hết nếu cảm thấy là vấn đề quan
trọng. Đối với những bài ghi này đòi hỏi có thời gian về đọc l ại và nó s ẽ chi ếm
nhiều thời gian. Và cách ghi ý vẫn hiệu quả hơn – có thời gian cho mình nghe
giảng được nhiều hơn. Đây có lẽ là điều dẫn đến sự khác nhau ở mỗi vở tập
của mỗi người, bởi mỗi người có cách ghi chép riêng. Có thể cách ghi tóm tắt
theo hình cây, thư mục như sơ đồ tư duy sẽ phù hợp cho tất cả mọi người.
II. Đọc sách
II.1. Đọc chậm kỹ và đọc lướt nhanh
Không thể phủ nhận rằng đọc sách là rất quan trọng đối với mỗi người
để tích lũy kiến thức – đặc biệt đối với sinh viên càng quan tr ọng. Đ ọc sách
giúp chúng ta nắm vững bài học và mở cửa kho tàng kiến thức. Đó là điều mà
trong mỗi chúng ta ai cũng thấy được. Vậy thì đọc sách như thế nào để có th ể
đạt được hiệu quả nhất? Vấn đề hiệu quả chắc có lẽ cũng tùy t ừng người:
người có cách đọc nhanh, người có cách đọc chậm, suy nghĩ... Và, tùy t ừng lo ại
sách mà ta có những cách đọc khác nhau. Bởi vì muốn suy nghĩ và ghi chép đ ược
thì chỉ có đọc chậm. Đọc chậm mới có thể nghiền ngẫm được. Đây cũng là đ ặc
trưng của văn hóa đọc nói chung, nó có lợi thế hơn và khác với văn hóa “nghe
nhìn”.
Nói như vậy không có nghĩa là cách đọc nhanh không có lợi, nó th ực sự có
ích trong mục đích chúng ta tìm tài liệu và hệ thống lại ki ến th ức. Và theo tôi
nghĩ, kết hợp được hai cách đọc thì kết quả sẽ cao hơn. Chẳng hạn khi đọc một
cuốn sách hoặc một cuốn vở ghi chép thì trước h ết nên đọc l ướt qua m ột l ượt.
Áp dụng cách đọc nhanh để nắm kiến thức một cách hệ thống. Từ việc nắm
kiến thức hệ thống, chúng ta sẽ đi vào từng ph ần cụ thể bằng vi ệc áp dụng
cách đọc chậm, suy nghĩ.
Cũng lưu ý rằng khi đọc nhanh thì nên đọc hết một mạch rồi m ới ngh ỉ.
Bởi có như vậy kiến thức mới được hệ thống. Nếu trường hợp sách quá dày thì
2
- nên đọc hết từng chương một – bởi khi trình bày sách tác gi ả s ẽ gi ải quy ết m ột
vấn đề trong mỗi chương. Như vậy kiến thức sẽ được hệ thống trọn vẹn.
II.2. Đọc nhiều lần
Để nhớ lâu, nhớ nhiều thì phải đọc nhiều lần. Khi đã hiểu rồi thì d ễ nh ớ,
nhưng cũng cần phải đọc lại nhiều lần để nhớ có hệ thống.
Đọc nhiều lần nhưng vấn đề là ở chỗ không phải đọc trong một lúc mà
phải giãn cách. Tức là đọc nhiều lần trong nhiều thời đi ểm khác nhau (có th ể là
sáng rồi chiều hôm nay rồi lại sáng, chiều ngày mai) thì có hiệu qu ả h ơn là đ ọc
đi đọc lại nhiều lần trong một thời điểm liên tục. Điều này đòi h ỏi có nhi ều
thời gian – không phải ai cũng thực hiện được (ngay cả người vi ết bài này cũng
có lúc phải học gấp...). Nghĩa là chúng ta phải đọc ngay t ừ đ ầu – không đ ợi đ ến
ngày thi mà phải dùng chiến thuật “mưa dầm thấm đất”.
II.3. Đọc sách và suy nghĩ
Suy nghĩ khi đọc sách là tìm hiểu ý của tác giả, so sánh ý này với ý kia. Có
thể tự đặt ra câu hỏi. Chẳng hạn khi đọc cuốn Văn học phương Tây, tác giả
Lương Duy Trung trong phần văn học Phục hưng Anh đã viết về Secxpia:
“Secxpia đã “phát hiện về một thế lực đen tối mới, tuy đang trong quá trình sinh
sôi nảy nở nhưng đã tỏ ra cực kì nguy hiểm, cực là đáng lo ngại” (Lương Duy
Trung, Văn học phương Tây, Nxb. Giáo dục, 1997, tr. 210). Khi đọc đến đó ta có
thể đặt câu hỏi: Tại sao và cái gì là thế lực đen tối mới mà tác gi ả cho là
Secxpia đã phát hiện được? Trả lời câu hỏi đó: Secxpia đã phát hiện ra th ế lực
đen tối mới đó là giai cấp tư sản. Gọi đó là một phát hi ện m ới b ởi vì tr ước đây
ở văn học Phục hưng Ý và Pháp chỉ mới thấy được th ế lực đen t ối là phong
kiến và chủ nghĩa kinh viện nhà thờ. Và, nh ư vậy trả lời câu h ỏi đó là chúng ta
đang suy nghĩ, tìm hiểu ý tác giả...
II.4. Đọc sách và ghi chép
Đây cũng là một khâu quan trọng của việc đọc sách để bi ến ki ến th ức
thành của mình.
Ghi chép có thể có nhiều cách, phổ biến nhất là ba cách sau:
1. Ghi chép nguyên văn những từ hay, những câu văn, câu th ơ hay...
của tác giả. Chẳng hạn ghi chép những tuyên ngôn của Nam Cao trong Đời
thừa: “Văn chương không phải là một người thợ khéo tay, làm theo một vài kiểu
mẫu đưa cho, văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, tìm tòi, kh ơi
những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những gì chưa có”. Hay: “Kẻ mạnh
không phải là kẻ dẫm trên vai người khác mà kẻ mạnh là kẻ nâng người khác
trên đôi vai của mình”...
Hay ghi chép một câu phê bình hay: “Secxpia th ường trả món nợ văn
chương một cách hậu hĩ. Ông luôn luôn trả nhiều h ơn nh ững gì ông đã vay”
(Lương Duy Trung, Văn học phương Tây, Nxb. Giáo dục, 1997, tr. 214)...
2. Cách thứ hai là ghi chép ý tưởng hay... tất nhiên là bằng l ời văn c ủa
mình.
3
- 3. Ghi tóm tắt công trình sau khi đọc (chương, mục, luận điểm chính,
luận điểm mới...)
Phải nói rằng rất ít người có được một trí óc siêu vi ệt có th ể nh ớ h ết
những gì mình đọc. Vì vậy ghi chép là một thao tác quan trọng khi đọc sách, giúp
chúng ta ghi nhớ hơn những kiến thức đã đọc được.
4
nguon tai.lieu . vn
