Ebook Chiếc Lexus và cây ô liu -Thomas L.Friedman

wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All ! 2010 Chiếc Luxus và cây Ô liu Tác giả : Thomas L. Friedman Dịch giả : Lê Minh ðóng eBook và Share tới bạn bởi thư viện sách ñiện tử online: wWw.VietLion.Com Nguồn: VNthuquan.Net Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 1 wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All ! 2010 Lời mở ñầu ðây là ấn bản bìa mềm cuốn Chiếc Lexus và cây Ô liu. ðộc giả của ấn bản gốc bìa cứng sẽ thấy một số thay ñổi so với ấn bản mới này. Nhưng luận thuyết chủ yếu của cuốn sách không thay ñổi: Toàn cầu hóa không chỉ ñơn giản là một trào lưu thời thượng à ñúng ra là một hệ thống quốc tế. Hệ thống này bây giờ ñã thay thế hệ thống Chiến tranh Lạnh và cũng như hệ thống Chiến tranh Lạnh, toàn cầu hóa có quy tắc và logic riêng hiện ñang trực tiếp hay gián tiếp ảnh hưởng ñến chính trị, môi trường, ñịa chính trị và kinh tế của hầu như mọi nước trên thế giới. Thế nhưng thay ñổi gồm những gì? Tôi ñã sắp xếp lại các chương ñầu ñể ñộc giả nhận ñịnh và tiêu hóa luận thuyết chủ yếu của tôi dễ dàng hơn. Tôi cũng sử dụng thời gian từ lúc cuốn sách ñược xuất bản lần ñầu tiên vào tháng tư năm 1999 ñể thu thập thêm chứng cứ và ñể cập nhật, mở rộng cuốn sách với mọi tiến bộ khoa học và thị trường ñã nâng cao toàn cầu hóa thêm một bước nữa. Tôi cũng ñã xem xét lại một số tiểu luận ñề gây tranh cãi trong cuốn sách này. Một trong số ñó là Lý thuyết vòng cung vàng- cho rằng chưa có hai nước nào có tiệm ăn McDonald từng giao chiến với nhau từ khi có mặt McDonald. Tôi thấy lô gic ñằng sau lý thuyết này ñược cũng cố hơn bao giờ hết vào tôi ñã trả lời cho những ai nghi ngời lý thuyết này sau khi xảy ra chiến tranh Kosovo. Một thay ñổi khác là chương trước ñây ñặt tên "Mua ðài Loan, giữ lại Ý, bán Pháp" nay ñược tách thành hai chương. Chương mới mang tên "Tạo lập, thích nghi và những cách tư duy mới khác về quyền lực", dựa trên một câu hỏi tôi nêu lên trong ấn bản ñầu tiên: Nếu quyền lực kinh tế trong hệ thống toàn cầu hóa ñầu tiên dựa vào số máy tinh cá nhân trong hộ gia ñình ở một nước, sau ñó là băng thông Internet trên ñầu người trong một nước, còn sau ñó là gì? Chương này cố gắng trả lời câu hỏi ñó bằng cách xem xét các cách mới khai sinh ñể ño lường quyền lực kinh tế trong kỷ nguyên toàn cầu hóa. Cuối cùng, tôi ñã cố gắng trả lời một số câu hỏi thường ñược ñộc giả ấn bản ñầu tiên nêu lên: "Ông miêu tả hệ thống mới này như thế ñó, tôi phải làm gì ñể chuẩn bị cho con cái thích ứng với nó?"; "Có Thượng ñế trong không gian ñiều khiển học chăng?" - ñấy là câu hỏi hàm ý "Giá trị ñạo ñức nằm ở ñâu?". Trật tự thế giới mới phát triển quá nhanh ñôi lúc tôi ước gì ñây là một cuốn sách ñiện tử mà tôi có thể cập nhật hàng ngày. Hy vọng mang tính thực tế hơn rằng sẽ có ngày trong nhiều năm tới cuốn sách này sẽ không còn nằm trên kệ "Vấn ñề thời sự" trong hiệu sách nữa. Nó sẽ chuyển sang kệ sách "Lịch sử" - ñược nhớ ñến như một trong những cuốn sách phát hiện và lần ñầu tiên giúp ñịnh nghĩa hệ thống toàn cầu hóa mới mẻ ñang chi phối chúng ta. Thomas L. Friedman Bethesda, Md. Tháng giêng 2000 Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 2 wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All ! 2010 Màn dạo ñầu: Thế giới này tròn mười tuổi Thật tệ hại - chúng tôi ñâu có liên quan gì ñến Nga hay châu Á. Chúng tôi chỉ là một doanh nghiệp nhỏ trong nước ñang cố phát triển nhưng chúng tôi ñang bị ngáng ñường vì cách thức chính phủ các nước ấy ñiều hành ñất nước họ. - Douglas Hanson, Tổng giám ñốc công ty Rocky Moutain Internet trả lời phỏng vấn tờ Wall Street Journal sau sú sụp ñổ của thị trường năm 1998 ñã buộc ông ta ñình hoãn việc phát hành 175 triệu ñô-la trái phiếu giá rẻ. Vào sáng ngày 8-12-1997, chính phủ Thái Lan tuyên bố ñóng cửa 56 trong số 58 tổ chức tín dụng của nước này. Trong một thời gian ngắn, các tổ chức tư nhân này ñã bị phá sản do ñồng tiền của Thái , ñồng baht bị suy sụp. Các tổ chức tín dụng ñã vay thật nhiều bằng tiền ñô-la Mỹ rồi cho doanh nghiệp Thái vay tiền xây khách sạn, cao ốc văn phòng, căn hộ cao cấp và nhà xưởng. Mọi tổ chức tín dụng ñều nghĩ họ an toàn vì chính phủ Thái có cam kết giữ giá trị ñồng baht theo một tỷ lệ cố ñịnh với ñồng ñô-la. Nhưng khi chính phủ không làm ñược ñiều hứa hẹn ñó sau một ñợt dân ñầu cơ toàn cầu tấn công ñồng baht - cũng do nhận thấy rằng nền kinh tế Thái Lan không mạnh như người ta từng tưởng- ñồng tiền Thái Lan sụt giá 30%. ðiều này có nghĩa doanh nghiệp nào từng vay ñô-la giờ phải kiếm thêm một phần ba nữa tiền baht mới mong trả ñược nợ. Nhiều doanh nghiệp không trả nổi khoản vay cho các tổ chức tín dụng, nhiều tổ chức tín dụng không thể trả nợ cho chủ nợ nước ngoài và cả hệ thống dồn cục lại, chết ñứng, làm 20.000 nhân viên mất việc làm. Ngày hôm sau, tình cờ tôi ñi xe ñến một cuộc hẹn tại Bangkok dưới ñường Asoke-khu vực tương ñương phố Wall bên Mỹ-nơi ñặt trụ sở của nhiều tổ chức tín dụng bị phá sản. Khi từ từ lái qua các ngân hàng ñã sụp ñổ, người tài xế taxi chỉ mặt, ñiểm tên từng cái, miệng tuyên án: Chết!... chết!...chết!...chết!...chết!" Lúc ñó tôi không biết-mà nào ai biết ñược-các tổ chức tín dụng Thái Lan này chỉ là những quân cờ ñô mi nô ñầu tiên trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu ñầu tiên trong kỷ nguyên toàn cầu hóa-kỷ nguyên tiếp nối thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Cuộc khủng hoảng Thái Lan ñã châm ngòi cho hàng loạt vụ rút vốn ào ạt ra khỏi hầu hết mọi thị trường mới nổi ở ðông Nam Á, làm giá trị ñồng nội tệ của Hàn Quốc, Nakaysia và Indonesia suy sụp. Cả nhà ñầu tư toàn cầu và ñịa phương bắt ñầu xem xét các nền kinh tế này cẩn thận hơn, thấy chúng chưa hoàn hảo nên chuyển vốn ñến nơi an toàn hay ñòi lãi suất cao hơn ñể bù ñắp ñộ rủi ro cao hơn. Chẳng bao lâu sau, một trong những chiếc áo ñược ưa chuộng ở Bangkok mang dòng chữ "Từng Rất Giàu". Trong một vài tháng, suy thoái ðông Nam Á bắt ñầu có tác dụng lên hàng hóa toàn thế giới. Châu Á từng là một ñầu máy quan trọng trong phát triển kinh tế toàn cầu-một ñầu máy tiêu thụ nhiều nguyên liệu thô. Khi ñầu máy này khục khặc, giá vàng, ñồng, nhôm và quan trọng hơn, giá dầu thô bắt ñầu giảm. Việc giảm giá hàng hoá toàn cầu này hóa ra là cơ chế lan truyền khủng hoảng ðông Nam Á sang Nga. Lúc ngày Nga ñang lo chuyện của mình, với sự giúp sức của IMF ñang cố gắng thoát ra bãi lầy kinh tế tự tạo ñể ñạt tăng trưởng ổn ñịnh. Tuy nhiên, vấn ñề của Nga là nhiều nhà máy không thể sản xuất ra thứ gì có giá trị cả. Hầu hết những thứ chúng tạo ra ñược xem là "có giá trị âm". Có nghĩa, một máy cày do nhà máy của Nga làm ra tệ hại ñến nỗi giá trị của lượng sắt thép hay ngay cả quặng thép thô ñể làm ra nó còn cao hơn giá chiếc mày cày hoàn chỉnh. Hơn thế nữa, nhà máy Nga nào làm ra sản phẩm có thể xuất khẩu ñược lại nộp rất ít thuế hay không nộp ñồng nào cho chính phủ nên ñiện Kremlin luôn luôn thiếu tiền mặt. Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 3 wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All ! 2010 Không có một nền kinh tế có thể dựa vào trông chờ nguồn thu, chính phủ Nga ñã trở nên lệ thuộc vào thuế xuất khẩu dầu thô và các loại sản phẩm khác nhằm có kinh phí hoạt ñộng. Họ cũng lệ thuộc vào các nguồn cho vay nước ngoài mà Nga thu hút nhờ ñưa ra mức lãi suất cực kỳ cao cho nhiều loại trái phiếu chính phủ. Khi nền kinh tế Nga tiếp tục suy thoái vào ñầu năm 1998, Nga phải nâng lãi suất ñồng rúp từ 20 lên 50 lên 70 phần trăm ñể tiếp tục giữ chân nhà ñầu tư nước ngoài. Các quỹ ñầu cơ và ngân hàng nước ngoài tiếp tục mua trái phiếu, với tính toán ngay cả nếu chính phủ Nga không trả nợ ñược thì IMF sẽ nhảy vào cứu Nga và họ sẽ thu hồi ñược tiền. Có quỹ ñầu cơ và ngân hàng nước ngoài không chỉ ñổ tiền vào Nga, họ còn vay thêm tiền, lãi suất 5% rồi lấy tiền ñó mua trái phiếu Nga lãi suất 20-30%. Ngon ăn quá chứ gì. Nhưng ông bà ta thường nói:"ðiều gì tốt ñẹp quá không thể tin ñược thì thực tế là không tồn tại!" ðúng thế. Giá dầu sụt giảm do khủng hoảng châu Á gây ra làm chính phủ Nga ngày càng khó trả vốn và lãi trái phiếu kho bạc. IMF thì chịu áp lực phải cho vay giải cứu Thái Lan, Hàn Quốc và Indonesia nên chống lại mọi ñề nghị ñổ thêm tiền vào Nga - trừ phi Nga thực hiện lời hứa cải tổ nền kinh tế, bắt ñầu bằng việc buộc các doanh nghiệp lớn và các ngân hàng nộp thuế. Vào ngày 17-8-1998, nền kinh tế Nga sụp ñổ làm thị trường thế giới chao ñảo từ hai phía: Nga vừa phá giá ñồng tiền vừa ñơn phương tuyên bố không trả nợ trái phiếu chính phủ mà không báo trước cho chủ nợ hay dàn xếp bất kỳ thỏa thuận nào.Các quỹ ñầu cơ, ngân hàng và ngân hàng ñầu tư ñã rót tiền vào Nga bắt ñầu thua lỗ nặng nề và những ai vay tiền ñể cá cược vào sòng bài Kremlin bị ñe dọa phá sản. Nhìn từ bên ngoài, sự sụp ñổ nền kinh tế Nga lẽ ra không có tác ñộng gì vào hệ thống toàn cầu. Nền kinh tế Nga nhỏ hơn nền kinh tế Hà Lan. Nhưng hệ thống mang tính toàn cầu hơn bao giờ hết và trong khi giá dầu thô là cơ chế lan truyền từ ðông Nam Á sang Nga, quỹ ñầu cơ - nơi tập hợp nguồn vốn tư khổng lồ không chịu sự kiểm soát - là cơ chế lan truyền từ Nga sang mọi thị trường mới nổi khác trên thế giớ, ñặc biệt là Brazil. Quỹ ñầu cơ và các hãng giao dịch khác, sau khi thua lỗ nặng nề ở Nga, có quỹ mức lỗ tăng ñến 50 chục lần vì dùng tiền ñi vay, bỗng phải kiếm tiền trả ngân hàng.Họ phải bán bất kỳ tài sản gì có tính thanh khoản. Vì thế họ bắt ñầu bán tài sản trên những thị trường tài chính ñang lành mạnh ñể bù ñẵp vào các khoản lỗ tại thị trường suy sụp. Ví dụ Brazil ñang thực hiện những ñiều ñúng ñắn trong con mắt của thị trường toàn cầu và IMF, bỗng thấy các nhà ñầu tư hoảng loạn bán tống các loại cổ phiếu trái phiếu của nước mình. Brazil phải nâng lãi suất lên ñến 40% ñể cố gắng duy trì ñồng vốn ở lại. Các kịch bản tương tự xảy ra ở khắp các thị trường mới nổi khi nhà ñầu tư bỏ ñi tìm nơi an toàn. Họ bán hết mọi cổ phiếu, trái phiếu Brazil, Hàn Quốc, Ai Cập, Israel và Mexico, ñem tiền về cất hay quay sang mua trái phiếu Mỹ an toàn nhất. Vì thế việc suy giảm ở các thị trường mới nổi và Brazil lại trở thành cơ chế lan truyền gây nên một ñợt tranh nhau mua trái phiếu chính phủ Hoa Kỳ. ðến lượt mình, ñiều này nâng giá trái phiếu chính phủ Mỹ lên cao, làm giảm lãi suất trái phiếu và gia tăng mức cách biệt giữa trái phiếu chính phủ Hoa Kỳ và các loại trái phiếu thị trường mới nổi hay trái phiếu doanh nghiệp khác. Việc sụt giảm mạnh lợi suất từ trái phiếu chính phủ Hoa Kỳ như thế ñã trở thành cơ chế lan truyền gây sụp ñổ cho nhiều quỹ ñầu cơ và ngân hàng ñầu tư khác. Lấy ví dụ Quỹ Long-Term Capital Managenment (LTCM) có trụ sở tại Greenwich, bang Connecticut. LTCM là quỹ ñầu cơ hàng ñầu. Vì có quá nhiều quỹ ñầu cơ trên thị trường vào cuối thập niên 1980, lãnh vực này trở nên cạnh tranh gay gắt. Ai cũng tranh nhau giành cùng cơ hội. ðể kiếm tiền trong một thế giới cạnh tranh dữ dội như thế, các quỹ ñầu cơ phải tìm những canh bạc ñen ñỏ hơn với tiền cược ngày càng lớn. ðể dẫn ñường cho các vụ ñặt cược ñúng chỗ, LTCM dựa vào công trình của hai nhà kinh tế ñoạt giải Nobel. Nghiên cứu của họ cho rằng tính không ổn ñịnh của trái phiếu và cổ phiếu có thể tính toán ñược nhờ quan sát biến ñộng giá trong quá khứ. Sử dụng các mô hình máy tính và mạnh tay vay từ Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 4 wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All ! 2010 nhiều ngân hàng khác, LTCM ñưa ra 120 tỷ ñô-la cược rằng một số trái phiếu sẽ thay ñổi giá theo chiều họ phỏng ñoán vào mùa hè năm 1998. Họ ñoán giá trị trái phiếu chính phủ Hoa Kỳ sẽ giảm và giá trái phiếu loại rẻ tiền và trái phiếu của các thị trường mới nổi sẽ tăng. Tuy nhiên, mô hình máy tính của LTCM có bao giờ dự ñoán ñược vụ khủng hoảng lan truyền khắp thế giới, khởi nguồn từ cú sụp ñổ nền kinh tế Nga vào tháng 8. Thế là dự báo của họ sai hoàn toàn. Khi toàn giới ñầu tư hoảng loạn cùng lúc và quyết ñịnh ñổ tiền mua trái phiếu chính phủ Mỹ, giá trị của chúng tăng vọt thay vì giảm sút và giá trị trái phiếu giá rẻ và trái phiếu các thị trường mới nổi sụp ñổ thay vì tăng vọt. LTCM giống như chiếc xương ñòn bị kéo ở cả hai ñầu. Các ngân hàng sau cùng phải cứu nó ñể tránh việc bán ñổ mọi trái phiếu cổ phiếu của LTCM mà có thể gây ra sụp ñổ thị trường toàn cầu. Bây giờ chúng ta quay về thế giớ ñường phố. Vào ñầu tháng 8-1998, tình cờ tôi ñầu tư vào ngân hàng Internet mà bạn tôi vừa mới thành lập. Giá cổ phiếu ban ñầu là 14,5 ñô-la rồi tăng vọt lên 27 ñô-la. Tôi thấy mình như một thiên tài. Nhưng rồi Nga xù nợ và làm hàng loạt quân cờ ñô mi nô sụp ñổ. Giá cổ phiếu của bạn tôi chỉ còn 8 ñô-la. Vì sao? Bởi vì ngân hàng của bạn tôi nhận thế chấp nhiều loại nhà và do lãi suất ở Mỹ xuống thấp, gây nên cơn tranh giành mua trái phiếu chính phủ, thị trường sợ rằng nhiều người sẽ trả tiền nhà sớm hơn dự ñịnh. Nếu nhiều người cùng trả nợ ñể lấy lại thế chấp, ngân hàng bạn tôi sẽ không còn nguồn thu ñều ñặn mà ngân hàng ñã lập dự toán ñể trả lãi cho người gởi tiền. Thị trường thật ra ñoán sai về ngân hàng bạn tôi và giá cổ phiếu của nó phục hồi một cách tuyệt vời. Thật thế, ñến ñầu năm 1999, tôi lại thấy mình chẳng khác thiên tài là mấy khi cơn say các loại công ty Internet như Amazon.com ñã ñẩy giá cổ phiếu ngân hàng Internet của bạn tôi và cổ phiếu các công ty công nghệ khác lên tận mây xanh. Nhưng một lần nữa, chẳng lâu sau, thị trường thế giới lại sớm chấm dứt cơn say này. Chỉ có ñiều lần này thay vì Nga sụp ñổ, ñến lượt Brazil gây xáo trộn thị trường Mỹ và dập tắt (tạm thời) cú bùng nổ cổ phiếu Internet. Khi quan sát mọi diễn biến này, tất cả những gì tôi có thể nghĩ ñến là việc cần ñến chính tháng ñể các sự kiện trên ñường Asoke tác ñộng lên phố của tôi, sau ñấy chỉ cần một tuần ñể các sự kiện từ Brazil tác ñộng lên Amazon.com. Tờ USA Today ñã tóm tắt thị trường toàn cầu một cách chính xác vào cuối năm 1998:"Khó khăn tràn từ lục ñịa này sang lục ñịa khác như một con vi rút" - tờ báo ghi nhận - "Thị trường Mỹ phản ứng ngay tức thì... Mọi người trong tiệm hớt tóc bàn ñến cả chuyện ñồng baht Thái Lan." Tuy nhiên, chẳng mất bao lâu sau Amazon.com lại phục hồi, kéo theo các loại cổ phiếu khác, ñến lượt mình kéo theo thị trường chứng khoán Hoa Kỳ, rồi bản thân nó giúp tạo ra hiệu ứng giàu có tại Mỹ, nhờ ñó khuyến khích dân Mỹ tiêu tiền nhiều hơn mức dành dụm. Dân Mỹ chịu chi tiền nên Brazil, Thái Lan và các thị trường mới nổi khác có thể xuất khẩu hàng, lại có tiền giải quyết khó khăn nhờ bán hàng cho dân Mỹ. Amazon.com, Amazon.toàn cầu - tất cả chúng ta ñang tắm cùng dòng sông. Dù sao, chu kỳ từ ñường Asoke ñến phố của tôi, từ Amazon.toàn cầu ñến Amazon.com rồi quay về Amzon.toàn cầu là bài học giúp chúng ta hiểu hơn về tình cảnh thế giới ngày nay. Hệ thống chậm chạp, cố ñịnh và chia cắt trong Chiến tranh Lạnh chiếm ngự quan hệ quốc tế từ năm 1954 ñã ñược hoàn toàn thay thế bởi một hệ thống mới rất trơn tru và gắn kết chặt chẽ gọi là toàn cầu hóa. Nếu chúng ta không hiểu ñược ñiều ñó vào năm 1989 khi bức tường Berlin sụp ñổ thì chúng ta ñã hiểu rõ vào một thập kỷ sau ñó. Thật thế, vào ngày 11-10-1989, vào ñỉnh cao của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu, Merrill Lynch cho chạy quảng cáo nguyên trang trên nhiều tờ báo lớn khắp nước Mỹ ñể nhấn mạnh ñiểm này. Quảng cáo viết: Thế giới tròn 10 tuổi Thế giới sinh ra khi Bức tường sụp ñổ vào năm 1989. Không ngạc nhiên gì khi nền kinh tế non trẻ Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 5 ... - tailieumienphi.vn