Xem mẫu
- Phần 4
Rồi ông ngẩng lên , hướng xuống bếp gọi lớn:
- Chúng mầy đâu? Duyên ơi ! Pha nước. Nhà có khách !
Nghe bố giục , Duyên rón rén từ buồng ngủ bước xuống bếp. Cô nghe tiếng Hậu vọng
lên:
- Vâng ! Con bưng lên ngay !
Ngoài phòng khách , ông Lương nôn nóng hỏi lại:
- Sao anh lại bị đuổi?
Minh cười thoải mái:
- Bẩm , con vận động bãi khóa để phản đối thực dân Pháp xử án cụ Phan bội Châu ạ !
Ông Lương chớp mắt không nói gì. Tuy không bày tỏ ý kiến , nhưng trong lòng ông
vừa nhen nhúm chút nể phục. Tính khí của Minh thì ông không lạ , lúc nào cũng muốn
làm chuyện khác đời. Ông lẩm bẩm nói một mình:
- Hồ mã tê Bắc phong. Việt điểu sào nam chi. Phan tiên sinh đổ đầu kỳ thi hương năm
Canh tý , tức là đã cách đây 25 năm. Tuy thành đạt nhưng tiên sinh không màng công
danh , chỉ bôn ba tìm đường cứu nước !
Minh bụột miệng chen vào:
- Bẩm thầy ! Quả đúng như thế đấy ạ !
Ông Lương nhìn Minh hỏi:
- Thế bây giờ anh định làm gì?Về ở nhà luôn sao?
Minh cười:
- Bẩm thầy con cũng chưa biết ạ !
Vừa lúc ấy Duyên bưng khay nước lên , bước đi chầm chậm , ngượng ngùng cúi đầu
chào Minh:
- Anh sang chơi ạ !
Minh khẽ nhón người đứng dậy , nhưng không đứng hẳn , chỉ lom khom cho ra vẻ lịch
sự rồi lại ngồi xuống ngay:
- - Chào cô Duyên , tôi mới về , sang chào thầy !
Duyên đặt ấm chén trên bàn rồi bước lui ra cửa và xuống bếp với chị. Một lúc sau , hai
chị em thấy ông Lương tiễn chân Minh xuống tận sân. Duyên đứng dậy , nép sau cửa
bếp trông theo , mãi đến khi Minh ra khỏi cổng Duyên mới vào buồng thay lại bộ quần
áo cũ để tiếp tục chẻ củi.
Rồi từ đó , một năm qua , Duyên không gặp lại Minh , cũng chẳng có một lời nào nhắn
hỏi. Chuyện quan hệ tình cảm giữa hai người coi như không còn gì. Anh chàng bị đuỗi
học nhưng không về Hải ninh , cứ lang thang trên tỉnh. Cho đến hôm nay Minh mới về
thì bị bắt ngay tại nhà. Minh bị bắt , làm bà Lương lo sợ , dặn đi dặn lại Tân phải hết
sức cẩn thận và Tân dĩ nhiên cũng phải hứa cho mẹ an lòng.
Bà Lương bỏ vào nhà. Bốn anh em lại tiếp tục câu chuyện dở dang. Hậu cầm cuốn
sách của Tân , lật qua lật lại nhưng không biết đọc. Tân nhìn các em chợt nãy ra một ý
định táo bạo , liền hỏi:
- Các em có thích đọc chữ quốc ngữ thì anh dạy cho ! Biết chữ rồi thì truyện gì cũng
đọc được , chả cần phải người khác kể cho mình nghe nữa !
Như một phản ứng tự nhiên , Hậu đưa mắt nhìn vào nhà , sợ bố nghe được cái đề nghị
cấm kỵ của Tân. Nhưng dĩ nhiên ông Lương không nghe thấy , bởi ông ngồi ở phòng
khách , đang chúi đầu vào bàn cờ tướng. Niềm vui duy nhất của ông trong quãng đời
còn lại là đánh cờ với người bạn học cũ cùng hoàn cảnh , đó là ông Tú Nhân. Mượn
quân cờ để quên thế sự , như người uống rượu tiêu sầu.
Chữ Nho đã chính thức bị triều đình bãi bỏ từ năm 1919 để thay vào đó bằng chữ Pháp
và chữ quốc ngữ. Bãi bỏ chử nho thì cái công đèn sách bao nhiêu năm cũa những người
như ông Tú Nhân , ông giáo Lương , đều đổ xuống sông hết ! Bởi vậy , hai ông
thường gặp nhau để tâm sự , để trách cứ cuộc đời “thương hải biến vi tang điền” lắm
khi làm hai ông rướm lệ !
Ngoài đầu nhà , Hậu hồi hộp nói nhỏ với Tân:
- Thằng Hoàn thì nó biết đọc biết viết rồi. Chỉ có hai đứa chúng em là con gái. bố cấm
học chữ , sợ làm bại hoại gia phong. Nếu anh dạy chúng em thì phải giữ kín. Bố biết
thì bố đánh chết !
Duyên dí ngón tay vào trán Hoàn và bảo:
- Ăn thua là mày ! Cái mồm mày cứ oang oang lên , bố biết được thì chúng tao ốm
đòn !
Tân trấn an:
- - Bắt đầu từ ngày mai , mỗi ngày anh dạy vài chữ. Nhanh lắm. Có khi chỉ một hai
tháng là đọc được ! Bố không biết đâu ! Khi anh đi rồi thì Hoàn thay anh dạy cho các
chị !
Cả hai cô đều phấn khởi gật đầu. Phấn khởi vì nhìn trước thấy rằng họ là những cô
gái đầu tiên ở Hải ninh biết đọc biết viết. Hai cô sẽ có thể tự đọc truyện mà chẳng
cần nhờ tới ai kể lại. Biết bao nhiêu người trong làng hễ có việc phải viết lá đơn ,
đều cạy cục đến nhờ ông Lương hoặc Tân viết giúp. Chỉ nay mai Hậu hoặc Duyên sẽ
thay cha và anh làm công việc đó cho dân làng. Cái viễn ảnh một cô gái quê cầm cuốn
sách đọc là điều mà cả hai chị em đều thấy vừa kêu sa vừa lãng mạng.
Tân nhắc lại:
- Muốn học thì phải đóng sách , phải mua bút !
Thờ bấy giờ , tập vở hầu như chưa có ở Hải ninh , vì hàng xén có bày bán chắc cũng
chả ai mua. Họ chỉ bán những xấp giấy rời để người ta viết thư hay làm đơn. Trên
huyện trên tỉnh mới có trường , giấy bút bán dưới nầy làm gì ! Bởi vậy , muốn có ngay
một cuốn vở để tập viết thì phải mua những tờ giấy rời , lấy kim chỉ đóng gáy lại.
Cậu út Hoàn bảo hai chị:
- Tạm thời chưa có giấy thì lấy lá chuối non mà tập viết cũng được. Lật úp tàu lá
chuối xuống , lấy cái que mà viết lên thì cũng rõ chả thua gì viết trên giấy !
Tân cười dễ dãi:
- Thế cũng được. Dạo còn bé , anh cũng hay vẽ trên tàu lá chuối. Nhưng trước sau gì
cũng phải sắm giấy bút mới học nhanh được. Bút mực và cả bút chì nữa !
Duyên hăng hái đáp:
- Sáng mai em chạy ra chợ. Hôm nay thì cứ thử tạm dùng lá chuối cũng được !
Thế là ngay buổi tối hôm ấy , cơm nước dọn dẹp xong , hai chị em xuống nhà kho đốt
đèn , cài then cửa và bắt đầu học đánh vần ABC. Hậu cẩn thận bày sẳn mẹt đỗ đen
bên cạnh , để nếu bất thần ông Lương có xuống thì sẽ tưởng là hai chị em đang nhặt
sạn trong mẹt đậu. Hai cô vui lắm , có khi bật cười vì một mẫu tự hay một chữ viết
phát âm ngộ nghĩnh , nhưng không ai dám cười to , sợ ông Lương trên nhà nghe thấy:
- O tròn như quả trứng gà
Ô thời có mũ , ơ thời có râu !
Thằng Hoàn thơ thẩn ngoài hiên , canh gát cho hai chị học. Cứ mỗi ngày vài chữ , các
cô tiến bộ rất nhanh , nhờ ai cũng háo hức muốn đốt thời gian. Tân trở lại Hà nội ,
mỗi lần có dịp về thăm nhà đều mang cho hai chị em vài cuốn sách mỏng. Các cô
- chuyền tay nhau đọc lúc rảnh rỗi hoặc khi đã lên giương ngủ. Có khi bận công việc
nhà thì một cô đọc lớn cho cô kia nghe.Song song với việc khuyến khích các em học
chữ quốc ngữ , Tân cũng thường nói với các em về những tấm gương yêu nước , mở
ra trong lòng hai cô gái quê một chân trời mới về xả hội hủ lậu cần phải cải tiến , về
nam nữ bình đẳng trong các nước văn minh trên thế giới và nhất là về ách thống trị
của Thực dân Pháp tại Việt Nam. Những tấm gương anh thư liệt nữ trong lịc sử ,
được Tân nhồi mãi vào đầu các em để cổ võ lòng yêu nước và sự gan dạ của phụ nữ.
Tân đem câu chuyện lịch sử của chính nước Pháp: Cô Jeanne d’ Arc 17 tuổi , cầm quân
chiến đấu chống lại nước Anh xâm lượt , để rồi cuối cùng dũng cảm nhận cái chết
đau đớn là bị thiêu sống ở tuổi hai mươi. Ngày nay cô là nữ Thánh bổn mạng của cả
nước Pháp !
Hậu và Duyên thấy rõ sự kỳ diệu của sách vở , của kiến thức. Mới chỉ một thời gian
ngắn mà hai cô đã vươn cánh tay đi thật xa , đã mở tầm mắt ra thật rộng và bắt đầu
chán ngấy cái đời sống nữ nhi thường tình trong vòng trói buộc chật hẹp của xã hội
đầy lễ giáo vô lý. Hậu là người hăng hái nhất , luôn luôn thốt ra những lời phẩn uất
đòi thay cũ đổi mới. Tân cứ nhắc mãi hai em là phải hết sức giữ gìn , bởi có nhiều
người chưa làm được việc gì hữu ích thì đã bị bắt đi , khép tội tham gia “hội kín” , vào
tù hoặc đày đi biệt xứ. Anh cẩn trọng bảo:
- Tai vách mạch rừng ! Lúc nào các em cũng phải đề phòng. Ngay cả người trong nhà
cũng cần giữ gìn ý tứ. Thằng Hoàn 16 tuổi rồi nhưng tính tình còn lăng quăng lắm !
Đừng cho nó biết !
Lúc bấy giờ ở Hà Nội có nhóm trí thức trẻ gồm anh em Phạm tuấn Tài , Phạm tuấn
Lâm cùng với Hoàng phạm Trân , đứng ra thành lập nhà xuất bản Nam Đồng Thư Xã
trên tầng lầu căn nhà số 6 đường 96 , tức đường Trúc Bạch sau nầy. Đây vốn chỉ là
căn gác trọ của Phạm tuấn Tài và Hồ văn Mịch , thuê của bà chủ nhà tên gọi bà Cơ ,
làm nghề bán cháo rong. Bà Cơ ở tầng dưới , nấu cơm tháng luôn cho những người ở
trọ.
Phạm tuấn Tài lúc ấy đang là nhà giáo dạy trường Yên Thành. Còn Phạm tuấn Lâm là
ký giả có bút hiệu Dật Công , cùng với Hoàng phạm Trân ký bút danh Nhượng Tống ,
đang viết cho tờ Thực Nghiệp Dân Báo ở Hàng Gai Hà Nội , Nhượng Tống sinh năm
1904 ở Nam Định , tuy không đỗ đạt khoa bảng nhưng sở học rát uyên thâm , nổi tiếng
lúc 20 tuổi. Ông tổ vốn là họ Mạc , dòng dõi Mạc Đĩnh Chi. Từ vụ cướp ngôi của
Mạc Đăng Dung , con cháu họ Mạc phần đông phải đổi thành họ Hoàng hay họ Phạm.
Riêng ông thì lấy cả hai họ là Hoàng Phạm Trân., chuyên phiên dịch các áng văn lớn
của Trung Hoa , đồng thời sáng tác lịch sử tiểu thuyết cũng như chèo cổ.
Nằm trên bờ hồ Trúc Bạch , Nam Đồng Thư Xã nhanh chóng trở thành một thứ câu
lạc bộ để mỗi thứ năm và chúa nhật , những thanh niên nặng lòng với thời thế , tự tìm
đến gặp gở nhau bàn chuyện chính trị. Chính nơi đây đã xuất hiện những khuôn mặt
đặc biệt làm nên lịch sử một thời nghịêt ngã của đất nước , như Nguyễn Thái Học ,
Phó Đức Chính , Hoàng Văn Tùng v.v. Những cuốn sách mỏng của Nam Đồng Thư Xã
như: Bố Cái Đại Vương , Trưng Vương , Con Thuyền Khứ Quốc , Gương Thành
Bại , Dân Tộc Chủ Nghĩa , Một Bầu Tâm Sự v.v. đã là những luồng gió cực mạnh
- thổi sâu vào tâm hồn giới trẻ thời bấy giờ , đánh thức lòng yêu nước của họ một cách
mãnh liệt.
Việc làm của Nam Đồng Thư Xã tất nhiên không qua khỏi những cặp mắt cú vọ của
mật thám. Cho nên nhà giáo Phạm Tuấn Tài bị thuyên chuyển lên tuốt trên tận vùng
biên giới Tuyên quang. Nơi đây , dù thiếu phương tiện nhưng ông vẫn tiếp tục vận
động kết giao những nhân tố mới , đồng thời cố gắng trở về gặp gỡ các đồng chí ở
Hà Nội ít nhất mỗi tháng một lần.
Trong hàng ngũ sinh viên bị lôi cuốn bởi các tác phẩm của Nam Đồng Thư Xã , dĩ
nhiên có cả Tân và Minh. Tân thường ghé qua đây mua sách. Đọc xong , anh tìm cách
gởi về hoặc đích thân mang về Hải Ninh cho Hậu và Duyên.
Củng có khi Tân đưa cho các em cả những loại sách , loại báo được liệt kê vào hàng
quốc cấm hoặc những tác phẩm của nhà Nữ Lưu Thư Quán từ Nam Kỳ đưa ra. Thứ
nào hai cô cũng giành nhau đọc thật nhanh rồi bàn luận với khí thế bừng bừng trong
tim. Hai chị em thích nhất truyện Trưng Trắc Trưng Nhị vì không ngờ từ thuở xa xưa
mà phụ nữ đã dám cầm quân đuổi giặc.
Một buổi chiều mùa Xuân , cả nhà đang chuyển bị ăn cơm thì Tân từ ngoài cổng bước
vào.
Bấy giờ , Hải Ninh vừa bước vào mùa đóng thuế thân. Tân về làng cũng vì lý do đó.
Nói đúng ra thì không phải chỉ riêng Hải Ninh mà cả nước đều khổ sở vì thuế thân ,
thường diễn ra khoảng tháng ba tháng tư , nghĩa là ăn xong cái Tết Nguyên Đán thì
người ta bắt đầu bước sang mùa thương khó. Thuế thân là thứ thuế đánh vào con
người , giống như một món hàng. Đinh tráng tuổi từ 18 đến 60 , thuế thân đồng niên
phải nộp là hai đồng rưỡi. Ngày trước còn phân biệt nội tịch và ngoại tịch , nhưng từ
năm 1921 , thì đồng đều như nhau , hai đồng rưỡi ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ. Riêng Nam
Kỳ là đất thuộc địa thì bảy đồng rưỡi. Lúc ấy mua một con trâu chỉ tốn có năm đồng.
Món tiền hai đồng rưỡi là một gánh nặng khá lớn đối với đại đa số dân nghèo quanh
năm đi cày thuê. Cho nên cứ mùa thu thuế là cả làng bao phủ một không khí thê lương.
Người ta chạy nợ , khất nợ , van nợ , sụt sùi khóc than như có đại tang. Thuế thân
được quan Phủ quan Huyện giao khoán cho từng làng , nên Lý trưởng thường tự động
tăng thêm những khoản phụ thu để đề phòng thiếu hụt và kiếm tiền riêng bỏ túi.
Buổi sáng hôm ấy , bà Lương đưa tiền cho Tân đi nộp thuế thân. Bà nhìn món tiền
gần sáu đồng , hai suất của cha con , thở dài than:
- Hai năm nữa thì đến lượt thằng Hoàn. Suốt năm chạy vã mồ hôi ra mà chả đủ đóng
s ưu !
Tân chớp mắt muốn khóc. Anh rũ Hậu cùng đi để Hậu chứng kiến tận mắt cảnh thu
thuế mà anh cảm thấy rất não lòng. Hai anh em bước ra đường , đã thấy dân làng tất
tả ngược xuôi , mặt mũi ai cũng phờ phạc mệt mỏi. Từ sáng tinh mơ , tiếng trống ngũ
liên giục giã đã vang lên ngoài sân đình tưởng chừng như không bao giờ dứt. Rồi mõ
- làng len lỏi đầu trên xóm dưới , cất vang cái giọng khàn đặc để lặp đi lặp lại cái lệnh
của quan truyền xuống , mọi người phải sốt sắng mang tiền ngay ra đình làng , đừng
để đáo hạn trương tuần sẽ đến tận nhà trói người lôi ra công đường.
nguon tai.lieu . vn
