- Trang Chủ
- Sáng kiến kinh nghiệm
- Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu
Xem mẫu
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lý do chon đề tài.
Đổi mới căn bản nền giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ
hóa, hội nhập quốc tế, thích ứng với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN là
nhiệm vụ cấp thiết cúa nghành giáo dục. Chiến lược phát triển giáo dục đã chỉ rỏ:
“Chú trọng giáo dục đạo đức, pháp luật, thể chất, Quốc phòng An ninh và các giá
trị văn hóa truyền thống, giáo dục kỹ năng sống, giáo dục lao động và hướng
nghiệp học sinh Phổ thông.”
Trên thực tế hiện nay, nhiều trường THPT trong thời gian qua không chỉ là
nơi cung cấp cho học sinh về kiến thức, đáp ứng yêu cầu của xã hội, mà nội dung
giáo dục về đạo đức, pháp luật, kỹ năng sống đã đạt được những kết quả nhất định,
đặc biệt là kỹ năng sống. Học sinh đã có ý thức tốt hơn về cách ứng xử trong cuộc
sống. Nhiều em đã có được những kỹ năng rất tốt để ứng phó với sự thay đổi của
môi trường xung quanh, đã có ý thức tự rèn luyện và hoàn thiện bản thân. Tuy
nhiên, bên cạnh đó, tình trạng bạo lực học đường ngày càng gia tăng, không ít bộ
phận học sinh thiếu tính tự tin, tự lập, sống ích kỷ, vô tâm, thiếu trách nhiệm với
gia đình, bản thân và xã hội, vi phạm pháp luật, đạo đức, nạo phá thai, xâm hại tình
dục, đắm chìm trong thế giới ảo của Internet, thậm chí nghiện hút Ma túy… gây
bức xúc gia đình, nhà trường và xã hội. Nguyên nhân sâu xa là do các em thiếu hụt
về kỹ năng sống. Như vậy, rèn luyện kỹ năng sống có ý nghĩa quan trọng đối với
mỗi người để có thể đương đầu với mọi thử thách trong cuộc sống và hoàn thiện
bản thân mình hơn, điều này rất quan trọng đối với học sinh cấp 3, lứa tuổi có
nhiều chuyển biến phức tạp trong tâm sinh lý. Bởi vì, người càng có nhiều kỹ năng
sống sẻ luôn vững vàng trước những khó khăn thử thách, biết ứng xử, giải quyết
vấn đề một cách tích cực, hiệu quả hơn, làm chủ được bản thân mình hơn và chắc
chắn rằng họ sẻ thành công nhiều hơn trong cuộc sống. Ngược lại, người thiếu kỹ
năng sống sẻ thường dễ bị vấp ngã, dễ bị thất bại trong cuộc sống. Do vậy, các
trường phổ thông cần giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, với bản chất là hình
thành và phát triển cho các em khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử phù
hợp với những người xung quanh, khả năng ứng phó tích cực trước những tình
huống phức tạp, muôn hình muôn vẻ của cuộc sống.
Nhằm góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh về tất cả các mặt như đức, trí,
thể, mỹ đồng thời giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, ngày 10 tháng 8 năm 2018
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chỉ thị Số: 2019/QĐ-BGDĐT về nhiệm vụ
chủ yếu năm học 2018 - 2019 trong đó chỉ thị nêu rõ một trong những nhiệm vụ
chủ yếu của nghành Giáo dục là: “Tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng
sống, văn hóa ứng xử trong nhà trường, thực hiện tốt các hoạt động chào cờ,hát
quốc ca trong các cơ sở giáo dục, chú trọng giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc, xây
dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện,phòng chống bạo lực
học đường hiệu quả…”
1
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
Nhận thức vai trò và tầm quan trọng của chủ trương này, Sở giáo dục và đào
tạo Nghệ an đã căn cứ công văn 311/Bộ GDĐT- GDTrH ngày 24/8/2018 của Bộ
GDĐT về hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2018 – 2019, chỉ thị số
11/CT-UBND ngày 28/8/2018 của UBND Tỉnh Nghệ An về việc triển khai nhiệm
vụ GD và ĐT năm học 2018 – 2019, Sở GDĐT hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ
năm học 2018 – 2019 số 1687/SGDĐT – GDTrH như sau: ‘Tăng cường kỷ cương
và nâng cao chất lượng hiệu quả giáo dục trong các sở GDTrH, chú trọng giáo
dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống, ý thức trách nhiệm của công dân đối với xã
hội, cộng đồng cho học sinh”
Nhiều trường THPT trên toàn tỉnh nói riêng và trong cả nước nói chung đã tổ
chức các hoạt động giúp học sinh phát triển tư duy, khả năng quan sát, xử lí thông
tin, trau dồi kỹ năng sống để hoàn thiện nhân cách, đáp ứng được yêu cầu về phát
triển nguồn nhân lực trong thời kỳ đổi mới và hội nhập. Trong những năm qua,
mặc dù có những kết quả khả quan nhưng bên cạnh đó có lúc, có nơi còn mang
tính hình thức, chưa thực sự đi vào đời sống giáo dục một cách sâu sát. Việc sử
dụng các hình thức dạy học, tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng sống còn hình
thức, đơn điệu, thiếu sự linh hoạt và sáng tạo nên hiệu quả chưa cao, các hoạt động
ngoại khóa chưa được chú trọng về chiều sâu.
Là giáo viên bộ môn GDCD đồng thời là giáo viên chủ nhiệm qua nhiều năm
công tác bản thân có nhiều kinh nghiệm trong công tác giảng dạy cũng như tổ chức
hoạt động giáo dục kỹ năng sống, tôi đã phối hợp với các tổ chức trong nhà trường
tổ chức được nhiều hoạt động nhằm mục đích giáo dục kỹ năng sống cho học sinh
tại trường THPT Quỳnh Lưu 3. Những hoạt động ngoại này đã được sự đồng thuận
và tạo điều kiện của BGH nhà trường, sự phối hợp hỗ trợ nhiệt tình của các tổ chức
đoàn thể, các đồng nghiệp và đặc biệt là sự quan tâm ủng hộ của hội cha mẹ học
sinh. Nhờ thế, các hoạt động giáo dục kỹ năng sống thực sự có hiệu quả cao và
được các trường bạn chia sẻ học hỏi.
Để góp phần vào việc nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh
ở trường THPT nói chung và trường THPT Quỳnh Lưu 3 nói riêng, tôi đã mạnh
dạn xây dựng và thực hiện sáng kiến kinh nghiệm với đề tài: “Giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và các hoạt động
giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”. Đây là một số
kinh nghiệm của bản thân và bước đầu thực hiện vì vậy không tránh khỏi những
sai sót, kính mong sự giúp đỡ, đóng góp của đồng nghiệp.
II. Mục đích nghiên cứu.
- Thông qua các hình thức tổ chức hoạt động trong trường THPT nhằm mục
đích giúp học sinh xây dựng, hình thành và phát triển được các kỹ năng sống để
giúp học sinh hoàn thiện nhân cách, ứng phó với sự thay đổi của môi trường xã hội
hiện nay.
2
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
- Xây dựng hành vi sức khoẻ lành mạnh cho cá nhân và cộng đồng góp phần
xây dựng môi trường sống lành mạnh, đảm bảo cho các em phát triển tốt về thể
chất và tinh thần.
- Thúc đẩy những hành vi mang tính xã hội tích cực, thực hiện tốt trách nhiệm
đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và đất nước.
- Giúp các các em tránh xa các hành vi tiêu cực, bạo lực, lối sống ích kỉ, lai
căng, thực dụng, phát triển lệch lạc về nhn cách như: Nghiện hút, bạo lực học
đường, ăn chơi sa đọa…
III. Phạm vi nghiên cứu.
Nghiên cứu và đúc rút kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông
qua các hoạt động trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu.
IV. Thời gian nghiên cứu.
Nghiên cứu trong thời gian 2 năm:
- Năm học 2019-2020.
- Năm học 2020-2021.
V. Phương pháp nghiên cứu.
- Nghiên cứu lý luận.
- Nghiên cứu thực tiễn.
- Thu thập thông tin, tìm hiểu thực tế
- Khảo sát, xử lý, tổng hợp thông tin, khái quát, rút ra kết luận và đề ra giải
pháp phù hợp.
- Thể nghiệm đề tài vào thực tiễn và tiếp tục bổ sung hoàn thiện.
VI. Tính mới của đề tài.
Đề tài đã nghiên cứu, đề xuất và đúc rút kinh nghiệm thành công những giải
pháp giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua các hoạt động trong trường
THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu một cách tương đối đầy đủ và toàn diện.
Mặt khác, đề tài cũng đã đưa ra những giải pháp mà ở đó, giáo viên định
hướng, gợi mở cho học sinh tự hình thành và rèn luyện kỹ năng sống một cách tự
nhiên, nhẹ nhàng, không gò bó, không áp đặt học sinh. Thông qua môn học Giáo
dục công dân và các hoạt động giáo dục trong nhà trường, đề tài đưa ra được cách
thức tổ chức giáo dục kỹ năng sống; kích thích, lôi cuốn học sinh tham gia một
cách tích cực, hào hứng, say mê. Giúp học sinh chủ động trong quá trỉnh hình
thành và rèn luyện kỹ năng sống cho bản thân một cách tích cực, tự giác đặt mình
trong khuôn khổ khi tham gia các hoạt động. Từ đó, ý thức rèn luyện và mức độ
vận dụng kỹ năng sống của học sinh được nâng cao.
3
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN
1. Khái niệm kỹ năng sống và cách phân loại kỹ năng sống.
Hiện nay chưa có một khái niệm nào thống nhất trên toàn thế giới về KNS.
KNS được tiếp cận theo nhiều quan điểm khác nhau và điều này cũng ảnh hưởng
đến cách phân loại KNS.
Theo Tổ chức UNESCO ( United Natinos Educational Scientific and Cultura
Organization), Kỹ năng sống là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các chức
năng và tham gia vào cuộc sông hàng ngày. Kỹ năng sống gắn với 4 trụ cột của
giáo dục, đó là:
– Học để biết (Learning to know)
– Học làm người (Learning to be)
– Học để sống với người khác (learning to live together)
– Học để làm (Learning to do)
Theo Quỹ Nhi đồng Liên hợp quổc (UNICEF), kĩ năng sống là cách tiếp cận
giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự cân
bằng về tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và kĩ năng.
Theo Tổ chức Văn hoá, Khoa học và Giáo dục Liên hợp quốc (UNESCO), kĩ
năng sống gắn với 4 trụ cột của giáo dục, đó là:
+ Học để biết gồm các kĩ năng tư duy như: tư duy phê phán, tư duy sáng tạo,
ra quyết định, giải quyết vấn đề, nhận thức được hậu quả...
+ Học làm người gồm các kĩ năng cá nhân như: ứng phó với căng thẳng, kiềm
soát cảm xúc, tự nhận thức, tự tin...
+ Học để sống vời người khác gồm các kĩ năng xã hội như: giao tiếp, tự
khẳng định, hợp tắc, làm việc theo nhóm, thể hiện sự cảm thông...
+ Học để làm gồm kĩ năng thực hiện công việc và các nhiệm vụ như: kĩ năng
đặt mục tiêu, đảm nhận trách nhiệm.
Từ những quan niệm trên đây có thể thấy, kĩ năng sống bao gồm một loạt các
kĩ năng cụ thể, cần thiết cho cuộc sống hằng ngày của con người. Bản chất của kĩ
năng sống là kĩ năng tự quản bản thân và kĩ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực
trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả. Nói cách khác, kĩ năng sống là khả
năng làm chủ bản thân của mọi người, khả năng ứng xử phù hợp với những người
khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống.
Theo UNESCO, WHO và UNICEF, có thể Xem kĩ năng sống gồm các kĩ năng cổt
lõi sau:
+ Kĩ năng giải quyết vấn đề.
4
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
+ Kĩ năng suy nghĩ/tư duy phân tích có phê phán.
+ Kĩ năng giao tiếp hiệu quả.
+ Kĩ năng ra quyết định.
+ Kĩ năng tư duy sáng tạo.
+ Kĩ năng giao tiếp ứng xử cá nhân.
+ Kĩ năng tự nhận thức/tự trọng và tự tin của bản thân, xác định giá trị (Self-
Awareness building skills, incl).
+ Kĩ năng thể hiện sự cảm thông.
+ Kĩ năng ứng phó với căng thẳng và cảm xúc.
2. Vai trò cùa giáo dục kĩ năng sống
Giáo dục kĩ năng sống là quá trình hình thành những hành vi tích cực, lành
mạnh và thay đổi những hành vi, thói quen tiêu cực trên cơ sở giúp học sinh có cả
kiến thức, giá trị, thái độ và kĩ năng thích hợp; là giáo dục những kĩ năng mang
tính cá nhân và xã hội nhằm giúp học sinh chuyển dịch kiến thức (cái học sinh
biết), thái độ, giá trị (cái mà học sinh cảm nhận, tin tưởng, quan tâm) thành hành
động thực tế (làm gì và làm cách nào) trong những tình huống khác nhau của cuộc
sống.
Giáo dục kĩ năng sống có tác động tích cực trong quá trình dạy và học, là thực
hiện yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Mục tiêu của giáo dục phổ thông theo
yêu cầu mới đã chuyển từ chỗ chủ yếu là trang bị kiến thức cho học sinh sang chủ
yếu là trang bị những phản chất và năng lực công dân, đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quổc. Phương pháp giáo dục phổ thông cũng được
xác định “phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học;
bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập
và ý chí vươn lên" (Luật Giáo dục năm 2005, Điều 5). Giáo dục kĩ năng sống với
mục tiêu và cách tiếp cận là hình thành và làm thay đổi hành vi của học sinh theo
huống tích cực, bồi dưỡng cho các em năng lực hành động trong cuộc sống, thực
chất là thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông. Phương pháp giáo dục kĩ năng sống
là thực hiện quan điểm hướng vào người học nên có thể đáp ứng được nhu cầu của
người học, năng cao chất lượng cuộc sống của mỗi cá nhân. Mặt khác, giáo dục kĩ
năng sống thông qua những phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực mang tính
tương tác, cùng tham gia, đề cao vai trò chủ động, tự giác của người học sẽ có
những tác động tích cực đối với quan hệ giữa thầy và trò, giữa học sinh với nhau,
tạo ra động lực cho việc học tập. Học sinh sẽ hứng thú và học tập tích cực hơn, có
hiệu quả hơn, nhất là khi các vấn đề mà các em được tham gia có quan hệ trực tiếp
đến cuộc sống của bản thân.
- Học sinh trung học phổ thông đang ở trong độ tuổi thanh niên, lứa tuổi đang
phát triển mạnh về cả thể chất và tinh thần. Nhu cầu hoạt động và giao tiếp của các
5
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
em đang phát triển mạnh. Do đó, ý thức về cuộc sống, về bản thân, về con người
cũng phát triển; các năng lực cá nhân cũng dần hình thành. Đời sống tình cảm của
các em cũng rất phong phú, thể hiện rõ nhất trong quan hệ tình bạn (đồng giới hoặc
khác giới). Nó chi phối tình cảm và xu hướng hoạt động của các em. Giáo dục kĩ
năng sống nếu biết khai thác những khía cạnh tích cực trong đặc điểm tâm lí của
học sinh sẽ tạo điều kiện thuận lợi giúp các em phát triển nhân cách. Bên cạnh đó,
môi trường xã hội cũng ảnh hường rất lớn đến nhân cách của học sinh trung học cơ
sở. Bối cảnh hội nhập quốc tế và cơ chế thị trường hiện nay với những tác động
tích cực và tiêu cực đan xen khiến trẻ luôn luôn phải có sự lựa chọn, phải đương
đầu với những áp lực, thử thách, nếu không được hướng dẫn, các em dễ bị lôi kéo
vào các hành vi tiêu cực như nghiện hút, bạo lực, ăn chơi sa đoạ. Giáo dục kĩ năng
sống giúp các em ứng phó với những vấn đề của lứa tuổi học sinh trung học phổ
thông như phòng tránh lạm dụng game, phòng tránh rủi ro trong quan hệ giới tính,
phòng tránh sử dung chất gây nghiện, phòng tránh bạo lực học đường.
3. Một số kỹ năng sống cơ bản cần giáo dục cho học sinh THPT:
+ Nhóm các kĩ năng nhận biết và sống với chính mình: bao gồm các kĩ năng
sống cụ thể như: kĩ năng tự nhận thức, kĩ năng xác định giá trị, kĩ năng ứng phó
với căng thẳng, kĩ năng tìm kiềm sự hỗ trợ, kĩ năng tự trọng, kĩ năng tự tin, kĩ năng
kỹ năng kiểm soát cảm xúc.
+ Nhóm các kĩ năng nhận biết và sống với người khác: bao gồm các kĩ năng
sống cụ thể như: kĩ năng giao tiếp có hiệu quả, kĩ năng giải quyết mâu thuẫn, kĩ
năng thương lượng, kĩ năng từ chối, kĩ năng bày tỏ sự cảm thông, kĩ năng hợp tác,
kĩ năng lắng nghe tích cực, kỹ năng đảm nhận trách nhiệm.
+ Nhóm các kĩ năng ra quyết định một cách có hiệu quả; bao gồm các kĩ năng
sống cụ thể như: kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin, kĩ năng tư duy phê phán, kĩ
năng tư duy sáng tạo, kĩ năng ra quyết định, kĩ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng
kiên định, kỹ năng đạt mục tiêu, kỹ năng quản lý thời gian...
4. Các hoạt động giáo dục trong nhà trường THPT:
Các hoạt động giáo dục trong trường trung học được quy định tại Điều 26
Thông tư 12/2011/TT-BGDĐT về Điều lệ THCS, THPT như sau:
Các hoạt động giáo dục bao gồm hoạt động trong giờ lên lớp và hoạt động
ngoài giờ lên lớp nhằm giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể
chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động,
sáng tạo, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục
học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động.
- Hoạt động giáo dục trong giờ lên lớp được tiến hành thông qua việc dạy
học các môn học bắt buộc và tự chọn trong chương trình giáo dục của cấp học do
Bộ trưởng Bộ GD&ĐT ban hành.
6
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
- Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm các hoạt động ngoại khóa
về khoa học, văn học, nghệ thuật, thể dục thể thao, an toàn giao thông, giáo dục
pháp luật, kỹ năng sống, hoạt động tham quan, du lịch, giao lưu văn hóa, giáo dục
môi trường, hoạt động từ thiện... và các hoạt động xã hội khác phù hợp với tâm
sinh lỹ và lứa tuổi học sinh.
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN
1. Thực trạng mức độ hiểu biết, vận dụng và giáo dục kỹ năng sống cho
học sinh THPT trên địa bàn Huyện Quỷnh Lưu hiện nay.
Học sinh THPT đang ở trong độ tuổi thanh niên, lứa tuổi đang phát triển
mạnh mẽ về cả thể chất và tinh thần, nhu cầu hoạt động và giao tiếp của các em
đang phát triển mạnh. Do đó ý thức về cuộc sống, về bản thân, về con người cũng
phát triển, năng lực cá nhân và kỹ năng sống cũng được hình thành, các em cũng
đã biết khai thác những khía cạnh tích cực của bản thân để phát triển nhân cách.
Bối cảnh môi trường hiện nay có nhiều tác động tích cực cũng như tiêu cực đan
xen, nhiều em đã có kỹ năng sống ứng phó với những vấn đề tiêu cực, đã có sự lựa
chọn, đương đầu với những áp lực và thử thách để khẳng định giá trị bản thân
trong cộc sống.
Quá trình khảo sát về thực trạng kỹ năng sống của học sinh THPT trên địa
bàn Huyện Quỳnh Lưu với 500 học sinh ở trường THPT Quỳnh Lưu 1, trường
THPT Quỳnh Lưu 3 và trường THPT Quỳnh Lưu 4 trước khi thực hiện đề tài như
sau:
1.1. Thực trạng mức độ hiểu biết kỹ năng sống của học sinh:
Kết quả khảo sát về mức độ nhận thức và tự đánh giá kỹ năng sống của 500
học sinh THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu trước khi áp dụng đề tài:
500 em/
TT Thực trạng Biểu hiện
Tỷ lệ %
Biết rất nhiều 25 (5%)
Hiểu biết chung về kỹ năng Biết nhiều 75(15%)
1
sống của học sinh. Biết một chút 300(60%)
(Khảo sát từ học sinh) Không biết 90(18%)
Hoàn toàn không biết 10(2%)
Rất quan trọng 40(8%)
Nhận thức về vai trò kỹ
2 năng sống của học sinh đối Quan trọng 150(30%)
với bản thân.
Bình thường 205(41%)
7
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
(Khảo sát từ học sinh) Không quan trọng 95(19%)
Hoàn toàn không quan
10(2%)
trọng
Cố gắng tự giải quyết 85(17%)
Khả năng giải quyết những Tìm kiếm sự giúp đỡ của
vấn đề trong cuộc sống khi người khác 105(21%)
3 gặp những khó khăn của học
sinh Mặc kệ, mọi chuyện rồi sẻ
210(42%)
(Khảo sát từ học sinh). qua
Không quan tâm 100(20%)
Rất quan tâm 0(0%)
Tự đánh giá về mức độ quan Thỉnh thoảng quan tâm 175(35%)
tâm rèn luyện kỹ năng sống
4 Không quan tâm 235(47%)
của học sinh. (Khảo sát từ
học sinh). Hoàn toàn không quan tâm
40(8%)
Từ kết quả khảo sát trên ta nhận thấy rằng, việc hiểu biết chung và nhận thức
về vai trò kỹ năng sống của học sinh đối với bản thân là còn rất thấp. Số em hiểu
biết ở mức độ rất nhiều về kỹ năng sống là rất ít (chiếm 5%), các em chỉ hiểu biết
về kỹ năng sống một chút ít chiếm đa số (60%). Còn lại không biết chiếm tỷ lệ
18% và hoàn toàn không biết chiếm một tỉ lệ không nhỏ (2%). Mặt khác, rất nhiều
em cho rằng, vai trò vận dụng các kỹ năng sống đối với bản thân là không quan
trọng chiếm 19%, thậm chí có 41% những em còn cho rằng nó hoàn toàn bình
thường đối với cuộc sống của mỗi người, chỉ có 8% nhận thức được vai trò kỹ
năng sống là rất quan trọng. Chính vì vậy, mức độ quan tâm và ý thức rèn luyện kỹ
năng sống của học sinh chưa cao. Số lượng học sinh không quan tâm rèn luyện
chiếm phần lớn (57%). Số học sinh thỉnh thoảng quan tâm chiếm 25%, đặc biệt
còn có một số em hoàn toàn không quan tâm chiếm 8%.
Tóm lại, vấn đề hiểu biến về kỹ năng sống và vai trò kỹ năng sống của hoạc
sinh còn rất thấp. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ vận dụng kỹ năng sống
của học sinh trong thực tiễn xử lý tình huống hàng ngày.
1.2. Thực trạng mức độ vận dụng kỹ năng sống của học sinh:
Kết quả khảo sát về thực trạng mức độ vận dụng kỹ năng sống của 500 học
sinh THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu trước khi áp dụng đề tài:
8
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
500 em/ tỷ lệ (%)
TT Kỹ năng Hành vi biểu hiện
Tốt Khá TB Yếu
Kỹ năng tự Tự đánh giá nhận biết được
nhận thức về thế mạnh và hạn chế của bản
bản thân thân, tự đặt ra kế hoạch, yêu
1 cầu để phấn đấu hoàn thiện 2 15 62 19
bản thân.
Kỹ năng kiểm Sự ảnh hưởng, phản ứng và
soát cảm xúc kìm chế cảm xúc của bạn
2 trước một vấn đề bên ngoài. 3 20 60 17
Kỹ năng thể Sự cảm thương, quan tâm,
hiện sự cảm giúp đỡ những hoàn cảnh
3 thông nghèo khổ, tàn tật, neo đơn... 12 27 46 15
Kỹ năng tìm Bạn đã từng nhờ người khác
4 kiếm sự hổ trợ giúp đỡ khi gặp khó khăn 8 14 46 32
Kỹ năng giải Tự nhận thức được nguyên
quyết mâu nhân nảy sinh ra mâu thuẫn
thuẫn và giải quyết nó một cách
tích cực, không dùng bạo
5 lực, kìm chế được cảm xúc, 0 8 39 53
tránh bị kích động, nóng vội,
giữ bình tĩnh trước mọi sự
việc để tìm ra cách giải quyết
tốt nhất.
Kỹ năng tự tin Mạnh dạn bày tỏ ý kiến, suy
6 nghĩ của mình trước mọi 2 17 21 60
người.
Kỹ năng lắng Tập trung chú ý, quan tâm
nghe tích cực lắng nghe ý kiến hoặc phần
7 7 24 43 26
trình bày của người khác,
biết cho ý kiến mà không vội
9
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
đánh giá. Biết tôn trọng và
quan tâm ý kiến của người
khác.
Kỹ năng hợp Biết chia sẻ trách nhiệm, cam
tác kết và cùng làm việc một
8 3 20 58 27
cách có hiệu quả với những
thành viên trong nhóm.
Kỹ năng tư duy Phân tích được những hành
phê phán vi đúng, sai trong cuộc sống,
9 và phản ứng những hành vi 1 9 63 27
đó một cách tích cực.
Kỹ năng giải Xác định được rõ vấn đề/tình
quyết vấn đề huống đang gặp phải, liệt kê
ra được cách giải quyết, hình
10 dung ra được kết quả nếu lựa 0 20 32 48
chọn phương án nào đó và
đưa ra quyết định cuối cùng
cho một phương án tốt nhất.
Kỹ năng đặt Đề ra được mục tiêu cho bản
mục tiêu thân trong cuộc sống, và lập
11 0 17 23 60
được kế hoạch để thực hiện
mục tiêu đó.
Kỹ năng đản Tự tin, chủ động và ý thức
12 nhận trách thực hiện nhiệm vụ của mình 1 23 44 32
nhiệm trước tập thể, cộng đồng.
Từ kết quả khảo sát trên ta nhận thấy rằng, việc vận dụng kỹ năng sống của
học sinh trong cuộc sống chủ yếu ở mức độ trung bình, thậm chí một số kỹ năng
còn ở mức độ yếu là rất nhiều. Đặc biệt kỹ năng giải quyết mâu thuẫn, kỹ năng tự
tin, kỹ năng đặt mục tiêu ở mức độ vận dụng yếu đang chiếm trên 50%. Các kỹ
năng được vận dụng ở mức độ tốt là rất thấp, thậm chí, theo khảo sát, kỹ năng giải
quyết mâu thuẫn, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng đặt mục tiêu ở mức độ tốt
chiếm tỷ lệ 0% theo khảo sát ngẩu nhiên. Khi gặp phải vấn đề khó khăn trong cuộc
sống thì khả năng tự giải quyết và tìm kiếm sự giúp đỡ của người khác chưa cao.
Theo đánh giá của 100 giáo viên trên địa bàn tỉnh Nghệ An thì thể hiện kỹ năng
sống của học sinh ở mức độ thành thục và làm được còn rất hạn chế, mức độ lúng
túng còn rất cao, thậm chí còn có những trường hợp hoàn toàn không làm được.
Thực tế cho thấy, tình trạng học sinh thiếu kỹ năng sống vẫn xẩy ra rất nhiều, biểu
10
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
hiện qua hành vi ứng xử không phù hợp trong xã hội, sự ứng phó hạn chế với các
tình huống trong cuộc sống như: ứng xử thiếu văn hóa nơi công cộng; thiếu lễ độ
với thầy cô giáo, cha mẹ và người lớn tuổi; chưa có ý thức bảo vệ môi trường, gây
phiền hà cho người khác khi sử dụng điện thoại; chưa biết cách giải quyết mâu
thuẩn với người khác; vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức; nạo phá thai; xâm hại
tình dục; ích kỷ, vô tâm, sống thiếu trách nhiệm….
1.3. Thực trạng của công tác giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THPT
nói chung và học sinh THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu nói riêng hiện
nay.
Trong thực tế, khi xây dựng chương trình dạy học, nội dung dạy học trên lớp,
giáo viên đều phải xây dựng 3 mục tiêu: cung cấp kiến thức, rèn luyện kỹ năng,
hình thành thái độ. Đây là yêu cầu mang tính nguyên tắc trong dạy học và giáo
viên đều nhận thức sâu sắc vấn đề này. Đối với các trường THPT Quỳnh lưu trong
thời gian gần đây, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh được quan tâm nhiều hơn.
Việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh phổ thông không bố trí thành một môn
học riêng trong hệ thống các môn học ở trường phổ thông bởi kỹ năng sống được
hình thành mọi lúc, mọi nơi khi có điều kiện, cơ hội phù hợp. Tuy nhiên từ kết quả
khảo sát và thực tế ở các đơn vị trường học, địa phương hiện nay, phải nói rằng,
việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh chưa cao, chưa đồng bộ và chưa được
quan tâm một cách đúng mức. Gần như tất cả giáo viên đứng lớp chỉ quan tâm đến
việc truyền tải kiến thức mà không quan tâm đến việc giáo dục kỹ năng sống, coi
đó là nhiệm vụ của gia đình, của giáo viên chủ nhệm và của tổ chức Đoàn.
1.4. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng mức độ nhận thức, vận dụng và
giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.
Theo số liệu khảo sát 100 giáo viên ở các trường THPT trên địa bàn Huyện
Quỳnh Lưu, nguyên nhân hạn chế kỹ năng sống của học sinh THPT như sau:
a. Do ý thức rèn luyện của học sinh chưa cao: 69/100 (chiếm 69%).
b. Do thời gian học văn hóa quá nhiều: 85/100 (chiếm 85%).
c. Do bố mẹ thấy được vai trò của việc giáo dục kỹ năng sống nhưng không
có thời gian quan tâm: 28/100 (chiếm 28%).
d. Do bố mẹ chưa thấy được vai trò của kỹ năng sông nên không chú trọng
đến vấn đề này: 72/100 (chiếm 72%).
e. Do ít tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong nhà trường: 89/100
(chiếm 81%).
f. Do chưa có giáo viên dạy kỹ năng sống: 100/100(chiếm 100%).
g. Do phương pháp tích hợp tích hợp giảng dạy kỹ năng sống chưa đúng:
91/100 (chiếm 91%).
11
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
h. Do tổ chức đoàn thể ít quan tâm: 48/100 (chiếm 48%).
Qua số liệu khảo sát trên, ta nhận thấy rằng: có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến
mức độ hiểu biết và vận dụng kỹ năng sống của học sinh. Đó là do thời gian học
văn hóa của học sinh quá nhiều; do bố mẹ thấy được vai trò của việc giáo dục kỹ
năng sống nhưng không có thời gian quan tâm; do chưa thấy được vai trò của kỹ
năng sông nên không chú trọng đến vấn đề này; do ít tổ chức hoạt động trải
nghiệm cho học sinh trong nhà trường; do chưa có giáo viên dạy kỹ năng sống; do
tổ chức đoàn thể ít quan tâm; do phương pháp tích hợp tích hợp giảng dạy kỹ năng
sống chưa đúng, việc thực hiện giáo dục trên lớp phải chạy theo thời gian, phải
chuyển tải nhiều nội dung, giáo viên có khuynh hướng cung cấp kiến thức mà ít
quan tâm rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh.
2. Những thuận lợi và khó khăn của việc giáo dục kỹ năng sống cho học
sinh THPT.
2.1. Thuận lợi.
- Bộ và Sở Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức nhiều lớp tập huấn, bồi dưỡng cho
cán bộ quản lý, giáo viên về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THPT; hướng dẫn
tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào các địa chỉ qua một số môn học và hoạt động
giáo dục ở cấp học phổ thông.
- Nhìn chung cán bộ quản lý và giáo viên trong các trường phổ thông đã bước
đầu làm quen với thuật ngữ “kỹ năng sống”, mặc dù mức độ hiểu biết có khác
nhau.
- Một số hoạt động giáo dục kỹ năng sống đã được đa số các trường chú ý
thực hiện trong khuôn khổ và yêu cầu của Phong trào “Xây dựng trường học thân
thiện, học sinh tích cực” do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động.
- Giáo dục kỹ năng sống từ nhà trường cũng như qua các phương tiện thông
tin đại chúng đã thu hút được sự chú ý và hưởng ứng của xã hội, của phụ huynh
học sinh.
- Hình thức tổ chức giáo dục kỹ năng sống đã bước đầu thực hiện trong một
số môn học, thông qua hoạt động ngoại khóa và các hoạt động trải nghiệm với nội
dung khá đa dạng.
2.2. Khó khăn.
* Từ phía học sinh:
- Do đặc điểm tâm lý học sinh, nhiều em tính cách nhút nhát, ít va chạm với
môi trường xung quanh nên khó khăn cho việc giáo dục kỹ năng sống.
- Học sinh ở vùng miền Bãi Ngang ven biển hầu hết là con em nông thôn, nên
tư duy tác phong của các em còn hạn chế bởi môi trường.
12
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
- Do phải học văn hóa trong và ngoài nhà trường với lượng thời gian rất nhiều
nên việc rèn luyện kỹ năng sống của học sinh còn khó khăn.
- Tự ý thức hiểu biết và tự rèn luyện kỹ năng sống của học sinh chưa cao.
* Từ phía phụ huynh:
- Nhiều bậc cha mẹ nóng vội trong việc giáo dục con cái, học chỉ chú trong
vào việc điểm số và thành tích học tập của con mà bỏ quên phần kỹ năng trong
cuộc sống để con có thể đương đầu với những thử thách khó khăn.
- Có những phụ huynh quá bao bọc, chiều chuộng, cung phụng con cái khiến
các em không có kỹ năng tự phục vụ, tự đối phó, tự chủ với cuộc sống…
- Bên cạch đó cũng có nhiều phụ huynh do mãi mê lo lăng làm ăn mà quên
thời gian quan tâm đến tâm tư tình cảm của con, đồng thời chưa nhận thức được
tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức, kỹ năng sống cho con, mà còn đổ lỗi
cho giáo viên, nhà trường và xã hội.
* Từ phía nhà trường và giáo viên:
- Ý nghĩa, tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng sống chưa được nhận
thức đúng mực trong một bộ phận cán bộ quản lý, giáo viên.
- Khi thực hiện giáo dục kỹ năng sống, giáo viên còn gặp nhiều khó khăn,
lúng túng do chưa có tài liệu cho giáo viên và học sinh, và chưa có tiêu chí đánh
giá cụ thể… Tổ chức giáo dục kỹ năng sống có những đặc thù riêng khác với các
hoạt động giáo dục khác, nội dung giáo dục không chỉ diễn ra trong môn học mà
còn phải thông qua một số các môn học khác như hoạt động ngoài giờ lên lớp, câu
lạc bộ… nên việc giáo dục kỹ năng sống còn gặp nhiều hạn chế bất cập về cở sở
vật chất, kinh phí để thực hiện.
- Giáo viên quen với việc cung cấp kiến thức mà không hoặc ít quan tâm giáo
dục kỹ năng sống cho học sinh.
* Từ phía xã hội:
- Các tổ chức xã hội hiện nay chưa thực sự quan tâm đến rèn luyện kỹ năng
sống cho học sinh.
- Sự kết hợp giữa gia đình – nhà trường – xã hội chưa chặt chẽ, thường xuyên
trong việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.
- Sự phát triển nhanh về kinh tế, văn hóa, xã hội tại các địa phương như các tụ
điểm vui chơi giải trí (Internet, Karaoke, Bia, Nhà hàng...) thu hút học sinh rời xa
học tập, đồng thời tạo ra nhiều nguy cơ tấn công vào tâm lý, sức khỏe của học sinh.
Hiện nay chưa có nhiều tài liệu nói rõ quy trình nội dung, cách thức tổ chức
hoạt động giáo dục kỹ năng sống trong trường THPT. Qua quá trình tìm hiểu,
nhiều năm dạy học và tổ chức giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, tôi rút ra một
số giải pháp như sau:
13
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
III. GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THÔNG QUA
MÔN HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN VÀ CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC
TRONG NHÀ TRƯỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUỲNH LƯU.
1. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công
dân.
1.1. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua tích hợp môn học
Giáo dục công dân.
Nhằm đáp ứng nhu cầu hội nhập thế giới và nhu cầu phát triển của người học,
giáo dục phổ thông đang đổi mới mạnh mẽ, đòi hỏi người giáo viên không những
dạy “chữ” mà còn dạy “người”. Cho nên, trong quá trình giảng dạy, người giáo
viên phải biết lồng ghép về giáo dục kỹ năng sống cho các em học sinh. Đặc biệt là
môn Giáo dục công dân thì việc tích hợp đó mang lại kết quả cao bởi nội dung đặc
thù của môn học là không chỉ cung cấp kiến thức về pháp luật, đạo đức, chính trị
cho các em học sinh mà điều quan trọng hơn là hình thành và phát triển những kỹ
năng vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống của học sinh, đồng thời hình thành
và phát triển cảm xúc, thái độ đúng đắn trước các vấn đề liên quan đến nội dung
của bài học cho các em. Vì vậy, việc tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào nội dung
bài học của môn Giáo dục công dân là rất quan trọng và cần thiết.
Khi tích hợp kỹ năng sống vào nội dung môn GDCD, cần đảm bảo nguyên
tắc: không gượng ép, không làm nặng nội dung, không làm biến dạng môn học.
Tuy nhiên, qua thực tế một số giờ dạy của các đồng nghiệp, tôi nhận thấy có nhiều
giáo viên bộ môn GDCD quan niệm rằng: việc tích hợp kỹ năng sống là vô hình
dung làm nặng thêm nội dung kiến thức bài học, biến dạng môn học dưới hình thức
đơn điệu, khô cứng. Bên cạnh đó, có một số giáo viên ít tâm huyết với nghề, ít đọc
sách báo, ít quan tâm đến các vấn đề chính trị, xã hội, việc tự học, tự bồi dưỡng
còn hạn chế, cho nên, ngại tích hợp vì cho rằng, chỉ cần tập trung kiến thức vào bài
học là đủ không cần phải tích hợp kỹ năng sống, đó là quan điểm sai.
Để phát huy vai trò của bộ môn Giáo dục công dân, giúp học sinh rèn luyện
hành vi có trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và Tổ Quốc, giúp học
sinh có khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống, xây dựng
mối quan hệ tốt đẹp với gia đình, bạn bè và mọi người, sống tích cực, chủ động, an
toàn, hài hòa và lành mạnh, người giáo viên phải đảm nhận trách nhiệm của mình
trong quá trình dạy học, đó là tích hợp kỹ năng sống thông qua nội dung bài học.
* Cách thực hiện:
Để thực hiện mục tiêu trên, trong quá trình giảng dạy môn GDCD THPT, tôi
tiến hành tích hợp như sau:
Ở phần GDCD Lớp 10, giáo viên có thể tích hợp giáo dục kỹ năng sống như
sau:
14
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
Bài 10. Quan niệm về đạo đức: giáo viên yêu cầu học sinh lấy một số ví dụ
về hành vi của cá nhân tuy không vi phạm về pháp luật nhưng lại vi phạm về đạo
đức.
Ví dụ: - Một số bạn đi xe Buýt gặp người tàn tật, người già, phụ nữ mang
thai... nhưng lại không nhường ghế cho họ.
- Bố bạn Hoa trong lớp ốm nặng nhưng các bạn không hề hỏi thăm, động viên
hay giúp đỡ Hoa.
Giáo viên đặt câu hỏi: 1. Em có suy nghĩ gì về hành động của các bạn trong
các tình huống trên?
2. Nếu gặp phải những trường hợp trên, em phải làm gì?
Bài 11. Một số phạm trù cơ bản của đạo đức. Khi dạy phạm trù Nghĩa vụ
và Lương tâm, giáo viên có thể đưa ra tình huống sau:
Trên đường đi học về, Hạnh nhìn thấy mấy viên ghạch vỡ rơi ra từ mấy xe ô
tô của ai đó chở vật liệu xây dựng. Hạnh bổng nghĩ, đoạn đường này nhiều xe máy,
xe đạp và trẻ con đi qua thường xuyên, nếu để thế thì sẻ không an toàn cho mọi
người. Hạnh nói với các bạn đi cùng dừng lại để nhặt. Thế nhưng có bạn nói, đây
không phải là việc của chúng ta, và cả nhóm cùng đi, Hạnh lặng lẽ nhặt từng viên
ghạch vỡ xếp vào ven đường. Xong việc, Hạnh đạp xe về nhà và thấy lòng mình
thật vui.
Giáo viên đặt câu hỏi: 1. Tại sao Hạnh lại thấy vui khi nhặt xong những viên
ghạch ven đường?
2. Em có suy nghĩ gì về việc mấy bạn cùng lớp không hưởng ứng lời đề nghị
của Hạnh?
3. Nếu em là các bạn, em sẻ làm gì?
Thông qua các tình huống mà giáo viên đưa ra và yêu cầu học sinh suy nghĩ,
phân tích, để thấy được trách nhiệm của bản thân đối với mọi người trong xã hội,
học sinh có tư duy so sánh, đánh giá những hành vi tốt, xấu và đưa ra quyết định
cuối cùng cho hành động của mình. Nhờ đó, kỹ năng so sánh, kỹ năng tư duy phê
phán, kỹ năng đảm nhận trách nhiệm, kỹ năng ra quyết định được hình thành.
Ở phần GDCD lớp 11.
Chủ đề: Các quy luật kinh tế cơ bản trong sản xuất và lưu thông hành
hóa.
Giáo viên yêu cầu học sinh tìm hiểu những vụ việc vi phạm đạo đức, vi phạm
pháp luật trong sản xuất kinh doanh, như: gây ô nhiểm môi trường, hàng giả hành
nhái, đầu cơ tích trử...
Gv đặt câu hỏi: 1. Em có nhận xét gì về những hiện tượng trên?
15
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
2. Khi gặp những trường hợp trên, em sẻ làm gì?
Yêu cầu học sinh phân tích, đánh giá, phê phán những hành vi trên và đưa ra
quyết định giải quyến những vấn đề trên khi gặp phải. Chính yêu cầu này, giúp học
sinh có khả năng phân tích một cách khách quan, toàn diện những hành vi vi phạm
trong sản xuất kinh doanh, phê phán những hành vi cạnh tranh không lành mạnh,
mạnh dạn ra quyết định tố cáo những hành vi đó, đồng thời tuyên truyền cho mọi
người biết để sử dụng hành hóa chất lượng tốt, không ảnh hưởng đến đời sống của
bản thân. Thông qua quá trình trên, kỹ năng phân tích, kỹ năng tư duy phê phán, kỹ
năng đảm nhận trách nhiệm, kỹ năng ra quyết định được hình thành cho học sinh.
Bài 9: Nhà nước Xã Hội Chủ Nghĩa.
Với yêu cầu cần đạt: Hiểu được trách nhiệm của công dân và bản thân biết
tham gia xây dựng, bảo vệ nhà nước pháp quyền XHCN.
Để giáo dục kỹ năng phân tích, kỹ năng tư duy phê phán, kỹ năng đảm nhận
trách nhiệm, giáo viên đưa ra một vài thông tin về sự xuyên tạc, chống phá nhà
nước của một số tổ chức, cá nhân phản động.
Giáo viên đặt câu hỏi: 1. Em có nhận xét gì về những hành vi trên?
2.Trong trường hợp bị lôi kéo, rủ rê tham gia vào những hoạt động đó, em
phản ứng như thế nào?”
Bài 11: Chính sách dân số và giải quyết việc làm.
Với yêu cầu cần đạt: Biết tham gia tuyên truyền chính sách dân số và giải
quyết việc làm.
Để giáo dục cho học sinh kỹ năng tự tin, kỹ năng trình bày trước tập thể, kỹ
năng đặt mục tiêu phấn đấu để có việc làm sau này, kỹ năng ra quyết định và kỹ
năng giải quyết vấn đề để đạt mục tiêu đưa ra, giáo viên yêu cầu học sinh trình bày
quan điểm cá nhân:
Suy nghĩ, mong muốn và lựa chọn việc làm của em trong tương lai?
Bài 12: Chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trường.
Với yêu cầu cần đạt: Hiểu được trách nhiệm của công dân trong việc bảo vệ
tài nguyên và môi trường, biết tham gia bảo vệ tài nguyên và môi trường.
Giáo viên sử dụng những hình ảnh, những video về vi phạm làm ô nhiểm môi
trường, tàn phá tài nguyên và đặt câu hỏi: Suy nghĩ của em vê hiện tượng trên và
trách nhiệm của bản thân?
Với yêu cầu này, giáo dục cho học sinh được kỹ năng tư duy phê phán, kỹ
năng nhận thức được hậu quả, kỹ năng đảm nhận trách nhiệm.
(Địa chỉ minh chứng: Trang Fakebook: Giáo Dục Công Dân Quỳnh Lưu 3.)
16
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
* Kết quả đạt được:
Với cách thức tích hợp giáo dục kỹ năng sống thông qua nội dung bài học
môn GDCD, giúp các em hình thành nhiều kỹ năng trong cuộc sống, đặc biệt là kỹ
năng phân tích đánh giá trước những hành vi, những hiện tượng liên quan đến một
vấn đề của cộng đồng, của đất nước. Biết sống có trách nhiệm, biết chia sẻ, giúp
đỡ, yêu thương người khác. Biết phân tích, đánh giá những hành vi đúng, sai trong
cuộc sống và phản ứng tích cực trước những hành vi đó. Biết xác định được vấn đề
gặp phải cần giải quyết, lựa chọn và đưa ra phương án giải quyết tốt nhất đem lại
hiệu quả cao nhất.
1.2. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hình thức sử dụng các
phương pháp dạy học tích cực.
Phương pháp dạy học tích cực dùng để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy
học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh, hướng tới
việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, tức là tập kết
và phát huy tính tích cực của người học. Thông qua đó, học sinh chiếm lĩnh kiến
thức thông qua các cấp độ trong học tập: bắt chước, tìm tòi, sáng tạo và chủ động
tìm kiếm để chiếm lĩnh kiến thức, học sinh tự khám phá những điều mình chưa rõ
thông qua các hoạt động ở lớp, ở trường, ở nhà... Lúc này, học sinh được đặt mình
vào tình huống của thực tế, được trực tiếp quan sát, bàn bạc, làm thí nghiệm, giải
quyết sự tình đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức kỹ
năng mới, vừa nắm được phương pháp “làm ra” kiến thức, kỹ năng đó, không theo
những khuôn mẫu sẵn có, nên bộc lộ và phát huy được tiềm năng sáng tạo của học
sinh. Thông qua các phương pháp dạy học tích cực, rèn luyện được khả năng tự
học, tự chiếm lĩnh khiến thức của học sinh, tăng cường tính hợp tác với nhau trong
hoạt động nhóm, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay go nhất. Trong hoạt
động theo nhóm nhỏ, tình cảm năng lực của mỗi thành viên được thổ lộ, uốn nắn,
phát triển tình bạn, ý thức tổ chức và tinh thần trợ giúp, hiệp tác với nhau. Sản
phẩm của học sinh là do sự kết hợp đánh giá của thầy với trò, của trò với trò tự
đánh giá lẫn nhau. Nhờ đó, tạo ra những con người năng động, sớm thích ứng với
đời sống xã hội, giúp cho học sinh đề xuất sáng ý, óc sáng tạo trong việc giải quyết
những tình huống thực tế.
Với hình thức sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, giúp học sinh hình
thành được rất nhiều kỹ năng sống như: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ứng xử, kỹ
năng tự tin, kỹ năng tư duy, kỹ năng phân tích và phê phán, kỹ năng hợp tác, kỹ
năng giải quyết vấn đề…
1.2.1. Phương pháp đóng vai
Đóng vai là phương pháp giáo dục giúp học sinh các hành xử, bày tỏ thái độ
trong những tình huống giả định hoặc trên cơ sở óc tưởng tượng và ý nghĩ sáng tạo
của các em. Sắm vai thường không có kịch bản cho trước mà học sinh tự xây dựng
17
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
trong quá trình hoạt động. Đây là phương pháp giúp học sinh suy nghĩ sâu sắc về
một vấn đề bằng cách tập trung vào cách ứng xử cụ thể mà các em quan sát được.
Việc diễn không phải là phần quan trọng nhất của phương pháp này, mà là xử lý
tình huống khi diễn và thảo luận sau phần diễn đó.
Vai trò của phương pháp đóng vai: Thông qua phương pháp này, học sinh
được nhận thức và giải quyết tốt hơn vấn đề của bản thân, vai trò lĩnh hội được
trong quá trình đóng vai cho phép học sinh thích ứng với cuộc sống tốt hơn. Trong
trò chơi cũng như trong cuộc sống, các em mong muốn có được một vai yêu thích,
khi đóng một vai học sinh bước ra từ chính bản thân mình. Điều này trở thành
phương tiện để thể hiện niềm vui, nỗi buồn, mối quan tâm, băn khoăn, lo lắng,
mong muốn được chia sẻ, sự do dự, ngập ngừng... của chính các em. Thông qua
các vai được diễn, học sinh được thể hiện các khía cạnh khác nhau trong tính cách
như: sự ưa thích, tình cảm, sự hiểu biết về nhân vật và những người xung quanh...
Tất cả những ý nghĩa đó giúp học sinh hình thành và phát triển được kỹ năng sống
của mình như: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ứng xử, kỹ năng tự tin, kỹ năng tư duy,
kỹ năng phân tích và phê phán...
Một số địa chỉ áp dụng phương pháp đóng vai trong môn Giáo dục công dân:
Kỹ năng sống giáo dục
TT Bài/Chủ đề Yêu cầu thực hiện
cho học sinh
Lớp 12: Bài 2: Thực Một hành vi phi
hiện pháp luật, phần Vi phạm pháp luật và
phạm pháp luật. cách xử lý.
Kỹ năng xử lý tình huống
Kỹ năng hợp tác
1 Chủ đề: Quyền bình
Kỹ năng giải quyết vấn Mâu thuẫn trong gia
đẵng của công dân trong
đề đình và cách giải
một số lĩnh vực của đời
quyết.
sỗng xã hội
Tình huống yêu cầu:
Lớp 11: Bài 11: Chính - Làm tuyên truyền
Kỹ năng tự tin
sách dân số và giải viên về dân số.
2 Kỹ năng tư duy phản quyết việc làm.
-Tư vấn việc làm cho
biện
các bạn học sinh sinh
viên.
18
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
- Thực hiện một
nghĩa vụ của công
dân.
Kỹ năng tự nhận thức về Lớp 10: Chủ đề: Quan
bản thân niệm về đạo đức và một -Một biểu hiện về
3 số phạm trù cơ bản của trạng thái của lương
Kỹ năng xác định giá trị đạo đức học.
tâm.
Kỹ năng hợp tác
-Bảo vệ Nhân phẩm
Danh dự của bản
thân.
Kỹ năng thể hiện sự cảm -Thực hiện nhân
thông nghĩa trong cuộc
Lớp 10. Bài 13: Công sống hàng ngày.
4 Kỹ năng đảm nhận trách
dân với cộng đồng.
nhiệm -Hòa nhập với cộng
Kỹ năng hợp tác đồng.
* Cách tiến hành phương pháp đóng vai trong quá trình dạy học nhằm
giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.
- Giáo viên giao tình huống liên quan đến nội dung bài học và yêu cầu học
sinh đóng vai, xử lý, giải quyết tình huống đó.
- Học sinh chuản bị và trình bày tiểu phẩm.
- Nhận xét và đánh giá kết quả của học sinh.
- Theo dõi và đánh giá sự thay đổi tiến bộ về kỹ năng sống của học sinh qua
đóng vai.
Ví dụ minh họa: (Phụ lục 3)
* Kết quả thu được:
- Trong quá trình thực hiện phương pháp đóng vai, giáo viên đưa ra yêu cầu
tình huống đóng vai cho học sinh thực hiện, mỗi thành viên trong nhóm tự tin, chủ
động và ý thức cùng chia sẻ trách nhiệm với nhau, tạo ra không khí hợp tác tích
cực và tinh thần xây dựng, giúp giải quyết vấn đề tốt hơn. Yêu cầu này giáo dục
được kỹ năng đảm nhận trách nhiệm cho học sinh, giúp các em xử lý và thực hiện
vai diễn của mình. Đồng thời hình thành được kỹ năng hợp tác, kỹ năng tự tin, kỹ
năng giao tiếp trong quá trình thực hiện nhiệm vụ vai diễn của mình.
- Tình huống yêu cầu đóng vai phải là tình huống mở, yêu cầu học sinh xử lý
tình huống ngay trong và sau khi diễn. Học sinh xác định rõ tình huống đang gặp
phải, liệt kê cách giải quyết, hình dung đầy đủ về kết quả xảy ra nếu lựa chọn
phương án nào nó, xem xét về suy nghĩ và cảm xúc của bản thân nếu thực hiện
phương án đó. So sánh các phương án để đưa ra quyết định cuối cùng, và hành
19
- “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn học Giáo dục công dân và
các hoạt động giáo dục trong trường THPT trên địa bàn Huyện Quỳnh Lưu”.
động theo quyết định đã chọn. Điều này giáo dục cho học sinh hình thành được kỹ
năng tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề, giải quyết mâu thuẫn trong tình
huống đó.
- Khi thực hiện sắm vai với những nhân vật trong tình huống giả định, các em
có thể hình dung và đặt mình trong hoàn cảnh của người khác, giúp các em hiểu và
chấp nhận người khác vốn là những người rất khác mình. Đó là cơ sở hình thành
kỹ năng thể hiện sự cảm thông.
(Địa chỉ minh chứng: Trang Fakebook: Giáo Dục Công Dân Quỳnh Lưu 3.)
* Để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua sử dụng phương pháp
dạy học đóng vai một cách hiệu quả, người giáo viên cần lưu ý sau:
- Để hình thành được kỹ năng đảm nhận trách nhiệm cho học sinh, giáo viên
phải động viên, khuyến khích học sinh tham gia, đánh giá nhận xét và cho điểm
đúng với năng lực và ý thức trách nhiệm của mỗi em.
- Để hình thành và giáo dục kỹ năng tự tin, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng hợp tác
cho học sinh, tình huống đóng vai phải là tình huống phù hợp với năng lực của học
sinh, gần gủi với đời sống thực tế hàng ngày trong cuộc sông. Giúp học sinh xử lý
tốt vấn đề yêu cầu trong vai diễn.
- Để giáo dục kỹ năng giải quyết vấn đề, giải quyết mâu thuẫn, giáo viên
không cho kịch bản trước mà phải đưa ra một tình huống giả định, tình huống mở
để kích thích trí tưởng tượng và ý nghĩ sáng tạo của học sinh. Tình huống phải có
vấn đề, có mâu thuẫn không chỉ mang mặt tích cực mà còn mang cả mặt tiêu cực...
Từ đó yêu cầu học sinh giải quyết vấn đề có tính mâu thuẫn trong vai diễn của
mình, yêu cầu cả lớp thảo luận, phân tích đưa ra quan điểm khác nhau để đi đến kết
luận chung cho bài học.
1.2.1. Phương pháp chơi trò chơi:
Phương pháp chơi trò chơi là phương pháp tổ chức cho học sinh tìm hiểu một
vấn đề hay thể nghiệm những hành động, những thái độ, những việc làm thông qua
một trò chơi nào đó. Giúp các em hình thành được niềm tin vào hành vi tích cực,
tạo ra động cơ bên trong cho những hành vi ứng xữ trong cuộc sống....Thông qua
trò chơi, việc học được tiến hành một cách nhẹ nhàng, sinh động, không khô khan
nhàm chán, học sinh được lôi cuốn vào quá trình học tập một cách tự nhiên, hứng
thú, và có tinh thần trách nhiệm, đồng thời giải trừ được mệt mỏi căng thẳng trong
học tập...
Một số địa chỉ sử dụng phương pháp chơi trò chơi nhằm giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh:
TT Kỹ năng sống Bài/Chủ đề Yêu cầu thực hiện
1 Kỹ năng hợp tác Lớp 10. Chủ đề: Sự vận Trò chơi “Tiếp sức’:
20
nguon tai.lieu . vn
