Xem mẫu
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
ĐỀ TÀI SKKN
“VAI TRÒ CỦA Ý NGHĨA VẬT LÝ TRONG DẠY HỌC
MÔN VẬT LÝ BẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ”
A. PHẦN MỞ ĐẦU
I. Lý do chọn đề tài.
Ngày nay trong quá trình dạy học tích cực đòi hỏi phải có sự biến đổi không
ngừng cả về tư duy lẫn hành động của người dạy và người học. Để đạt được kết
quả tốt trong việc dạy học yêu cầu không chỉ ở người thầy mà còn ở chính người
học phải có một niềm say mê, lòng yêu thích đối với môn học. Tuy nhiên để khơi
dậy niềm say mê này ở học sinh không phải là một vấn đề đơn giản, mà là cả một
sự thử thách đồng thời cũng là một quá trình sáng tạo.
Bản thân môn vật lý mà tôi đang giảng dạy vốn đã có một sức cuốn hút kì diệu
bởi nó giúp con người giải thích được các quy luật, hiện tượng, sự biến đổi không
ngừng của tự nhiên. Việc hiểu biết ý nghĩa của các quy luật, hiện tượng đó giúp
con người chiếm lĩnh được tri thức, làm chủ thế giới.
Tuy nhiên đôi khi trong quá trình dạy học vì quá để tâm đến nội dung bài dạy
mà người giáo viên thiếu chú trọng đến ý nghĩa của các đại lượng vật lý, các hiện
tượng, quy luật vật lý làm bài dạy trở nên khô cứng, thiếu sức hấp dẫn. Dẫn đến
tình trạng học sinh tiếp cận kiến thức một cách thụ động, nhàm chán. Giáo viên thì
thấy tẻ nhạt, nặng nề. Hơn nữa không hiểu rõ ý nghĩa vật lý của các đại lượng,
hiện tượng và quy luật vật lý thường dẫn đến nhầm lẫn, làm bài tập một cách máy
móc, đánh mất khả năng sáng tạo ở học sinh làm giảm chất lượng giáo dục.
Trang 1
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
Với vấn đề: “Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn vật lý bậc trung
học cơ sở ” tôi muốn bày tỏ một số kinh nghiệm trong phương pháp dạy học vật
lý ở trường THCS.
II. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.
+ Giúp học sinh bậc THCS học tốt và yêu thích bộ môn vật lí hơn.
+ Nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học vật lý trong trường THCS.
III. Đối tượng nghiên cứu.
Chương trình sách giáo khoa Vật lý.
Học sinh khối 7, 8, 9.
IV. Giới hạn phạm vi nghiên cứu.
Học kì II năm học 20132014, trường THCS Phan Đình Phùng.
V. Phương pháp nghiên cứu.
Khảo sát, thu thập, tổng hợp và xử lý thông tin.
Tổng kết rút kinh nghiệm trên cơ sở kiến thức của bản thân, từ đồng nghiệp
và các nguồn tài liệu tham khảo khác hiện có.
B. PHẦN NỘI DUNG
I. Cơ sở lý luận.
+ Trong quá trình dạy học vì quá để tâm đến nội dung bài dạy mà người giáo
viên thiếu chú trọng đến ý nghĩa của các đại lượng vật lý, các hiện tượng, quy luật
vật lý làm bài dạy trở nên khô cứng, thiếu sức hấp dẫn. Dẫn đến tình trạng học
sinh tiếp cận kiến thức một cách thụ động, nhàm chán. Giáo viên thì thấy tẻ nhạt,
nặng nề. Hơn nữa không hiểu rõ ý nghĩa vật lý của các đại lượng, hiện tượng và
quy luật vật lý thường dẫn đến nhầm lẫn, làm bài tập một cách máy móc, đánh
Trang 2
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
mất khả năng sáng tạo ở học sinh làm giảm chất lượng giáo dục. Vấn đề đặt ra ở
đây là nếu làm cho học sinh hiểu được rõ ý nghĩa Vật lí trong quá trình dạy học thì
học sinh sẽ nắm bắt được kiến thức nhanh hơn, vận dụng làm bài tập một cách
thuần thục hơn. Giúp học sinh hứng thú học bộ môn Vật lí hơn, nhằm góp phần
nâng cao chất lượng bộ môn nói riêng chất lượng nhà trường nói chung.
+ Căn cứ vào chuẩn kiến thức và kĩ năng của bộ môn Vật lí THCS.
+ Căn cứ vào hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học 20132014 của
BGD&ĐT, sở GD&ĐT Đăk Lăk, PGD&ĐT Cưmgar.
II.Thực trạng:
1. Thuận lợi Khó khăn.
* Thuận lợi.
Đối với Ban lãnh đạo nhà trường luôn chỉ đạo sát đúng về kế hoạch
chuyên môn và kế hoạch thực hiện cuộc vận động khai không, đồng thời tạo mọi
điều kiện thuận lợi cho đội ngũ giáo viên thực hiện công tác dạy và học.
Đối với giáo viên thực hiện nghiêm túc quy chế chuyên môn, luôn nhiệt
tình, tận tụy, say mê và luôn lo lắng tìm tòi học hỏi, tự bồi dưỡng để đáp ứng yêu
cầu của công tác giảng dạy theo chương trình mới và giải quyết cho bài toán chất
lượng hiện nay mà nhà trường quan tâm hàng đầu đó là nâng cao chất lượng cho
đối tượng học sinh.
Đối với học sinh có hứng thú học tập với nội dung và kiến thức của
SGK mới.
* Khó khăn.
Là một trường nằm ở vùng xa trung tâm Huyện nên điều kiện cơ sở vật
chất trang tiết bị vẫn còn hạn hẹp, chưa đáp ứng yêu cầu như số lượng học sinh
đông, phòng học và phòng chức năng chưa đủ tiêu chuẩn.
Trang 3
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
Học sinh của trường số đông khả năng tư duy nhận thức còn hạn chế,
kỹ năng chưa được tốt lắm, một bộ phận học sinh bị hổng kiến thức từ cấp học
dưới nên không ham học còn thờ ơ với việc học tập.
Đối với phụ huynh học sinh còn một số đông đồng bào dân tộc thiểu số
chưa quan tâm đến việc học tập của con em, chưa đầu tư cho các em học tập còn
giao khoán cho nhà trường nên một bộ phận học sinh đã không chú ý tới việc học
tập.
2. Thành công Hạn chế:
Áp dụng thành công cho học sinh 05 lớp khối 7,8, 9.
Mới áp dụng được một học kì nên kết quả nghiên cứu chưa được thử
nghiệm và được chắt lọc kĩ qua nhiều học kì, nhiều năm học; phạm vi
nghiên cứu của đề tài còn hạn chế.
3. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động:
Học sinh không nắm rõ được ý nghĩa vật lý trong việc học vật lý dẫn tới
các em học chưa tốt hoặc có nhiều trường hợp chán học môn Vật lí.
Nhà trường đang trong giai đoạn nâng cao chất lượng phấn đấu trong năm
2015 sẽ là trường đạt chuẩn quốc gia mức độ 1. Nên việc đưa ra các giải pháp để
nâng cao chất lượng là rất cần thiết.
4. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.
Qua thời gian hơn 15 năm công tác tại trường trung học cơ sở bản thân
luôn gặp khó khăn trong việc nâng cao chất lượng bộ môn, tìm cách kích thích lòng
đam mê của học sinh với môn vật lý. Bên cạnh đó thường xuyên gặp phải những
tình huống cho thấy học sinh không hiểu rõ, thậm chí hiểu sai ý nghĩa vật lý đồng
thời thấy học sinh có cảm giác không thích học số ít cảm thấy lo sợ khi đến tiết
học vật lý. Và đã cùng nhóm giáo viên bộ môn Vật lý trong trường tiến hành khảo
Trang 4
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
sát với 200 học sinh vào đầu học kì II năm học 2013 2014 tại các khối 7,8, 9
trường THCS Phan Đình Phùng ,bằng một số câu trắc nghiêm khách quan như sau:
(Có phụ lục đính kèm)
Kết quả thu được như sau:
Đáp Câu 1 Câu 2 Câu 3 Câu 4
án Số lượng Tỉ lệ % Số lượng Tỉ lệ % Số lượng Tỉ lệ % Số lượng Tỉ lệ %
A 34 17 % 30 15 % 40 20 % 92 46 %
B 60 30 % 26 13 % 116 58 % 36 18 %
C 90 45 % 110 55 % 40 20 % 32 16 %
D 16 8 % 34 17 % 4 2 % 20 10 %
Qua quá trình khảo sát trong thời gian 5 phút và tiến hành thu phiếu, nhóm chúng
tôi tổng hợp và rút ra được những đánh giá sau:
Nhận thấy số học sinh chọn đáp án A trong các câu hỏi 2, 3, 4 hầu hết nằm
trong số học sinh có kết quả học tập giỏi: Điều đó cho thấy một khi học sinh hiểu
rõ được ý nghĩa của môn học, thấy việc học vật lý là một niềm say mê và yêu thích
thì kết quả học tập của các em rất tốt.
Ngược lại: Những học sinh có kết quả học tập trung bình và yếu kém thì
học tập môn học này với tinh thần thụ động, không ham thích môn học và thậm chí
là lo sợ. Đa số học sinh trong nhóm này chọn đáp án C và D trong câu hỏi số 4 cho
thấy tính tích cực trong tư duy vật lý của các em còn hạn chế.
Số còn lại: Đa số các em trong nhóm học sinh có học lực trung bình, khá thấy
việc học vật lý là việc cần thiết, cho Vật lý là môn học quan trọng. Việc đạt được
Trang 5
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
kết quả học tập trên là nỗ lực rất lớn của bản thân các em, đa số đều lựa chon đáp
án A của câu 4. Tuy nhiên việc học tập Vật lý còn thiếu niềm say mê.
Mặt khác việc đánh giá các bài kiểm tra định kì và thường xuyên của học sinh
chúng tôi thường gặp những lỗi mà nhiều học sinh hay mắc phải do các nguyên
nhân sau:
+ Không hiểu rõ ý nghĩa của đại lượng vật lí, nhầm lẫn giữa các đại lượng vật
lý:
Ví dụ: Đổi : 1 kg = 10 N
m = 2 kg = 20 N
hay: 1 lít nước = 1 kg nước.
Lỗi trên thể hiện sự không rõ ràng giữa các đại lượng vật lý, đánh đồng giữa
khối lượng và trọng lượng, giữa khối lượng và thể tích...
Hoặc trong bài tập 12.3 SBT Vật lý 8 có câu hỏi:
Một cần cẩu nâng thùng hàng nặng 2500 kg lên độ cao 12 m. Tính công nâng
của cần cẩu.
Giải:
Tóm tắt: Trọng lượng của thùng hàng là:
P = 10.m = 10.2500 = 25000 N
m = 2500 kg Công nâng của cần cẩu là:
A = P.s = 25000. 12 = 300000 J
s = 12m
Đáp số : A = 300000 J = 300 kJ
A = ?
Đối với lỗi này học sinh nhầm lẫn giữa công nâng của cần cẩu và công của
trọng lực. Mặc dù lực nâng của cần cẩu nhằm thắng trọng lực hay lực này chính
bằng trọng lượng của thùng hàng tuy nhiên giải như trên là hoàn toàn sai và đánh
mất ý nghĩa vật lý của bài toán. Điều này có thể không được chú trọng thậm chí
Trang 6
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
với chính giáo viên hướng dẫn. Ta có thể dùng bài tập này làm nổi bật ý nghĩa của
bài toán theo cách sau:
Tóm tắt: Giải:
Trọng lượng của thùng hàng là:
m = 2500 kg
P = 10.m = 10.2500 = 25000 N
s = 12m Để nâng được thùng hàng lực nâng của cần cẩu ít
nhất bằng trọng lượng của thùng hàng.
A = ? Hay : F = P = 25000 N
Công nâng của cần cẩu là:
A = F.s = 25000. 12 = 300000 J
Đáp số : A = 300000 J = 300 kJ
+ Không hiểu rõ ý nghĩa của định luật, Công thức vật lý:
Ví dụ: Tính cường độ dòng điện qua bóng đèn loại 220V100W khi đặt vào hai
đầu của nó một hiệu điện thế 200V.
Tóm tắt:
Giải:
Đèn loại: 220V100W
Áp dụng công thức: P = U.I
U = 200 V
Ta có: I =P/U =100/200 = 0.5 (A)
P = 100W
Đáp số : I = 0.5 A
I = ?
Lỗi trên thể hiện sự không nắm được ý nghĩa của công thức vật lí. Áp dụng
công thức không đúng đối tượng , Không phân biệt được công suất định mức và
công suất thực tế.
+ Không hiểu rõ ý nghĩa của hiện tượng vật lý:
Ví dụ: Tại sao lá cờ có màu đỏ còn than thì có màu đen?
Trả lời: Bởi vì lá cờ tán xạ tốt ánh sáng màu đỏ còn than thì tán xạ tốt ánh sáng
màu đen.
Trang 7
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
Trong trường hợp này học sinh làm bài không hiểu rõ ý nghĩa giữa hai hiện
tượng vật lý quan trọng đó là hấp thụ và tán xạ ánh sáng.
III. Giải pháp, biện pháp:
Với thực trạng trên tôi nghĩ để nâng cao hiệu quả của dạy học vật lý bậc
trung học cơ sở trước tiên phải xây dựng cho học sinh được niềm đam mê, lòng
yêu thích với môn học. Đồng nghĩa với điều đó là phải nâng cao vai trò của ý nghĩa
vậy lý trong từng bài giảng của giáo viên. Qua đó học sinh phải nắm rõ được ba
yếu tố:
Ý nghĩa của các đại lượng vật lý.
Ý nghĩa của các định luật, công thức vật lí.
Ý nghĩa của các sự vật, hiên tượng vật lý.
Để thực hiện được điều đó bản thân xin đưa ra các giải pháp sau:
Một là: Lượng hóa và cụ thể hóa nội dung từng bài học, gắn nội dung,
kiến thức với thực tế, đưa bài học lại gần với cuộc sống hơn:
Để làm căn cứ đánh giá chất lượng học sinh và hiệu quả bài dạy của giáo viên.
Yêu cầu mục tiêu bài học phải thể hiện rõ học sinh cần phải nắm được kiến thức
gì sau bài học. Vì vậy kiến thức bài học phải được lượng hóa và cụ thể hóa theo
ba nhóm mục tiêu:
* Mục tiêu kiến thức: Yêu cầu học sinh phải lĩnh hội các khái niệm vật lý cơ sở
để có thể mô tả đúng các hiện tượng và quá trình vật lý cần nghiên cứu và giải
thích một số hiện tượng và quá trình vật lý đơn giản. Tuy chưa thể định nghĩa
chính xác khái niệm đó, nhưng cũng cần phải giúp học sinh nhận biết được những
dấu hiệu cơ bản có thể quan sát, cảm nhận được của các khái niệm đó. Sau đó học
sinh vận dụng cho quen trong ngôn ngữ khoa học thay cho ngôn ngữ thông thường
Trang 8
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
ban đầu. Cần hướng dẫn học sinh thường xuyên đưa nhiều dự đoán khác nhau về
cùng một hiện tượng và tự lực đề xuất các phương án làm thí nghiệm để kiểm tra
dự đoán. Có thể học sinh chỉ nêu được sơ bộ về phương án, kiểm tra, giáo viên
cần giúp đỡ họ phát triển hoàn chỉnh phương án để trở thành khả thi hoặc thảo
luận để chọn phương án tối ưu. Cần hướng dẫn học sinh thực hiện một số
phương pháp suy luận khác như phương pháp tương tự, phương pháp tìm nguyên
nhân của hiện tượng. Những hiểu biết về phương pháp nhận thức đó, nhằm rèn
luyện cho học sinh thói quen mỗi khi rút ra một kết luận không thể dựa vào cảm
tính mà phải có căn cứ thực tế và biết cách suy luận chặt chẽ.
* Về kỹ năng và khả năng: Bước đầu xây dựng cho học sinh biết quan sát mục
đích, có kế hoạch. chứ không phải tuỳ tiện ngẫu nhiên, phải tổ chức cho học sinh
trao đổi kỹ trong nhóm về mục đích kế quan sát rồi mới thực hiện quan sát. Kỹ
năng thu thập xử lý thông tin từ quan sát thí nghiệm chú trọng trong việc ghi chép
các thông tin thu thập được, lập thành biểu bảng một cách trung thực. Việc xử lý
thông tin, dữ liệu thu được phải theo những phương pháp xác định. Chú trọng ngôn
ngữ phát triển, ngôn ngữ vật lý ở học sinh. Yêu cầu học sinh phải sử dụng những
khái niện mới để mô tả và giải thích các sự vật, hiện tượng. Tạo điều kiện để học
sinh nói nhiều hơn ở nhóm, ở lớp.
* Về tình cảm, thái độ: Học sinh bước đầu được làm quen với cách học tập
mới, cá nhân độc lập suy nghĩ làm việc theo nhóm, tranh luận ở lớp. Không khí học
sôi nổi, vui vẻ, thoải mái, hào hứng hơn. Song giáo viên vẫn phải uốn nắn đưa vào
nề nếp.Yêu cầu học sinh trung thực, tỷ mỉ, cẩn thận trong khi làm việc cá nhân.
Khuyến khích học sinh mạnh dạn nêu ý kiến của mình. Có tinh thần cộng tác phối
hợp với các bạn trong hoạt động chung của nhóm. Phân công mỗi người một việc,
mỗi lần một người trình bày ý kiến của tổ, biết nghe ý kiến của bạn, thảo luận
Trang 9
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
một cách dân chủ. Biết kiềm chế mình, trao đổi trong nhóm đủ nghe không gây ồn
ào ảnh hưởng đến toàn lớp.
Bên cạnh đó việc gắn kiến thức bài học với thực tế cuộc sống phải dựa trên cơ
sở chú trọng việc xây dựng kiến thức xuất phát từ những hiểu biết, những kinh
nghiệm đã có của học sinh rồi sửa đổi, bổ sung phát triển thành kiến thức khoa
học. Thường xuyên lấy ví dụ, yêu cầu học sinh lấy ví dụ minh họa và áp dụng
những kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống. Tránh việc đưa ra ngay những khái
niệm trừu tượng xa lạ với học sinh, diễn đạt bằng những câu, chữ khó hiểu.
Để thực hiện được giải pháp trên yêu cầu giáo viên phải nghiên cứu kĩ nội dung
bài dạy, tìm tòi trước những kiến thức liên quan tới bài học. Trong quá trình giảng
dạy thường xuyên đặt những câu hỏi tác động mang tính chất có vấn đề kích thích
tư duy học sinh.
Hai là: Phát huy có hiệu quả các công cụ hỗ trợ trực quan, các phương tiện
dạy học:
Trong đổi mới phương pháp dạy học các giờ dạy vật lý cần phải có thiết bị
dạy học để khơi dậy và phát triển năng lực tư duy khả năng tự học, giúp cho các
em hiểu rõ ý nghĩa vật lý của từng đại lượng, công thức hay sự vật hiện tượng vật
lí. Góp phần kích thích sự tò mò, lòng say mê nghiên cứu đối với môn học. Song
vấn đề đặt ra là sử dụng các thiết bị đó như thế nào? và làm thế nào để các em có
thể tự tay thực hành thành công các thí nghiệm đó dưới sự chỉ đạo của giáo viên từ
đó tìm ra kiến thức của bài học các em áp dụng kiến thức đó vào cuộc sống nhằm
đạt kết quả cao?
Trên thực tế học sinh THCS các em còn đang ở độ tuổi thiếu niên nên còn nô
nghịch nhiều, các em thường tò mò ham chơi chưa xác định được mục tiêu học tập
cũng như chưa thật sự tự giác làm các thí nghiệm vật lý để khám phá và chiếm
lĩnh kiến thức..... gây nhiều khó khăn đòi hỏi ở giáo viên daỵ môn vật lý phải có
Trang 10
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
khả năng sử dụng tốt các thiết bị dạy học để tạo điều kiện cho việc tiếp thu bài
kiến thức của học sinh được tốt hơn.
Có hai loại thí nghiệm vật lý được sử dụng:
1. Thí nghiệm biểu diễn:
Trước tiên giáo viên cần dùng các thiết bị thí nghiệm đã chuẩn bị và dựa vào
mục tiêu của bài dạy mà đưa ra được thí nghiệm đặt vấn đề để gây hứng thú học
tập cho học sinh cả lớp.
Nhìn chung với tất cả các thí nghiệm: Đặt vấn đề, thí nghiệm kiểm chứng, thí
nghiệm chứng minh trong nội dung thí nghiệm biểu diễn của giáo viên để đạt
được hiệu quả cao các giáo viên phải tiến hành theo những bước sau:
a. Giáo viên chia nhóm, giao nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm
b. Giáo viên nêu rõ mục đích của thí nghiệm:
Với các thí nghiệm đơn giản giáo viên có thể cho học sinh đọc sách giáo khoa
thảo luận và nêu ra mục tiêu của thí nghiệm đó song giáo viên nhấn mạnh lại.
c. Giới thiệu dụng cụ và cách tiến hành thí nghiệm:
Yêu cầu giáo viên cần nêu đầy đủ các dụng cụ có trong thí nghiệm và cách tiến
hành thí nghiệm: Yêu cầu giáo viên phải nêu rõ từng bước của thí nghiệm để học
sinh tiện quan sát. Với một số thí nghiệm đơn giản thì có thể cho học sinh đọc
cách tiến hành thí nghiệm như trong sách giáo khoa sau đó thảo luận nêu cách tiến
hành thí nghiệm. Cuối cùng giáo viên nhấn mạnh cách tiến hành thí nghiệm
d. Cách bố trí thí nghiệm:
Nếu các thiết bị trong phòng đồ dùng mà phù hợp với thiết bị theo sách giáo
khoa
thì giáo viên có thể tiến hành theo phương án của sách giáo khoa. Hoặc giáo viên
tìm cách thay thế các đồ dùng khác còn thiếu.
e. Bắt đầu tiến hành thí nghiệm:
Trang 11
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
Trước khi bắt tay vào làm thí nghiệm giáo viên phát cho các nhóm phiếu học tập
để các em ghi lại các hiện tượng, số liệu, kết quả mà các em quan sát được qua thí
nghiệm đó nhằm giúp cho quá trình thảo luận nhóm và từ đó sử lý kết quả thí
nghiệm được tốt hơn. Cần thực hiện các thao tác khi tiến hành thí nghiệm phải
thật rõ ràng, không lúng túng để hoc sinh tiện theo dõi.
Lưu ý chỉ bày ra trước mắt học sinh những dụng cụ cần thiết để minh họa hoặc
làm thí nghiệm không được bày la liệt trước mắt học sinh những dụng cụ đã dùng
xong hoặc chưa dùng tới nhằm tránh trường hợp học sinh không tập chung vào thí
nghiệm của giáo viên. Các thiết bị dùng để tiến hành trong bài yêu cầu cần phải
được kiểm tra và làm trước để đảm bảo giờ thực hành thành công và gây được
niềm tin vào khoa học ở học sinh
f. Sử lý các hiện tượng và kết quả thí nghiệm:
Sau khi tiến hành thí nghiệm xong giáo viên treo bảng phụ để cho các nhóm lần
lượt báo cáo hiện tượng hoặc kết quả thí nghiệm mà học sinh thu thập được qua
thí nghiệm của giáo viên.
Sau đó dựa vào bảng kết quả của giáo viên giáo viên hướng dẫn học sinh phân
tích kết quả thí nghiệm và rút ra kết luận.
g. Giáo viên nhấn mạnh lại kết luận đó và có thể cho học sinh nêu các ví dụ
thực tế có liên quan đến thí nghiệm vừa làm để khắc sâu kết luận tìm được.
2. Thí nghiệm thực hành:
Là thí nghiệm do học sinh tiến hành dưới sự chỉ dẫn của giáo viên để từ đó
khám phá kiến thức của bài và nắm bắt kiến thức đó.Thí nghiệm thực hành có tác
dụng giúp học sinh nắm vững hơn nội dung môn Vật lý vì thí nghiệm thực hành thì
học sinh được tự tay gây ra hiện tượng vật lý, đo lường các đại lượng, tìm ra quy
luật, hiện tượng hoặc kiểm tra lại định luật, hiện tượng, do đó học sinh sẽ tăng
cường chú ý hơn, tin tưởng hơn và hiểu vấn đề một cách cụ thể và sâu sắc hơn.
Trang 12
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
Thí nghiệm thực hành rèn luyện cho học sinh kỹ năng kỹ xảo sử dụng những
dụng cụ đo lường cơ bản như thước, cân, lực kế, ampe kế, vôn kế... do đó có tác
dụng rất lớn trong việc giáo dục kỹ thuật tổng hợp đối với học sinh.Tạo điều kiện
cho học sinh tự lực quan sát, phân tích, phán đoán để đi đến kết luận, do đó có tác
dụng lớn trong việc phát triển năng lực tư duy của học sinh và giúp các em làm
quen với phương pháp nghiên cứu khoa học vật lý.Hơn nữa còn kích thích ở học
sinh óc tò mò khoa học, lòng ham muốn học vật lý, lòng ham muốn vận dụng kiến
thức vật lý vào đời sống và rèn luyện cho học sinh ý thức tổ chức, ý thức làm việc
có kế hoạch, ý thức bảo vệ của công.
Việc chuẩn bị cho bài dạy: Trước hết giáo viên phải đọc trước nội dung bài
dạy để xác định được chính xác và đủ mục tiêu của bài học. Từ đó lập ra kế hoạch
về số lượng các thiết bị để dùng cho bài học được tốt và phải tiến hành trước tất
cả các thí nghiệm để kiểm tra khả năng thành công của các thí nghiệm. Đặc biệt
với loại bài này giáo viên cần dùng bảng phụ và phiếu học tập để cho các em thảo
luận nhận xét và báo cáo kết quả của nhóm mình.
*Các bước tiến hành:
a. Giáo viên chia nhóm, giao nhiệm vụ cho từng thành viên trong nhóm chú ý số
em trong một nhóm không quá đông vì để đảm bảo thời gian đủ cho tất cả các
thành viên đều được tiến hành thí nghiệm.Các nhóm đều phải có cả ba đối tượng
học sinh để các em giúp đỡ lẫn nhau trong quá trình tiến hành thí nghiệm thảo luận
đưa ra nhận xét.
b. Cho học sinh cả lớp đọc hướng dẫn thí nghiệm trong sách giáo khoa nhằm
giúp các em nắm bắt được phần nào mục đích của thí nghiệm, cách tiến hành thí
nghiệm.
c. Giáo viên nêu mục đích của thí nghiệm cho học sinh nắm chắc để tiến hành
thí nghiệm theo đúng hướng với các thí nghiệm dễ có thể cho học sinh thảo luận
nêu lên mục đích thí nghiệm sau đó giáo viên chốt lại.
Trang 13
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
d. Giới thiệu dụng cụ và cách bố trí thí nghiệm:
Với dụng cụ thí nghiệm thì giáo viên cũng cần nêu rõ như phần dụng cụ ở
thí nghiệm biểu diễn của giáo viên như đã phân tích.
Cách bố trí thí nghiệm có thể tiến hành như phần chuẩn bị nêu trên.
e. Tiến hành thí nghiệm:
Cho các nhóm làm thí nghiệm theo kế hoạch đã vạch các nhóm ghi nhanh
những số liệu, hiện tượng quan sát vào một bảng thống kê(mẫu báo cáo thí
nghiệm).
Khi tiến hành thí nghiệm giáo viên cần theo dõi uốn nắn sai sót nếu có cho
các em và đảm bảo cho mọi học sinh trong các nhóm đều được làm thí nghiệm,
quan sát, nhận xét, thảo luận.
f. Sử lý kết quả thí nghiệm thảo luận đưa ra kết luận:
Sau khi làm thí nghiệm xong từng phần giáo viên hướng dẫn học sinh nhận xét
để đi đến kết luận.
Lưu ý cần tôn trọng các nhận xét của từng nhóm. Nếu các nhận xét sai giáo
viên cần khéo léo hướng dẫn các em tìm ra nguyên nhân dẫn đến cái sai như: So
sánh với nhận xét các nhóm khác, làm lại thí nghiệm của mình một cách cẩn thận.
Khi dùng bảng phụ giáo viên phải suy nghĩ kỹ dùng nó để làm gì ,đọng lại kiến
thức cơ bản nào. Cần sắp xếp bảng khi treo phụ cho hợp lý để tránh sự sai sót
hoặc tác dụng của nó ít đi.
Ngoài việc sử dụng có hiệu quả thiết bị đồ dùng dạy học thì việc sử dụng
những công cụ hỗ trợ trong việc dạy học vật lý cũng góp phần không nhỏ trong
việc tạo hứng thú, lòng đam mê và kích thích trí tò mò, sáng tạo của học sinh:
Sử dụng các chương trình trình chiếu như Power Point, Violet, Lecture Maker:
Việc trình chiếu nội dung kiến thức góp phần tích cực trong giảng dạy nói chung,
dạy học vật lý nói riêng, Trình chiếu giúp giáo viên xây dựng chương trình bài dạy
một cách khoa học, logic đồng thời hỗ trợ đa phương tiện : hình ảnh, âm thanh,
Trang 14
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
video, flashmedia... làm sinh động hơn bài dạy góp phần nâng cao hiệu quả tiết
dạy.
Bên cạnh đó việc sử dụng các phần mềm hỗ trợ riêng cho dạy học vật lý như:
Crocodile Physics, Joomla, Pakma.... trong việc xây dựng thí nghiệm ảo, mô hình
thí nghiêm mô phỏng nhằm cung cấp thêm một kênh thông tin trực quan trong dạy
học vật lí.
Ba là: Xây dựng các kiến thức vật lí trên cơ sở hiểu rõ bản chất vật lý của
sự vật hiện tượng, đồng thời khơi gợi những tình huống Có vấn đề giúp học
sinh hiểu rõ ý nghĩa vật lý của đại lượng, định luật hay sự vật, hiện tượng
đang tìm hiểu:
Tư duy chỉ thực sự bắt đầu khi trong đầu học sinh xuất hiện một câu hỏi mà
chưa có lời giải đáp ngay. Khi học sinh gặp phải mâu thuẩn giữa một bên là nhu
cầu, nhiệm vụ nhận thức mới phải giải quyết và một bên là trình độ kiến thức
hiện có không đủ để giải quyết nhiệm vụ đó, cần phải xây dựng kiến thức mới,
tìm giải pháp mới. Lúc đó học sinh vừa ở trạng thái tâm lý hơi căng thẳng, vừa
hưng phấn khao khát vượt qua được khó khăn, giải quyết được mâu thuẩn, đạt
được một trình độ cao hơn trên con đường nhận thức. Ta nói rằng học sinh được
đặt vào “ tình huống có vấn đề”.
Có thể tạo ra nhu cầu, hứng thú bằng cách kích thích bên ngoài chẳng hạn
như: khen thưởng, sự ngưỡng mộ của bạn bè, gia đình. Nhu cầu, hứng thú có thể
nảy sinh ngay trong quá trình học tập, nghiên cứu một môn học, một bài học, nghĩa
là từ nội bộ môn học, từ mâu thuẩn nội tại của quá trình nhận thức.
Những tình huống có vấn đề điển hình trong dạy học vật lý là:
* Tình huống phát triển:
Học sinh đứng trước một vấn đề chỉ được giải quyết một phần, một bộ
phận, trong một phạm vi hẹp, cần phải được tiếp tục phát triển hoàn chỉnh, mở
Trang 15
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
rộng sang những phạm vi mới, lĩnh vực mới. Trong quá trình đó, vẫn có thể sử
dụng những kiến thức, kĩ năng và phương pháp đã biết cho đến lúc gặp mâu thuẩn
không thể giải quyết được bằng vốn kiến thức cũ.
Ví dụ: Ở lớp 6, khi học về khối lượng và trọng lượng, sau khi học sinh đã
biết một người có khối lượng là 50 kg thì sẽ có trọng lượng là 500 N: Liệu người
này là nhà du hành vũ trụ khi ra ngoài không gian thì sẽ có trọng lượng là bao nhiêu
Newton?
* Tình huống lựa chọn:
Học sinh biết trước một vấn đề có mang một dấu hiệu quen thuộc, có liên
quan đến những kiến thức hay nhiều phương pháp giải quyết đã biết nhưng chưa
biết chắc chắn có thể dùng kiến thức nào hay phương pháp nào để mang lại kết
quả chắc chắn. Học sinh cần phải lựa chọn thậm chí còn phải làm thử mới biết
cách nào đem lại kết quả mong muốn.
* Tình huống bế tắc:
Học sinh đứng trước một hiện tượng vẫn thường thấy nhưng không hiểu vì
sao, vẫn coi như một điều bí mật của tự nhiên. Bây giờ họ được giao nhiệm vụ
phải tìm hiểu nguyên nhân, lý giải rõ ràng nhưng chưa biết dựa vào đâu.
Ví dụ: Trước khi học quang học nhiều học sinh vẫn thường quan sát thấy
một chiếc que thẳng nhúng vào nước thì thấy nó như bị gãy khi nhìn từ trên xuống
hoặc khi lội qua suối thì thấy như suối nông hơn cho nên nhầm tưởng là suối nông
nhưng thực ra lại sâu.
* Tình huống ngạc nhiên bất ngờ:
Học sinh đứng trước một hiện tượng xảy ra theo một chiều hướng trái với
suy nghĩ thông thường, do đó kích thích sự tò mò, lôi cuốn sự chú ý, học sinh tìm
cách lý giải, phải bổ sung hoàn chỉnh hoặc phải thay đổi quan niệm cũ sai lầm của
mình.
Trang 16
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
Ví dụ: Học sinh đã biết, một con cá sống bỏ vào nồi nước đun sôi tất sẽ
chết. Thế nhưng khi giáo viên biểu diễn một thí nghiệm, trong đó xảy ra một hiện
tượng bất ngờ, con cá vẫn có thể sống trong một ống nghiệm thủy tinh đựng nước
lạnh lên đến gần miệng. Đặt ống hơi nghiêng và hơ phần trên miệng ống lên ngọn
lửa đèn cồn cho đến khi nước trên miệng ống sôi, con cá vẫn sống và bơi lội phần
phía dưới ống nghiệm. Lưu ý không đun quá lâu và cũng không dùng ống bằng kim
loại.
* Tình huống lạ:
Học sinh đứng trước một hiện tượng lạ có những nét đặc biệt lôi cuốn sự
chú ý của các em mà các em chưa thấy bao giờ.
IV. Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên
cứu.
Trên đây là một số giải pháp mà theo chúng tôi nhận thấy có hiệu quả trong
việc cải thiện và nâng cao vai trò của ý nghĩa vật lý trong dạy học vật lý bậc trung
học cơ sở, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Bản thân chúng tôi đã tiến hành
áp dụng với các khối lớp 7, 8, 9 của trường THCS Phan Đình Phùng trong suốt học
kì II của năm học 2013 2014.
Cuối học kì đã đánh giá kết quả áp dụng giải pháp với 200 học sinh của 05 lớp
học mà đồng nghiệp tôi giảng dạy. Với bảng kết quả học tập học kì II của các em
cùng với khảo sát 3 câu hỏi trắc nghiệm khách quan số 2, 3, 4 nêu trên cùng quá
trình theo dõi trong các khối lớp tham gia giảng dạy đã thu được kết quả khá bất
ngờ:
Học lực Số Tỉ lệ Đáp Câu 2 Câu 3 Câu 4
Số Tỉ lệ % Số Tỉ lệ % Số Tỉ lệ %
lượn % án
lượng lượng lượng
g
Giỏi 46 23 % A 98 49 % 136 68 % 176 88 %
Trang 17
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
Khá 76 38 % B 86 43 % 46 23 % 8 4 %
Tb 70 35 % C 16 8 % 18 9 % 14 7 %
Yếu, kém 8 4 % D 0 0 0 0 2 1 %
C. PHẦN KẾT LUẬN KIẾN NGHỊ
I. Kết luận:
Trước hết đối với bảng kết quả học tập của các em ta nhận thấy: Số lượng
học sinh giỏi và khá tăng lên rõ rệt, đồng thời số lượng học sinh yêu thích học bộ
môn vật lý, hiểu ý nghĩa của việc học vật lý đã góp phần tạo một động cơ học tập
một cách tích cực.
Bên cạnh số học sinh còn lại chịu phần nào tác động từ các giải pháp đã dần
nhận ra được bộ môn vật lý không phải là một môn học khô cứng và nhàm chán.
Đặc biệt là không còn cảm giác sợ học vật lý hay không biết học vật lý vì mục
đích gì nữa.
Qua đó một lần nữa chứng tỏ rằng để dạy học tốt bộ môn vật lí luôn cần lòng
đam mê. Và lòng đam mê đó được xuất phát từ việc giáo viên giúp cho học sinh
hiểu rõ ý nghĩa vật lý của từng đại lượng, từng định luật, công thức và từng sự
vật, hiên tượng vật lý.
Trên đây là một số kinh nghiệm của chúng tôi được góp nhặt qua thời gian
giảng dạy vật lý tại trường trung học cơ sở. Hẳn sẽ gặp không ít những thiếu sót
mong sự góp ý từ các đồng nghiệp.
II.Kiến nghị:
1. Đối với các cấp quản lí giáo dục:
Cần trang bị đầy đủ cơ sở vật chất: Trang thiết bị dạy học, phòng thí
nghiệm, phòng máy chiếu… cho các trường học.
Trang 18
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
Mở nhiều hơn nữa các lớp tập huấn cho giáo viên về việc áp dụng
các phương pháp dạy học mới cũng như áp dụng công nghệ thông tin vào giảng
dạy.
Tạo mọi điều kiện để giáo viên tự học tập nâng cao chuyên môn
nghiệp vụ cho bản thân.
Giải quyết kịp thời đầy đủ các chính sách của nhà nước đối với nhà
giáo.
2. Đối với địa phương
Tạo điều kiện cho giáo viên có điều kiện ổn định, yên tâm công tác.
Giúp đỡ các gia đình có hoàn cảnh khó khăn để con em họ có điều
kiện đến trường.
Tạo mối liên kết chặt chẽ với nhà trường trong việc giáo dục đạo
đức cho học sinh.
3. Đối với gia đình.
Cần giám sát chặt chẽ việc học tập của con em mình.
Tạo cho con em mình có thời gian, điều kiện đầu tư vào việc học
tập.
Thường xuyên liên hệ với giáo viên và nhà trường nhằm kết hợp giáo dục
con em một cách thường xuyên, liên tục.
Người thực hiện
Trang 19
- Vai trò của ý nghĩa Vật lý trong dạy học môn Vật lý bậc Trung học cơ sở
Trang 20
nguon tai.lieu . vn
