Xem mẫu
- NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN
TRONG CÁC THẾ KỈ XVI - XVIII
I.MỤC TIÊU BÀI HỌC
Sau khi học xong bài học yêu cầu HS cần:
1. Về kiến thức
Giúp học sinh nắm và hiểu:
Sự sụp đổ của triều đình nhà Lê đã dấn đến sự phát triển của các
thế lực phong kiến.
Nhà Mạc ra đời và tồn tại hơn nửa thế kỉ đã góp phần ổn định xã
hội trong một thời gian.
Chiến tranh phong kiến diễn ra trong bối cảnh xã hội Việt Nam
thế kỉ XVI - XVIII đã dẫn đến sự chia cắt đất nước.
Tuy ở mỗi miền (Đàng Trong, Đàng Ngoài) có chính quyền riêng
nhưng chưa hình thành hai nước.
2. Về tư tưởng, tình cảm
Bồi dưỡng ý thức xây dựng và bảo vệ đất nước thống nhất.
Bồi dưỡng tinh thần dân tộc.
3. Kĩ năng
Rèn kĩ năng phân tích, tổng hợp vấn đề.
Khả năng nhận xét về tính giai cấp trong xã hội.
II- THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY HỌC
Bản đồ Việt Nam phân rõ ranh giới hai miền.
Một số tranh vẽ triều Lê - Trịnh.
- Một số tài liệu về Nhà nước ở 2 miền.
III- TÌNH HÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
Câu 1: Vị trí của Phật giáo trong các thế kỉ X - XVI? Biểu hiện nào
chứng tỏ sự phát triển của Phật giáo ở giai đoạn này?
Câu 2: Bằng những kiến thức đã học, em hãy chứng minh nhà Lê sơ
là một triều đại thịnh trị trong lịch sử phong kiến Việt Nam
(giành cho học sinh khá - giỏi).
2. Dẫn dắt vào bài mới
Ở chương II chúng ta đã được tìm hiểu về các triều đại phong
kiến Việt Nam từ X - XV, qua đó thấy được quá trình hình thành,
phát triển của Nhà nước phong kiến và những thành tựu kinh tế, văn
hoá của nhân dân Đại Việt. Từ đầu thứ kỉ XVI cuộc khủng hoảng xã
hội đã làm sụp đổ nhà Lê sơ, kể từ đó Nhà nước phong kiến Đại Việt
có những biến đổi lớn. Để hiểu được những biến đổi của Nhà nước
phong kiến trong các thế kỉ XVI - XVIII chúng ta cùng tìm hiểu bài
21.
3. Tổ chức các hoạt động dạy và học trên lớp
Hoạt động của thày và trò Kiến thức cơ bản HS cần
nắm vững
Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân I- Sự sụp đổ của nhà Lê.
Nhà Mạc thành lập.
- Trước hết GV nhắc lại: Triều đại nhà * Sự sụp đổ của nhà Lê.
Lê sơ được đánh giá là 1 triều đại thịnh Nhà Mạc thành lập.
- trị trong lịch sử phong kiến Việt Nam:
+ Bộ máy Nhà nước hoàn chỉnh.
+ Giáo dục thi cử đạt đến giai đoạn cực
thịnh của giáo dục thi cử phong kiến.
Phan Huy Chú nhận xét: "Giáo dục các
thời thịnh nhất là thời Hồng Đức..."
+ Kinh tế được khôi phục và phát triển,
kinh đô Thăng Long thực sự là đô thị
sầm uất song từ đầu XVI nhà Lê sơ lâm
vào khủng hoảng, suy sụp.
- Sau đó GV yêu cầu HS theo dõi SGK - Đầu thế kỉ XVI nhà Lê sơ
trả lời câu hỏi: Tại sao thế kỉ XVI nhà lâm vào khủng hoảng suy
Lê sơ suy yếu? Biểu hiện của sự suy yếu.
yếu đó?
- HS theo dõi SGK trả lời.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận về - Biểu hiện: + Các thế lực
biểu hiện suy yếu nhà nhà Lê sơ. phong kiến nổi dậy tranh
chấp quyền lực - Mạnh nhất
là thế lực Mạc Đăng Dung.
Nguyên nhân làm cho nhà Lê suy sụp + Phong trào đấu tranh của
là do: Vua, quan chỉ lo ăn chơi sa sỉ nhân dân bùng nổ ở nhiều
không quan tâm đến triều chính và nơi.
nhân dân. Địa chủ ra sức chiếm đoạt
ruộng đất, bóc lột nông dân.
GV có thể kể về nhân vật Mạc Đăng
Dung (1483 - 1541) quê ở làng Cổ
Trai, Nghi Dương, Hải Phòng. Vốn
xuất thân từ nghề chài lưới, có sức
khoẻ, đánh vật giỏi, thi đậu đô lực sĩ
được tuyển vào đội Túc vệ. Nhờ có sức
khoẻ, cương trực, lập được nhiều công
- lớn trong việc dẹp yên xung đột giữa
các đại thần nên nhanh chóng được
thăng quan, tiến chức. Ông từng làm
đến chức Thái phó, Tiết chế 13 đạo
quân thủy bộ, có thế lực lớn trong triều
đình (thao túng triều đình).
- GV trình bày tiếp: Trong bối cảnh - 1527 Mạc Đăng Dung phế
nhà Lê suy yếu, bất lực, Mạc Đăng truất vua Lê lập triều Mạc.
Dung đã phế truất vua Lê và thành lập
triều Mạc.
GV: Giúp HS hiểu đây là sự thay thế
tất yếu và hợp quy luật để HS có những
đánh giá đúng đắn về triều Mạc và Mạc
Đăng Dung.
* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân * Chính sách của nhà Mạc:
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK trả lời
câu hỏi: Sau khi nhà Mạc lên cầm
quyền đã thi hành chính sách gì?
- HS theo dõi SGK trả lời.
- GV bổ sung, kết luận: - Nhà Mạc xây dựng chính
quyền theo mô hình cũ của
nhà Lê.
- Tổ chức thi cử đều đặn.
- Xây dựng quân đội mạnh.
GV giảng giải thêm ở thời Lê: Phép - Giải quyết vấn đề ruộng
quân điền của nhà Lê đã làm chế độ sở đất cho nông dân.
hữu tư nhân về ruộng đất tăng. Ruộng
đất công làng xã ít. Đến thời nhà Mạc
đã cố gắng giải quyết vấn đề ruộng đất
cho nông dân giúp thúc đẩy nông
- nghiệp.
GV kết luận về tác dụng của những Những chính sách của
chính sách của nhà Mạc. nhà Mạc bước đầu đã ổn
định lại đất nước.
- GV phát vấn: Trong thời gian cầm
quyền nhà Mạc gặp khó khăn gì?
- HS theo dõi SGK trả lời.
- GV bổ sung, kết luận: Về những khó - Do sự chống đối của cựu
khăn của nhà Mạc và lý giải tại sao nhà thần nhà Lê và do chính
Mạc bị cô lập. sách cắt đất, thân phục nhà
Minh nhân dân phản đối.
GV có thể bổ sung: Thấy Đại Việt Nhà Mạc bị cô lập.
đang trong tình trạng náo động, nhà
Minh sai quân áp sát biên giới, đe doạ
tiến vào nước ta. Mạc Đăng Dung lúng
túng: 1540 xin cắt vùng đất Đông Bắc
trước đây vốn thuộc Châm Khâm
(Quảng Đông) nộp cho nhà Minh.
Dâng sổ sách vùng đất này cho quân
Minh. Việc làm này bị nhân dân lên án,
mất lòng tin vào nhà Mạc. Vậy nhà
Mạc bị cô lập. Các cựu thần nhà Lê nổi
lên chối đối, đất nước rơi vào tình trạng
chiến tranh chia cắt.
II- Đất nước bị chia cắt
* Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân * Chiến tranh Nam Bắc
triều
- GV giảng giải: Nhà Mạc ra đời trong
bối cảnh chiến tranh phong kiến bùng
nổ. Tuy bước đầu có góp phần ổn định
- lại xã hội nhưng lại trở thành nguyên
cớ gây nên chiến tranh: Chiến tranh
Nam Bắc triều.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy
được nguyên nhân của cuộc chiến tranh
Nam - Bắc triều, kết quả.
- HS theo dõi SGK trả lời.
- GV nhận xét bổ sung, kết luận - Cựu thần nhà Lê, đứng
đầu là Nguyễn Kim đã quy
+ GV giải thích thêm: Bộ phận cựu
tụ lực lượng chống Mạc
thần nhà Lê gắn bó với sự nghiệp giải
"phù Lê diệt Mạc"
phóng đất nước của cha ông, không
Thành lập chính quyền ở
chấp nhận nền thống trị của họ Mạc,
Thanh Hoá gọi là Nam
không phục họ Mạc ở chỗ Mạc Đăng
triều, đối đầu với nhà Mạc
Dung không xuất thân từ dòng dõi quý
ở Thăng Long - Bắc triều.
tộc Vì vậy đã nổi lên ở Thanh Hoá -
quê hương của nhà Lê để chống lại nhà
Mạc Chiến tranh Nam - Bắc triều
+ GV giải thích thêm nhà Mạc không - 1545 - 1592 chiến tranh
được nhân dân ủng hộ vì vậy bị lật đổ, Nam Bắc triều bùng nổ
phải chạy lên Cao Bằng. Đất nước nhà Mạc bị lật đổ, đất nước
thống nhất. Không lâu sau ở Nam triều, thống nhất.
quyền hành nằm trong tay họ Trịnh
(Trịnh Kiểm) đã hình thành một thế lực
cát cứ ở Mạn Nam - Thế lực họ
Nguyễn. Một cuộc chiến tranh phong
kiến mới lại bùng nổ: Chiến tranh
Trịnh - Nguyễn.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy * Chiến tranh Trịnh -
được nguyên nhân dẫn đến chiến tranh Nguyễn
Trịnh - Nguyễn và hậu quả của nó.
- HS theo dõi SGk phát biểu.
- GV bổ sung, kết luận về nguyên nhân
- dẫn đến chiến tranh Trịnh - Nguyễn.
+ Trong lực lượng phù Lê: Đứng đầu là
Nguyễn Kim. Nhưng từ khi Nguyễn
Kim chết, con rể là Trịnh Kiểm (được
phong Thái sư nắm binh quyền) đã tiếp
tục sự nghiệp "Phù Lê diệt Mạc". Để
thao túng quyền lực vào tay họ Trịnh,
Trịnh Kiểm tìm cách loại trừ phe cánh
họ Nguyễn (họ Nguyễn Kim), giết
Nguyễn Uông (con cả Nguyễn Kim),
trước tình thế đó, người con thứ của
Nguyễn Kim là Nguyễn Hoàng đã nhờ
chị gái xin anh rể (Trịnh Kiểm) cho
vào trấn thủ đất Thuận Hoá. Từ đó cơ
nghiệp họ Nguyễn ở Mạn Nam dần
được xây dựng, trở thành thế lực cát cứ
ở Mạn Trong, tách khỏi sự lệ thuộc họ
Trịnh ở Đàng Ngoài.
GV chốt ý: Như vậy 2 mạn Nam Bắc + ở Thanh Hoá, Nam Triều
của Đại Việt có 2 thế lực phong kiến vẫn tồn tại nhưng quyền lực
cát cứ. GV sử dụng bản đồ để chỉ cho nằm trong tay họ Trịnh.
HS quan sát. + ở Mạn Nam: Họ Nguyễn
cát cứ xây dựng chính
quyền riêng.
+ 1627 họ Trịnh đem quân
đánh họ Nguyễn, chiến
tranh Trịnh - Nguyễn bùng
nổ.
+ Kết quả: 1672 hai bên
giảng hoà, lấy sông Gianh
làm giới tuyến đất nước
bị chia cắt.
- III. Nhà nước phong kiến
đàng ngoài.
Hoạt động 1:Cả lớp và cá nhân
- GV truyền đạt sự kiện Nam Triều
chuyển về Thăng Long, triều Lê được
tái thiết hoàn chỉnh với danh nghĩa tự
trị toàn bộ đất nước. Song dựa vào
công lao đánh đổ nhà Mạc, chúa Trịnh
ngày càng lấn quyền Vua Lê.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy - Cuối XVI Nam Triều
được tổ chức chính quyền trung ương chuyển về Thăng Long.
và địa phương của Nhà nước Lê - Trịnh
ở Đàng ngoài.
- HS theo dõi SGK, trả lời.
- GV bổ sung, kết luận về tổ chức - Chính quyền trung ương
chính quyền Lê - Trịnh ở Đàng ngoài. gồm:
Phñ Chóa TrÞnh
GV có thể minh hoa bằng sơ đồ đơn TriÒu ®×nh Lª
(N¾m mäi quyÒn hµnh)
(Bï nh×n)
giản. Qua đó có thể thấy quyền lực của
Chúa Trịnh không kém gì một ông Vua
Quan v¨n Quan vâ
thực sự.
GV giải thích tại sao Chúa Trịnh không 6 phiªn
lật đổ Vua Lê: Chúa Trịnh đã nghĩ đến
việc lật đổ Vua Lê, đem ý định đó hỏi
Trạng nguyên Nguyễn Bình Khiêm
(một người giỏi số thuật). Nguyễn Bỉnh
Khiêm trả lời Chúa Trịnh: Thóc cũ vẫn
tốt cứ mang gieo. Từ đó Chúa Trịnh
hiểu nhà Lê vẫn còn có ảnh hưởng
trong nhân dân và tầng lớp sĩ phu vì
vậy thôi ý định lật đổ Vua Lê.
GV kết luận: Về chính quyền địa - Chính quyền địa phương:
- phương, luật pháp, quân đội, đối ngoại, Chia thành các trấn, phủ,
chế độ thi cử. huyện, châu xã như cũ.
- Chế độ tuyển dụng quan
lại như thời Lê.
- Luật pháp: Tiếp tục dùng
quốc triều hình luật (có bổ
sung).
- Quân đội gồm:
+ Quân thường trực (Tam
phủ), tuyển chủ yếu ở
Thanh Hoá
+ Ngoại binh: Tuyển từ 4
+ HS nghe, ghi chép.
trấn quanh kinh thành.
- PV: Em có nhận xét gì về bộ máy - Đối ngoại: Hoà hiếu với
Nhà nước thời Lê - Trịnh? nhà Thanh ở Trung Quốc.
- HS dựa vào phần vừa học để trả lời:
- GV kết luận: Về cơ bản bộ máy Nhà
nước được tổ chức như thời Lê sơ.
Nhưng chỉ khác là triều đình nhà Lê
không còn nắm thực quyền, mà quyền
lực nằm trong tay Chúa Trịnh.
HS nghe, ghi nhớ:
quyền Đàng
IV. Chính
trong:
Hoạt động 1:Cả lớp và cá nhân
- GV: Giảng giải về quá trình mở rộng - Thế kỉ XVII lãnh thổ
lãnh thổ Đàng trong của các Chúa Đàng trong được mở rộng
Nguyễn và nguyên nhân tại sao các từ Nam Quảng Bình đến
Chúa Nguyễn chú trọng mở rộng lãnh Nam Bộ ngày nay.
- thổ (để có 1 vùng đất rộng đối phó với
Đàng ngoài).
- HS nghe, ghi chép.
- GV tiếp tục giảng giải kết hợp với vẽ - Địa phương: Chia làm 12
sơ đồ chính quyền Đàng trong dinh, nơi đóng phủ Chúa
(Phú Xuân) là dinh chính,
§øng ®Çu Chóa
do Chúa Nguyễn trực tiếp
cai quản.
§Þa ph¬ng 12 dinh - Dưới dinh là: phủ, huyện,
thuộc, ấp.
Phñ HuyÖn Thuéc Êp
- PV: Em có có nhận xét gì về chính
quyền Đàng trong, điểm khác biệt với
Nhà nước Lê - Trịnh ở Đàng ngoài.
- HS so sánh, suy nghĩ, trả lời.
- GV bổ sung, kết luận: ở Đàng trong
chỉ có chính quyền địa phương do
Chúa Nguyễn cai quản. Chính quyền
Trung ương chưa xây dựng. Điều đó lý
giải tại sao ở Đàng ngoài được gọi là
"Nhà nước phong kiến Đàng ngoài",
còn ở Đàng trong được gọi là "Chính
quyền Đàng trong". Nước Đại Việt bị
chia cắt làm 2 Đàng chứ không phải bị
tách làm 2 nước (liên hệ với giai đoạn
1954 - 1975).
- HS nghe ghi nhớ.
- GV tiếp tục giảng tiếp về quân đội, - Quân đội là quân thường
cách tuyển chọn quan lại và sự kiện trực, tuyển theo nghĩa vụ,
1744 Nguyễn Phúc Khoát xưng vương trang bị vũ khí đầy đủ.
- xây dựng triều đình trung ương và hệ - Tuyển chọn quan lại bằng
quả của việc làm này (nước Đại Việt nhiều cách: Theo dòng dõi,
đứng trước nguy cơ chia làm 2 nước). đề cử, học hành.
- 1744 Chúa Nguyễn Phúc
Khoát xưng vương, thành
lập chính quyền trung
ương. Song đến cuối XVIII
vẫn chưa hoàn chỉnh.
4. Củng cố
- Nguyên nhân của chiến tranh Nam - Bắc triều, Trịnh -
Nguyễn.
- So sánh chính quyền Đàng trong, Đàng ngoài.
5.Dặn dò, bài tập về nhà
-HS vẽ sơ đồ đơn giản bộ máy chính quyền Đàng trong, Đàng
ngoài rồi so sánh.
-Học bài, đọc trước bài 22.
nguon tai.lieu . vn
