Xem mẫu
- Bút pháp hậu hiện đại
trong "Thành phố quốc tế"
của Don Delillo
- Câu chuyện của DeLillo là một câu chuyện hoang đường nhưng nó vẫn hấp dẫn
người đọc bởi những địa điểm và thời gian xác thực. Trong thực tế, làm gì có chuyện trụ sở
chứng khoán New York bị tấn công, làm gì có vị sư nào tự thiêu trong tư thế ngồi thiền trên
đường phố New York vào cái năm 2000 ấy... Nhưng bầu không khí bạo loạn và cuồng nộ
của đám đông luôn rình rập chờ sự nổi dậy khắp mọi nơi thì không phải là hoàn toàn không
có cơ sở. Người đọc vẫn theo dõi câu chuyện hoang đường kia là nhờ vào khả năng dự báo
của nó. Bởi trong một thế giới còn sự chênh lệch lớn giữa người giàu và người nghèo thì
bạo loạn là đều tất yếu, luôn có thể xảy ra.
DeLillo dẫn ý (có sửa đổi) một câu trong Tuyên ngôn của Đảng cộng sản để diễn tả
điều này: Một bóng ma đang ám ảnh thế giới - bóng ma của chủ nghĩa tư bản. Và sự tồn tại
của chủ nghĩa tư bản là để sản sinh ra một thế lực lật đổ nó. Sẽ luôn có những cuộc bạo loạn
mang tầm cỡ thế giới khi vẫn còn tồn tại những cá nhân nắm trong tay những giá trị tiền tệ
để có thể xoay chuyển thế giới theo cách của mình.
Câu chuyện của DeLillo không dừng ở đó, ông thấy được sự bấp bênh của các giá trị
ngay trong chính những con người mang quyền lực nhất trên đời. Eric với khối tài sản của
mình là một thế lực. Cũng giống như vị tổng thống mà mọi người phải nhường đường khi
xe ông ta đi qua, Eric cũng liên tục được đưa lên màn hình. Vai trò của anh quan trọng gần
như vai trò của tổng thống. Một mặt Eric ý thức tầm quan trọng đó, mặt khác anh muốn phá
tung nó để sống một cuộc sống bình thường. Chuyện anh ta có tình nhân, không chỉ một mà
thậm chí là hai hay ba người là minh chứng rõ ràng cho điều đó. Mặc dù tuyến tiền liệt của
anh có vấn đề nhưng nó không ngăn được khả năng và khao khát tình dục trong anh. Kiểu
tình dục luôn báo hiệu thảm hoạ.
Đấy cũng chính là bản chất cuộc sống của anh. Một trong những thảm hoạ lớn mà
anh luôn phải đối đầu là việc tri nhận thế giới xung quanh. Có thể nói nhân vật này nhận
thức và hành động trước thế giới một cách ngẫu hứng và cực đoan theo cách của riêng
mình. Trong lúc đang theo đuổi đồng yên Nhật Bản trong thế bất lợi, được trợ lí can ngăn
đừng đầu tư nhưng anh vẫn phớt lờ và tiếp tục canh bạc cuộc đời với lập luận sẽ đến một
giới hạn nào đó đồng yên sẽ suy thoái. Về mặt lí thuyết điều đó hoàn toàn đúng, nhưng
- cuộc sống tiền tệ có quy luật riêng của nó, đấy là quy luật thặng dư tuyệt đối. Không bao
giờ đồng tiền trong đầu tư chịu dừng lại một khi nó đã chiếm được vị trí thượng phong.
Trong sự cố chấp của mình, Eric vẫn liều đánh nốt canh bạc, rốt cuộc anh bị cháy túi và phá
tán thêm cả chỗ tiền lớn của cô vợ giàu có của mình.
Đối với cô vợ, Eric càng gặp rắc rối hơn trong nhận thức. Mối quan hệ vợ chồng của
họ thật mỏng manh. Anh không luôn chắc chắn nắm giữ được hình ảnh của vợ. Đây là một
trong số ít những lần gặp nhau trong ngày của hai vợ chồng: “Anh hạ cửa sổ xuống và nhìn
kĩ một trong những người phụ nữ đứng ngoài đó. Đầu tiên anh cho rằng đó là Elise Shifrin.
Thỉnh thoảng anh nghĩ về vợ anh với cái tên đầy đủ khi chợt bắt gặp những người họ hàng
danh tiếng của cô trên những chuyên mục xã hội hay sách thời trang. Nhưng rồi anh không
biết chắc đó là ai nữa, bởi tầm nhìn của anh bị che khuất và vì người phụ nữ mà anh đặt dấu
hỏi đó đang cầm một điếu thuốc lá trên tay” (tr.156). Hoá ra đó chính là vợ anh. Chi tiết
điếu thuốc lá này cho thấy hai người tuy là vợ chồng nhưng khoảng cách giữa họ là thật
lớn. Bởi hôn nhân của họ chủ yếu được dựa trên tiền bạc, danh tiếng dòng họ mà thôi.
Còn đây là lần gặp gỡ cuối cùng trong ngày và cả trong đời của Eric với vợ. Đấy là khi
Eric rời xe tham gia vào việc đóng phim tự nguyện. Một nhóm làm phim đang quay cảnh
những người khoả thân nằm trên đường. Eric nằm cạnh một cô gái. Hai người trao đổi đôi lời
với nhau nhưng không nhận ra nhau. Eric ngờ ngợ đấy là vợ mình: “Chẳng phải Elise cũng
có mái tóc màu nâu đỏ sao? Anh không thể nhìn thấy gương mặt của người phụ nữ và cô
cũng không thể nhìn thấy anh. Nhưng anh đã nói và hiển nhiên là cô cũng nghe thấy tiếng
anh. Nếu đây là Elise, sao cô không phản ứng lại tiếng nói của chồng cô? Nhưng tại sao cô
phải làm như vậy? Đó không phải là việc gì thú vị cho lắm” (tr.233).
Quả là Elise thật. Cuối cùng hai vợ chồng cũng nhận ra nhau. Tay trong tay, họ đi
đến vỉa hè, “nơi đây, anh đẩy cô vào bóng tối hôn cô và gọi tên cô. Cô trèo lên anh, quấn
quanh cơ thể anh. Họ đã làm tình giữa đống gạch vụn đổ nát, với tư thế người đàn ông đứng
còn người phụ nữ cưỡi phía trên” (tr.236). Tư thế làm tình này thật là bất bình thường đối
với một xã hội văn minh, nhưng nó lại hoàn toàn có lí khi con người quay lại với đời sống
bản năng của mình. Lần gặp trước đó của hai vợ chồng Eric được kết thúc bằng bữa ăn. Lần
nay là một cuộc làm tình. Tại cuộc làm tình đó, Eric cho vợ biết anh đã làm mất toàn bộ chỗ
tiền của cô. Phản ứng của cô là “anh thấy cô bật cười. Anh cảm thấy hơi thở bật ra từ miệng
- cô, toả ra làn hơi ẩm bao trùm gương mặt anh. Lâu nay anh đã lãng quên niềm vui thích
trước nụ cười của cô, một cái ho nhuốm mùi khói, một nụ cười có hương vị thuốc lá giống
như trong những bộ phim đen trắng kinh điển.
- Lúc nào em cũng mất tất cả mọi thứ, - cô nói. - Sáng nay em đánh mất xe rồi. Em
đã kể cho anh về chuyện này chưa? Em không nhớ nữa” (tr.236).
Toàn bộ hành trình sống của các nhân vật trong truyện như đi trong đám mây mù của
số phận. Cái số phận do chính họ đặt ra (hay do chính tác giả đặt ra cho họ). Người ta thực
hiện những hành động kì quặc trên đời. Những chuyện được mất dễ dàng xảy ra với họ đến
mức mà khi được họ không hề cảm thấy thực sự hạnh phúc và khi mất họ cũng chẳng hề
lấy đó làm điều tiếc nuối. Thái độ bàng quang với cuộc sống là nét đặc trưng dễ nhận thấy ở
những con người hậu hiện đại. Thái độ đó thoát thai từ việc tranh đấu không ngừng với
cuộc sống nhằm khẳng định mình để cuối cùng họ chỉ còn đối diện với một cái thế giới mịt
mùng không lối thoát. Bản chất của họ không phải lười biếng hay phó mặc cuộc đời,...
nhưng những gì họ nhận được trên cuộc đời sau chuỗi nỗ lực không ngừng nghỉ rốt cuộc
cũng chỉ là một sự mất mát vô cùng tận. Sau cuộc làm tình trên phố đó, hai vợ chồng Eric
mỗi người đi một ngả vì cả hai còn nhiều việc phải làm. Người đọc không thể đoán định họ
đang làm gì. Đây cũng là đặc thù của chủ nghĩa hậu hiện đại. Động cơ hành động của con
người không được miêu tả. Nhân vật cứ liên tục hành động theo lối ngẫu hứng, bất chợt,
không đầu không cuối. Cuộc sống gia đình vợ chồng Eric dường như được xác lập ngoài
đường. Họ không đủ thời gian để có những khoảnh khắc bên nhau trong một căn phòng hay
một ngôi nhà tử tế. Ngay đối với những người tình của Eric cũng vậy, anh làm tình với họ
trong lúc đang tạt qua trên đường đi làm và bản thân họ cũng đang loay hoay với công việc
của mình. Đỉnh điểm của việc thiếu thời gian ở đây là cảnh họ làm tình mà không cởi quần
áo. Sự “tranh thủ” lên đến đỉnh điểm của nó và hiện diện khắp mọi nơi.
Được xem là người mở đầu cho chủ nghĩa hậu hiện đại, Beckett trong các vở kịch
của mình đã miêu tả sự xa lạ của con người với môi trường và với cả chính bản thân mình.
Cảm thức đó đến DeLillo vẫn hiện diện. Chỉ có khác là DeLillo đẩy nó lên đến cận đỉnh
bằng cách gia tăng các cảnh ghép nối ngẫu nhiên vào với nhau. Thời hiện đại, con người đã
ý thức thời gian như một vật cản họ cần phải chinh phục và ít nhiều đã thực hiện được ước
vọng, nhưng đến thời hậu hiện đại thời gian không còn làđối tượng chinh phục mà là chủ
- thể chinh phục con người. Việc đánh mất phương hướng của con người trên cuộc đời đa
phần là do không còn tự chủ về mặt thời gian mà để thời gian nhấn chìm bản thân vào công
việc và bao thứ lo toan bất thành văn trên cuộc đời.
Nguyên nhân cũng chỉ vì những toan tính để được sống tốt hơn, để được hơn người,
để được thống trị thế giới từ chính con người gây ra mà thôi. Những yếu tố cá nhân đan xen
một cách quái gở với những yếu tố cộng đồng đã tạo cho câu chuyện của DeLillo một
không khí khác lạ. Những đề tài chính của truyện cũng xoay quanh những vấn đề này. Đó
là vũ khí chiến tranh (Eric sở hữu một chiếc máy bay TU - 160 của Nga, loại máy bay chiến
đấu mang tên lửa lắp đầu đạn hạt nhân), là tiền tệ (thị trường chứng khoán), là hôn nhân,
làm tình, là khủng bố, là điện ảnh, nhà hàng, bạo loạn... Dường như mọi chuyện thường
nhật nhân sinh từ riêng tư nhỏ bé đến những chuyện trọng đại của thời đại đều được
DeLillo tái hiện trong sách của mình. Nhà văn hậu hiện đại không đi phân tích bình luận
các biến cố, không tập trung truy tìm nguyên nhân - kết quả. Mọi luật nhân quả đều bị phá
sản tại đây, con người chỉ còn một mệnh lệnh, một động thái tối thượng là tiến lên phía
trước.
Nhưng bi đát thay, cái phía trước đó không hề rõ ràng chút nào. Càng tiến lên, họ
càng vấp phải sự mù mịt (một trạng thái tương tự ở Kafka) để cuối cùng trong nỗi hoang
hoải nhân sinh ấy, họ đối diện với cái chết một cách thờ ơ vô cùng tận. Với họ chết thì chết,
điều đó đâu thành vấn đề. Cái chết như một tất yếu. Họ không hề có tham vọng biến cái
chết của mình thành một sự kiện cứu thế, không hề cầu mong một chút xúc cảm nào từ phía
người chứng kiến. Chết, đơn giản chỉ là chết mà thôi: “Kẻ đã giết anh, Richard Sheets, ngồi
đối diện với anh. Anh đã mất đi niềm vui thích đối với người đàn ông này. Bàn tay anh
mang nỗi đau cuộc đời, tất cả nỗi đau, cảm xúc và những thứ khác. Một lần nữa, anh khép
đôi mắt lại. Đây không phải là kết thúc. Anh chết bên trong bề mặt chiếc đồng hồ nhưng
vẫn tồn tại trong không gian và chờ đợi tiếng súng vang lên” (tr.279).
nguon tai.lieu . vn
