Tình hình nghiên cứu tôn giáo mới của các học giả Âu - Mỹ

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 12 - 2012

50
T«n gi¸o ë n­íc ngoµi

T×NH H×NH NGHI£N CøU T¤N GI¸O MíI
CñA C¸C HäC GI¶ ¢U - Mü
Tr­¬ng V¨n Chung(*)
NguyÔn Thanh Tïng(**)
h÷ng n¨m gÇn ®©y, “T«n gi¸o míi”

quan ®iÓm chung vÒ t«n gi¸o míi nh­:

hiÖn t­îng phæ biÕn trong ®êi sèng tinh

(Modern Religious Cults and Society) cña

N

(new religion)

®· trë thµnh mét

thÇn cña c¸c quèc gia, d©n téc trªn thÕ
giíi vµ lµ ®èi t­îng thu hót sù quan t©m
cña nhiÒu häc gi¶, chuyªn gia nghiªn
cøu t«n gi¸o. T«n gi¸o míi còng ®· hiÖn

diÖn t¹i ViÖt Nam vµ cã ¶nh h­ëng nhÊt
®Þnh ®Õn ®êi sèng tinh thÇn cña mét bé

phËn quÇn chóng nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ ë

Thµnh phè Hå ChÝ Minh (TP.HCM), n¬i cã
®êi sèng kinh tÕ, v¨n hãa - x· héi lu«n

n¨ng ®éng víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh
tÕ ngµy cµng s©u réng. Tuy nhiªn, viÖc

nghiªn cøu t«n gi¸o míi ë ViÖt Nam cßn

khiªm tèn, sù nghiªn cøu vÒ c¸c gi¸o

ph¸i nµy ch­a nhiÒu, do vËy chóng t«i
muèn ®iÓm l¹i t×nh h×nh nghiªn cøu t«n

gi¸o míi cña c¸c häc gi¶ ¢u - Mü, hi
väng

mang

l¹i nh÷ng

kinh nghiÖm,

nh÷ng th«ng tin h÷u Ých, gãp phÇn vµo

viÖc nghiªn cøu “t«n gi¸o míi” ë ViÖt
Nam hiÖn nay.

Tæng hîp c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu

vÒ t«n gi¸o míi tõ c¸c gãc ®é: X· héi häc,
Nh©n häc, ThÇn häc, T©m lÝ häc, TriÕt
häc vµ T«n gi¸o häc, chñ yÕu lµ c¸c c«ng
tr×nh mang tÝnh hÖ thèng, tæng kÕt c¸c

C¸c gi¸o ph¸i t«n gi¸o hiÖn ®¹i vµ x· héi

Louis R. Binder, xuÊt b¶n n¨m 1933; Sù

hçn ®éng cña c¸c gi¸o ph¸i (Chaos of the
Cults) cña Môc s­ Jan Karel Van Baalen,
c«ng bè n¨m 1938; CÈm nang vÒ hÖ thèng

thê cóng vµ c¸c gi¸o ph¸i ë Mü (The
Handbook on Cults and Sects in America,
1993)

do

trµo

t«n

David

Bromley

vµ

Jeffrey

Hadden chñ biªn; Chuyªn ®Ò vÒ phong

gi¸o

Bibliography

míi

of

ë

NhËt

Japannese

B¶n

(A

New

Religious Movement) cña Peter Clark,

c«ng bè n¨m 1999; B¸ch khoa toµn th­ vÒ

t«n gi¸o míi vµ hÖ thèng thê cóng (The
Encyclopedia of Cult and New Religions,

2002) cña James R. Lewis; T×m hiÓu vÒ

phong trµo t«n gi¸o míi (Understanding
New

Religious Movements, 2003)

cña

John A. Saliba; CÈm nang vÒ t«n gi¸o

míi (New Religion: A Guide, 2004) cña
Christopher Partridge; Ninian R. Smart

*. PGS. TS., Trung t©m Nghiªn cøu T«n gi¸o, §¹i
häc Khoa häc x· héi & Nh©n v¨n, §¹i häc Quèc gia
Tp. Hå ChÝ Minh.
**. ThS., Trung t©m Nghiªn cøu T«n gi¸o, §¹i häc
Khoa häc x· héi & Nh©n v¨n, §¹i häc Quèc gia Tp.
Hå ChÝ Minh.

50

Tr­¬ng V¨n Chung, NguyÔn Thanh Tïng. T×nh h×nh nghiªn cøu…

51

víi t¸c phÈm næi tiÕng C¸c t«n gi¸o trªn

Baalen víi c«ng tr×nh Sù hçn ®én cña c¸c

hiÖn ®¹i (The World's Religions: Old

tËp trung lµm râ c¸c vÊn ®Ò sau: so s¸nh

thÕ giíi: truyÒn thèng vµ nh÷ng biÕn ®æi

Traditions and Modern Transformations)
vµ nhµ x· héi häc t«n gi¸o Stephen J.
Hunt víi c«ng tr×nh C¸c t«n gi¸o kh¸c

th­êng: ChØ dÉn X· héi häc (Alternative
Religions: A Sociological Introduction).

Chóng t«i thÊy cã thÓ ph©n qu¸ tr×nh
nghiªn cøu t«n gi¸o míi cña c¸c häc gi¶

¢u - Mü thµnh 2 giai ®o¹n cã ®Æc ®iÓm,
tÝnh chÊt kh¸c nhau.

gi¸o ph¸i (Chaos of the Cults, 1938). Hä ®·
t«n gi¸o míi víi t«n gi¸o chñ l­u truyÒn

thèng ®Ó t×m ra sù kh¸c biÖt vµ k× dÞ cña
t«n gi¸o míi, x¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n

chuyÓn ®æi t«n gi¸o ë c¸c tÝn ®å C«ng gi¸o,
Tin Lµnh gi¸o víi mét “…nç lùc ng¨n chÆn

sù ph¸t triÓn cña phong trµo t«n gi¸o míi
vµ gi÷ cho Kit« h÷u kh«ng ®i l¹c h­íng”(1).

Sau ChiÕn tranh ThÕ giíi lÇn thø II, c¸c

nhµ nghiªn cøu X· héi häc t«n gi¸o, T©m

1. Giai ®o¹n I: Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m

lÝ häc t«n gi¸o, Nh©n häc t«n gi¸o tiÕp cËn

- 1917) cho ®Õn nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ

nhau. §iÓm xuÊt ph¸t cña hä lµ xem xÐt l¹i

hiÖn kh¸ nhiÒu ë c¸c bang MiÒn B¾c

®©y, nghiªn cøu hµnh vi, hÖ thèng thÇn

t¹o ra mét mí hiÖn t­îng hçn ®én, khã

gi¸o míi ë Anh, B¾c Mü vµ Ch©u Phi, hÖ

trong x· héi, nhÊt lµ mét sè c¸c t«n gi¸o

tiªu chÝ “… con ®­êng cøu ®é kh¸c nhau

hîp ph¸p (lõa g¹t, bu«n lËu, l¹m dông vµ

Bryan Wilson víi c¸c c«ng tr×nh C¸c gi¸o

ch¹m cã tÝnh b¹o lùc (hµnh hung, b¾t

ba nhãm t«n gi¸o ë Anh (Sects and Society:

thÞ, lªn ¸n, c¸o buéc t«n gi¸o míi cña c¸c

Groups in Britain, 1961) vµ t¸c phÈm næi

chÝ hä ®ßi hái chÝnh phñ ph¶i xem xÐt l¹i

nµy: Phong trµo t«n gi¸o míi: Th¸ch thøc

cøng r¾n ®èi víi c¸c t«n gi¸o míi. Sù

Challenge and Response, 1979); tiÕp theo lµ

sau §¹i chiÕn ThÕ giíi lÇn thø NhÊt (1914

t«n gi¸o míi theo nhiÒu ph­¬ng diÖn kh¸c

XX. Thêi k× nµy, t«n gi¸o míi ®· xuÊt

nh÷ng nghiªn cøu vÒ c¸c gi¸o ph¸i tr­íc

n­íc Mü vµ mét sè ®« thÞ lín ë T©y ¢u,

häc vµ tæ chøc x· héi cña c¸c nhãm t«n

x¸c ®Þnh vµ g©y nhiÒu Ên t­îng xÊu

thèng hãa vµ ph©n lo¹i c¸c gi¸o ph¸i theo

míi liªn quan ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng bÊt

cho c¸c tÝn ®å cña hä”(2). §iÓn h×nh lµ

ng­îc ®·i phô n÷, trÎ em), nh÷ng vô va

ph¸i vµ x· héi: nghiªn cøu X· héi häc vÒ

cãc), tù s¸t tËp thÓ… dÉn ®Õn th¸i ®é k×

A Socioloical Study of three Religious

tÇng líp nh©n d©n trong x· héi, thËm

tiÕng g©y nhiÒu tranh c·i trong giai ®o¹n

tÝnh hîp ph¸p vµ ph¶i cã hµnh ®éng

vµ

quan t©m nghiªn cøu t«n gi¸o míi, khëi

Marcus Bach vµ c¸c häc trß cña «ng

®Çu sím nhÊt lµ c¸c nhµ thÇn häc thuéc

Gi¸o héi C«ng gi¸o, Tin Lµnh gi¸o, ®iÓn

h×nh lµ: George B. Cutten (Speaking with

Tongues:

Historically

and

Psychologically Considered, 1927); Elmer

T. Clark T©m lÝ häc vÒ sù thøc tØnh t«n

gi¸o

(Psychology

of

Religious

Awakening, 1929); Môc s­ Jan Karel Van

øng

phã

(Reigious

Movements:

(Eileen Barker, Jame Beckford) víi c¸c
c«ng tr×nh Nh÷ng gi¸o ph¸i l¹ vµ c¸c nghi

1. Jan Karel Van Baalen, Sù hçn ®én cña c¸c gi¸o
ph¸i: Nghiªn cøu ®­¬ng ®¹i (The Chaos of Cults: A
Study in Present Day), Nxb. Vm. B. Eerdmans,
America, 1956, tr. 15.
2. Bryan Wilson, Phong trµo t«n gi¸o míi: Th¸ch thøc
vµ øng phã (Religious Movements: Challenge and
Response), Nxb. St. Martin’s, New York, 1979, tr. 156.

51

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 12 - 2012

52
lÔ t«n gi¸o k× dÞ (Strange Sects and

tr×nh nghiªn cøu cña hä còng ®¸p øng

nµy, nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu t«n gi¸o

T©y lóc ®ã, gãp phÇn t­ vÊn cho nhµ

Curious Cults, 1969). Cïng trong thêi gian

míi ë NhËt B¶n ®· mang ®Õn nhiÒu th«ng
tin, t­ liÖu vµ c¸c h­íng tiÕp cËn míi cho

c¸c häc gi¶ Ph­¬ng T©y, t¹o ra mét phong
trµo nghiªn cøu häc thuËt s«i næi vµ

nh÷ng cuéc tranh luËn gay g¾t vÒ nh÷ng
vÊn ®Ò liªn quan ®Õn t«n gi¸o míi nh­ tªn

gäi “t«n gi¸o míi” (thuËt ng÷ ®­îc sö
dông ë c¸c häc gi¶ NhËt B¶n) hay sects,

cults (thuËt ng÷ ®­îc sö dông ë c¸c häc

gi¶ ¢u - Mü ); vÊn ®Ò chuyÓn ®æi niÒm tin

t«n gi¸o cã ph¶i lµ tÝn ®å bÞ “tÈy n·o”

(brainwashing) hay kh«ng; quyÒn lùc tèi
cao cña ng­êi gi¸o chñ trong gi¸o ph¸i; vÒ

tÝnh hîp ph¸p cña c¸c t«n gi¸o míi, vÒ sù

ph©n lo¹i c¸c t«n gi¸o míi… Nãi chung,
c¸c nhµ nghiªn cøu sau ChiÕn tranh ThÕ
giíi lÇn thø II, ®· t¹o ra mét phong trµo
nghiªn cøu

t«n gi¸o míi ë ¢u - Mü víi

nh÷ng cè g¾ng mang ®Õn cho c«ng chóng:

kÞp thêi yªu cÇu thùc tiÔn x· héi Ph­¬ng
n­íc gi¶i quyÕt c¸c vô kiÖn tông d©n sù

(tranh chÊp quyÒn gi¸m hé con c¸i, ®Êt

®ai, tµi s¶n), c¸c vô viÖc mang tÝnh h×nh
sù

(giÕt ng­êi, c­íp nhµ b¨ng, l¹m

dông...), ®Æc biÖt lµ gãp phÇn vµo viÖc
ng¨n ngõa, gi¶m thiÓu m©u thuÉn ph¸t

sinh ngµy cµng t¨ng gi÷a nh÷ng nhãm
tÝn ®å t«n gi¸o míi víi céng ®ång tÝn ®å
t«n gi¸o chÝnh thèng. Tuy nhiªn, c¸c nhµ

nghiªn cøu ë giai ®o¹n nµy hÇu hÕt ®Òu
bÞ chi phèi bëi t©m thÕ kh«ng th©n thiÖn

víi c¸c t«n gi¸o míi vµ quan ng¹i vÒ sù

më réng, lan táa nhanh cña chóng, thÓ
hiÖn râ nhÊt lµ tÊt c¶ c¸c häc gi¶ ®Òu sö
dông thuËt ng÷: gi¸o ph¸i, nhãm, héi

(Sects, Cults) víi th¸i ®é k× thÞ, thµnh
kiÕn, thËm chÝ hä cßn gäi lµ “Gi¸o ph¸i

phi truyÒn thèng”, “Gi¸o ph¸i l¹”, “Tµ

gi¸o”, “Gi¸o ph¸i nguy hiÓm”(4) . HÇu hÕt

“mét c¸i nh×n ®ång c¶m, s¸t víi thùc tÕ

c¸c häc gi¶ ®Òu cho r»ng phong trµo t«n

Amish; Doukhobors, Hutterites vµ Father

mét bé phËn ng­êi vÒ t×nh tr¹ng thiÕu

h¬n ®èi víi nh÷ng nhãm t«n gi¸o míi:

gi¸o míi lµ sù ph¶n øng qu¸ khÝch cña

Divines Peace Mission”(3).

hôt kinh tÕ, ®æ vì, va ch¹m vÒ v¨n hãa,

Cã thÓ thÊy râ c¸c häc gi¶ nghiªn cøu

t«n gi¸o míi ë giai ®o¹n ®Çu ®· cung cÊp
cho lÜnh vùc nghiªn cøu nµy mét sè l­îng
lín c¸c tµi liÖu, th«ng tin, b¶ng thèng kª
vÒ nhiÒu gi¸o ph¸i cô thÓ: gi¸o ph¸i Khoa

häc §Êng Kit« (Christian Science); gi¸o

ph¸i Mormon (Mormonism); Héi TruyÒn

gi¸o Hßa b×nh Chóa Th¸nh thÇn (Father
Divines Peace Mission); gi¸o ph¸i Thiªn
Chóa vµ c¸c Th¸nh cña

§Êng Christ

(Church of God and Saints of Christ);
Chøng

Nh©n

Jehovah

(Jehovah’s

Witnesses), Héi C¬ §èc Phôc L©m ngµy thø
b¶y (Seventh Day Adventist)… C¸c c«ng

gi¸o dôc. §ã lµ nh÷ng hiÖn t­îng t«n

gi¸o lÖch chuÈn, mang tÝnh ngÉu nhiªn,

t¹m thêi. Hä dù b¸o, trong t­¬ng lai, c¸c
hiÖn t­îng nµy sÏ mÊt ®i hoÆc ®­îc ®iÒu
chØnh theo truyÒn thèng v¨n hãa vµ t«n
gi¸o Ph­¬ng T©y(5).

3. Christopher Partridge, B¸ch khoa toµn th­ vÒ c¸c
t«n gi¸o míi (The Encyclopedia of New Religions),
Lion Hudson Plc, 2006, tr. 578.
4. Gordon J. Melton, B¸ch khoa toµn th­ vÒ t«n gi¸o ë
Mü, môc Phong trµo t«n gi¸o míi (Encyclopedia of
American Religions), Nxb. Oxford, London, 2006, tr.
357 - 379.
5. Eileen Barker, Phong trµo t«n gi¸o míi ë x· héi Ph­¬ng
T©y hiÖn ®¹i (New Religious Movements in Modern
Western Society), Nxb. Mc. Donald Orbis, London, 1987.

52

Tr­¬ng V¨n Chung, NguyÔn Thanh Tïng. T×nh h×nh nghiªn cøu…

53

Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t«n gi¸o

kiÕn cña x· héi vµ sù lóng tóng, quan

ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau, thuéc nhiÒu

thuËt, tuy cßn kh¸ nhiÒu tranh c·i, bÊt

míi, c¸c häc gi¶ ®· sö dông rÊt nhiÒu
lÜnh vùc kh¸c nhau nh­: c¸c ph­¬ng
ph¸p cña t«n gi¸o häc so s¸nh, ®iÒu tra

x· héi häc, nghiªn cøu hiÖn tr­êng,
pháng vÊn s©u... nh­ng hÇu nh­ tÊt c¶
®Òu xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm lÊy Kit« gi¸o

lµ trung t©m cña sù nghiªn cøu, kh¶o s¸t

v× thÕ, theo Ninian Smart: “… cã nhiÒu

nhËn ®Þnh ¸p ®Æt, thiÕu tinh thÇn thùc tÕ,
®«i khi v« t×nh lµm c¨ng th¼ng thªm lµn

sãng hoang mang, sî h·i trong x· héi,

biÕn tÊt c¶ c¸c t«n gi¸o míi trë thµnh
môc tiªu tÊn c«ng cña nh÷ng ng­êi cã
thµnh kiÕn vµ lµ ®èi t­îng h×nh sù cña
chÝnh phñ”(6).

2. Giai ®o¹n II: giai ®o¹n nghiªn cøu

t«n gi¸o

míi

tiÕp

theo

vµo kho¶ng

nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX cho ®Õn

nay. §©y lµ b­íc chuyÓn vÒ chÊt cña sù
nghiªn cøu häc thuËt ë c¸c häc gi¶ ¢u -

Mü. Giai ®o¹n nµy xuÊt hiÖn hµng lo¹t
c¸c nhµ nghiªn cøu khoa häc thuéc
chuyªn ngµnh t«n gi¸o häc nh­:

HiÖn

t­îng häc t«n gi¸o, TriÕt häc t«n gi¸o,
Nh©n häc t«n gi¸o vµ Phª b×nh häc t«n

gi¸o, víi nh÷ng häc gi¶ tªn tuæi cïng

nh÷ng c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ häc thuËt

cao: Jacob Needleman, Charles T. Glock,
Robert N. Bella, John A. Saliba, Robert S.
Ellwood;

Peter

B.

Clark,

David

G.

Bromley; Gordon J. Melton; Ninian Smart

vµ Stephen J. Hunt. §©y còng lµ giai

®o¹n t«n gi¸o míi ®· lan táa réng kh¾p
Ch©u ¢u vµ nhiÒu n¬i kh¸c trªn thÕ giíi

nh­ kh¼ng ®Þnh sù hiÖn tån tÊt yÕu cña
m×nh, bÊt chÊp mäi ph¶n øng cña c¸c t«n

gi¸o chÝnh thèng, nh÷ng k× thÞ, thµnh

ng¹i tõ phÝa chÝnh phñ. Trong giíi häc
®ång vÒ mét vµi quan ®iÓm tiÕp cËn,
nh÷ng nhËn ®Þnh, dù b¸o vÒ t«n gi¸o

míi, song c¸c häc gi¶ ¢u - Mü ®· thèng
nhÊt víi nhau ë nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh sau:

- Sö dông thuËt ng÷ thèng nhÊt: “t«n

gi¸o míi” (new religion) hay “phong trµo

t«n gi¸o míi” (new religious movement)
trong häc thuËt thay thÕ tªn gäi cò:

“Sects, Cullts”. C¸c häc gi¶ cho r»ng thuËt
ng÷ trªn ®­îc sö dông mang ý nghÜa

tiªu cùc, ngÇm chØ nhãm, gi¸o ph¸i k× dÞ,

l¹ víi hÖ thèng thê cóng sïng tÝn, mª
muéi. MÆt kh¸c, hä còng cho r»ng thuËt
ng÷:

“Sects, Cults” kh«ng thÓ bao qu¸t

®­îc néi hµm vèn rÊt ®a d¹ng, nhiÒu
tÇng diÖn cña t«n gi¸o míi ®ång thêi t¹o

®iÒu kiÖn cho c¸ch tiÕp cËn míi “mét
c¸ch t¸ch biÖt mµ kh«ng ph¶i ¸p ®Æt mét
khu«n mÉu cè ®Þnh nµo”. Theo John A.
Saliba sö dông thuËt ng÷ t«n gi¸o míi

“… gióp c¸c nhµ khoa häc tho¸t khái
nh÷ng ¸m ¶nh tiªu cùc ®Ó nh×n nhËn

chóng mét c¸ch thùc tÕ vµ khoa häc
h¬n…(7). Theo chóng t«i, tõ thuËt ng÷

“nhãm, gi¸o ph¸i” ®i ®Õn sö dông thuËt
ng÷ “t«n gi¸o míi” kh«ng chØ ®¬n thuÇn
lµ thay ®æi tõ ng÷, mµ thÓ hiÖn mét nhËn

thøc míi vÒ khoa häc lµ: “nh÷ng nhãm,
gi¸o ph¸i ®ã ph¶i ®­îc nh×n nhËn nh­

6. Ninian R. Smart, C¸c t«n gi¸o trªn thÕ giíi:
truyÒn thèng vµ nh÷ng biÕn ®æi hiÖn ®¹i (The
World's Religions: Old Traditions and Modern
Transformations), Nxb. §¹i häc Cambridge, 1989,
tr. 246.
7. John A. Saliba, T×m hiÓu vÒ phong trµo t«n gi¸o
míi (Understanding New Religious Movements),
Nxb. Rowman& Littlefield, 2003, tr. 95 - 97.

53

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 12 - 2012

54
mét hiÖn t­îng, mét dÊu hiÖu míi trong

träng, chia sÎ sù kh¸c biÖt vÒ tÝn ng­ìng,

- Thõa nhËn phong trµo t«n gi¸o míi

nhËn sù ®éc ®¸o ®­îc trêi phó cho mçi

tÝnh manh ®éng, nhÊt thêi mµ ®ã lµ mét

mét hiÖn t­îng v¨n hãa t«n gi¸o, nã cã

®êi sèng t«n gi¸o” .
(8)

gi¸ trÞ t©m linh cña ng­êi kh¸c” vµ chÊp

kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng ngÉu nhiªn cã

ng­êi chóng ta”(10). §a nguyªn t«n gi¸o lµ

hiÖn t­îng mang dÊu chØ thêi ®¹i (signs

thÓ dÉn ®Õn 2 khuynh h­íng c¬ b¶n ®èi

of the times), chóng ph¶n ¸nh sù ®æ vì

niÒm tin truyÒn thèng vµ sù ®øt g·y vÒ

v¨n hãa t«n gi¸o trong thÕ giíi ®­¬ng
®¹i. Hä ®Òu cho r»ng c¬ së x· héi cña

phong trµo t«n gi¸o míi n»m trong

phong trµo ph¶n kh¸ng v¨n hãa ®­¬ng
®¹i, lµ “… sù ®o¹n tuyÖt víi v¨n hãa t«n

gi¸o chñ ®¹o trong x· héi vµ xa l¸nh,
t¸ch khái cÊu tróc quyÒn lùc cña tæ chøc

gi¸o héi mµ hä cho lµ ®· x¬ cøng vµ
h×nh thøc hãa…”(9).

- X¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vµ

ph©n lo¹i tÝnh chÊt cña t«n gi¸o míi.
§©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò g©y nhiÒu tranh c·i
nhÊt vµ dÉn ®Õn nhiÒu nhËn ®Þnh kh¸c

nhau nhÊt vÒ ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt cña
t«n gi¸o míi. Chóng t«i xin chia sÎ quan

®iÓm cña John A. Saliba khi «ng cè g¾ng

dùa trªn c¬ së tæng quan c¸c nhËn ®Þnh
kh¸c nhau, ®Ó t×m ra nh÷ng ®iÓm chung.
Theo «ng, t«n gi¸o míi cã nh÷ng ®Æc
®iÓm c¬ b¶n sau:

* T«n gi¸o míi dùa trªn chñ nghÜa ®a

nguyªn t«n gi¸o (Religious Pluralism) vµ
ThuyÕt

BÝ truyÒn Ph­¬ng T©y (Western

Esotericism)

Theo c¸c häc gi¶ ¢u - Mü, ®a nguyªn

t«n gi¸o (hiÓu theo nghÜa chung nhÊt) lµ

“… thõa nhËn sù tån t¹i, hiÖn h÷u ®ång

thêi nh÷ng quan niÖm, niÒm tin, gi¸ trÞ,
v¨n hãa t«n gi¸o kh¸c nhau, phñ nhËn
thuyÕt ®éc t«n t«n gi¸o. §a nguyªn t«n
gi¸o cã thÓ ®­îc ®Þnh nghÜa lµ “t«n

víi phong trµo t«n gi¸o míi: mét lµ sù

lùa chän tù nguyÖn cña mçi c¸ nh©n vµ
sù thay ®æi néi t¹i trong cÊu tróc t«n

gi¸o t¹o ra tÝnh ®a d¹ng, nhiÒu mµu s¾c
®éc ®¸o, kh¸c biÖt.. ; hai lµ cã thÓ dÉn ®Õn

xung ®ét, ¸p ®Æt vµ b¹o lùc…”. §©y lµ
mét th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi x· héi vµ
®Æc biÖt lµ céng ®ång t«n gi¸o chñ l­u ë

Ph­¬ng T©y. §a nguyªn t«n gi¸o thÊm
vµo hÇu hÕt c¸c t«n gi¸o míi, nã lµ nÒn

t¶ng, linh hån cña c¸c t«n gi¸o míi. VÒ
mÆt lÝ luËn, ®a nguyªn t«n gi¸o kh«ng
chØ kh¼ng ®Þnh sù hiÖn tån hîp lÝ cña t«n

gi¸o míi trong x· héi Ph­¬ng T©y, mµ

cßn ph¶n ¸nh nh÷ng thay ®æi kh¸ch
quan vÒ niÒm tin, vÒ nhu cÇu t©m linh ë

mét bé phËn kh«ng nhá c¸c tÇng líp
ng­êi trong x· héi. VÒ mÆt thùc tiÔn, ®a
nguyªn t«n gi¸o lµ c¬ së lÝ luËn cho

nh÷ng ®ßi hái ®­îc t«n träng, ®­îc thõa
nhËn c¶ trong ®êi sèng t«n gi¸o, trong

x· héi còng nh­ trong luËt ph¸p. ThuyÕt
BÝ truyÒn Ph­¬ng T©y ®· cã tõ thêi cæ

®¹i ®­îc hÇu hÕt c¸c t«n gi¸o míi phôc
håi, ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong kho¶ng
thËp niªn 70 - 80, ®Æc biÖt lµ thËp niªn 90

8. John A. Saliba, T×m hiÓu vÒ phong trµo t«n gi¸o
míi (Understanding new religious movements), Nxb.
Rowman& Littlefield, 2003, tr. 95 - 97.
9. Stephen J. Hunt, C¸c t«n gi¸o kh¸c th­êng: DÉn
luËn X· héi häc (Alternative Religions: A
Sociological Introduction), Nxb. Ashgate, th¸ng 10
n¨m 2003, tr. 11.
10.
Trang
Web:
en.wikipedia.org/wiki/Religious_pluralism vµ trang
Web: plato.stanford.edu/entries/religious-pluralism

54