Xem mẫu
- RICHARD STRAUSS
VÀ SALOME
V Salome có m t ch đ ng quan tr ng đ i v i ch nghĩa bi u
tư ng (expressionism). Nó hàm ch a ý nghĩa bi u tư ng, khi nó đ ng
ch m đ n tôn giáo qua m t cách ti p c n m i m , trong nh ng t ng nghĩa
ph c t p và đ c đáo v tình yêu và cái ch t.
Công chúa Salome, m t nhân v t trong Kinh Tân Ư c, đư c bi t
đ n ch y u qua m i quan h v i Thánh John the Baptist. Chuy n k
r ng, Salome, v công chúa con c a vua Herodias, vào ngày l m ng sinh
nh t c a m mình, hoàng h u Herod, đã múa m t vũ đi u quy n rũ khi n
v vua mê đ m đ n m c ngài h a s ban cho Salome b t c th gì cô ta
mu n. Và Salome đã yêu c u cái đ u c a Thánh John the Baptist, vì ông
đã nguy n r a cu c k t hôn ph i c a hoàng h u Herod là lo n luân! Câu
chuy n v Salome gây c m h ng cho nhi u ngh sĩ, t nh ng h a sĩ
Ph c Hưng đ n Oscar Wilde v i v bi k ch cùng tên. D a trên v bi k ch
- này, nh c sĩ Pháp Jules Massenet đã sáng tác m t v opera khá n i ti ng
mang tên “Herodias”.Tuy nhiên, nh c đ n Salome trong âm nh c,ngư i ta
l i nghĩ ngay đ n v opera “Salome” c a nh c sĩ Đ c Richard Strauss.
Richard Strauss (1864-1949), là m t nh c sĩ Đ c quan tr ng vào
ch ng cu i c a ch nghĩa lãng m n. S nghi p sáng tác c a Strauss g n
li n v i nh ng tone poem (Giao hư ng thơ) đ c đáo sánh ngang v i các
symphony c a Mahler, các Lieder (ca khúc ngh thu t) và opera (nh c
k ch) đ t đ n đ nh cao c a ngh thu t Đ c, và nh ng th nghi m c a ông
trong vi c s d ng phương th c hoà âm m i - m đ u cho Schoenberg
v i trư ng phái 12-tone (atonal hay phi cung). Strauss cũng là m t nh c
trư ng tài ba, mà ngày nay ta còn gi đư c m t vài b n thu c a ông ch
huy dàn nh c giao hư ng Vienna th hi n m t s tác ph m c a Mozart và
c a chính ông. Cha c a Strauss là m t nh c công chơi kèn French horn.
Truy n th ng âm nh c c a gia đình ph n nào nh hư ng đ n phong cách
sáng tác sau này c a ông. Năm 1882, Strauss h c Đ i h c Munich
chuyên ngành tri t h c và l ch s ngh thu t. Khi còn tr , nh ng b c th y
đã đ l i d u n sâu đ m lên chàng thanh niên Strauss là nh c sĩ Richard
Wagner và các nhà tri t h c Schopenhauer và Freidrich Nietzsche. Chính
nh ng v opera hoành tráng c a Wagner, cùng nh ng hòa âm bay b ng
quy n rũ c a ch nghĩa lãng m n phóng túng trong nh ng v opera c a
- Wagner đã đư c Strauss (và nhi u nh c sĩ cùng th i như Mahler,
Bruckner...) đ y lên t t đ nh. “Also sprach Zarathustra” (Zarathustra đã nói
như th ), tuy t ph m tri t h c c a Nietzsche cũng đư c Strauss ti p nh n
và d ng thành m t Tone poem hoành tráng. M c dù nh ng c i cách c a
ông không ph i lúc nào cũng đư c các nhà phê bình cùng th i tán
thư ng, nhưng Strauss luôn tin tư ng vào tài năng th t s c a mình.
Trư c khi qua đ i, ông đ l i tác ph m huy n tho i “Vier Letzte Lieder”
(B n bài hát cu i cùng) là l i trăn tr i c a m t thiên tài âm nh c trư c cu c
s ng. Qua đ i tu i 85, Strauss đ l i m t di s n âm nh c th t đ
s ,thu c nhi u th lo i phong phú đa d ng.
V i 2 v opera đ u tay Guntram (1894) và Feursnot (1901), tên tu i
c a Strauss trong gi i opera v n chưa đư c kh ng đ nh, th m chí c t
truy n c a opera còn b các nhà phê bình th i b y gi cho là dâm t c (v
Feurersnot). Th t ra, ý đ nh c a Strauss khi vi t Freursnot là đ châm
bi m và đ kích nh ng k b o th đã ph n bác vi c trình di n các sáng
tác c a ông. Kunrad, tên phù thu đã gây chuy n r c r i trong v opera
này, v n là đ t c a m t nhà phép thu t tên Reichart der Wagner (đ c
tr i âm, ám ch thiên tài Richard Wagner). Âm nh c m i m , n i dung đ y
n ý, cùng nh ng cách chơi ch nói bóng nói gió trong l i tho i là vư t
quá s ti p thu c a khán gi đương th i, cho nên các bu i trình di n
Feuersnot không đư c tán thư ng Nhìn chung, c Guntram và Feuersnot
đ u tiên đoán đư c s xu t hi n c a Salome và Elecktra, hai v opera
đ c s c trong s nghi p c a Strauss v sau.
- Ti p đ n, khi Salome, v opera th 3 c a Strauss v a ra m t, đã có
nhi u ph n ng khác nhau trong gi i phê bình và khán thính gi . Bu i
công di n l n đ u nhà hát Metropolitan c a Salome g p ph i s ph n
đ i mãnh li t, đ n n i tác ph m không th trình di n đư c su t m t th i
gian sau đó. Th m chí London,chính quy n đã c m vi c trình di n tác
ph m, mãi cho đ n năm 1907. Trong khi đó t i New York, m t ông b u
giàu s đã thuy t ph c nh c sĩ n i ti ng ngư i Anh Edward Elgar công
khai ph n đ i l i và ch trích Salome. Tuy nhiên, Elgar không đ ng ý, và
ông g i Strauss là”thiên tài c a th i đ i chúng ta”. Có nhi u lí do gây ra
lu ng ph n ng m nh m trên. Trư c h t, k ch b n c a Oscar Wilde
thư ng b cho là dâm t c, đ i b i, báng b tôn giáo. M t khác, Strauss đã
s d ng tri t đ th pháp dissonance (hoà âm ngh ch tai) trong toàn b tác
ph m, th m chí đi xa hơn c nh ng dissonance mà Mahler s d ng trong
các giao hư ng th i kì này. Tuy nhiên, s m i m và đ y thách th c c a
v opera cũng mang s c quy n rũ đ i v i m t s khán gi nhi u nơi
- khác,và v m t khía c nh nào đó, Salome đã mang v cho Strauss m t
ch đ ng m i trong s nghi p sáng tác opera.
Salome là m t v opera m t màn (1 act),vì m i di n bi n c a c t
truy n ch x y ra trong vòng m t đêm. Đó là vào m t bu i d ti c long
tr ng đư c t ch c t i cung đi n c a vua Herod,t i Tiberias. C m th y
chán n n b i không khí c a bu i ti c, Salome b ra ngoài mái hiên l n.
Ch t, cô l ng nghe nh ng l i nguy n r a t cáo m cô (hoàng h u
Herodias) v hành vi lo n luân c a bà ta, vang lên t phòng ng c giam gi
Jochanaan (thánh John the Baptist, theo ti ng Đ c). Quá tò mò, Salome
n ng n c đòi Narraboth, viên th v trư ng c a cung đi n, đem k tù nhân
đ n v i cô. Khi Narraboth t v ch n ch , Salome thuy t ph c gã r ng cô
s làm m t đi u gì đó cho gã, và Narraboth đã dám cãi l nh c a Herod và
d t Jochanaan đ n bên cô. Nhìn th y Jochanaan, trong Salome dâng lên
m t khát khao đư c ch m vào ngư i khách l , và cô c u xin đư c hôn
ông m t l n, m c cho Jochanaan khăng khăng t ch i. Quá khi p đ m vì
- hành đ ng c a Salome, Narraboth l y dao t t t i ch . Jochanaan v a
thuy t gi ng v Đ c Chúa c u th , v a quay tr l i ng c giam. Ngay lúc
đó, vua Herod đ n nơi cùng v i hoàng h u Herod và nh ng c n th n. Vô
tình nhà vua trư t chân b i vũng máu c a Narraboth và b t đ u b o giác.
Nh ng l i nguy n r a v cu c hôn nhân lo n luân c a hoàng h u
Herodias vang lên dư i gi ng sâu v a làm vua Herod lo l ng, v a làm
hoàng h u b c t c. Bà ta yêu c u đ c vua hãy ra l nh k tù nhân kia câm
mi ng l i, m c cho nhà vua đang hoang mang v i nh ng d c m không
lành, và Herodias gi u c t s hèn nhát c a ông. Nói đo n, nhà vua b o
Salome múa cho ông xem, và đáp l i ông ta s t ng cô b t c th gì cô
mu n, k c phân n a vương qu c ông đang tr vì. Salome đ ng ý, và
múa m t đi u múa mê h n, l n lư t trút b 7 l p áo đang m c trên
ngư i.Vua Herod t ra r t tán thư ng,và ông đ nh ban cho cô nhi u c a
quý. Th nhưng Salome t ch i t t c , b i th cô c n là cái đ u c a
Jochanaan! Nhà vua t ra kinh khi p, nhưng vì l i h a nên ông đành gi
l i. Và tên đao ph đã ra tay, chi c đ u đư c đem đ n bên cô. Salome,
trong cơn điên lo n hôn lên chi c đ u đ tho nh ng khát khao b t ngu n
khi cô th y Jochanaan l n đ u. Vua Herod, kinh hoàng sai lính gi t ch t
Salome.
V Salome có m t ch đ ng quan tr ng đ i v i ch nghĩa bi u
tư ng (expressionism). B n thân v k ch c a Wilde đã hàm ch a ý nghĩa
bi u tư ng, khi nó đ ng ch m đ n tôn giáo qua m t cách ti p c n m i
m , trong nh ng t ng nghĩa ph c t p và đ c đáo v tình yêu và cái ch t.
Ph ng ph t đây tình yêu “c m k ”c a Siegmund và Siegliend, hay gi a
Tristan và Isolde trong âm nh c c a Wagner. Nhi u nhà nghiên c u còn
cho th y s ti p thu các y u t tri t h c c a Schopenhauer v Tình yêu và
Cái ch t, cùng nh ng nguyên t c m h c c a Nietzsche ngu n g c c a bi
k ch. Y u t “Bi u tư ng” ti p t c đư c Schoenberg và Berg phát huy
- trong nh ng v opera c a trư ng phái Vienna đ nh m t cách rõ nét hơn
v sau, nhưng ngư i ta ph i công nh n r ng Strauss đã có vai trò r t l n
trong vi c m đư ng cho ch nghĩa Bi u tư ng. V m t âm nh c, ta th y
rõ nh hư ng sâu đ m c a Wagner lên Strauss, qua vi c ông s d ng
leimotif (*). Có r t nhi u leimotif đư c s d ng, nhưng ngư i ta đ m ra có
kho ng 16 leimotif chính: di n t s c quy n rũ c a Salome, g i t v s
tranh cãi gi a các ngư i Do Thái, và đ c bi t quan tr ng là leimotif đ c
trưng cho đi u múa c a Salome. M i m t nhân v t cũng xu t hi n v i m t
cung nh c khác nhau, như C trư ng vang lên khi Jochanaan thuy t gi ng
v chúa, C th khi ám ch v cái ch t, G thăng th di n t n i s hãi, E
giáng trư ng g n li n v i Jochanaan... Nh ng leitmotif c a Strauss không
r c r huy hoàng như c a Wagner, và chúng cũng khó nh n ra hơn,
nhưng Strauss đã s d ng Leimotif khá thành công, gây đư c nhi u hi u
qu sân kh u và tâm lý cho ngư i xem
Salome là m t vai k ch tính r t khó, sánh ngang v i Brunhilde, Isolde
cùa Wagner và Turandot c a Puccini. Soprano th hi n vai Salome c n có
m t gi ng kh e, v ng vàng, đ ch t k ch tính c n thi t. V t m c âm v c,
dù không đòi h i nh ng note C3 r c r như vai Brunhilde c a Wagner,
nhưng nó đ c s c ch đòi h i m t soprano ph i xu ng đ n nh ng note
r t th p (vư t c t m c âm v c trung bình c a m t Mezzo soprano), 2
l n xu ng note G th p bát đ bên dư i (như m t alto).V di n xu t,
nhân v t Salome ph i đư c kh c ho như m t cô thi u n tu i m i l n,
v i t t c s hi u kì tò mò khi nhìn th y Jochanaan và nh ng đam mê
cu ng nhi t trong scene cu i cùng. Nhưng m t ph n quan tr ng không th
thi u c a tác ph m, đó là “Đi u nh y b y l p áo” v i âm nh c đ y cu ng
lo n mà cũng c c kì mê đ m. Khi soprano không múa đư c, h s nh
ngư i khác th vai trên sân kh u, và đi u múa y góp ph n làm nên s
thành công cho tác ph m. Đi u múa y k t thúc v i s dâng trào c a
- nh ng c m xúc, là k t tinh c a ch nghĩa lãng m n đang d n bi n m t và
b che khu t.
Khi Salome còn nh y múa trên sân kh u, ngư i ta còn chưa quên
tác ph m đ c đáo này c a Strauss...
(*)Leitmotif:Thu t ng dùng đ ch nh ng giai đi u l p đi l p lai trong
tác ph m, đ g i t v m t nhân v t ho c m t s ki n đ c trưng nào đó
(dùng cho các tác ph m c a các nh c sĩ Wagnerian)
nguon tai.lieu . vn
