Xem mẫu
- NGH THU T VÀ PHONG CÁCH C A SÊCHXPIA Khi nói đ n m t v k ch lý tư ng ĂngGhen có nói đó là m t v k ch "k t h p tài tình tính ch t sâu s c v tư tư ng, n i dung l ch s có ý th c… v i cách k t c u theo ki u Sêchxpia", và chúng ta có th th y đó là m t yêu c u cao nh t v n i dung cũng như hình th c đ i v i m t v k ch. Đ i v i văn h c th gi i, ngh thu t Sêchxpia có m t ý nghĩa đ c bi t quan tr ng. Ông là m t trong nh ng ngư i có nhi u c ng hi n to l n đ i v i ch nghĩa hi n th c. Theo nhi u h c gi Liên - Xô thì s phát tri n c a ch nghĩa hi n th c thành m t phương pháp hoàn ch nh, tri t đ và nh t quán g n li n v i s xu t hi n và phát tri n c a th gi i Tư b n, c a nh ng quan h Tư b n ch nghĩa. Ph i đ n th i đ i Ph c hưng, khi nh ng quan ni m cũ k trung c đ y tính ch t tôn giáo v vũ tr , xã h i, và cá nhân x p đ trư c quan ni m m i v vũ tr , xã h i và con ngư i, thì phương pháp hi n th c ch nghĩa - v i s chú ý đ c bi t đ n tâm lý, đ n đ i s ng bên trong c a cá nhân, đ n t nhiên và qu n chúng- m i xu t hi n tr n v n và có nh ng đ c đi m tiêu bi u trư c kia không có. Th gi i th n tho i trư c kia là cơ s c a văn h c Hy- l p và La-mã, không còn thích h p v i th i đ i m i; th gi i th n thánh c a Gia-tô giáo v i t t c m u s c th n bí c a nó r t xa l v i nh ng nhà nhân đ o ch nghĩa. Tuy nhiên h v n chưa có th tìm ngay m t phương pháp ngh
- thu t th c m i m đ nói lên t t c cái khát v ng c a th i đ i. Nh ng tác ph m c a Đan tơ, Pêtrac và c a các nhà Ph c hưng Ý, v m t phong cách v n vay mư n r t nhi u văn h c Hy-L p và không kh i ch u nh hư ng c a s lý tư ng hoá Gia-tô giáo. Ngư i ta thư ng so sánh nh ng tác ph m này v i nh ng tác ph m điêu kh c, h i ho đương th i, tuy n i dung miêu t nh ng con ngư i s ng trong th c t v i t t c s c s ng c a h , nhưng v n ph i khoác hình th c tôn giáo v đ tài và nhân v t. Đ n Sêchxpia, văn h c hoàn toàn thoát kh i s lý tư ng hoá có tính ch t tôn giáo, con ngư i hi n ra trư c m t chúng ta trong cu c s ng hi n th c, không chút che đ y. Nguyên lý căn b n c a phương pháp ngh thu t y đã đư c Sêchxpia qui đ nh r t rõ r t. M c đích c a sân kh u "t xưa đ n nay v n là đưa m t t m gương ra trư c su c s ng, đ y đ o đ c có th t nh n ra mình, s kiêu ng o có th t khinh b mình và m i th h , toàn th th i đ i có th đánh giá b m t và tính cách c a nó". (L i c a Hămlet, h i III c nh 2). Trong t t c nh ng ngư i đã có nh hư ng t i phương pháp sáng tác ngh thu t c a Sêchxpia, trư c tiên ph i nói đ n Bây-cơn (1561- 1626). Nh ng lý thuy t cho r ng Sêchxpia là Bây-cơn đành r ng gi t o, nhưng nó cũng có đi m b t chúng ta chú ý vì chính Sêchxpia đã áp d ng nh ng l i khuyên c a nhà tri t h c duy v t m t cách tài tình vào sáng tác c a mình. Bây-cơn cho r ng nhi m v khoa h c là xây d ng "trong trí tu con ngư i m t th ki u m u c a th gi i gi ng như nó t n t i trong th c t , ch không ph i cái mà tư duy g i cho m i ngư i". Ông kêu g i xây d ng m t khoa h c" xu t phát t b n ch t các s v t", s d ng th c nghi m đ kh o sát tư tư ng t nhiên, Mác đã đánh giá r t cao nh ng ý ki n c a Bây-cơn và nói: Bây-cơn, ngư i sáng t o đ u tiên ra ch nghĩa duy v t, ch nghĩa duy v t mang trong mình nh ng m m m ng c a s
- phát tri n toàn di n, dù là còn dư i hình th c m c m c. V i b t c ngư i nào, v t ch t đ u n cư i c m tình, tươi sáng và thơ m ng". "N cư i c m tình, tươi sáng và thơ m ng" th hi n không đâu rõ r t b ng trong k ch Sêchxpia và hi n tư ng Bâycơn và Sêchxpia cùng s ng m t th i m t nư c cũng không ph i m t s tình c . S c m nh c a ngh thu t Sêchxpia trư c h t là ch ông đã miêu t con ngư i đúng như nó t n t i trong th c t , miêu t xã h i đúng như xã h i trư c m t. Trư c Sêchxpia, trong văn h c Hy-l p đã có Exkhin và Xôphôc. Xét v m t ch t ch c a k t c u, k ch tính c a hành đ ng và tính ch t bi đát c a c nh ng , k ch c a Hy-L p là nh ng thành t u khó lòng vư t n i. Nhưng k ch c a Sêchxpia v n g n chúng ta hơn, b i vì chúng ta tìm th y con ngư i và xã h i c n đ i đ y. Bi k ch c a Hy- L p còn b chi ph i b i s c m nh c a đ nh m nh. Hành đ ng c a con ngư i b th n linh qui đ nh m t cách nghi t ngã. Cha gi t con, con gi t m , v gi t ch ng, .v.v…là đ u do đ nh m nh qui đ nh, b t bu c. Đành r ng k ch ch t ch và đơn gi n, nhưng cái t do, cái ph c t p c a hành đ ng con ngư i cũng b t. Đ i v i chúng ta, nh ng ngư i đã kh c ph c cái quan ni m c a th n bí v s m nh, thì nh ng v k ch kia tuy v n làm ta c m đ ng nhưng nh ng Agamenông, Orextet, Clitemnet, Mêđê v.v… không kh i xa l . Nh ng con ngư i c a Sêchxpia thì khác h n. Hămlet trư c h t là m t con ngư i b ng xương b ng th t, m t con ngư i suy nghĩ, cân nh c, tính toán, tin tư ng, ng v c, đau đ n, m a mai, thay đ i t ng phút m t. Con ngư i này có th gi t l m Pôlôniut mà chàng tư ng là k thù, có th xách ki m lên phòng k thù nhưng th y y đang c u nguy n thì d ng l i. Trong m t lúc tuy t v ng, chàng có th nghĩ đ n vi c t t , nhưng ngay sau đó l i kiên quy t thi hành nhi m v . H ng ngư i "bi n đ i và đa d ng" này chính là m t s n ph m m i c a l ch s . Đó là con ngư i c n đ i. Cái
- không khí s m nh bao trùm k ch Hy-l p và k ch ngư i đ u tiên g p ph i… l i là cô gái Miranđa tuy t đ p, t xưa đ n nay chưa th y đàn ông. Vì tìm th y đư c cái đi n hình cá nhân, nên k ch c a Sêchxpia h t s c sinh đ ng và th c t . Trong m t b c thư g i cho Mác (ngày 19-12- 1873) Ăng Ghen vi t: " Cái tên đ n m t Rôđrich Bênêđich đã xu t b n m t cu n sách dày c p và khó ng i, ch ng cái b nh "sùng bái Sêchxpia" trong đó h n ch ng minh h t s c t m r ng Sêchxpia không th so sánh v i các nhà đ i thi hào nư c ta, cũng không th sánh ngay đư c v i các nhà thơ hi n đ i. Hình như là ph i l t Sêchxpia kh i đài k ni m đ bê cái đít to l n c a Bênêđich lên mà đ t vào đó thì ph i. Nhưng ch m t màn th nh t c a Nh ng ngư i v vui v Winxơ cũng th y có nhi u sinh đ ng và nhi u th c t hơn là toàn b văn h c Đ c: ch riêng Laxơ và con chó Crap c a y cũng còn hay hơn t t c nh ng hài k ch Đ c c ng l i". Có th nói nh cách bám sát th c t cho nên tác ph m c a Sêchxpia không ph i đưa ra m t lý thuy t khuôn sáo mà chính đã đưa ra đư c m t m nh c a cái cây đ i mãi mãi tươi xanh. M t đi m càng làm n i b t tính ch t hi n th c c a Sêchxpia là ông không có khu bi t r ch ròi biên gi i bi k ch và hài k ch. Trư c Sêchxpia ranh gi i gi a hai lo i này r t rõ. Sêchxpia không nh ng là ngư i đ u tiên đã vi t c bi k ch và hài k ch thành công như nhau, l i còn sáng t o ra m t l i k ch đ c bi t. Ông th y rõ trong xã h i c n đ i cái cao thư ng, vĩ đ i và cái ti ti n hèn m t c nh nhau, nư c m t và ti ng cư i hoà l n nhau trong cu c s ng. Do đó, nh ng v k ch c a ông cũng đa d ng như cu c đ i. Trong Rômêô và Juliet, nh ng cu c g p g c a Rômêô và Juliet chan ch a s c m nh c a thơ tr tình, đ y c cái tha thi t c a m i tình đ u, xen l n v i nh ng đo n lâm ly xé ru t. Chàng Rômêô mơ màng bao nhiêu thì chàng Mơkiuxiô l i càng vui nh n b y nhiêu. Ông già Capiulet ích k bên
- c nh tu sĩ Lôrân cao quí. Juliet ngây thơ l i có nhũ m u thi t th c đ n ti ti n. Nó là bi k ch hay hài k ch? Th gi i k ch c a Sêchxpia là th gi i bi n o như v y. Đ c m t v k ch c a Xôphôc, c a Raxin, ta có th đoán g n đúng các v k ch khác t k t c u, đ n ngôn ng , phong cách. Nhưng không ai đ c màn trư c c a Hămlet mà đoán đư c màn sau s như th nào. Ngư i ta ch bi t ng c nhiên và đ c nhi u l n thì s ng c nhiên s bi n ch t và bi n thành s thán ph c. Không ng u nhiên mà m t s gia nói: "V t cao quí nh t nh ng ngư i nư c Anh chúng ta đã s n xu t ra chính là cái anh chàng Sêchxpia này v y". V m t này, Sêchxpia đã thu đư c t t c các l i tán dương mà m t ngư i có th có. Huygô vi t m t tác ph m v Sêchxpia và g i Sêchxpia là m t "con ngư i đ i dương", Cơlơrit g i Sêchxpia là "con ngư i có m t v n tâm h n", Hainơ g i k ch c a Sêchxpia là "Kinh thánh c a th t c". Gơtơ nói: "Tôi không nh có quy n sách nào hay có bi n c nào trong đ i s ng c a tôi mà l i gây cho tôi m t n tư ng mãnh li t như là nh ng v k ch c a Sêchxpia… Đó không ph i là tác ph m thơ n a. Khi đ c nó ngư i ta s hãi th y trư c m t ta là quy n sách c a v n m nh con ngư i và ngư i ta nghe cơn l c c a cu c s ng đang l t m nh các trang". S thán ph c c a nhà văn hào th c là vô b b n. Gơtơ nó: "Trang đ u tiên c a Sêchxpia mà tôi đư c đ c đã chinh ph c tôi su t đ i… Tôi nh n th y và c m th y m t cách sinh đ ng r ng cu c s ng c a tôi nhân thêm lên đ n vô cùng; t t c đ i v i tôi đ u m i m , kỳ o; và m t lu ng ánh sáng m i là làm cho m t tôi nh c nh i. K ch Sêchxpia, đó là nơi trưng bày nh ng v t hi m có mà trong l ch s th gi i dư ng như di n ra trư c m t chúng ta theo s i dây th i gian mà ta không th y đư c… Và tôi th t lên: t nhiên! t nhiên! có cái gì có th t nhiên hơn là nh ng con ngư i c a Sêchxpia!".
- S xu t hi n c a phương pháp xây d ng nhân v t c a Sêchxpia là m t hi n tư ng quan tr ng b c nh t trong l ch s c a k ch. Mác và Ăng Ghen g i đó là cách "Sêchxpia hoá" và khuyên các nhà vi t k ch nên đi theo con đư ng y. Trong b c thư g i cho Latxan ngày 16-4-1859 phê bình v k ch Franxơ Phôn Xickingen c a ông ta, Mác vi t: "Rõ ràng là lúc y anh nên Sêchxpia hoá hơn n a, còn bây gi đây thì tôi nh n đ nh r ng khuy t đi m l n nh t c a anh là Sile hoá t c là bi n nhân v t thành ra ch là nh ng phát ngôn nhân c a tinh th n th i đ i". Trư c đ y m t ngày ĂngGhen đã vi t cho Latxan cũng v v n đ y: "Tuy v y, theo tôi thì hình như tính cách c a cá nhân không nh ng đư c di n t b ng vi c mà cá nhân làm, mà còn b ng cách mà cá nhân y làm vi c đó n a, mà v m t này, thì n i dung tư tư ng c a v k ch c a anh có th không b t n thương chút nào c , tôi tin như th n u đ c tính c a các nhân v t đư c phân bi t và đ i l p nhau m t cách rõ r t hơn n a. L i th hi n c a ngư i xưa bây gi không đ n a, và đây tôi nghĩ, thì có l không khó khăn l m, anh có th chú tr ng nhi u hơn đ n tác d ng quan tr ng c a Sêchxpia trong l ch s ngành k ch". Vì Sêchxpia cá tính hoá tri t đ nhân v t cho nên tư tư ng c a Sêchxpia không ph i có th tìm d dàng qua l i nói c a m t vài nhân v t. Phương pháp trích d n nh ng l i nói c a nhân v t cho đó là tư tư ng c a Sêchxpia, đã đưa đ n m i nh n đ nh trái ngư c nhau mà ngư i ta có th tư ng tư ng đư c. Ch có cách nhìn toàn b quá trình sáng tác, n m l y tính nhân dân sâu s c c a tác gi và d a trên nh ng l i đánh giá c a các nhà kinh đi n c a ch nghĩa Mac-Lê, chúng ta m i có th có m t cái nhìn sâu s c toàn di n v thiên tài c a nhà vi t k ch vĩ đ i. M t đi u c n nói v s cá tính hoá c a Sêchxpia là Sêchxpia không phóng đ i nhân v t đ n n i bi n nó thành quái g , hay miêu t nh ng
- tr ng thái b nh lý c a tâm h n đ cho nó thành đ c đáo. R t nhi u nhà ngh sĩ và h c gi đ i sau c ý kh o sát xem Sêchxpia đã dùng nh ng th đo n ngh thu t gì đ làm cho tác ph m c a mình sinh đ ng đ n th . Câu tr l i đúng nh t có l là cái kh u hi u vi t r p hát "Globus" c a Sêchxpia: "Totus mundus agit histrionem" (t t c th gi i di n k ch). Trong các v k ch Sêchxpia, thư ng nh c đ n s so sánh cho r ng th gi i là m t t n k ch mà c nhiên t n k ch c a Sêchxpia: là di n l i cái t n k ch tác gi th y trong cu c đ i. Trong lúc di n t dù khung c nh là Anh, Pháp, hay Đan-M ch, hay ch là m t gi c mơ, dù th i gian là hi n t i hay là quá kh , bao gi Sêchxpia cũng c t làm sao cho ngư i xem th y r ng k ch c a mình làm cho h th y rõ th gi i và con ngư i m t cách đúng đ n và trung thành. Còn v qui t c th hi n thì ông r t r ng rãi. Ông có th vi t m t v k ch h t s c ch t ch v lu t tam duy nh t (duy nh t v th i gian, v v trí và v hành đ ng) như v Cơn bão, l i có th vi t m t v k ch hành đ ng kéo dài hàng ch c năm và v trí luôn luôn thay đ i như nh ng v biên niên s . Ông có th vi t v hài k ch vui t đ u đ n cu i, không có chút bi k ch nào, như Nh ng ngư i v vui v Winxo, l i có th vi t m t v trong đó cái vui k t h p v i cái bu n c a t ng h i m t. Ngư i th y c a Sêchxpia là cu c s ng th c ngoài xã h i và qu n chúng nhân dân. Trư c Sêchxpia, Anh cũng đã có nh ng k ch tác gia l n, nhưng Sêchxpia đã làm m nh t t t c b i cái thiên tài đa d ng c a mình. Ông đã th hi n nhân lo i dư i t t c m i phương di n, v i t t c m i s c thái. T t c nh ng v k ch c a ông ch là m t v k ch duy nh t, đ yt tc m i ngư i, t ông vua đ n ngư i ăn mày, t nhà thông thái cho đ n ngư i điên, t tu i tr say xưa b ng b t đ n tu i già ích k nh nhen, g p nhau làm thành m t b c tranh h p d n, mênh mông. Huygô nói m t cách say xưa: "Sêchxpia là cái gì? Ngư i ta h u như có th tr l i r ng: Đó là trái đ t… Trong Sêchxpia chim hót, các b i r m xanh mơn m n, nh ng con tim yêu, nh ng linh h n đau kh , làn mây bay, tr i nóng, tr i l nh, đêm
- xu ng, th i gian qua, r ng rú và qu n chúng nói, gi c mơ vĩnh vi n mênh mông b ng b nh… Hôme đánh d u s ch m d t n n văn minh c a Châu Á và s kh i thu c a Châu Âu, Sêchxpia đánh d u s ch m d t c a th i trung c . S ch m d t này Rabơle và Xecvantet cũng làm; nhưng vì h ch châm bi m mà thôi nên h ch đưa ra m t phương di n h n ch ; tinh th n c a Sêchxpia đưa ra m t cái toàn v n… trên Sêchxpia, không còn ai n a… Ch riêng m t mình ông ta, ông ta đã b ng c th k XVII đ p đ c a nư c Pháp chúng ta và g n c th k XVIII". Phương pháp hi n th c c a Sêchxpia l i có nh ng đi m n i b t mà các nhà hi n th c khác trong th i Ph c hưng như Xecvantet, Rabơle không có. Sêchxpia là ngư i đ u tiên nói đ n s ph n nhân dân, đưa nhân dân lên sân kh u v i t t c tinh th n t hào, trí thông minh s c s ng d t dào c a h . Nh ng nhân v t c a Sêchxpia đ u có m t ý th c rõ r t v nhi m v c a mình đ i v i tương lai. Đ c bi t Sêchxpia đã di n t đúng đ n đư c tinh th n l ch s c a th i đ i. Nhưng s dĩ Sêchxpia đã có đư c nh ng c ng hi n to l n như v y chính là vì ông là m t ngh sĩ c a nhân dân trong ý nghĩa v n toàn c a danh t . Puskin đã th y rõ đi u đó khi nói: "Trong bi k ch Sêchxpia nói lên cái gì? M c đích c a bi k ch là cái gì? Đó là con ngư i và nhân dân. Đó là s ph n c a nhân lo i, s ph n c a nhân dân… Chính ch đó làm cho Sêchxpia vĩ đ i". Nh ng v k ch c a ông đ u vi t đ ph c v qu n chúng r ng rãi trong đó đa s là dân lao đ ng. Đi u ông nh m trư c h t là làm sao là làm sao cho qu n chúng r ng rãi thư ng th c đư c t t c n i dung nhân đ o c a tác ph m. Chính vì v y ông đã s d ng m t ngh thu t r t sát nhân dân và ông đã thành nhà văn đư c qu n chúng Anh yêu quí nh t. Đi u đó có th th y rõ r t trong ngôn ng c a tác gi . Ngôn ng c a Sêchxpia là ngôn ng đ di n. Nó có m c đích v lên trư c m t khán gi m t hình nh quen thu c nh đó h đi sâu vào n i
- dung tư tư ng. Như nhà thơ Grây nói, m i l i c a ông là m t b c tranh". Đi u đó là m t vi c thi t y u trong hoàn c nh di n k ch lúc b y gi . Trong th i Sêchxpia, sân kh u ch v n v n có cái sàn g , m i trang trí dàn c nh đ u không có. Sân kh u b khán gi bao quanh ba m t. cu i sân kh u có m t cái gác theo ki u bao lơn, đó là nơi Juilet s ch Rômêô. Ánh sáng là ánh sáng ban ngày và k ch thư ng b t đ u vào kho ng ba gi chi u. Mu n hình dung m t nơi nào, thì ngư i ta treo m t t m b ng đ tên nơi y, sân kh u không có "màn", ch có m t cái bàn và m t cái gh . Vì không có màn, không có c nh gì c , cho nên trong nguyên b n không phân chia ra nh ng c nh khác nhau, cũng không nói đ n bài trí sân kh u (nh ng đi u này đ u do nh ng ngư i nghiên c u thêm vào đ theo dõi v k ch cho d ). Các vai n đ u do đàn ông đóng, vì đàn bà không đư c phép di n k ch. Trong hoàn c nh y, nhà vi t k ch đã l y ngôn ng đ v l it t c và th hi n s ph i h p đ y đ nh t gi a ngư i và c nh. Sêchxpia đã làm đi u đó thành công đ n n i nh c đ n tên ngư i là ngư i ta nh ngay đ n hoàn c nh. Nói đ n Juilet là ngư i ta nh đ n cái đêm d h i tưng b ng, cái bao lơn nhu m ánh trăng, nói đ n Porxia ngư i ta nh ngay đ n mái tóc vàng c a nàng, nói đ n Hămlet là hình nh cái sân thư ng c a l u Enxơnơ đã hi n ra trong đêm trư ng tĩnh m ch. Ch c n vài câu thơ là cái đêm bão táp đã hi n ra, ánh ch p l p lòe trên đ u b c phơ c a Lia, ch c n vài ch là ta đã th y cái bàn tay đ m máu c a v Macbet. Ngôn ng c a Sêchxpia c th đ n n i đã làm cơ s cho r t nhi u tác ph m h i ho đ c s c, nó đã thay th t t c m i trang trí, m i ch g n li n v i m t hành đ ng và nâng đ r t nhi u cho ngư i di n viên trong khi tìm phương pháp th hi n. Ngôn ng c a Sêchxpia vô cùng phong phú. Trư c Sêchxpia, các nhà vi t k ch như Lili ch vi t k ch cho "gi i thư ng lưu" cho nên dùng m t v n ch r t h n ch . Không nh ng th , ngôn ng các nhà vi t k ch l i đ y tính ch t bác h c v i nh ng đi n tích trong văn h c Hy-l p. Sêchxpia là ngư i đ u tiên đã đưa vào văn h c Anh m t v n t đ s : trên
- hai v n t (theo nghiên c u c a Xmit), trong đó m t ph n đáng k đã đư c Sêchxpia l n đ u tiên đưa th ng t ngôn ng qu n chúng vào ngôn ng văn h c. Sêchxpia đã m c a c a ngôn ng văn h c Anh cho ngôn ng sinh đ ng c a qu n chúng nhân dân vào, và ph n l n nh ng t này đ n nay v n còn s ng. "Các t p quán, cách chào h i, nh ng đ c đi m v y ph c, tên g i đ v t, giáp tr , lu t l , đ i s ng nhà trư ng, nh ng bi u tư ng đ c bi t v t nhiên, thiên nhiên văn h c, chiêm tinh h c, nh ng tín ngư ng nhân dân v ma qu , t t c đã đư c ph n nh trong ngôn ng Sêchxpia". (Đao đơn). Nh ng t c a Sêchxpia là nh ng t nhân dân hi u, h u như Sêchxpia không đ đ ng đên nh ng t chuyên môn ch có m t nhóm ngư i hi u, hay nh ng t đ a phương m c d u lúc b y gi nh hư ng c a ti ng đ a phương r t m nh. Đ cho nhân dân hi u, Sêchxpia đã s d ng r ng rãi nh ng câu đ , t c ng , bài hát, tóm l i t t c văn h c truy n kh u c a nhân dân. đây Sêchxpia th c là táo b o. "Nh ng tác ph m c a Sêchxpia h t s c phong phú nh ng đo n văn c a văn h c dân gian… Ch riêng trong hài k ch, ngư i ta có th rút ra m t tuy n t p phong phú v t c ng " (Wan- tơ Rali). Sêchxpia r t xa l v i vi c v n d ng ngôn ng c u kỳ. Trong các tác ph m c a ông, ngư i ta nh n th y Sêchxpia đã vay mư n nhi u văn h c c đ i, các nhà nhân đ o ch nghĩa th i Ph c hưng như Rabơle, Môntenhơ, nhưng bao gi ông cũng trình bày nh ng câu văn hay nh ng đi n tích dư i hình th c d hi u nh t đ i v i qu n chúng. Chính phương pháp s d ng ngôn ng này đã làm cho nhi u ngư i phê bình văn h c thích ngôn ng "tao nhã", "thanh l ch", thu n tuý", chê r ng ngôn ng Sêchxpia ít chau chu t, có nh ng l i thô t c. Nhưng xét như v y là tách r i ngôn ng ra ngoài n i dung c a tác ph m. Trái l i, ngôn ng c a Sêchxpia là ngôn ng thành công nh t c a k ch, vì nó ph i h p đư c t t c m i cách di n d t. Nó đã ph i h p đư c tính ch t tr tình nh nhàng, ngây ng t v i tính ch t s thi trang tr ng, hùng vĩ; nó k t h p đư c cái sâu s c c a tri t h c v i cái bình d c a l i nói h ng ngày. Khi
- nói đ n m t v k ch lý tư ng ĂngGhen có nói đó là m t v k ch "k t h p tài tình tính ch t sâu s c v tư tư ng, n i dung l ch s có ý th c… v i cách k t c u theo ki u Sêchxpia", và chúng ta có th th y đó là m t yêu c u cao nh t v n i dung cũng như hình th c đ i v i m t v k ch.