Xem mẫu
- N n c nh đ a - văn hóa c a
ngh thu t sân kh u C i lương
Không - th i gian văn hóa c a s ra đ i ngh thu t sân kh u C i
lương là m nh đ t Nam B - nói ri t ráo hơn là mi n đ ng b ng sông C u
Long vài th p k đ u (10 – 30) c a th k này.
Quy chi u v t c Kinh Vi t thì m nh đ t Nam B là “đ t m i”, “m i”
đây là tương đ i so v i Đ t T B c B lưu v c sông H ng “quê hương
bu i đ u c a ngư i Vi t” (Ph m Văn Đ ng), cũng tương đ i m i so v i
m nh đ t mi n Trung Thu n Qu ng.
Trong làng các anh ch em ca k ch dân t c thì sân kh u c i lương
cũng m i hơn sân kh u chèo, tu ng dù cho đ n nay c i lương cũng đã
bư c vào tu i “c lai hi” thư ng th , thư ng thư ng th r i.
Theo sách Hí phư ng ph l c c a tr ng nguyên Lương Th Vinh
b n in đ i C nh Th ng (1501) thì tr ng Lư ng d a vào tài li u cũ cũng ch
có th truy ngư c đ n các v t sư phư ng Hí th k X – XI th i Đinh -
Ti n Lê – Lý v i Ưu bà Ph m Th Trân, nh v ông làng Sai t T Đ o
H nh, Đào Nương.
- Không gian văn hóa các chi ng CHÈO phân b đ m đ c b nx c
Đông Nam Đoài B c c a châu th B c b , nh t loãng d n vào các x
Thanh - Ngh và hình như trư c đây không vư t n i Hoành sơn, sông
Gianh n u ta không coi hát “b tr o” c a mi n Trung là chèo mà có th
phân l p thành m t lo i hình ngh thu t khác. Tôi m n phép gi i sân kh u
h c Vi t Nam đ nh tính chèo là ngh thu t sân kh u ca múa nông dân
mi n B c, đ c bi t là chèo sân đình.
Tu ng B c cũng giõ T v i chèo, vào tháng Tám l ch ta (Trung thu).
Tôi đã xem s chép v kép hát Lý Nguyên Cát tù binh Nguyên Mông th i
Tr n đư c gi l i cung đình d y ca múa, chép Thái sư Tr n Nh t Du t mê
hý khúc c ngày, chép Dương Nh t L con nhà đào kép đư c quí t c Tr n
nh n làm con và đo t ngôi nhà Tr n m t đo n cu i th k XIV. Tôi đã đư c
nhi u nàh sân kh u h c tài danh gi ng gi i v tu ng ta riêng và khác
tu ng Tàu, song tôi v n th y tu ng ng m ch t ngo i sinh Hoa hơn chèo và
tôi xin m n phép đ nh tính Tu ng v n là ngh thu t sân kh u ca múa cung
đình (tu ng pho) sau m i d n dà dân gian hóa (tu ng đ Nghêu Sò ÔSc
H n ch ng h n). K i còn có nh ng d bi t gi a tu ng B c, tu ng Trung và
tu ng Nam…
Có l không gian văn hóa tu ng lan to t mi n B c, r c r mi n
Trung t t h i Đào Duy T (XVII) đ n th i Đào T n (n a cu i th k XIX) và
lan t a hát b i (b ?) đ n mi n Nam. Rõ ràng không gian văn hóa tu ng
phát tri n n r ng hơn không gian văn hóa chèo và khó nói chèo tr c ti p
đóng góp ng n ngu n cho sân kh u c i lương trong khi ta có th nói như
v y v hát b i. Hát B - Ca ra b c a “Tu ng”.
Ngh thu t c i lương, em út c a ngh thu t ca k ch dân t c hình
như cũng khó mà có t gi y khai chính xác v năm tháng ra đ i c a nó
cho dù đã có nhi u b c tài hoa vi t v Hí ngh c i lương, nào Sơn
- Nam,nào Vương H ng S n, nào Hoàng Như Mai… Trong công trình kh o
c u Cá tính c a mi n Nam (Đông Ph , Sài Gòn, 1974) ph l c I Hí ngh
c i lương (tr.138-144) Sơn Nam đã trích tr n bài trong Nông c mín đàm
s 12, năm th 16 ngày 19-4-1917 tư ng thu t bu i di n thuy t v Hí
ngh là m t ngh nên c i lương c a ông Lương Kh c Ninh. Có m t quy n
kh o c u công phu c a ông Vương H ng S n C i lương đã đư c 50 tu i
(Nam Chi, Sài Gòn – 1970 ?), H Bi u Chánh là m t trong nh ng ngư i
ng h vi c sáng l p ngành sân kh u C i lương (1910-1920). V y đ t s
ra đ i c a sân kh u c i lương vào nh ng năm 10 c a th k XX là h p
nh . Đ n th p k 30 thì sân kh u c i lươn đã đ nh hình và phát tri n r t
đ m đ c “Cá tính mi n Nam” mà l i có s c lan to ra c nư c v sau.
Đ c và h c Vương H ng S n, Sơn Nam, Hoàng Như Mai, M ch
Quang, Nguy n Văn Trung… tôi có vài thu ho ch nh bé sau đây :
1- Đ t Nam B có cơ t ng văn hóa Khơ-me r i t th k XVII có m t
l p ph d y văn hóa Vi t lan d n t Đông sang Tây Nam b , thành n n
t ng văn hóa Đ ng Nai – Gia Đ nh dân Vi t chuyên ch di s n văn hóa
Vi t t Trung Nam b vàp mi n “đ t m i”. “Đ t m i” còn thu hút ngư i
Hoa, ngư i Chà, ngư i n…
Giao lưu và giao hòa văn hóa. Thích nghi và bi n đ i. N y sinh cái
m i : Hò mi n Nam, nói thơ Vân Tiên… Hát b i (tu ng đ m nh hư ng
Hoa) ph bi n, m i ngư i ưa thích. Nhi u gánh hát b i riêng c a quan to,
nhà giàu t th i Lê Văn Duy t (đ u XIX). Xu t hi n m t t ng l p trung -
thư ng lưu và trên n n t ng làm ăn kh m khá, dù c c nh c nhưng nhàn
r i. T đó n y sinh phong trào ca nh c tài t , g c t nhã nh c mi n Phú
Xuân - Thu n Hóa (Hu ).
- 2 – Đ t r ng, ngư i thưa, làm ăn mau khá, lúa dư, hàng dư, h
sông r ch ch ng ch t. N y sinh dân thương h (buôn bán b ng xu ng ghe)
và “đ o đi buôn”:
Đ o nào vui b ng đ o đi buôn
Xu ng bi n lên ngu n, g o ch nư c sông
nh ng vùng “giao th y” (nư c ng t/nư c m n = nư c l )
m c lên các th t , th tr n ki u như :
Nhà Bè nư c ch y chia hai
Ai v Gia Đ nh, Đ ng Nai thì v .
Đ t r ng rãi, nông phóng khoáng, cá đ m đìa, nàh không rào, làngk
hông lu , thương h phiêu lãng : phóng khoáng, hi u khách là “cá tính
mi n Nam”. Có nhà nghiên c u b o : mi n B c n ng tình, mi n Nam n ng
nghĩa trong cùng m t tình nghĩa Vi t Nam.
3. Đã giao hoà văn hóa t trư c. Tây sang (gi a XIX) thì
Nam, s m hơn B c, bư c vào quá trình “100 năm giao thoa văn hóa Đông
– Tây”. Vi c h c và thi c theo Nho b s m, trư ng h c m i (Tây h c)
m c lên s m. Ch qu c ng s d ng s m. Ti u thuy t Tây, T u, k ch
Pháp… đư c d ch ra ch qu c ng sơm mà Sơn Nam thu vào b n ch
“Thơ - Tu ng - Truy n – Tích”. Có tinh hóa Á Đông mà cũng có chút
hương v Tây phương. Đ y là th hi u m i c a các t ng l p dân chúng
mi n Nam, t trên chí dư i. Nói thơ, nói truy n, nói l i, đ n ca tài t , ca ra
b (v a ca v a di n xu t)… Ti p xúc, đan xen, bi n đ i văn hóa văn ngh .
Hài k ch Pháp ph bi n m t s trư ng h c, tu ng c đi n v i màn c nh
b trí rõ r t, đ ng th i có thêm chút tho i k ch (ch k ch nói)… Nhưng dân
- Nam cũng không thích l m n a tu ng c ch ca và tích T u bi hùng d o lí.
Và ca ra b , nói l i là màn d o đ u c a sân kh u c i lương.
Nư c m t, nhà tan… thì có sáng tác c a ông Sáu L u (Cao
Văn L u) “D c hoài lang”, r i cùng ông và cá ngh nhân dân gian khác
c phát huy mãi thành V ng c v i s nh p ngày càng tăng đư c tích h p
vào và làm sáng ra sân kh u c i lương mùi m n :
C i cách hát ca theo ti n b
Lương truy n tu ng tích sánh văn minh.
( Li n, 1920)
Như v y, theo nghĩa h p sân kh u c i lương là k t qu nh hư ng
k ch nói Tây vào sân kh u ca k ch dân t c c truy n (hát b i). Di n xu t
hát b i mang tính ch t tư ng trưng ư c l , c i lương noi theo k ch nói
hư ng hi n th c. hát b i thiên v đ o lý, c i lương hư ng tr tình. Sân
kh u c i lương là m t s hoà tr n Ta- T u – Tây, ban đ u còn sư ng
(crue) như cái s ng xít c a ti ng Vi t vùng “đ t m i” pha Vi t - t u – Khơ
me.
Nhưng v i th i gian, nó đã đư c tinh t hóa d n d n. Đã có lúc
Vi t B c, ngư i ta mu n “khai t ” c i lương, như ngư i B c ban đ u
không ăn đư c rau di p cá, giá sông, s u riêng… Ri t r i quen và say. C i
lương lan r ng ra c nư c. Sau năm 1975, mi n B c có nơi thích xem c i
lương hơn xem chèo đ có m t Nhà hát C i lương Trung ương ra đ i và
t n t i. Đó là s th c…
nguon tai.lieu . vn
