Xem mẫu
- BµI 7
AN TOµN M¤I TR¦êNG
MôC TI£U
1. Tr×nh bµy ®−îc kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ an toµn m«i tr−êng vµ chÊn th−¬ng kh«ng
chñ ý.
2. M« t¶ vµ ph©n tÝch ®−îc mét sè thÓ lo¹i tai n¹n chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý ë gia ®×nh
vµ n¬i c«ng céng.
3. Tr×nh bµi ®−îc c¸c gi¶i ph¸p an toµn trong nhµ ë, tr−êng häc, n¬i sinh ho¹t c«ng
céng vµ trªn c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng.
4. Nªu ®−îc nh÷ng gi¶i ph¸p chÝnh ®Ó ®¶m b¶o sèng an toµn vµ phßng ngõa chÊn
th−¬ng kh«ng chñ ý ë céng ®ång.
1. TÇM QUAN TRäNG CñA AN TOµN M¤I TR¦êNG
Sèng trong mét m«i tr−êng an toµn lµ ®iÒu mong −íc cña tÊt c¶ mäi ng−êi. Tuy
nhiªn, trong x· héi hiÖn ®¹i nh÷ng tai n¹n rñi ro vÉn th−êng xuyªn x¶y ra vµ chóng
®−îc gäi chung lµ chÊn th−¬ng (injuries). Cã chÊn th−¬ng chñ ý nh− giÕt ng−êi, hµnh
hung, tù tö, hµnh h¹ trÎ em, h·m hiÕp vµ nh÷ng hµnh ®éng b¹o lùc kh¸c; cã nh÷ng
chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý, xuÊt hiÖn bÊt ngê, do nhiÒu lo¹i nguyªn nh©n kh¸c nhau vµ
g©y tæn th−¬ng c¬ thÓ hoÆc tö vong cho mét hoÆc nhiÒu ng−êi. PhÇn an toµn m«i
tr−êng trong bµi nµy chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng lo¹i chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý vµ x¶y ra ë
ngoµi n¬i lµm viÖc.
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý (unintentional injuries) lµ
nguyªn nh©n tö vong hµng ®Çu ë Mü ®èi víi nh÷ng ng−êi d−íi 44 tuæi vµ lµ nguyªn
nh©n ®øng thø t− trong tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp tö vong ë Mü. Theo sè liÖu cña Trung
t©m KiÓm so¸t bÖnh tËt Mü (CDC) n¨m 1988, chØ sè nh÷ng n¨m sèng tiÒm tµng bÞ
mÊt (YPLL) do chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý ®øng vÞ trÝ hµng ®Çu ë løa tuæi d−íi 65 víi
2.319.400 n¨m sèng bÞ mÊt, b»ng 18,9% tæng sè YPLL. Tû lÖ nµy ®èi víi bÖnh ung
th− lµ 14,7%, bÖnh tim m¹ch lµ 11,9%, tù tö vµ giÕt ng−êi lµ 11,1% vµ dÞ d¹ng bÈm
sinh lµ 5,5%.
ë ViÖt Nam, theo ®iÒu tra liªn tr−êng vÒ chÊn th−¬ng ë ViÖt Nam do Lª Vò Anh
vµ céng sù thùc hiÖn n¨m 2003 (VMIS) th× chÊn th−¬ng ®· thùc sù trë thµnh nguyªn
nh©n cã tû lÖ g©y tö vong lín nhÊt ë nhãm tuæi d−íi 19. Khi xÐt c¸c nhãm nguyªn
nh©n chÝnh dÉn ®Õn tö vong th× chÊn th−¬ng g©y ra 33,1% sè tr−êng hîp tö vong, bÖnh
169
- m¹n tÝnh g©y ra 57,3%, trong khi ®ã bÖnh truyÒn nhiÔm chØ g©y ra 9,6%. ChØ tÝnh
riªng sè tai n¹n giao th«ng trong n¨m 2002 c¶ n−íc ®· cã 27.891 vô, lµm cho 13.174
ng−êi chÕt vµ 30.987 ng−êi bÞ th−¬ng tËt. Theo VMIS th× tai n¹n giao th«ng lµ nguyªn
nh©n hµng ®Çu g©y ra chÊn th−¬ng kh«ng tö vong víi tû suÊt lµ 1.408, 5 tr−êng hîp
trªn 100.000 ng−êi. Nguyªn nh©n lín thø 2 dÉn ®Õn chÊn th−¬ng kh«ng g©y tö vong lµ
ng· víi tû suÊt lµ 1.322/100.000, tiÕp theo lµ vËt s¾c nhän víi tû suÊt: 953,3/100.000
vµ ®éng vËt c¾n víi tû suÊt: 838,7/100.000. VMIS cho thÊy chÊn th−¬ng ®ang dÇn trë
thµnh mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng g©y tö vong ë ViÖt Nam.
Trong 3 n¨m (1997-2000), theo thèng kª ch−a ®Çy ®ñ trªn c¶ n−íc ®· cã gÇn
1400 vô ngé ®éc thùc phÈm, h¬n 25.500 ng−êi ph¶i vµo cÊp cøu ë bÖnh viÖn vµ 217
ng−êi bÞ chÕt. Riªng ngé ®éc do ¨n c¸ nãc chØ trong 18 th¸ng (2001 vµ 6 th¸ng ®Çu
n¨m 2002) ®· cã 230 ng−êi bÞ ngé ®éc vµ 42 ng−êi bÞ tö vong. ë vïng ®ång b»ng
S«ng Cöu Long, vµo mïa lò lôt hµng n¨m cã hµng tr¨m trÎ bÞ chÕt ®uèi, tai n¹n ®iÖn
giËt g©y chÕt ng−êi ë ®©y còng rÊt phæ biÕn. TØnh BÕn Tre cã 80 ng−êi chÕt v× ®iÖn
giËt trong 5 n¨m (1997-2001), tØnh An Giang trong 2 n¨m chÕt 58 ng−êi (1997-1998),
tØnh §ång Th¸p riªng 7 th¸ng ®Çu n¨m 2001 ®· cã 13 vô tai n¹n ®iÖn giËt lµm 14
ng−êi chÕt.
Mét d¹ng chÊn th−¬ng còng t−¬ng ®èi quan träng lµ nhiÔm ®éc thuèc b¶o vÖ
thùc vËt. ViÖt Nam lµ mét n−íc n«ng nghiÖp, víi gÇn 80% d©n sè sèng b»ng nghÒ
n«ng, hÇu hÕt ®Òu cã sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt. Theo Niªn gi¸m thèng kª y tÕ
(2002), trªn c¶ n−íc cã 7.170 vô nhiÔm ®éc thuèc b¶o vÖ thùc vËt, trong ®ã cã 7.647
ca nhiÔm ®éc vµ 227 tr−êng hîp tö vong. Sè ca nhiÔm ®éc do ¨n uèng nhÇm vµ lao
®éng lµ 1.495, trong ®ã cã 33 tr−êng hîp tö vong. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, sè ca
nhiÔm ®éc cßn cao h¬n nhiÒu.
ChÊn th−¬ng kh«ng chñ ý ®· trë thµnh mét trong m−êi nguyªn nh©n tö vong
hµng ®Çu ë n−íc ta hiÖn nay. ViÖc thèng kª, ph©n tÝch c¸c tr−êng hîp chÊn th−¬ng
kh«ng chñ ý cho phÐp t×m ra nh÷ng nguyªn nh©n phæ biÕn dÉn ®Õn chÊn th−¬ng ®Ó tõ
®©y ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p dù phßng tÝch cùc. An toµn m«i tr−êng lµ mét trong nh÷ng
biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó h¹n chÕ c¸c tai n¹n chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý x¶y ra trong cuéc
sèng hµng ngµy.
2. KH¸I NIÖM CHÊN TH¦¥NG
Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi, chÊn th−¬ng lµ nh÷ng tæn th−¬ng cho søc khoÎ g©y
ra bëi sù truyÒn n¨ng l−îng v−ît qu¸ ng−ìng chÞu ®ùng cña c¬ thÓ con ng−êi. N¨ng
l−îng cã thÓ lµ d¹ng c¬ häc, n¨ng l−îng nhiÖt, n¨ng l−îng ho¸ häc, n¨ng l−îng bøc
x¹, n¨ng l−îng ®iÖn hay sù thiÕu hôt cña c¸c yÕu tè thiÕt yÕu nh− oxy (sù ng¹t thë,
chÕt ®uèi) hoÆc nhiÖt (sù gi¶m th©n nhiÖt). N¨ng l−îng c¬ häc lµ nguyªn nh©n g©y
chÊn th−¬ng phæ biÕn nhÊt.
170
- Theo J. J. Gibbons (1961), tÊt c¶ mäi hiÖn t−îng chÊn th−¬ng ®Òu n»m trong
nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i cña 5 d¹ng n¨ng l−îng lµ ®éng n¨ng hoÆc c¬ n¨ng, ho¸ n¨ng,
®iÖn n¨ng, bøc x¹ vµ nhiÖt n¨ng.
Jr. William Haddon (1963), chia chÊn th−¬ng ra thµnh 3 giai ®o¹n: giai ®o¹n
tr−íc chÊn th−¬ng hay tiÒn sù cè, giai ®o¹n chÊn th−¬ng vµ giai ®o¹n hËu chÊn th−¬ng.
ë mçi giai ®o¹n ®Òu cã gi¶i ph¸p chiÕn l−îc phßng ngõa t−¬ng øng (xem b¶ng 7.1).
B¶ng 7.1. Gi¶i ph¸p chiÕn l−îc ®Ó kiÓm so¸t chÊn th−¬ng
ë 3 giai ®o¹n kh¸c nhau cña tai n¹n, chÊn th−¬ng
Giai ®o¹n chÊn Môc ®Ých cña VÝ dô
th−¬ng gi¶i ph¸p
§uèi n−íc Tù ®Çu ®éc
Giai ®o¹n tr−íc Ng¨n ngõa nh÷ng X©y hµng rµo xung Ph¸t hiÖn vµ xö lý
chÊn th−¬ng ®iÒu cã thÓ g©y ra quanh ao hå buån phiÒn
chÊn th−¬ng
Giai ®o¹n x¶y ra Ng¨n ngõa chÊn ThiÕt bÞ cøu hé c¸ Giíi h¹n tæng sè
chÊn th−¬ng th−¬ng khi sù kiÖn nh©n thuèc kª ®¬n
x¶y ra
Giai ®o¹n sau chÊn Ng¨n ngõa møc Trî lùc tim phæi Lo¹i trõ chÊt ®éc ra
th−¬ng nghiªm träng hoÆc khái c¬ thÓ b»ng
tµn phÕ khi chÊn c¸ch cho n«n hoÆc
th−¬ng ®· x¶y ra thÈm läc
3. MéT Sè VÊN §Ò AN TOµN M¤I TR¦êNG NHµ ë Vµ KHU D¢N C¦
3.1. An toµn m«i tr−êng ®èi víi c¸c s¶n phÈm tiªu thô trªn thÞ tr−êng
C¸c s¶n phÈm b¸n trªn thÞ tr−êng rÊt ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, mÉu m· vµ chÊt
l−îng. NÕu chóng kh«ng ®−îc kiÓm so¸t tèt, hµng gi¶, hµng kÐm chÊt l−îng trµn lan
th× sÏ g©y nguy h¹i kh«n l−êng cho ng−êi tiªu thô.
ë Mü, mçi n¨m cã h¬n 20 triÖu ng−êi bÞ chÊn th−¬ng vµ h¬n 30.000 ng−êi chÕt
do c¸c s¶n phÈm tiªu thô kh«ng ®¹t tiªu chuÈn g©y ra (xem thªm hép 7.1). N¨m 1972,
Quèc héi Mü th«ng qua bé luËt An toµn s¶n phÈm tiªu thô vµ thµnh lËp Uû ban An
toµn s¶n phÈm tiªu thô (CPSC: Consumer Product Safety Commission). ChØ sau 9 n¨m
cã CPSC, sè tai n¹n chÊn th−¬ng ë hé gia ®×nh ®· gi¶m ®−îc h¬n 2,5 lÇn. CPSC ®·
®−a ra tiªu chuÈn cho h¬n 10.000 s¶n phÈm tiªu thô ë trong n−íc.
171
- Hép 7.1. ChÊn th−¬ng do thuèc ë Mü
N¨m 1937, mét nhµ bµo chÕ thuèc t¹o ra mét d¹ng thuèc sulfa míi ®Ó b¸n mµ ng−êi mua
kh«ng cÇn theo ®¬n. S¶n phÈm cã tªn lµ elixir sulfamilamid gåm bét sulfua hoµ trong mét
dung m«i th«ng th−êng lµ diethylen glycol. LuËt lÖ lóc bÊy giê kh«ng yªu cÇu ph¶i kiÓm tra ®é
an toµn.
Tuy míi chØ cã 2000 pints (pints = 0, 47 lÝt) thuèc elixir sulfamilamid ®−îc s¶n xuÊt vµ chØ cã
93 pints thuèc ®−îc tiªu thô nh−ng ®· cã 107 ng−êi bÞ chÕt do t¸c dông phô cña dung m«i.
ë ViÖt Nam, t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· x¶y ra tr−êng hîp gÇn 30 ch¸u nhá
bÞ chÕt do dïng mét lo¹i bét phÊn r«m cã lÉn chÊt ®éc. ViÖc mua b¸n, sö dông c¸c
lo¹i thuèc diÖt chuét nhËp lËu tõ Trung Quèc còng g©y ra nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i. ë
BÖnh viÖn B¹ch Mai, riªng n¨m 1995 ®· cã 51 tr−êng hîp cÊp cøu ngé ®éc thuèc
chuét, 5 tr−êng hîp lµ do trÎ em vµ ng−êi giµ ¨n nhÇm. BÖnh viÖn Nhi Trung −¬ng chØ
trong 3 th¸ng (1/1/1997 - 3/4/1997) ®· ph¶i cÊp cøu 36 tr−êng hîp ngé ®éc thuèc
chuét, cã 10 tr−êng hîp rÊt nÆng vµ 2 tr−êng hîp tö vong. Còng do dïng thuèc chuét
Trung Quèc bõa b·i mµ n¨m 1997 t¹i x· H¶i Long, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh
®· cã 500 con chã vµ 200 con mÌo bi ngé ®éc chÕt, thiÖt h¹i lªn tíi 80 triÖu ®ång. Héi
B¶o vÖ ng−êi tiªu dïng ®· ®−îc thµnh lËp ë ViÖt Nam vµ ngµy cµng ph¸t huy vai trß
tÝch cùc trong viÖc b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng−êi tiªu dïng trong n−íc.
3.2. An toµn m«i tr−êng khi ë nhµ
ChÊn th−¬ng khi ë nhµ ®−îc hiÓu lµ mét chÊn th−¬ng x¶y ra trong ph¹m vi khu
vùc nhµ ë ®èi víi c¸c thµnh viªn cña gia ®×nh hoÆc nh÷ng ng−êi kh¸ch ®−îc mêi cña
gia ®×nh (Monroe T. Morgan, 1997).
PhÇn lín cuéc ®êi cña mét con ng−êi lµ sèng ë trong nhµ vµ xung quanh nhµ.
TrÎ em sinh ho¹t ë nhµ gÇn 90% tæng sè thêi gian cña chóng. Khi lín lªn, trÎ ®i häc,
thêi gian trÎ sèng ë nhµ Ýt dÇn. ë tuæi lao ®éng, ngoµi thêi gian ®i lµm, con ng−êi chñ
yÕu sèng vµ nghØ ng¬i ë nhµ. Khi vÒ h−u, ng−êi cao tuæi cã h¬n 90% thêi gian lµ sèng
ë nhµ. Løa tuæi nhá nhÊt vµ løa tuæi giµ nhÊt trong gia ®×nh lµ nh÷ng ng−êi cã nguy c¬
bÞ tai n¹n chÊn th−¬ng ë nhµ nhiÒu nhÊt.
3.2.1. ChÊn th−¬ng do ng·
Ng· lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y tö vong trong c¸c tr−êng hîp
chÊn th−¬ng ë nhµ. §èi víi trÎ em vµ ng−êi giµ, ng· lµ nguyªn nh©n ®øng ®Çu trong
danh s¸ch chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý t¹i nhµ.
172
- a. TrÎ em ng·
RÊt nhiÒu tr−êng hîp trÎ em ng· liªn quan ®Õn ®å vËt trong nhµ. Mçi n¨m ë Mü
cã kho¶ng 9.000 trÎ chÊn th−¬ng do n»m n«i, 8.000 trÎ bÞ chÊn th−¬ng do ghÕ cao vµ
22.000 trÎ bÞ chÊn th−¬ng do gi−êng tÇng, phÇn lín sè nµy lµ do ng·. Cho tíi 15 th¸ng
tuæi, trÎ ng· khi tËp ®i kh¸ phæ biÕn, 92% c¸c tr−êng hîp ng· tËp ®i lµ chÊn th−¬ng ë
®Çu hoÆc mÆt. C¸c ®å vËt s¾c nhän, bµn ®ùng cèc uèng n−íc, m¶nh thuû tinh vì ë s©n
ch¬i v.v... khi trÎ ng· xuèng cã thÓ g©y th−¬ng tÝch ë phÇn mÒm. ë tuæi lín, th−êng
trªn 5 tuæi, trÎ cßn hay bÞ ng· do leo trÌo cöa sæ, c©y cèi. ë nh÷ng nhµ gÇn s«ng n−íc,
ao hå, trÎ ®i ch¬i kh«ng cã ng−êi lín tr«ng nom rÊt dÔ bÞ chÕt ®uèi do ng· xuèng
n−íc. ë vïng ®ång b»ng S«ng Cöu Long chØ trong 2 mïa lò n¨m 2001, 2002 ®· cã
600 ng−êi chÕt ®uèi, 80% lµ trÎ em, trong ®ã nhiÒu trÎ ®· bÞ ng· xuèng n−íc khi ch¬i
ë nhµ mét m×nh, bè mÑ vµ ng−êi lín ®i lµm v¾ng. Theo VMIS th× ng· lµ nguyªn nh©n
®øng thø hai sau tai n¹n giao th«ng g©y ra chÊn th−¬ng kh«ng tö vong ë ViÖt Nam vµ
−íc tÝnh mçi n¨m toµn quèc cã h¬n mét triÖu ng−êi bÞ ng· mµ cã ¶nh h−ëng ®Õn c«ng
viÖc, häc tËp hay cÇn ch¨m sãc y tÕ.
BiÖn ph¸p ®Ò phßng: göi trÎ ë c¸c nhµ trÎ, trÎ nhá ph¶i ®−îc ng−êi lín tr«ng coi,
mïa lò lôt cã nhµ gi÷ trÎ ë vïng lôt, buéc d©y an toµn gi÷ trÎ khi trÎ ë trong thuyÒn,
bÌ, nhµ ngËp lò, kh«ng ®Ó trÎ nghÞch ®å ch¬i s¾c nhän hoÆc dÔ g©y chÊn th−¬ng, nhµ
cöa ng¨n n¾p, nÒn nhµ kh«ng tr¬n...
b. Ng−êi giµ ng·
Kh«ng gièng nh− trÎ em, ng−êi giµ ng· cã thÓ dÉn ®Õn tö vong. Tû lÖ chÕt do
ng· ë ng−êi giµ tõ 75 tuæi trë lªn lín gÊp 12 lÇn tû lÖ chÕt do ng· ë tÊt c¶ c¸c løa tuæi
kh¸c. Nguy c¬ ph¶i n»m bÖnh viÖn do ng· ë ng−êi giµ gÊp gÇn 7 lÇn c¸c løa tuæi kh¸c.
Cã nhiÒu yÕu tè lµm cho ng−êi giµ dÔ bÞ ng·: c¬ x−¬ng yÕu, m¾t kÐm, ®Êt gå ghÒ, cÇu
thang khã ®i, thiÕu ¸nh s¸ng v.v... ë Mü, mçi n¨m cã h¬n 7.500.000 tr−êng hîp tr−ît
ng· ®−êng cÇu thang, chñ yÕu lµ ng−êi giµ. Theo VMIS th× tû suÊt chÊn th−¬ng kh«ng
g©y tö vong do ng· ë ng−êi giµ (tõ 65 tuæi trë lªn) ë ViÖt Nam lµ 2.861,6/100.000
d©n, cao nhÊt trong tÊt c¶ c¸c nhãm tuæi.
BiÖn ph¸p dù phßng: ng−êi giµ nªn cã ng−êi theo dâi, ch¨m sãc, ®i l¹i yÕu nªn
chèng gËy, c¸c lèi ®i trong vµ ngoµi nhµ ph¶i réng, cÇu thang lµm bËc kh«ng cao qu¸
25cm, ®é chiÕu s¸ng trong nhµ vµ c¸c lèi ®i ®¶m b¶o, nhµ t¾m nhµ tiªu kh« r¸o, kh«ng
tr¬n tr−ît. TËp thÓ dôc d−ìng sinh n©ng cao søc khoÎ còng lµ mét gi¶i ph¸p tèt phßng
chÊn th−¬ng ë tuæi giµ.
3.2.2. ChÊn th−¬ng do ch¸y, báng
Hµng n¨m ë Mü cã h¬n 5.000 ng−êi chÕt do ho¶ ho¹n vµ báng, trung b×nh mçi
ngµy cã 13 ca tö vong. ChÕt do ho¶ ho¹n vµ báng lµ mét trong nh÷ng tû lÖ tö vong cao
nhÊt ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ho¸. Sè ng−êi da ®en, ng−êi nghÌo, ng−êi cao tuæi vµ trÎ
173
- em cã tû lÖ chÕt trung b×nh do ho¶ ho¹n gÊp 2-3 lÇn tû lÖ chÕt trung b×nh do ho¶ ho¹n
cña c¶ n−íc.
N¨m 1991, ch¸y khu d©n c− lµ nguyªn nh©n ®øng thø 2 cña tö vong do chÊn
th−¬ng (chØ ®øng sau tai n¹n giao th«ng) ë løa tuæi 1-9 tuæi vµ lµ nguyªn nh©n ®øng
hµng thø 6 vÒ tö vong do chÊn th−¬ng ë løa tuæi tõ 65 trë lªn. Ba nguyªn nh©n g©y tö
vong hµng ®Çu do ho¶ ho¹n ë nhµ ®èi víi trÎ d−íi 5 tuæi lµ: trÎ ch¬i diªm gÇn nguån
b¾t löa (37%), nghÞch löa (19%) vµ nghÞch ®iÖn (11%). Ba nguyªn nh©n chÕt hµng ®Çu
do ho¶ ho¹n ë nhµ ®èi víi ng−êi trªn 70 tuæi lµ bÊt cÈn khi hót thuèc l¸ (33%), ®ông
ch¹m vµo löa (19%) vµ ®ông ch¹m vµo ®iÖn (12%). Môc tiªu gi¶m tö vong do ho¶
ho¹n ë Mü vµo n¨m 2000 lµ 1,2 tr−êng hîp tö vong trªn 100.000 d©n (n¨m 1991, tû lÖ
nµy lµ 1,5 tr−êng hîp tö vong trªn 100.000 d©n). Riªng víi nhãm d©n chóng cã nguy
c¬ cao, tû lÖ tö vong gi¶m xuèng cßng 3,3 tr−êng hîp tö vong trªn 100.000 d©n (n¨m
1991, tû lÖ nµy ë nhãm trÎ d−íi 5 tuæi lµ 3,7/100.000 trÎ vµ ë nhãm ng−êi giµ tõ 65
tuæi trë lªn lµ 3,5/100.000 cô giµ).
ë ViÖt Nam kh«ng cã nh÷ng sè liÖu c«ng bè vÒ tö vong do ho¶ ho¹n, ®Æc biÖt lµ
tö vong ng−êi giµ vµ trÎ em. Nh−ng c¸c vô ho¶ ho¹n ë c¸c khu d©n c−, chî vÉn x¶y ra
hµng n¨m, nhÊt lµ vµo nh÷ng mïa hanh kh«, ®iÓn h×nh lµ vô ch¸y chî §ång Xu©n ë
Hµ Néi, vô ch¸y khu Trung t©m Th−¬ng m¹i Quèc tÕ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, c¸c
vô ch¸y lÎ tÎ ë c¸c khu d©n c− tËp trung cña thµnh phè Hå ChÝ Minh, v.v... §Ó kiÓm
so¸t ®−îc vÊn ®Ò nµy, cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p sau:
− Qu¶n lý, kiÓm so¸t chÆt chÏ viÖc sö dông ®iÖn ë gia ®×nh.
− CÈn thËn khi sö dông bÕp ga, bÕp dÇu hoÆc hót thuèc l¸ ë gia ®×nh.
− Tõng hé gia ®×nh cã ph−¬ng tiÖn ch÷a ch¸y s½n sµng.
− Th−êng xuyªn tËp d−ît c¸c t×nh huèng ch÷a ch¸y vµ cøu n¹n ë khu d©n c− khi
ho¶ ho¹n x¶y ra.
− Lu«n s½n sµng phßng ch¸y ch÷a ch¸y ë c¸c khu th−¬ng m¹i, chî vµ cÇn cã
®−êng n−íc cøu ho¶ riªng. Khi thiÕt kÕ khu th−¬ng m¹i, chî, khu vùc d©n c−
ph¶i chó ý thiÕt kÕ c¬ së h¹ tÇng cho xe cøu ho¶.
− Gióp ng−êi d©n, ng−êi kinh doanh cã nhËn thøc vµ ý thøc tèt h¬n trong c«ng t¸c
phßng ch¸y, ch÷a ch¸y.
3.2.3. ChÊn th−¬ng do ngé ®éc
N¨m 1961, ë Mü c¸c vô ngé ®éc ®· c−íp ®i sinh m¹ng cña 450 trÎ d−íi 5 tuæi.
Ng−êi ta −íc tÝnh cø cã mét trÎ bÞ chÕt do ngé ®éc th× cã 80.000-90.000 trÎ cïng tuæi
ph¶i ®i cÊp cøu do ngé ®éc vµ cã 20.000 trÎ ph¶i n»m ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn. Tû lÖ trÎ
bÞ ngé ®éc cao nhÊt ë løa tuæi 1-2 tuæi. Nguyªn nh©n ngé ®éc cña trÎ chñ yÕu do c¸c
thuèc t©n d−îc, ho¸ chÊt gia dông nh− kem c¹o r©u, dÇu t¾m, s¬n mãng tay v.v… BiÖn
ph¸p dù phßng ngé ®éc cho trÎ ë gia ®×nh lµ thuèc t©n d−îc, c¸c ho¸ chÊt gia dông
174
- ph¶i ®Ó ë ngoµi tÇm víi cña trÎ em, c¸c chÊt nµy ph¶i ®Ó trong lä hoÆc hép kÝn. Kh«ng
®−îc ®Ó lÉn lén chai lä thuèc, ho¸ chÊt gia dông víi c¸c chai hép ®ùng ®å ¨n
thøc uèng.
ë ViÖt Nam, c¸c tr−êng hîp ngé ®éc ho¸ chÊt ë gia ®×nh chñ yÕu lµ ngé ®éc
l−¬ng thùc, thùc phÈm bÞ « nhiÔm ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, uèng c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ
thùc vËt (chÊn th−¬ng cã chñ ®Þnh) vµ ngé ®éc thuèc b¶o vÖ thùc vËt do ¨n uèng
nhÇm. ViÖc sö dông bÕp than tæ ong g©y « nhiÔm kh«ng khÝ bëi c¸c khÝ ®éc CO, SO2,
CO2 còng rÊt nguy hiÓm. BiÖn ph¸p dù phßng ë ®©y lµ ph¶i qu¶n lý chÆt chÏ vµ an
toµn tÊt c¶ c¸c lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt, ®Æt bÕp than ë chç tho¸ng giã, tèt nhÊt lµ
lo¹i trõ h¼n chóng ra khái khu vùc nhµ ë, thay thÕ b»ng c¸c lo¹i bÕp kh¸c Ýt ®éc h¹i
h¬n, gi¸o dôc cho mäi thµnh viªn trong gia ®×nh ý thøc ®Ò phßng ngé ®éc.
3.3. An toµn m«i tr−êng khi tham gia giao th«ng
Trong thêi ®¹i ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ trªn kh¾p c¶ n−íc,
nhu cÇu ®i l¹i vµ vËn chuyÓn ngµy cµng t¨ng, sù giao l−u gi÷a c¸c vïng miÒn, c¸c
quèc gia diÔn ra nhén nhÞp th× giao th«ng vËn t¶i ngµy cµng ®ãng vai trß then chèt.
C¸c ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn ngµy cµng nhiÒu, ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, søc t¶i ph−¬ng
tiÖn lín vµ tèc ®é nhanh. ë n−íc ta nh÷ng n¨m võa qua t×nh h×nh còng diÔn ra t−¬ng
tù. Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña ngµnh giao th«ng vËn t¶i, c¸c tai n¹n giao
th«ng còng x¶y ra th−êng xuyªn vµ cã xu h−íng ngµy cµng gia t¨ng.
ë Mü, hµng n¨m cã 5.500 thanh thiÕu niªn vµ 2.200 trÎ tõ 0-12 tuæi bÞ chÕt do
tai n¹n « t« xe m¸y. Tai n¹n giao th«ng cßn lµ nguyªn nh©n tö vong chÊn th−¬ng cña
h¬n 6.000 ng−êi giµ (tõ 65 tuæi trë lªn). Tõ 1966, ChÝnh phñ Mü ®· ®−a ra mét
Ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ An toµn giao th«ng vµ thµnh lËp c¬ quan Qu¶n lý an toµn
giao th«ng ®−êng bé quèc gia (NHTSA). Nhê vËy, tõ n¨m 1968 ®Õn n¨m 1991, sè ca
tö vong do t¹i n¹n « t« - xe m¸y gi¶m 21%.
ë ViÖt Nam, chÊn th−¬ng giao th«ng x¶y ra ngµy cµng nhiÒu vµ møc ®é ngµy
cµng nghiªm träng. ChÊn th−¬ng giao th«ng kh«ng chØ x¶y ra ®èi víi ng−êi ®i « t« xe
m¸y mµ cßn cã kh¸ nhiÒu tr−êng hîp x¶y ra ®èi víi ng−êi ®i xe ®¹p vµ ®i bé (xem
thªm hép 7.2). Cã nhiÒu nguyªn nh©n, nh−ng yÕu tè quan träng nhÊt vÉn lµ yÕu tè con
ng−êi - nh÷ng ng−êi tham gia giao th«ng kh«ng cã ý thøc vµ hµnh ®éng tù gi¸c chÊp
hµnh luËt lÖ giao th«ng. ChiÕn l−îc quèc gia vÒ phßng chèng tai n¹n giao th«ng ®·
®−îc ChÝnh phñ c«ng bè. Hµng n¨m, c¶ n−íc ®Òu cã mét th¸ng toµn d©n thùc hiÖn an
toµn giao th«ng. Nhê cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé vµ kiªn quyÕt, c¸c vô tai n¹n
giao th«ng vµ sè ng−êi bÞ th−¬ng hoÆc tö vong do tai n¹n giao th«ng ®· b−íc ®Çu ®−îc
k×m chÕ.
175
- Hép 7.2. T×nh h×nh chÊn th−¬ng giao th«ng ë ViÖt Nam
Riªng trong th¸ng 7 n¨m 2002 c¶ n−íc ®· x¶y ra 2.118 vô tai n¹n giao th«ng ®−êng bé, lµm
chÕt 901 ng−êi vµ bÞ th−¬ng 2.406 ng−êi. §Þa bµn thµnh phè Hµ Néi cã 144 vô tai n¹n giao
th«ng, chÕt 46 ng−êi vµ bÞ th−¬ng 132 ng−êi. Trªn ®Þa bµn thµnh phè Hå ChÝ Minh x¶y ra 189
vô tai n¹n giao th«ng, lµm chÕt 101 ng−êi vµ bÞ th−¬ng 204 ng−êi. Sè vô vµ sè ng−êi bÞ tai
n¹n giao th«ng tuy cã gi¶m so víi cïng thêi kú n¨m tr−íc nh−ng t×nh h×nh trËt tù an toµn giao
th«ng vÉn cßn phøc t¹p. Trªn c¸c tuyÕn giao th«ng ®−êng s¾t trong th¸ng 7/2002 x¶y ra 30
vô tai n¹n giao th«ng, lµm chÕt 15 ng−êi vµ bÞ th−¬ng 16 ng−êi.
(B¸o C«ng an Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 28.8.2002)
3.4. An toµn m«i tr−êng trong c¸c ho¹t ®éng vui ch¬i, gi¶i trÝ
3.4.1 ChÊn th−¬ng khi ®i ch¬i d· ngo¹i
Thanh thiÕu niªn häc sinh th−êng thÝch c¸c ho¹t ®éng du lÞch, ®i ch¬i d· ngo¹i.
§©y lµ mét ho¹t ®éng rÊt bæ Ých, mét nhu cÇu rÊt chÝnh ®¸ng cña giíi trÎ. Tuy nhiªn,
tai n¹n th−¬ng tÝch vÉn cã thÓ x¶y ra cho mét sè em do cã nh÷ng bÊt cÈn trong lóc ®i
d· ngo¹i nh− bÞ r¾n, c«n trïng hoÆc ®éng vËt c¾n; ng· g©y chÊn th−¬ng, sa lón xuèng
hè s©u hoÆc luång n−íc ngÇm, tai n¹n xe cé, ngé ®éc do ¨n uèng nhÇm v.v. §· cã
nh÷ng tr−êng hîp tö vong rÊt th−¬ng t©m vµ ®¸ng tiÕc. VÝ dô ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu
vô ®¾m thuyÒn lµm hµng chôc ng−êi chÕt mét lóc. §iÓn h×nh lµ vô ®¾m thuyÒn lµm
cho trªn 100 ng−êi chÕt vµ bÞ chÊn th−¬ng ë Kiªn Giang. Hµng n¨m du lÞch t¹i SÇm
S¬n ®Òu cã ng−êi chÕt ®uèi ë vïng ®Òn §éc C−íc.
BiÖn ph¸p ®Ò phßng: ®i ch¬i d· ngo¹i cã tæ chøc, chuÈn bÞ chu ®¸o, kh«ng liÒu
lÜnh m¹o hiÓm ®i vµo nh÷ng n¬i cã nguy hiÓm, t¨ng c−êng ý thøc kû luËt, tù gi¸c
phßng tai n¹n th−¬ng tÝch cho b¶n th©n vµ cho tËp thÓ.
3.4.2. Tai n¹n khi b¬i léi (chÕt ®uèi)
B¬i léi lµ mét ho¹t ®éng thÓ dôc thÓ thao ®−îc nhiÒu ng−êi −a thÝch. Tuy nhiªn,
tiÕp xóc víi s«ng n−íc, ao hå mµ kh«ng biÕt b¬i th× l¹i rÊt nguy hiÓm vµ cã thÓ bÞ chÕt
®uèi. Ng−êi b¬i léi giái còng cã thÓ bÞ chÕt ®uèi nÕu b¬i qu¸ søc, cã bÖnh tim m¹ch,
bÞ chuét rót hoÆc b¬i vµo vïng n−íc xo¸y.
ChÕt ®uèi ®−îc hiÓu lµ nh÷ng tr−êng hîp tö vong do bÞ ng¹t khi bÞ ch×m l©u d−íi
n−íc. Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi, hµng n¨m cã gÇn 500.000 ng−êi bÞ chÕt ®uèi, phÇn
lín c¸c tr−êng hîp chÕt ®uèi nµy x¶y ra ë c¸c n−íc cã thu nhËp thÊp vµ trung b×nh.
Trong khi ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, phÇn lín tr−êng hîp trÎ em bÞ chÕt ®uèi x¶y ra trong
c¸c bÓ b¬i th× ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, chÕt ®uèi th−êng x¶y ra ë s«ng ngßi - biÓn
hoÆc ë c¸c ao hå vµ c¸nh ®ång lóa n−íc.
176
- B¶ng 7.2. Tãm t¾t c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n dù phßng tai n¹n chÊn th−¬ng trong nhµ ë,
tr−êng häc vµ khu d©n c−
STT Lo¹i tai n¹n Gi¶i ph¸p dù phßng
kh«ng chó ý
1 ChÊn th−¬ng « Mäi ng−êi hiÓu biÕt, t«n träng vµ chÊp hµnh nghiªm luËt giao th«ng ®−êng bé
t« xe m¸y, xe
®¹p v.v. §¶m b¶o an toµn kü thuËt cho ph−¬ng tiÖn giao th«ng: ®Ìn, phanh, cßi v.v.
§i xe víi tèc ®é cho phÐp, ®éi mò b¶o hiÓm khi ®i xe m¸y
§iÒu khiÓn « t«, xe m¸y ph¶i cã b»ng l¸i, søc khoÎ tèt, kh«ng uèng r−îu bia,
kh«ng chÝch hót ma tuý
2 §uèi n−íc Mäi ng−êi hiÓu biÕt vµ t«n träng, chÊp hµnh nghiªm luËt giao th«ng ®−êng thuû
Kh«ng ®Ó trÎ em mét m×nh gÇn n¬i s«ng n−íc, ao hå, giÕng n−íc
LuyÖn tËp b¬i léi, dïng phao cøu sinh, cã n¬i tr«ng gi÷ trÎ trong mïa b·o lôt. KiÓm
tra tµu thuyÒn tr−íc khi xuÊt c¶ng, nghe dù b¸o thêi tiÕt. Cã ph−¬ng tiÖn th«ng tin
liªn l¹c trªn tµu thuyÒn
3 Ch¸y Sö dông ®iÖn an toµn tr¸nh ch¸y do chËp ®iÖn
An toµn sö dông bÕp ga, bÕp ®iÖn
Cã s½n ph−¬ng tiÖn ch÷a ch¸y: b×nh bät, thang tho¸t hiÓm, d©y tho¸t hiÓm, n−íc,
c¸t ch÷a ch¸y ë c¹nh nhµ
Kh«ng ®Ó x¨ng, dÇu ho¶, chÊt dÔ ch¸y gÇn bÕp, chç n¾ng, trong phßng ë
4 Ngé ®éc thuèc Thuèc ch÷a bÖnh vµ c¸c lo¹i ho¸ chÊt ph¶i ®Ó n¬i cao, kh«ng cho trÎ víi tíi ®−îc
Dïng thuèc, ho¸ chÊt cã nh·n m¸c râ rµng, dïng ®óng theo chØ dÉn cña n¬i s¶n
xuÊt
Kh«ng ®Ó thuèc, ho¸ chÊt c¹nh n¬i ®Ó thùc phÈm, ®å ¨n
Qu¶n lý chÆt (kho¸) c¸c ho¸ chÊt ®éc nguy hiÓm: thuèc ®éc b¶ng A - B, thuèc b¶o
vÖ thùc vËt, thuèc diÖt chuét, c¸c dung dÞch acid, kiÒm ®Æc
Thùc hiÖn ®óng c¸c quy ®Þnh sö dông an toµn thuèc ho¸ chÊt ®éc
5 §iÖn giËt T¾t ®iÖn, ng¾t cÇu dao ®iÖn khi ra khái nhµ
æ c¾m ®iÖn an toµn hoÆc ®Æt ë cao, trÎ con kh«ng víi tíi ®−îc
§−êng d©y ®iÖn an toµn, kh«ng qu¸ t¶i, kh«ng hë, kh«ng ®øt, kh«ng ®Ó chËp
®iÖn…
Söa ch÷a ®iÖn an toµn, cã ph−¬ng ¸n phßng tai n¹n ®iÖn giËt khi söa ®iÖn
6 ChÊn th−¬ng C¶i t¹o ®−êng ®i trong nhµ, ngoµi ngâ, xãm th«n sao cho ng−êi giµ, trÎ nhá kh«ng
trong sinh ho¹t ë bÞ vÊp ng·
nhµ vµ ë tr−êng Kh«ng ®Ó trÎ nghÞch, ch¬i nguy hiÓm:
- Löa
- §å ch¬i s¾c nhän
- VËt dÔ ch¸y, næ
- TrÌo cao
177
- STT Lo¹i tai n¹n Gi¶i ph¸p dù phßng
kh«ng chó ý
Kh«ng nu«i chã th¶ r«ng, tiªm phßng d¹i cho chã mÌo
Tæ chøc tèt viÖc ch¨m sãc trÎ em, ng−êi giµ, xö lý kÞp thêi khi tai n¹n chÊn th−¬ng
sinh ho¹t x¶y ra
7 Lò quÐt ë miÒn Kh«ng lµm viÖc hoÆc lai v·ng ë lßng s«ng, suèi khi rõng cã m−a to v× lò cã thÓ bÊt
nói chît ®æ vÒ
Nhµ ë lµm t¹i vÞ trÝ cao, trªn mùc n−íc cña lò quÐt
Cã biÖn ph¸p b¸o ®éng thËt nhanh cho d©n chóng khi cã lò quÐt
8 Lèc xo¸y, sÐt Th−êng ngµy theo dâi dù b¸o thêi tiÕt, ®Æc biÖt trong mïa m−a b·o
®¸nh, gi«ng b·o
to g©y sËp nhµ, Quy tô tµu thuyÒn vÒ n¬i an toµn, tr¸nh sãng lín. Trªn tµu thuyÒn cã s½n phao
ch×m thuyÒn, ®æ cøu sinh
c©y... Nhµ cao vµ c«ng tr×nh kiÕn tróc cao ph¶i l¾p ®Æt cét thu l«i
Kh«ng tró m−a d−íi gèc c©y to dÔ bÞ sÐt ®¸nh
C−a bít cµnh c©y, c−a bá nh÷ng c©y bÞ s©u mät ®ôc rçng
9 §éng ®Êt, sôt lë Nhµ ë kh«ng nªn lµm gÇn ch©n nói cao, ®åi cao ®Ò phßng bÞ ®Êt ®¸ vïi lÊp bÊt
®Êt ngê
KiÕn tróc nhµ ph¶i chÞu ®−îc ®éng ®Êt cÊp 6-7 hoÆc nhµ lo¹i ®¬n gi¶n nhÑ nhµng
kh«ng g©y nguy hiÓm nÕu bÞ sËp
10 Chã, mÌo hoÆc §éng vËt nu«i trong nhµ ph¶i cã sù kiÓm so¸t cña thó y
®éng vËt hoang
d¹i c¾n Tiªm v¾c xin phßng d¹i cho chã, mÌo trong nhµ
Kh«ng th¶ chã, mÌo ch¹y r«ng. Khi cho chã, mÌo ra phè ph¶i ®em rä mâm.
§Ò phßng r¾n c¾n khi ®i vµo rõng
Xö lý ngay vÕt th−¬ng vµ ®i cÊp cøu kÞp thêi sau khi bÞ chã, mÌo hoÆc ®éng vËt
hoang d¹i c¾n
11 Ngé ®éc do ¨n Dïng thùc phÈm t−¬i, s¹ch cã nguån gèc râ rµng, kh«ng ¨n nÊm hoÆc rau qu¶ l¹
uèng ph¶i ®éc tè khi vµo rõng, kh«ng ¨n thÞt c¸ «i thiu, ®å hép qu¸ h¹n sö dông
B¶o qu¶n, chÕ biÕn thùc phÈm hîp vÖ sinh
Cã dÊu hiÖu bÞ ngé ®éc th× ph¶i ®i cÊp cøu ngay vµ gi÷ l¹i mÉu thùc phÈm nghi
ngê ®Ó göi xÐt nghiÖm t×m nguyªn nh©n
12 ChÊn th−¬ng do Rµ so¸t c¸c khu vùc cßn bom m×n r¬i v·i tõ trong thêi kú chiÕn tranh
vËt liÖu næ, b×nh
cao ¸p Kh«ng ®µo bíi, nghÞch ngîm c¸c lo¹i bom, m×n, ®¹n ch−a næ; ph¸t hiÖn thÊy ph¶i
b¸o ngay cho bé ®éi hoÆc c«ng an n¬i gÇn nhÊt ®Ó xö lý
Kh«ng bu«n b¸n, vËn chuyÓn, tµng tr÷, sö dông vËt ch¸y næ bõa b·i
ChØ sö dông b×nh chÞu ¸p lùc, b×nh bÕp gas ®· qua kiÓm ®Þnh ®é an toµn, kh«ng
dïng b×nh qu¸ cò
Kh«ng ®Ó kho ®¹n, kho x¨ng dÇu ë gÇn khu d©n c−
178
- ë Mü, chÕt ®uèi lµ nguyªn nh©n ®øng hµng thø 4 trong c¸c tai n¹n th−¬ng tÝch
g©y tö vong cña trÎ nhá, hÇu hÕt lµ trÎ d−íi 4 tuæi vµ trÎ em nam ®é tuæi tõ 15-19 tuæi.
T¹i 3 bang cña Mü (Arizona, California vµ Florida) chÕt ®uèi lµ nguyªn nh©n tö vong
chÊn th−¬ng hµng ®Çu ë trÎ 4 tuæi vµ tíi 90% tr−êng hîp tai n¹n x¶y ra ë nh÷ng hå b¬i
trong khu d©n c−. YÕu tè dÉn ®Õn tai n¹n trong 40% tr−êng hîp lµ do gi¸m s¸t kÐm,
35% tr−êng hîp do ao kh«ng cã rµo l−íi b¶o vÖ, 14% lµ do bÓ b¬i kh«ng cã cöa, cöa
kh«ng ®ãng hoÆc më cöa l©u, 11% lµ c¸c yÕu tè kh¸c. Ph©n tÝch cho thÊy r»ng cã thÓ
ng¨n ngõa ®−îc 51% c¸c tr−êng hîp chÕt ®uèi ®−îc b¸o c¸o.
Theo VMIS: t¹i ViÖt Nam, chÕt ®uèi lµ nguyªn nh©n th−êng gÆp nhÊt g©y nªn tö
vong ë trÎ nãi chung vµ lµ nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y nªn tö vong ë trÎ ë tÊt c¶ c¸c
nhãm tuæi, ®Æc biÖt lµ ë nhãm tuæi tõ 1 - 9. Sè trÎ trong ®é tuæi 5 - 9 chiÕm xÊp xØ 1/3
trong sè c¸c tr−êng hîp chÕt ®uèi/gÇn chÕt ®uèi. Tû suÊt tö vong do chÕt ®uèi ë ViÖt
Nam lµ 22,6/100.000. Tû suÊt tö vong do ®uèi n−íc ë nam lµ 35,2/100.000, cao h¬n
rÊt nhiÒu so víi n÷ lµ 10,7/100.000. Hai vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ vïng §
«ng b¾c cã tû suÊt chÕt ®uèi/gÇn chÕt ®uèi cao nhÊt. Tû suÊt ®uèi n−íc ë trÎ em ViÖt
Nam cao gÊp 10 lÇn so víi tû suÊt nµy ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, víi h¬n mét nöa c¸c
tr−êng hîp ®uèi n−íc dÉn ®Õn tö vong. C¸c tr−êng hîp suýt chÕt ®uèi lµ nguyªn
nh©n ®øng thø chÝn trong sè c¸c nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y nªn bÖnh tËt ë trÎ
(37,8/100.000).
BiÖn ph¸p ®Ò phßng: gi¸o dôc d©n chóng tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c, néi quy cña
bÓ b¬i, cña nh÷ng vïng biÓn du lÞch. KiÓm tra tµu thuyÒn ®ñ tiªu chuÈn míi ®−îc
phÐp kinh doanh vËn t¶i hµnh kh¸ch, ph¶i trang bÞ phao cøu sinh trªn tµu thuyÒn bÓ
b¬i cã hµng rµo bao quanh, cã ng−êi chuyªn tr¸ch gi¸m s¸t an toµn b¬i léi, luyÖn tËp
b¬i cã tæ chøc vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c (b¶ng 7.2).
3.5. An toµn m«i tr−êng t¹i tr−êng häc
§Þa ®iÓm tr−êng nªn ®Æt ë trung t©m khu d©n c−, thêi gian häc sinh ®i tõ nhµ tíi
trung t©m kh«ng nªn qu¸ 30 phót, kh«ng qu¸ gÇn trôc giao th«ng chÝnh ®Ó tr¸nh tai
n¹n giao th«ng x¶y ra. Tr−êng häc cÇn cã hµng rµo b¶o vÖ ®Ó tr¸nh viÖc häc sinh ch¹y
ra ngoµi ®−êng phè hoÆc ®−êng quèc lé. S©n ch¬i cña c¸c tr−êng häc còng cÇn ®−îc
bè trÝ réng r·i, cã c©y xanh vµ nÕu cã c¸c trang thiÕt bÞ ë s©n ch¬i th× cÇn ®−îc th−êng
xuyªn kiÓm tra, b¶o d−ìng.
Trong qu¸ tr×nh trÎ häc vµ vui ch¬i, cÇn cã sù gi¸m s¸t chÆt chÏ cña ng−êi lín
(thÇy c« gi¸o, b¶o vÖ, lao c«ng, v.v...) ®Ó tr¸nh nh÷ng tai n¹n ®¸ng tiÕc x¶y ra (xem
thªm hép 7.3 vµ 7.4).
179
- Hép 7.3. KhuyÕn c¸o cña WHO vÒ n©ng cao søc kháe tr−êng häc
1. Liªn kÕt c¸c c¸n bé y tÕ vµ gi¸o dôc, thÇy gi¸o vµ häc sinh, phô huynh vµ céng ®ång ®Ó
x©y dùng tr−êng häc.
2. N©ng cao gi¸o dôc søc khoÎ vµ c¶i thiÖn dÞch vô y tÕ tr−êng häc.
3. C¶i thiÖn søc khoÎ c¸n bé, gi¸o viªn nhµ tr−êng vµ häc sinh. Huy ®éng sù tham gia cña
céng ®ång vµo c«ng t¸c ch¨m sãc, gi¸o dôc søc khoÎ trong nhµ tr−êng.
Hép 7.4. C¸c b−íc triÓn khai m« h×nh nhµ tr−êng n©ng cao søc kháe (BYT, 1998)
1. Phèi hîp chØ ®¹o liªn bé Gi¸o dôc & §µo t¹o vµ Bé Y tÕ.
2. Thµnh lËp ban chØ ®¹o nhµ tr−êng n©ng cao søc khoÎ cÊp tØnh, thµnh phè.
3. TriÓn khai thùc hiÖn x©y dùng nhµ tr−êng n©ng cao søc khoÎ t¹i c¬ së
3.1. LËp ban søc khoÎ t¹i tr−êng häc.
3.2. LËp phßng søc khoÎ (y tÕ) t¹i tr−êng.
3.3. X©y dùng vµ triÓn khai néi dung n©ng cao søc khoÎ tr−êng häc.
- Gi¸o dôc truyÒn th«ng vÒ søc khoÎ vµ vÖ sinh m«i tr−êng.
- Tæ chøc c¸c dÞch vô y tÕ CSSK häc sinh vµ gi¸o viªn t¹i tr−êng.
- VÖ sinh tr−êng líp vµ vÖ sinh an toµn dinh d−ìng t¹i tr−êng häc.
4. KiÓm tra, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ x©y dùng kÕ ho¹ch míi.
4. KÕT LUËN
An toµn m«i tr−êng lµ mong muèn h»ng ngµy cña mçi gia ®×nh vµ cña toµn x·
héi. Mäi c«ng d©n, gia ®×nh, tæ chøc quÇn chóng, c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Òu cã tr¸ch
nhiÖm x©y dùng m«i tr−êng sèng an toµn cho céng ®ång. Lîi Ých cña an toµn m«i
tr−êng lµ gi¶m bít c¸c tr−êng hîp tö vong vµ chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý, t¹o ra mét
m«i tr−êng sèng lµnh m¹nh, an toµn, gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng sèng cho mçi
thµnh viªn, mçi gia ®×nh trong x· héi.
BµI TËP T×NH HUèNG
Môc tiªu
¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa chÊn th−¬ng/tai n¹n mét c¸ch thÝch hîp ®èi
víi mét t×nh huèng cô thÓ (®¾m ®ß).
180
- T×nh huèng
Vµo håi 17h... ngµy .... th¸ng .... n¨m 200..., t¹i ®Þa bµn huyÖn X cña mét tØnh
miÒn nói thuéc khu vùc Nam Trung Bé ViÖt Nam, mét tèp häc sinh cÊp 2 gåm gÇn 30
em ®ang trªn ®−êng vÒ nhµ sau giê tan häc. §−êng vÒ ph¶i qua mét con s«ng vµ hµng
ngµy c¸c em th−êng ®i ®ß ®Ó qua s«ng. Trêi s¾p m−a lín nªn tÊt c¶ c¸c em ®Òu muèn
®−îc lªn ®ß ®Ó vÒ nhµ ngay, nÕu kh«ng sÏ cã lò vµ c¸c em kh«ng trë vÒ nhµ ®−îc. Tuy
nhiªn, søc chøa cña con ®ß rÊt h¹n chÕ (chØ ®−îc tèi ®a lµ 15 em). V× trêi s¾p m−a nªn
ng−êi l¸i ®ß ®· ®ång ý ®Ó tÊt c¶ c¸c em lªn ®ß qua s«ng. §Õn gi÷a dßng, do n−íc
xo¸y, ®ß ®· bÞ lËt óp vµ tÊt c¶ sè ng−êi trªn ®ß ®Òu bÞ ng· xuèng s«ng. Tuy c«ng t¸c
cøu hé diÔn ra rÊt khÈn tr−¬ng, nh−ng ®· cã tíi 18 trong tæng sè gÇn 30 häc sinh thiÖt
m¹ng, sè cßn l¹i ®Òu ®· ®−îc cÊp cøu vµ ®· håi phôc søc khoÎ. Tin nµy ®· nhanh
chãng ®−îc ®−a lªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng: truyÒn h×nh, truyÒn thanh,
b¸o chÝ, v.v... C¸c gia ®×nh cã c¸c em häc sinh thiÖt m¹ng ®· ®−îc uû ban c¸c cÊp
th¨m hái, an ñi, vµ hç trî mét phÇn kinh phÝ.
C©u hái:
Víi nh÷ng th«ng tin trªn, h·y liÖt kª c¸c yÕu tè dÉn tíi sù kiÖn ®au lßng trªn vµo
b¶ng d−íi ®©y (Ma trËn Haddon)
C¸c yÕu tè
Giai ®o¹n Con Trang M«i tr−êng
ng−êi thiÕt bÞ xung quanh
Tr−íc khi x¶y ra sù kiÖn1 (1) (2) (3)
(gîi ý: c¸c yÕu tè dÉn tíi
sù kiÖn)
Khi sù kiÖn x¶y ra2 (4) (5) (6)
Sau khi x¶y ra sù kiÖn3 (7) (8) (9)
(c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh
hËu qu¶ cña nh÷ng chÊn
th−¬ng x¶y ra)
Sau khi ®iÒn vµo b¶ng trªn (b¶ng 3x3), b¹n sÏ cã mét ma trËn víi 9 «. H·y x¸c ®Þnh
xem b¹n cã thÓ ¸p dông c¸c chiÕn l−îc phßng ngõa chÊn th−¬ng ë « nµo lµ thÝch hîp nhÊt?
1
Môc ®Ých cña viÖc x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè trong giai ®o¹n 1: ®Ó tiÕn tíi lµm gi¶m kh¶ n¨ng x¶y ra chÊn
th−¬ng.
2
Môc ®Ých cña viÖc x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè trong giai ®o¹n 2: ®Ó tiÕn tíi lµm gi¶m kh¶ n¨ng trÇm träng cña
chÊn th−¬ng.
3
Môc ®Ých cña viÖc x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè trong giai ®o¹n 3: ®Ó tiÕn tíi lµm gi¶m th−¬ng tËt do chÊn th−¬ng
g©y ra trong sè nh÷ng ng−êi bÞ n¹n.
181
- Tù L¦îNG GI¸
H∙y ®¸nh dÊu x vµo « ®óng hoÆc sai:
1 ChÊn th−¬ng do hµnh hung, tù tö ®−îc xÕp vµo lo¹i chÊn O §óng O Sai
th−¬ng kh«ng chñ ý
2 YPLL lµ chØ sè ®o sè ngµy n¹n nh©n ph¶i n»m viÖn do O §óng O Sai
chÊn th−¬ng g©y ra
3 Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra liªn tr−êng vÒ chÊn th−¬ng ë ViÖt O §óng O Sai
Nam n¨m 1993, tai n¹n giao th«ng lµ nguyªn nh©n hµng
®Çu g©y chÊn th−¬ng kh«ng tö vong
4 HiÖn nay, chÊn th−¬ng cã chñ ®Þnh ®· trë thµnh mét O §óng O Sai
trong 5 nguyªn nh©n tö vong hµng ®Çu ë ViÖt Nam
5. §iÒn vµo chç trèng
Theo Jr. William Haddon (1963), chÊn th−¬ng ®−îc chia lµm ............. giai ®o¹n, ®ã lµ
...................................................................................................................................
H∙y tr¶ lêi c¸c c©u hái d−íi ®©y:
6. HiÖn nay ë ViÖt Nam, chÊn th−¬ng giao th«ng ®ang lµ mét vÊn ®Ò y tÕ c«ng céng
cÇn ®−îc quan t©m, víi trung b×nh h¬n 30 ng−êi bÞ tö vong do chÊn th−¬ng giao
th«ng mçi ngµy. B¹n h·y lËp b¶ng ma trËn Haddon ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p kiÓm so¸t
chÊn th−¬ng giao th«ng ®−êng bé ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña chÊn th−¬ng.
7. Theo b¹n, nh÷ng nhãm tuæi nµo cã nguy c¬ cao bÞ chÊn th−¬ng do ng· khi ë nhµ?
H·y cho biÕt lý do t¹i sao? vµ ®Ò ra mét sè gi¶i ph¸p dù phßng.
8. H·y liÖt kª nh÷ng gi¶i ph¸p dù phßng nh»m h¹n chÕ chÊn th−¬ng do ®uèi n−íc.
9. ë ViÖt Nam, mÆc dï ®· thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p dù phßng nh−ng c¸c vô ch¸y vÉn
x¶y ra th−êng xuyªn g©y mÊt m¸t lín vÒ ng−êi vµ cña. Theo b¹n cã nh÷ng nguyªn
nh©n g× dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt an toµn ch¸y næ ë n−íc ta?
10. Theo b¹n, m«i tr−êng thÕ nµo ®−îc coi lµ an toµn?
182
nguon tai.lieu . vn
