Xem mẫu
- BµI 6
N¦íC Vµ VÖ SINH N¦íC
MôC TI£U
1. Nªu vµ m« t¶ ®−îc c¸c nguån n−íc kh¸c nhau trong tù nhiªn.
2. Tr×nh bµy ®−îc mèi quan hÖ gi÷a chÊt l−îng n−íc vµ søc khoÎ con ng−êi.
3. Tr×nh bµy vÒ vÊn ®Ò « nhiÔm n−íc vµ qu¶n lý chÊt l−îng n−íc.
1. GIíI THIÖU VÒ C¸C NGUåN N¦íC TRONG THI£N NHI£N, VÊN §Ò CUNG
CÊP N¦íC Vµ QU¶N Lý NGUåN N¦íC
1.1. Nguån n−íc trong thiªn nhiªn
Hµnh tinh cña chóng ta cã diÖn tÝch kho¶ng 510 triÖu km2, trong ®ã biÓn vµ ®¹i
d−¬ng lµ 70,8%, lôc ®Þa 29,2%. Theo c¸c nhµ khoa häc th× tæng l−îng n−íc trªn tr¸i
®Êt chõng 1, 45 tû km3 ®−îc ph©n chia nh− sau:
− BiÓn vµ ®¹i d−¬ng chiÕm 93,96%.
− N−íc ngÇm chiÕm 4,12%.
− B¨ng hµ chiÕm 1,65%.
− Hå chiÕm 0,019%.
− §é Èm trong ®Êt chiÕm 0,006%.
− H¬i n−íc trong khÝ quyÓn chiÕm 0,001%.
− S«ng chiÕm 0,0001%.
Nãi mét c¸ch kh¸c, kho¶ng 70% tr¸i ®Êt ®−îc bao phñ bëi n−íc, nh−ng chØ cã
2,5% thÓ tÝch n−íc trªn tr¸i ®Êt lµ n−íc ngät (lµ nguån n−íc mµ con ng−êi, ®éng vËt
vµ thùc vËt cã thÓ tiªu thô); trong 2,5% nµy th× kho¶ng 1,7% lµ bÞ ®ãng b¨ng vµ l−îng
142
- cßn l¹i chØ 0,8% lµ ®−îc gi÷ trong ®Êt, s«ng, hå, trong khÝ quyÓn v.v. (Postel, Daily vµ
Ehrlich, 1996).
Chu tr×nh tuÇn hoµn cña n−íc trong thiªn nhiªn:
Mäi ng−êi ®Òu biÕt chu tr×nh chuyÓn ho¸ cña n−íc trong tù nhiªn lµ: gÇn mét
nöa n−íc m−a bèc h¬i cïng ®Êt, vá c©y vµ ®éng vËt; cßn nöa kia ch¶y vµo s«ng hå vµ
ngÊm xuèng ®Êt. Cuèi cïng n−íc bÒ mÆt vµ n−íc ngÇm tËp trung bëi c¸c dßng ch¶y sÏ
trë l¹i biÓn. N−íc bèc h¬i tõ mÆt biÓn vµ mÆt ®Êt tËp hîp trong m©y vµ chu tr×nh t¸i
diÔn. H×nh 6.1 tr×nh bµy vßng tuÇn hoµn n−íc trong tù nhiªn.
Nh÷ng ®¸m m©y tÝch tô h¬i n−íc
Bèc h¬i
khi m−a
Bèc h¬i tõ
thùc vËt Bay h¬i tõ
Bay h¬i tõ
Bèc h¬i tõ ®Êt ®¸
c¸c ®¹i d−¬ng
ao hå
Bay h¬i tõ
s«ng suèi
ThÊm
N−íc thÊm vµo ®Êt
H×nh 6.1. Vßng tuÇn hoµn n−íc trong tù nhiªn
1.1.1. N−íc biÓn vµ ®¹i d−¬ng
N−íc biÓn vµ ®¹i d−¬ng chiÕm mét thÓ tÝch kh¸ lín víi hµm l−îng muèi trung
b×nh 3,5g/lÝt. Con ng−êi ch−a ®ñ søc vµ kh¶ n¨ng sö dông dÔ dµng nguån n−íc nµy ®Ó
phôc vô cho nhu cÇu hµng ngµy cña m×nh.
1.1.2. N−íc ngÇm
N−íc n»m s©u trong lßng ®Êt cã tr÷ l−îng kh¸ lín, nguån n−íc ngÇm t¹i c¸c khu
vùc cã thÓ khai th¸c ®−îc chiÕm kho¶ng 4 triÖu km3 nh−ng con ng−êi còng kh«ng dÔ
143
- dµng khai th¸c vµ sö dông. N−íc ngÇm n«ng ë c¸ch mÆt ®Êt tõ 5 -10 m, chÊt l−îng
n−íc tèt nh−ng còng thay ®æi, cã liªn quan mËt thiÕt víi n−íc mÆt vµ c¸c nguån «
nhiÔm trªn mÆt ®Êt, l−u l−îng cßn phô thuéc theo mïa. N−íc ngÇm s©u cã chÊt l−îng
æn ®Þnh nh−ng ë ®é s©u tõ 20-150 m so víi mÆt ®Êt nªn viÖc khai th¸c gÆp khã kh¨n.
N−íc ngÇm ë mét sè vïng t¹i ViÖt Nam cã hµm l−îng s¾t cao tõ 1- 20 mg/l. ë ViÖt
Nam, do l−îng n−íc ngÇm ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu, khai th¸c tïy tiÖn vµ kh«ng ®−îc
qu¶n lý chÆt chÏ, thªm vµo ®ã lµ ý thøc b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr−êng cßn thÊp nªn
nhiÒu n¬i hiÖn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nguy c¬ « nhiÔm vµ c¹n kiÖt nguån n−íc ngÇm
cïng víi c¸c nguy c¬ sôt lÊn mÆt ®Êt.
1.1.3. N−íc s«ng hå (n−íc mÆt)
§©y lµ lo¹i n−íc mµ con ng−êi cã thÓ sö dông vµ khai th¸c dÔ dµng, thuËn lîi ®Ó
phôc vô cho mäi ho¹t ®éng hµng ngµy nh−ng l¹i chiÕm tû lÖ kh¸ nhá 0,0191%, víi tr÷
l−îng chõng 218.000 km3 n−íc, ph©n phèi ®Òu kh¾p mäi n¬i. ViÖt Nam cã mét hÖ
thèng s«ng ngßi dµy ®Æc, −íc tÝnh c¶ n−íc cã kho¶ng 2360 con s«ng víi chiÒu dµi trªn
10km. Trong sè nµy cã 8 con s«ng lín víi tr÷ l−îng tõ 10.000 km3 trë lªn (World
Bank, 2003). Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, con ng−êi ®· th¶i c¸c chÊt bÈn lµm
« nhiÔm nguån n−íc mÆt g©y nªn t×nh tr¹ng thiÕu n−íc s¹ch ë nhiÒu n¬i.
1.1.4. N−íc m−a
B¶n chÊt cña n−íc m−a lµ rÊt s¹ch. Nh−ng n−íc m−a cã nh−îc ®iÓm lµ kh«ng ®ñ
sè l−îng cung cÊp n−íc dïng trong c¶ n¨m cho nh÷ng tËp thÓ ®«ng ng−êi, sè l−îng
n−íc m−a phô thuéc theo mïa trong n¨m hµm l−îng muèi kho¸ng thÊp, ®ång thêi,
n−íc m−a ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu vÒ mÆt ®Þa lý, cã nh÷ng vïng m−a rÊt nhiÒu lÇn
trong n¨m nh−ng cã nh÷ng vïng sa m¹c th× l−îng m−a l¹i rÊt Ýt.
N−íc m−a bÞ nhiÔm bÈn bëi kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm, c¸ch thu høng chøa ®ùng
kh«ng ®¶m b¶o vÖ sinh. Tuy vËy, ë nh÷ng vïng khan hiÕm n−íc cÇn tËn dông n−íc
m−a ®Ó ¨n uèng.
2.2. Cung cÊp n−íc cho c¸c vïng ®« thÞ vµ n«ng th«n
Trong h¬n 45 n¨m qua Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO) ®· kh«ng ngõng tËp trung
vµo vÊn ®Ò cÊp n−íc sinh ho¹t vµ nh÷ng ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ con ng−êi. Mét trong
nh÷ng môc tiªu chÝnh cña WHO lµ: TÊt c¶ mäi ng−êi, kh«ng ph©n biÖt giµ, trÎ, ®iÒu
kiÖn kinh tÕ -x· héi ®Òu cã quyÒn cã ®ñ n−íc an toµn cho sinh ho¹t. Theo WHO, tû lÖ
d©n ®−îc cung cÊp n−íc t¨ng tõ 79% (4,1 tû ng−êi) n¨m 1990 ®Õn 82% (4, 9 tû ng−êi)
n¨m 2000. Vµo ®Çu n¨m 2000, kho¶ng 1/6 d©n sè thÕ giíi (1,1 tû ng−êi) ®· kh«ng
®−îc cung cÊp n−íc s¹ch mµ chñ yÕu lµ ë c¸c n−íc ch©u ¸ vµ ch©u Phi. Trong 10 n¨m
qua, dÞch vô cung cÊp n−íc s¹ch ë n«ng th«n t¨ng lªn nh−ng ë thµnh phè l¹i gi¶m ®i.
144
- Tuy nhiªn, tû lÖ ng−êi d©n n«ng th«n ®−îc cung cÊp n−íc s¹ch vÉn Ýt h¬n rÊt nhiÒu so
víi ë thµnh phè.
WHO dù ®o¸n r»ng trong vßng 25 n¨m tíi, d©n sè ®« thÞ ë ch©u ¸ sÏ t¨ng lªn
gÊp ®«i, ë ch©u Phi sÏ t¨ng lªn h¬n gÊp ®«i. Theo nh− dù ®o¸n nµy th× c¸c thµnh phè ë
ch©u Phi vµ ch©u ¸ sÏ ®øng tr−íc mét th¸ch thøc rÊt lín nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ
n−íc sinh ho¹t cho nh©n d©n. Theo môc tiªu cña Héi ®ång Quèc tÕ vÒ Cung cÊp n−íc
s¹ch vµ C«ng tr×nh vÖ sinh (WSSCC) th× ®Õn n¨m 2025 tÊt c¶ ng−êi d©n trªn thÕ giíi
sÏ ®−îc cung cÊp n−íc s¹ch, nghÜa lµ sÏ cã thªm kho¶ng 3 tû ng−êi sÏ cã n−íc s¹ch ®Ó
sinh ho¹t hay trung b×nh cã thªm 330.000 ng−êi ®−îc cung cÊp n−íc s¹ch mçi ngµy
trong vßng 25 n¨m tíi. Theo thèng kª n¨m 2000 cña WHO vµ Quü nhi ®ång Liªn hîp
quèc (UNICEF) th× trªn thÕ giíi ®· cã 23 quèc gia ®¹t møc 100% d©n sè ®−îc sö dông
n−íc s¹ch hoÆc nguån n−íc cã b¶o vÖ.
Theo ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu chiÕn l−îc quèc gia vÒ cÊp n−íc vµ vÖ sinh m«i
tr−êng n«ng th«n cña NRWSS (1998) th× vïng B¾c Trung Bé lµ vïng cã tû lÖ ng−êi
d©n ®−îc sö dông nguån n−íc an toµn cao nhÊt trªn 7 vïng sinh th¸i ViÖt Nam, nh−ng
tû lÖ nµy còng chØ míi ®¹t 35-40%. ë ®ång b»ng S«ng Cöu Long chØ cã 25% sè nguån
n−íc ®−îc xÕp lµ an toµn. Theo sè liÖu thèng kª cña Quü nhi ®ång Liªn hîp quèc vµ
WHO th× n¨m 2000, ViÖt Nam cã 56% d©n sè ®−îc sö dông nguån n−íc an toµn hoÆc
cã b¶o vÖ, trong ®ã cã 81% d©n thµnh thÞ vµ 50% d©n n«ng th«n. Tuy nhiªn, theo sè
liÖu thèng kª cña Trung t©m N−íc sinh ho¹t vµ VÖ sinh m«i tr−êng N«ng th«n (2004),
n¨m 2000 chØ míi cã 42% nh−ng ®Õn hÕt n¨m 2004 ®· cã 58% d©n sè n«ng th«n ®−îc
cÊp n−íc s¹ch. §«ng Nam Bé lµ vïng cã tû lÖ sè d©n sö dông n−íc s¹ch cao nhÊt
(65%) vµ T©y Nguyªn lµ vïng cã tû lÖ sè d©n sö dông n−íc s¹ch thÊp nhÊt (50%).
Theo Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, môc tiªu ®Ò ra ®Õn n¨m 2020 lµ
®¶m b¶o 100% d©n sè trong c¶ n−íc ®−îc cÊp n−íc s¹ch víi tiªu chuÈn 120-150
lÝt/ng−êi/ngµy, ë thµnh phè lín lµ 180-200 lÝt /ng−êi/ngµy. §ång thêi ®¸p øng ®ñ nhu
cÇu n−íc cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ c¸c dÞch vô x· héi kh¸c.
2.2.1. Cung cÊp n−íc cho ®« thÞ ViÖt Nam
N−íc cung cÊp cho d©n c− ë thµnh phè - ®« thÞ ®−îc lÊy tõ tr¹m cÊp n−íc cña
thµnh phè. Tr¹m cÊp n−íc cã thÓ chän nguån n−íc tèt nhÊt vÒ ®Þa ®iÓm còng nh− vÒ
chÊt l−îng. N−íc ®−îc ph©n phèi trong ®−êng èng cã sù kiÓm so¸t cña chuyªn m«n vÒ
tiªu chuÈn n−íc ¨n uèng vµ sinh ho¹t. Tuú theo nguån n−íc cung cÊp cho tr¹m cÊp
n−íc (n−íc ngÇm hay n−íc mÆt) mµ tr¹m cÊp n−íc cã nh÷ng c«ng ®o¹n s¶n xuÊt n−íc
nh− nªu trong h×nh 6.2.
145
- HÖ thèng cung cÊp n−íc m¸y cho nh©n d©n thµnh phè gåm: n¬i b¬m n−íc tõ
s«ng hoÆc giÕng, n¬i läc n−íc, n¬i tiÖt khuÈn n−íc vµ ®−êng èng dÉn n−íc tíi tËn
n¬i dïng.
S¬ ®å mét hÖ thèng cung cÊp n−íc lÊy tõ s«ng hay hå nh− sau: ë chç s¹ch nhÊt
cña s«ng /hå ®Æt b¬m hót n−íc vµ dÉn n−íc vÒ nhµ m¸y. NÕu n−íc ®ñ tiªu chuÈn vÖ
sinh, n−íc sÏ ch¶y vµo bÓ chøa n−íc s¹ch, råi l¹i b¬m vµo c¸c èng dÉn ngÇm ®Ó tíi
c¸c vßi n−íc.
Nguån n−íc ngÇm Nguån n−íc mÆt
GiÕng khoan, tr¹m b¬m cÊp S«ng, hå tr¹m b¬m cÊp 1
Bé phËn khö s¾t Bé phËn l¾ng s¬ bé
§¸nh phÌn lµm trong
BÓ l¾ng
BÓ läc
Khö khuÈn
M¹ng l−íi ph©n phèi
BÓ chøa
H×nh 6.2. C¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt n−íc
ë mét vµi nhµ m¸y n−íc, nÕu n−íc ®ñ tiªu chuÈn vÖ sinh, ng−êi ta b¬m n−íc
s«ng lªn ®µi chøa n−íc cao h¬n c¸c nhµ ë trong thµnh phè, ®Ó n−íc theo träng lùc tù
ch¶y xuèng èng dÉn ®Õn c¸c vßi n−íc. Nh− vËy sÏ kh«ng cÇn ®Õn b¬m.
Th−êng n−íc b¬m lªn kh«ng ®óng tiªu chuÈn vÖ sinh vµ cÇn ph¶i chÕ ho¸ (läc
vµ tiÖt khuÈn) tr−íc khi vµo bÓ chøa vµ èng dÉn. HÖ thèng cung cÊp n−íc sÏ gåm thªm
c¸c bÓ läc s¹ch (nh− bÓ l¾ng, bÓ läc). B¬m n−íc s«ng (hay hå) lªn bÓ l¾ng råi n−íc
ch¶y sang bÓ läc. N−íc läc s¹ch ch¶y vµo mét èng chÝnh ®Ó nhËn liÒu clo cÇn thiÕt ®Ó
tiÖt khuÈn, råi tíi bÓ chøa vµ b¬m vµo èng dÉn.
146
- Ph¶i gi÷ g×n èng dÉn n−íc cho tèt ®Ó ng¨n ngõa n−íc bÈn ë trªn mÆt ®Êt kh«ng
thÓ ngÊm vµo. M¸y b¬m n−íc bao giê còng ph¶i cã ®ñ søc ®Ò ®Èy n−íc tõ èng dÉn lªn
c¸c tÇng g¸c cao. NÕu dïng n−íc ngÇm ®Ó cung cÊp n−íc uèng cho thµnh phè th× c¸ch
x©y cÊt nhµ m¸y n−íc cã h¬i kh¸c.
GiÕng khoan lµ ph−¬ng ph¸p chÝnh ®Ó lÊy n−íc ngÇm. GiÕng ®øng th¼ng, h×nh
trô vµ xuèng tíi tÇng n−íc s©u. Thµnh giÕng lµ nh÷ng èng b»ng kim lo¹i. GiÕng khoan
lµ ph−¬ng ph¸p chÝnh ®Ó lÊy n−íc ngÇm. GiÕng ®øng th¼ng, h×nh trô vµ xuèng tíi líp
n−íc s©u. Thµnh giÕng lµ nh÷ng èng b»ng kim lo¹i.
2.2.2. Cung cÊp n−íc cho n«ng th«n
Tuú theo t×nh h×nh cô thÓ vÒ nguån n−íc vµ chÊt l−îng n−íc cña tõng ®Þa
ph−¬ng mµ lùa chän h×nh thøc cung cÊp n−íc ¨n uèng vµ sinh ho¹t cho phï hîp. Cã
thÓ ¸p dông mét trong c¸c h×nh thøc cung cÊp n−íc sau ®©y:
a. BÓ chøa n−íc m−a
N−íc ta n»m trong khu vùc m−a t−¬ng ®èi nhiÒu 1900-2000 mm/n¨m. TÝnh
trung b×nh l−îng m−a lµ 1600 mm/n¨m. Tæng l−îng n−íc −íc tÝnh lµ 600 tû m3.
BÓ chøa n−íc m−a cã thÓ ¸p dông cho c¸c vïng:
− §µo giÕng bÞ n−íc mÆn (vïng ven biÓn, h¶i ®¶o, ®ång b»ng Nam bé...).
− §µo s©u kh«ng gÆp n−íc ngÇm.
b. GiÕng kh¬i
Lµ h×nh thøc cung cÊp n−íc phæ biÕn ë n−íc ta hiÖn nay.
− GiÕng kh¬i x©y khÈu: ®−îc ¸p dông cho vïng cã nguån n−íc ngÇm c¸ch mÆt ®Êt
tõ 5-10 m. GiÕng x©y b»ng khÈu g¹ch hay b»ng cèng bª t«ng. GiÕng cã s©n, nÒn
b»ng g¹ch hay xi m¨ng, cã gÇu ®Ó móc n−íc, giÕng nªn xa nguån bÈn 10 -15 m.
Hµng n¨m tæng vÖ sinh giÕng, vÐt bïn ®¸y, söa ch÷a thµnh v¸ch, s©n giÕng, r·nh
tho¸t n−íc bÈn (xem s¬ ®å giÕng kh¬i x©y khÈu, h×nh 6.3).
− GiÕng kh¬i s©u 3 - 4 m (h×nh 6.4): ¸p dông cho vïng ven biÓn, h¶i ®¶o v× ®µo
s©u dÔ bÞ nhiÔm mÆn. §−êng kÝnh giÕng 1 - 2 m, s©u 3 - 4 m.
− GiÕng hµo läc (h×nh 6.5): ¸p dông cho nh÷ng vïng ®µo s©u kh«ng cã n−íc ngÇm,
ph¶i dïng n−íc ao, hå, n−íc suèi, n−íc giÕng ®Êt... N−íc ®−îc ch¶y vµo giÕng
qua mét hµo läc c¸t ë d−íi ®¸y giÕng. §èi víi vïng ven biÓn th× hµo läc cÇn
®−îc bÞt kÝn ®Ó ®ì nhiÔm mÆn.
− GiÕng ch©n ®åi, ch©n nói (h×nh 6.6): ¸p dông cho vïng cã nói, gß, ®åi... ®Þa
®iÓm ®µo giÕng cÇn chän n¬i cã nhiÒu c©y cá mäc quanh n¨m, hoÆc n¬i cã m¹ch
147
- n−íc nhá ch¶y ra. Khi ®µo giÕng ch©n ®åi th× xung quanh ph¶i ®¾p bê x©y thµnh
giÕng ng¨n n−íc bÈn ch¶y vµo giÕng ®Ó phÝa trªn kh«ng cã nguån nhiÔm bÈn.
− GiÕng bªn s«ng, bªn suèi, bªn hå: n−íc ta cã hµng ngh×n con s«ng lín nhá, cã
4000 - 5000 hå chøa n−íc tù nhiªn vµ nh©n t¹o, cã tr÷ l−îng n−íc rÊt lín ®ñ
cung cÊp n−íc cho c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t hµng ngµy cña con
ng−êi. T¹i nh÷ng ®Þa ph−¬ng nµy cã thÓ ¸p dông giÕng hµo läc, lÊy n−íc tõ suèi,
s«ng, hå ...
R·nh tho¸t 0,8m
n−íc
1m
§Êt sÐt
N−íc
H×nh 6.3. S¬ ®å giÕng kh¬i x©y khÈu
1m-2m
1m 0,7 m
3 -4 m
148
H×nh 6.4. GiÕng kh¬i s©u 3-4m
- GiÕng ®¸y
1,5-3m
Ao hå
Hµo c¸t läc
H×nh 6.5. GiÕng hµo läc
H×nh 6.6. GiÕng ch©n ®åi, nói
c. BÓ chøa n−íc, ®Ëp chøa n−íc khe nói (h×nh 6.7)
ë nhiÒu vïng cã nguån n−íc ch¶y quanh n¨m kh«ng c¹n, cã thÓ x©y bÓ chøa
hoÆc ®Ëp ng¨n n−íc råi dÉn n−íc vÒ khu vùc d©n c− b»ng ®−êng èng. N−íc cã thÓ tù
ch¶y nhê sù chªnh lÖch vÒ ®é cao tõ 30-60 m. §Ó thu n−íc, ®Ëp ng¨n n−íc cÇn cã m¸i
che, xung quanh cã hµng rµo b¶o vÖ cho hÖ thèng thu n−íc.
149
- BÓ chøa n−íc khe nói
èng dÉn n−íc
H×nh 6.7. BÓ chøa n−íc, ®Ëp chøa n−íc khe nói
d. GiÕng khoan ®Æt m¸y b¬m tay (h×nh 6.8)
Dùa vµo ®Æc ®iÓm cña n−íc ngÇm s©u lµ æn ®Þnh t−¬ng ®èi vÒ tr÷ l−îng vµ chÊt
l−îng n−íc, ng−êi ta ®· khoan s©u ®Ó lÊy n−íc ngÇm phôc vô cho n«ng th«n. GiÕng
khoan ®−îc ®Æt m¸y b¬m tay, gi¶m søc lao ®éng, chÊt l−îng n−íc æn ®Þnh vµ vÖ sinh.
H×nh 6.8. GiÕng khoan ®Æt m¸y b¬m tay
2. CHÊT L¦îNG N¦íC, VÖ SINH N¦íC Vµ MèI QUAN HÖ CñA CHóNG VíI
SøC KHOÎ CéNG §åNG
2.1. ChÊt l−îng n−íc vµ tiªu chuÈn
150
- Tuú theo yªu cÇu cña viÖc sö dông n−íc vµo c¸c môc ®Ých kh¸c nhau nh− n«ng
nghiÖp, c«ng nghiÖp, ng− nghiÖp, v¨n ho¸, thÓ dôc thÓ thao, phôc vô ¨n uèng vµ sinh
ho¹t mµ quy ®Þnh nh÷ng tiªu chuÈn cña ngµnh. §èi víi n−íc ¨n uèng vµ sinh ho¹t cã
tiªu chuÈn quèc tÕ, tiªu chuÈn khu vùc, tiªu chuÈn quèc gia vµ tiªu chuÈn ®Þa ph−¬ng.
Tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ n−íc sinh ho¹t lµ tiªu chuÈn cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO),
ban hµnh n¨m 1958 vµ bæ sung söa ®æi n¨m 1963, 1971 vµ 1984. Tiªu chuÈn bao gåm
3 nhãm chØ tiªu: vËt lý, ho¸ häc (chÊt v« c¬ tan, chÊt h÷u c¬) vµ sinh häc.
N¨m 2002, víi sù gióp ®ì cña Unicef, Bé Y tÕ ®· x©y dùng vµ ban hµnh Tiªu
chuÈn vÖ sinh n−íc ¨n uèng theo QuyÕt ®Þnh sè 1329/2002/BYT-Q§ ngµy 18/4/2002
cña Bé tr−ëng Bé Y tÕ ®Ó gi¸m s¸t chÊt l−îng n−íc dïng cho ¨n uèng vµ sinh ho¹t.
Tiªu chuÈn nµy quy ®Þnh ng−ìng tèi ®a cho phÐp cña 112 chØ tiªu vËt lý, ho¸ häc vµ
sinh häc. §©y lµ ch×a kho¸ ph¸p lý cho c¶ ng−êi tiªu dïng còng nh− nhµ s¶n xuÊt vµ
cung cÊp n−íc s¹ch. Tuy nhiªn, ph¹m vi ¸p dông chñ yÕu lµ ®èi víi ®« thÞ, c«ng tr×nh
cÊp n−íc tËp trung cho 500 ng−êi trë lªn, do vËy ®èi víi vïng n«ng th«n hiÖn ch−a
ph¶i lµ ®èi t−îng ¸p dông b¾t buéc.
§Ó kh¾c phôc h¹n chÕ nµy, Bé Y tÕ ban hµnh Tiªu chuÈn ngµnh: Tiªu chuÈn vÖ
sinh n−íc s¹ch theo QuyÕt ®Þnh sè 09/2005/BYT-Q§ ngµy 11/3/2005 cña Bé tr−ëng
Bé Y tÕ. Tiªu chuÈn nµy chØ quy ®Þnh 22 chØ tiªu c¬ b¶n vÒ c¶m quan, thµnh phÇn v«
c¬ vµ vi sinh vËt. Tiªu chuÈn nµy ¸p dông ®èi víi c¸c h×nh thøc cÊp n−íc s¹ch hé gia
®×nh, c¸c tr¹m cÊp n−íc tËp trung phôc vô tèi ®a 500 ng−êi vµ c¸c h×nh thøc cÊp n−íc
s¹ch kh¸c. N−íc s¹ch quy ®Þnh trong tiªu chuÈn nµy chØ lµ n−íc dïng cho c¸c môc
®Ých sinh ho¹t c¸ nh©n vµ gia ®×nh, kh«ng sö dông lµm n−íc ¨n uèng trùc tiÕp. NÕu
dïng trùc tiÕp cho ¨n uèng ph¶i xö lý ®Ó ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh n−íc ¨n uèng ban
hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 1329/Q§ -BYT ngµy 18/4/2002 cña Bé tr−ëng Bé Y tÕ.
Nh×n chung, vÒ mÆt sè l−îng cã thÓ chÊp nhËn ®−îc ë møc 30l/ng−êi/ngµy ë
n«ng th«n vµ 100 - 150l/ng−êi/ngµy ë thµnh thÞ. VÒ mÆt chÊt l−îng, n−íc dïng ®Ó ¨n
uèng vµ sinh ho¹t ph¶i ®¶m b¶o nh−ng yªu cÇu chung sau ®©y:
− N−íc ph¶i cã tÝnh c¶m quan tèt, ph¶i trong, kh«ng cã mµu, kh«ng cã mïi, kh«ng
cã vÞ g× ®Æc biÖt ®Ó g©y c¶m gi¸c khã chÞu cho ng−êi sö dông.
− N−íc ph¶i cã thµnh phÇn ho¸ häc kh«ng ®éc h¹i cho c¬ thÓ con ng−êi, kh«ng
chøa c¸c chÊt ®éc, chÊt g©y ung th−, chÊt phãng x¹... NÕu cã th× ph¶i ë møc tiªu
chuÈn nång ®é giíi h¹n cho phÐp theo quy ®Þnh cña Nhµ n−íc-Bé Y tÕ.
− N−íc kh«ng chøa c¸c lo¹i vi khuÈn, virus g©y bÖnh, c¸c lo¹i ký sinh trïng vµ
c¸c lo¹i vi sinh vËt kh¸c, ph¶i ®¶m b¶o an toµn vÒ mÆt dÞch tÔ häc.
2.2. VÖ sinh n−íc vµ mèi quan hÖ cña chóng víi søc khoÎ céng ®ång
RÊt nhiÒu nghiªn cøu trªn thÕ giíi ®· kÕt luËn r»ng chÊt l−îng n−íc vµ dung
l−îng n−íc sinh ho¹t cã ¶nh h−ëng rÊt lín tíi søc khoÎ con ng−êi. NhiÒu vô dÞch bÖnh
liªn quan ®Õn n−íc bÞ « nhiÔm nh− bÖnh t¶, th−¬ng hµn, lþ, Øa ch¶y, viªm gan A®· vµ
151
- ®ang x¶y ra ë c¶ nh÷ng n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. ThiÕu n−íc còng g©y ¶nh
h−ëng trÇm träng, ®Æc biÖt lµ sù ph¸t sinh vµ l©y nhiÔm c¸c bÖnh vÒ da, m¾t vµ c¸c
bÖnh truyÒn qua ®−êng ph©n miÖng. ¦íc tÝnh trªn thÕ giíi cã kho¶ng 6 triÖu ng−êi bÞ
mï do bÖnh ®au m¾t hét vµ kho¶ng 500 triÖu ng−êi cã nguy c¬ bÞ m¾c bÖnh nµy. Theo
thèng kª søc khoÎ toµn cÇu cña tr−êng §¹i häc Harvard, cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi vµ
Ng©n hµng ThÕ giíi th× hµng n¨m cã kho¶ng 4 tû tr−êng hîp bÞ Øa ch¶y, lµm 2, 2 triÖu
ng−êi chÕt mµ chñ yÕu lµ trÎ em d−íi 5 tuæi (t−¬ng ®−¬ng cø 15 gi©y th× cã mét trÎ em
bÞ chÕt). Con sè nµy chiÕm kho¶ng 15% sè trÎ em chÕt v× tÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n ë
nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn. N©ng cao chÊt l−îng n−íc sinh ho¹t vµ cung cÊp c¸c c«ng
tr×nh vÖ sinh phï hîp sÏ gi¶m 1/4 ®Õn 1/3 sè ca bÞ Øa ch¶y hµng n¨m.
2.2.1. Vai trß cña n−íc ®èi víi con ng−êi
Con ng−êi sö dông n−íc cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. N−íc dïng trong sinh
ho¹t bao gåm n−íc uèng, n−íc dïng trong nÊu n−íng, t¾m giÆt vµ dïng trong nhµ vÖ
sinh. N−íc dïng cho c«ng nghiÖp chñ yÕu phôc vô c¸c ngµnh s¶n xuÊt giÊy, x¨ng dÇu,
ho¸ chÊt vµ luyÖn kim. N−íc dïng ®Ó xö lý r¸c th¶i chñ yÕu lµ dïng trong vËn chuyÓn
ph©n vµ n−íc tiÓu tõ c¸c hè xÝ tù ho¹i tíi nhµ m¸y xö lý. N−íc dïng cho môc ®Ých vui
ch¬i gi¶i trÝ nh− ®Ó b¬i thuyÒn, l−ít v¸n, b¬i léi v.v. N−íc dïng ®Ó t−íi tiªu trong
n«ng nghiÖp vµ ngoµi ra cßn dïng cho mét sè môc ®Ých kh¸c nh− ch¨n nu«i, nu«i
trång thuû s¶n, vËn chuyÓn, s¶n xuÊt ®iÖn trong c¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn vµ dïng trong
c¸c qu¸ tr×nh lµm l¹nh.
§èi víi sù sèng th× n−íc còng nh− kh«ng khÝ rÊt cÇn thiÕt cho con ng−êi vµ c¸c
sinh vËt kh¸c. Kho¶ng 50 ®Õn 65% träng l−îng c¬ thÓ chóng ta lµ n−íc vµ chØ cÇn thay
®æi kho¶ng 1-2% l−îng n−íc trong c¬ thÓ còng cã thÓ g©y ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ vµ
g©y kh¸t. MÊt 5% n−íc trong c¬ thÓ cã thÓ g©y h«n mª vµ nÕu mÊt mét l−îng kho¶ng
10-15% th× cã thÓ dÉn tíi tö vong. MÆc dï cã nhiÒu b»ng chøng cho thÊy con ng−êi cã
thÓ nhÞn ®ãi trong vµi th¸ng nh−ng trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh« nãng th× chóng ta chØ
cã thÓ sèng ®−îc 1 ®Õn 2 ngµy mµ kh«ng tiªu thô (¨n vµ uèng) mét tý n−íc nµo. Trung
b×nh mçi ng−êi tiªu thô kho¶ng 2 lÝt n−íc mçi ngµy vµ víi d©n sè thÕ giíi hiÖn nay
vµo kho¶ng 6 tû ng−êi th× mçi ngµy chóng ta tiªu thô hÕt 12 triÖu mÐt khèi n−íc uèng.
Do ®ã, cung cÊp n−íc ®Çy ®ñ vµ trong s¹ch lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ®Ó b¶o
vÖ søc khoÎ. Chóng ta cã thÓ tãm t¾t nh÷ng vai trß chÝnh cña n−íc ®èi víi c¬ thÓ lµ:
− N−íc ®−îc coi nh− lµ thùc phÈm cÇn thiÕt ®èi víi con ng−êi. N−íc ®−a vµo trong
c¬ thÓ nh÷ng chÊt bæ hoµ tan vµ th¶i ra ngoµi c¬ thÓ nh÷ng chÊt cÆn b· d−íi
d¹ng hßa tan vµ nöa hoµ tan.
− N−íc cung cÊp cho c¬ thÓ nh÷ng vi yÕu tè cÇn thiÕt nh−: flo, calci, mangan
v.v…
− N−íc rÊt cÇn cho vÖ sinh c¸ nh©n vµ vÖ sinh c«ng céng.
152
- − N−íc cã thÓ ®−a vµo c¬ thÓ nh÷ng chÊt ®éc h¹i, nh÷ng vi khuÈn g©y bÖnh khi
n−íc kh«ng ®−îc trong s¹ch.
2.2.2. BÖnh cã liªn quan tíi n−íc
N¨m 1980 Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi th«ng b¸o 80% bÖnh tËt cña con ng−êi cã liªn
quan tíi n−íc. Mét nöa sè gi−êng bÖnh trªn thÕ giíi lµ c¸c bÖnh cã liªn quan tíi n−íc
vµ 25.000 ng−êi chÕt hµng ngµy lµ do c¸c bÖnh cã liªn quan tíi n−íc. B×nh qu©n trªn
thÕ giíi cø 5 ng−êi th× 3 ng−êi kh«ng cã ®ñ n−íc dïng hµng ngµy.
C¸c bÖnh liªn quan víi n−íc cã thÓ ®−îc chia thµnh mét sè nhãm chÝnh:
a. BÖnh l©y lan qua n−íc ¨n uèng
Nh÷ng c¨n bÖnh nµy x¶y ra do ¨n uèng n−íc bÞ nhiÔm sinh vËt g©y bÖnh, vÝ dô
nh− c¸c bÖnh ®−êng ruét (th−¬ng hµn, t¶, viªm gan A). N−íc lµ m«i tr−êng lµm l©y
lan vµ g©y ra c¸c ®¹i dÞch bÖnh ®−êng ruét ë nhiÒu khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi.
C¸c vi khuÈn ®−êng ruét tån t¹i trong n−íc kh¸ l©u (b¶ng 6.1).
B¶ng 6.1. Thêi gian sèng trong n−íc m¸y cña mét sè vi khuÈn ®−êng ruét
Tªn vi khuÈn Thêi gian sèng (ngµy)
Vi khuÈn ®¹i trµng 2 - 262
Th−¬ng hµn 2 - 93
Lþ 5 - 12
T¶ 4 - 28
Ng−êi ta ®· t×m thÊy c¸c vi khuÈn g©y bÖnh t¶, th−¬ng hµn, phã th−¬ng hµn, lþ...
trong n−íc m¸y cña thµnh phè cã nguån n−íc bÞ nhiÔm bÈn, hoÆc n¬i ¸p dông biÖn
ph¸p khö trïng kh«ng ®¶m b¶o. §ång thêi, cã nhiÒu xÐt nghiÖm cho thÊy c¸c vi khuÈn
g©y bÖnh Øa ch¶y trÎ em nh− Leptospira, Brucella, Tularensis; c¸c virus b¹i liÖt, viªm
gan A, Coksaki tån t¹i trong n−íc tù nhiªn vµ trong n−íc uèng. BiÖn ph¸p dù phßng
c¸c c¨n bÖnh nµy lµ tr¸nh lµm nhiÔm bÈn nguån n−íc ®Æc biÖt lµ víi ph©n ng−êi vµ
®éng vËt hoÆc xö lý tèt n−íc sinh ho¹t tr−íc khi sö dông vµ thùc hiÖn ¨n chÝn
uèng s«i.
b. BÖnh do tiÕp xóc víi n−íc
Nh÷ng bÖnh nµy cã thÓ l©y truyÒn qua tiÕp xóc trùc tiÕp víi c¸c sinh vËt g©y
bÖnh trong n−íc. VÝ dô bÖnh giun Guinea vµ bÖnh s¸n m¸ng (schistosomiases) cã thÓ
x¶y ra ë nh÷ng ng−êi b¬i léi d−íi n−íc cã loµi èc bÞ nhiÔm nh÷ng sinh vËt g©y c¸c
bÖnh nµy sinh sèng. C¸c Êu trïng rêi khái c¬ thÓ èc vµo n−íc vµ s½n sµng xuyªn qua
153
- da cña con ng−êi. BiÖn ph¸p phßng chèng nh÷ng bÖnh nµy lµ thu gom, xö lý ph©n
ng−êi vµ ®éng vËt hîp vÖ sinh, ®ång thêi ng¨n kh«ng cho mäi ng−êi tiÕp xóc víi n−íc
bÞ nhiÔm bÈn.
c. C¸c bÖnh liªn quan ®Õn n−íc
C¸c bÖnh trong nhãm nµy ph¶i kÓ ®Õn lµ bÖnh sèt rÐt, bÖnh sèt xuÊt huyÕt
Dengue, bÖnh giun chØ. C«n trïng trung gian truyÒn bÖnh lµ c¸c lo¹i muçi, trong ®ã
n−íc ®ãng vai trß lµ m«i tr−êng sèng cña c¸c sinh vËt truyÒn bÖnh. Muçi sèng trong
c¸c vïng cã bÖnh dÞch l−u hµnh, qu¸ tr×nh sinh s¶n cña muçi ph¶i qua m«i tr−êng
n−íc. Muçi ®Î trøng trong n−íc, trøng në thµnh bä gËy, bä gËy thµnh cung qu¨ng vµ
thµnh muçi. BiÖn ph¸p dù phßng lµ lo¹i bá c«n trïng truyÒn bÖnh hoÆc tr¸nh kh«ng
tiÕp xóc víi chóng.
d. C¸c bÖnh do thiÕu n−íc trong t¾m giÆt
Mét sè vÝ dô vÒ lo¹i bÖnh nµy lµ bÖnh do Shigella, bÖnh ngoµi da, bÖnh m¾t hét
vµ bÖnh viªm mµng kÕt. Theo ®iÒu tra dÞch tÔ häc, c¸c bÖnh ngoµi da, bÖnh vÒ m¾t cã
tû m¾c bÖnh liªn quan chÆt chÏ víi viÖc cung cÊp vµ sö dông n−íc s¹ch. Nguyªn nh©n
chñ yÕu lµ do ký sinh trïng, c¸c vi khuÈn, virus, nÊm mèc g©y ra, nh−ng thiÕu n−íc
s¹ch ®Ó vÖ sinh c¸ nh©n kh«ng kÐm phÇn quan träng. Nghiªn cøu t¹i c¸c vïng tr−íc
®©y cã tû lÖ m¾c c¸c bÖnh trªn cao, sau khi ®−îc c¶i thiÖn viÖc cung cÊp n−íc, vÖ sinh
m«i tr−êng vµ gi¸o dôc vÖ sinh th× tû lÖ m¾c c¸c bÖnh trªn ®· gi¶m xuèng râ rÖt.
e. BÖnh do vi yÕu tè vµ c¸c chÊt kh¸c trong n−íc
BÖnh do yÕu tè vi l−îng, hoÆc c¸c chÊt kh¸c cã trong n−íc g©y ra cho ng−êi lµ
do thõa hoÆc thiÕu trong n−íc. Trong nhãm nµy cã c¸c bÖnh sau:
− BÖnh b−íu cæ: bÖnh ph¸t sinh ë nh÷ng n¬i mµ trong ®Êt, trong n−íc, trong thùc
phÈm qu¸ thiÕu iod, vÝ dô vïng nói cao, vïng xa biÓn. Nhu cÇu hµng ngµy cña c¬
thÓ lµ 200mcg ièt, nÕu kh«ng ®ñ tuyÕn gi¸p ph¶i lµm viÖc nhiÒu vµ lµm cho b−íu
cæ to ra. Tuy vËy, bÖnh b−íu cæ cßn do c¸c yÕu tè kh¸c nh− giíi tÝnh, ®Þa d−, di
truyÒn, kh¶ n¨ng kinh tÕ vµ x· héi.
− BÖnh vÒ r¨ng do thiÕu hoÆc thõa flo: flo cÇn thiÕt cho c¬ thÓ ®Ó cÊu t¹o men r¨ng
vµ tæ chøc cña r¨ng. Tiªu chuÈn cho phÐp trong n−íc uèng lµ 0,7-1,5 mg/l. NÕu
flo nhá h¬n 0,5mg/l sÏ bÞ bÖnh s©u r¨ng, nÕu lín h¬n 1,5 mg/l sÏ lµm hoen è
men r¨ng vµ c¸c bÖnh vÒ khíp.
− BÖnh do nitrat cao trong n−íc: nitrat lµ s¶n phÈm ph©n huû cuèi cïng cña chÊt
h÷u c¬ trong tù nhiªn. Nitrat cao trong n−íc cßn do n−íc bÞ « nhiÔm n−íc th¶i.
Trong n−íc cã hµm l−îng nitrat trªn 10 mg /l cã thÓ g©y bÖnh tÝm t¸i ë trÎ em.
Ng−êi ta thÊy r»ng hµm l−îng methemoglobin trong m¸u cao ë c¶ trÎ em vµ
ng−êi lín khi dïng n−íc cã hµm l−îng nitrat cao qu¸ giíi h¹n cho phÐp.
154
- − BÖnh do nhiÔm ®éc bëi c¸c chÊt ®éc ho¸ häc: n−íc cã thÓ bÞ nhiÔm bÈn bëi c¸c
chÊt ho¸ häc dïng trong sinh ho¹t hµng ngµy, trong n−íc th¶i s¶n xuÊt c«ng
nghiÖp v.v.
Trong qu¸ tr×nh lµm s¹ch n−íc ®Ó ¨n uèng nÕu kh«ng kiÓm so¸t chÆt chÏ chÊt
l−îng n−íc theo tiªu chuÈn vÖ sinh th× c¸c chÊt ho¸ häc trong n−íc cã nhiÒu kh¶ n¨ng
g©y bÖnh cho con ng−êi d−íi d¹ng nhiÔm ®éc cÊp tÝnh, b¸n cÊp tÝnh hoÆc m¹n tÝnh. VÝ
dô, n−íc bÞ nhiÔm dimetyl thuû ng©n ng−êi ta sÏ m¾c bÖnh Minamata, n−íc cã qu¸
nhiÒu catmi sÏ g©y bÖnh Itai -Itai. Trong n−íc cã c¸c chÊt g©y ung th−, con ng−êi
còng cã thÓ bÞ ung th− khi dïng n−íc nµy.
Phßng ngõa c¸c bÖnh do n−íc truyÒn cÇn ®Æc biÖt quan t©m viÖc gi¸m s¸t chÊt
l−îng n−íc theo tiªu chuÈn vÖ sinh. Qu¶n lý, gi¸m s¸t, thanh tra viÖc thu gom vµ xö lý
chÊt th¶i mét c¸ch h÷u hiÖu tr¸nh lµm « nhiÔm n−íc, « nhiÔm m«i tr−êng xung quanh.
2.3. C¸c chØ tiªu c¬ b¶n ®Ó gi¸m s¸t chÊt l−îng n−íc
Th«ng th−êng ®Ó gi¸m s¸t chÊt l−îng n−íc vÒ mÆt vÖ sinh ng−êi ta th−êng quan
t©m ®Õn c¸c chØ tiªu c¬ b¶n sau:
− C¸c chØ tiªu vËt lý: ®é pH, ®é ®ôc, chÊt cÆn l¬ löng, tæng hµm l−îng cÆn.
− C¸c chØ tiªu ho¸ häc: ®é oxy ho¸, hµm l−îng amoniac; hµm l−îng nitrit, nitrat,
clorua, s¾t tæng sè, ®é cøng toµn phÇn.
− C¸c chØ tiªu vi sinh: tæng sè Coliforms, Colifeacal chÞu nhiÖt hay E. coli.
Nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt nghi ngê kh¸c cÇn xÐt nghiÖm thªm c¸c chØ tiªu
trong b¶ng tiªu chuÈn n−íc ¨n uèng sè 1329/ BYT/ Q§ ngµy 13/2/2002.
3. ¤ NHIÔM N¦íC, C¸C NGUåN G¢Y ¤ NHIÔM N¦íC Vµ T¸C §éNG CñA
CHóNG L£N SøC KHOÎ M¤I TR¦êNG
3.1. ¤ nhiÔm n−íc
3.1.1. §Þnh nghÜa vÒ « nhiÔm n−íc
HiÕn ch−¬ng ch©u ¢u vÒ n−íc ®· ®Þnh nghÜa:
“¤nhiÔm n−íc lµ sù biÕn ®æi nãi chung do con ng−êi víi chÊt l−îng n−íc, lµm
nhiÔm bÈn n−íc vµ g©y nguy hiÓm cho con ng−êi, cho c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, nu«i
trång thuû s¶n, nghØ ng¬i, gi¶i trÝ, cho ®éng vËt nu«i vµ c¸c loµi hoang d·
¤ nhiÔm n−íc cã nguån gèc tù nhiªn: do m−a, tuyÕt tan, giã b·o, lò lôt ®−a
vµo m«i tr−êng n−íc chÊt th¶i bÈn, c¸c sinh vËt vµ vi sinh vËt cã h¹i kÓ c¶ x¸c chÕt
cña chóng.
¤ nhiÔm n−íc cã nguån gèc nh©n t¹o: qu¸ tr×nh th¶i c¸c chÊt ®éc h¹i chñ yÕu
d−íi d¹ng láng nh− c¸c chÊt th¶i sinh ho¹t, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, giao th«ng vµo
m«i tr−êng.
155
- Theo b¶n chÊt c¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm, ng−êi ta ph©n ra c¸c lo¹i « nhiÔm n−íc
nh− sau: « nhiÔm v« c¬ vµ h÷u c¬ « nhiÔm ho¸ chÊt, « nhiÔm sinh häc, « nhiÔm bëi
c¸c t¸c nh©n vËt lý.
3.1.2. Ho¹t ®éng cña con ng−êi vµ vÊn ®Ò « nhiÔm n−íc
Trong ho¹t ®éng sèng cña m×nh, hµng ngµy con ng−êi ®· th¶i vµo m«i tr−êng
xung quanh mét khèi l−îng n−íc bÈn t−¬ng ®−¬ng víi khèi l−îng n−íc s¹ch ®· ®−îc
cung cÊp. N−íc bÈn th¶i ra tõ c¸c khu d©n c−, ®« thÞ, thµnh phè, c¸c nhµ m¸y xÝ
nghiÖp v.v. cã chøa mét khèi l−îng lín chÊt bÈn rÊt ®a d¹ng. Khi n−íc bÈn ch¶y vµo
nguån n−íc sÏ lµm thay ®æi nh÷ng ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña nguån n−íc tù nhiªn. VÝ dô
nh− thay ®æi tÝnh chÊt c¶m quan cña n−íc, lµm cho n−íc cã mµu, mïi ®Æc biÖt, hoÆc
thay ®æi thµnh phÇn ho¸ häc cña n−íc, lµm t¨ng hµm l−îng chÊt h÷u c¬, muèi kho¸ng
xuÊt hiÖn c¸c hîp chÊt ®éc h¹i, hoÆc thay ®æi hÖ sinh vËt trong n−íc, xuÊt hiÖn c¸c
lo¹i vi khuÈn vµ virus g©y bÖnh. Ngµy nay, víi mËt ®é d©n ®« thÞ ngµy cµng t¨ng,
chÝnh phñ vµ céng ®ång ngµy cµng quan t©m tíi lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr−êng, mèi liªn
quan gi÷a chÊt l−îng m«i tr−êng vµ søc khoÎ ngµy cµng ®−îc hiÓu râ, ®ång thêi
nh÷ng tæn thÊt kinh tÕ do « nhiÔm n−íc g©y ra còng ®−îc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c h¬n nªn
®· thóc ®Èy c¶i thiÖn c¸c biÖn ph¸p ¸p dông nh»m kiÓm so¸t « nhiÔm.
3.2. Nguån g©y « nhiÔm n−íc
N−íc cã thÓ bÞ nhiÔm bÈn bëi nhiÒu nguån gèc kh¸c nhau, mçi nguån g©y ra «
nhiÔm n−íc l¹i cã nhiÒu t¸c nh©n « nhiÔm. Th«ng th−êng n−íc bÞ nhiÔm bÈn bëi:
3.2.1. ChÊt th¶i trong sinh ho¹t hµng ngµy
ChÊt th¶i trong sinh ho¹t hµng ngµy bao gåm:
− N−íc dïng ®Ó t¾m, röa, giÆt quÇn ¸o.
− N−íc qua chÕ biÕn thøc ¨n uèng.
− N−íc lau cä nhµ cöa.
− N−íc tiÓu, n−íc tõ c¸c hè xÝ tù ho¹i.
− R¸c bÈn trong nhµ.
− Ph©n ng−êi vµ gia sóc.
3.2.2. ChÊt th¶i trong c«ng nghiÖp
C¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®· th¶i ra mét khèi l−îng chÊt bÈn v« cïng to lín. N−íc
th¶i cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®· chiÕm mét tû lÖ lín, cã n¬i gÊp 5 - 100 lÇn l−îng
n−íc th¶i sinh ho¹t, vÝ dô nh− ë Ph¸p hµng n¨m th¶i ra 100 triÖu m3 n−íc th¶i, trong
®ã n−íc th¶i c«ng nghiÖp lµ 90 triÖu m3. N−íc th¶i c«ng nghiÖp h×nh thµnh do qu¸
tr×nh sö dông n−íc trong s¶n xuÊt. §iÒu kiÖn h×nh thµnh n−íc th¶i, sè l−îng vµ thµnh
156
- phÇn n−íc th¶i rÊt kh¸c nhau. Cho tíi nay ng−êi ta biÕt tíi trªn 140 lo¹i n−íc th¶i
c«ng nghiÖp.
R¸c th¶i c«ng nghiÖp: trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nhiÒu phÕ th¶i, r¸c th¶i ®· ®−îc
®−a vµo m«i tr−êng xung quanh, trong ®ã cã m«i tr−êng n−íc. B· th¶i c«ng nghiÖp cã
khèi l−îng kh¸ lín vÝ dô nh− xØ than cña ngµnh nhiÖt ®iÖn; vá hoa qu¶, b· mÝa ...
trong ngµnh c«ng nghiÖp thùc phÈm, c¸c ho¸ chÊt trong ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt.
3.2.3. ChÊt bÈn do ngµnh n«ng nghiÖp vµ ch¨n nu«i
Trong n«ng nghiÖp ng−êi ta ®· sö dông nhiÒu lo¹i ph©n bãn ®Ó t¨ng n¨ng suÊt
c©y trång nh− ph©n ng−êi, ph©n gia sóc, ph©n xanh, ph©n ho¸ häc. §Ó b¶o vÖ hoa mµu
ng−êi ta ®· dïng nhiÒu lo¹i ho¸ chÊt trõ s©u, diÖt cá ®Ó tiªu diÖt s©u bÖnh vµ cá d¹i.
Sù d− thõa cña ph©n bãn vµ ho¸ chÊt trõ s©u diÖt cá ®· lµ nh÷ng t¸c nh©n g©y «
nhiÔm n−íc.
3.2.4. C¸c nguån g©y « nhiÔm kh¸c
Ngoµi c¸c nguån gèc kÓ trªn, n−íc cßn bÞ « nhiÔm bëi c¸c chÊt th¶i trong ngµnh
giao th«ng ®−êng thuû. C¸c chÊt th¶i hµng ngµy trªn con tµu nh− ph©n, n−íc tiÓu, r¸c,
n−íc röa sµn tµu, dÇu mì v.v. ®Òu ®−îc ®æ xuèng s«ng biÓn. Kh«ng khÝ bÈn t¹i c¸c
khu c«ng nghiÖp, ®Êt bÈn bëi r¸c, ph©n trong c¸c khu d©n c− còng lµ nguån gèc g©y ra
« nhiÔm n−íc vµ « nhiÔm m«i tr−êng.
RÊt nhiÒu con s«ng ch¶y qua c¸c thµnh phè lín ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn ®·
vµ ®ang ®ãng vai trß nh− lµ hÖ thèng cèng r·nh më dÉn c¸c lo¹i n−íc th¶i cña thµnh
phè. R¸c th¶i sinh ho¹t vµ r¸c th¶i c«ng nghiÖp ®· gia t¨ng tæng l−îng « nhiÔm v−ît
xa kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch cña nh÷ng con s«ng nµy. Mét vÊn ®Ò kh¸c còng ®¸ng quan
t©m ®ã lµ c¸c ho¹t ®éng khai th¸c n−íc ngÇm qu¸ møc dÉn tíi mét sè vÊn ®Ò vÒ chÊt
l−îng n−íc. Khi møc n−íc ngÇm tù nhiªn bÞ gi¶m ®i th× n−íc mÆn sÏ ®−îc hót vµo ®Ó
thay thÕ n−íc ngät. §ång thêi n−íc th¶i tõ hÖ thèng cèng r·nh cã thÓ ngÊm xuèng ®Êt
mang theo c¸c sinh vËt g©y bÖnh vµ nhiÒu ho¸ chÊt ®éc h¹i do c¸c nhµ m¸y th¶i ra.
3.3. C¸c yÕu tè g©y « nhiÔm n−íc
3.3.1. Do c¸c chÊt h÷u c¬ dÔ ph©n huû
C¸c chÊt h÷u c¬ th¸o vµo s«ng hå cã nguån gèc tõ thùc vËt nh− x¸c c©y cá, hoa
qu¶, c¸c chÊt mïn. Nguyªn tè c¬ b¶n cña chÊt bÈn lµ carbon. C¸c chÊt h÷u c¬ cã
nguån gèc ®éng vËt do c¸c chÊt th¶i cña con ng−êi nh− n−íc chÕ biÕn thøc ¨n, n−íc
t¾m giÆt, n−íc tõ c¸c nhµ tiªu tù ho¹i, n−íc th¶i cña c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn thùc phÈm,
lß giÕt mæ, tr¹i ch¨n nu«i v.v. Nguyªn tè c¬ b¶n trong chÊt bÈn lµ nit¬. C¸c lo¹i vi
khuÈn ho¹i sinh trong n−íc ®ãng vai trß chÝnh trong viÖc ph©n huû c¸c chÊt h÷u c¬
thµnh c¸c chÊt v« c¬ v« h¹i, ®ång thêi còng lµm t¨ng thªm l−îng vi khuÈn trong 1 ®¬n
vÞ thÓ tÝch n−íc.
157
- Trong n−íc bÞ « nhiÔm Ýt, hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc ë trªn møc giíi h¹n
cho phÐp, c¸c chÊt h÷u c¬ sÏ ®−îc ph©n huû bëi c¸c vi khuÈn hiÕu khÝ ®Ó t¹o thµnh c¸c
s¶n phÈm cuèi cïng nh− nitrat sulphat, phosphat, CO2 v.v. Khi nguån n−íc bÞ « nhiÔm
nÆng vµ liªn tôc bëi c¸c chÊt h÷u c¬, hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc gi¶m xuèng
cßn rÊt thÊp, qu¸ tr×nh ph©n huû c¸c chÊt h÷u c¬ do c¸c vi khuÈn yÕm khÝ ®¶m nhiÖm
vµ t¹o thµnh c¸c s¶n phÈm trung gian, lµm cho n−íc cã mïi h«i, mµu ®en, xuÊt hiÖn
c¸c khÝ thèi nh− H2S, NH3, CH4 vµ aldehyd.
§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é nhiÔm bÈn trong n−íc bëi c¸c chÊt h÷u c¬, ng−êi ta th−êng
dïng c¸c chØ sè sau:
− Nång ®é oxy hoµ tan trong n−íc.
− Nhu cÇu oxy vÒ ho¸ häc (COD).
− Nhu cÇu oxy vÒ ho¸ sinh häc (BOD).
Trong ®ã:
DO lµ l−îng oxy hoµ tan trong n−íc cÇn thiÕt cho sù h« hÊp cña c¸c sinh vËt
sèng trong n−íc nh− c¸, l−ìng c−, ®éng thùc vËt thuû sinh, c«n trïng v.v... DO th−êng
®−îc t¹o ra do sù hoµ tan oxy tõ khÝ quyÓn hoÆc do quang hîp cña t¶o. Nång ®é oxy
hoµ tan trong n−íc th−êng n»m trong kho¶ng 8-10 ppm. Tuy nhiªn, nång ®é nµy thay
®æi phô thuéc vµo nhiÖt ®é, sù ph©n huû c¸c chÊt vµ sù quang hîp cña t¶o v.v. Khi
nång ®é DO thÊp, c¸c loµi sinh vËt sèng trong n−íc gi¶m ho¹t ®éng hoÆc thËm chÝ cã
thÓ bÞ chÕt. Do vËy, DO lµ mét chØ sè quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ sù « nhiÔm n−íc cña c¸c
thñy vùc.
BOD (biological oxygen demand) lµ l−îng oxy cÇn thiÕt ®Ó vi sinh vËt oxy ho¸
c¸c chÊt h÷u c¬ theo ph¶n øng
Vi khuÈn
ChÊt h÷u c¬ + O2 CO2 + H2O + TÕ bµo míi + S¶n phÈm trung gian
Trong m«i tr−êng n−íc, khi qu¸ tr×nh oxy ho¸ sinh häc x¶y ra th× c¸c vi sinh vËt
sö dông oxy hoµ tan, v× vËy x¸c ®Þnh tæng l−îng oxy hoµ tan cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh
ph©n huû sinh häc lµ phÐp ®o quan träng ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña mét dßng th¶i ®èi
víi nguån n−íc. BOD cho ta biÕt l−îng chÊt th¶i h÷u c¬ trong n−íc cã thÓ bÞ ph©n huû
b»ng c¸c vi sinh vËt.
COD (chemical oxygen demad) lµ l−îng oxy cÇn thiÕt ®Ó oxy ho¸ c¸c hîp chÊt
ho¸ häc trong n−íc bao gåm c¶ v« c¬ vµ h÷u c¬. Nh− vËy, COD lµ l−îng oxy cÇn thiÕt
®Ó oxy ho¸ toµn bé c¸c chÊt ho¸ häc trong n−íc, trong khi ®ã BOD lµ l−îng oxy cÇn
thiÕt ®Ó oxy ho¸ mét phÇn c¸c hîp chÊt h÷u c¬ dÔ ph©n huû bëi vi sinh vËt.
Toµn bé l−îng oxy sö dông cho c¸c ph¶n øng trªn ®−îc lÊy tõ oxy hoµ tan trong
n−íc (DO). Do ®ã, nÕu nhu cÇu oxyho¸ häc vµ oxy sinh häc cao th× sÏ lµm gi¶m nång
158
- ®é oxy hoµ tan trong n−íc, cã h¹i cho sinh vËt sèng trong n−íc vµ hÖ sinh th¸i n−íc
nãi chung. N−íc th¶i sinh ho¹t, n−íc th¶i c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp lµ c¸c t¸c nh©n
lµm gia t¨ng gi¸ trÞ BOD vµ COD cña m«i tr−êng n−íc.
3.3.2. Do c¸c yÕu tè sinh häc
N−íc lµ m«i tr−êng trung gian truyÒn bÖnh, ®Æc biÖt lµ c¸c bÖnh ®−êng ruét vµ
g©y ra c¸c vô dÞch lín nh− vô t¶ H¨m Buèc n¨m 1892 cã 18.000 ng−êi bÞ bÖnh vµ lµm
chÕt 8.605 ng−êi, t¹i Xanh-PetÐcbua n¨m 1908 cã 20.835 ng−êi m¾c bÖnh vµ lµm chÕt
4.000 ng−êi. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do n−íc bÞ nhiÔm phÈy khuÈn t¶.
Tõ n¨m 1845 ®Õn 1935 ®· cã 124 vô dÞch th−¬ng hµn vµ phã th−¬ng hµn. N¨m
1965, vô dÞch th−¬ng hµn ë Mü cã 16.000 m¾c bÖnh vµ ng−êi ta ®· t×m thÊy vi khuÈn
th−¬ng hµn trong n−íc m¸y cña thµnh phè. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®·
t×m thÊy vi khuÈn lþ, vi khÈn g©y bÖnh Øa ch¶y ë trÎ em, c¸c vi khuÈn Leptospira vµ
Tularensia, vi khuÈn ®−êng ruét, virus viªm gan v.v. N−íc cßn bÞ nhiÔm bÈn bëi c¸c
lo¹i ký sinh trïng nh− amÝp, trøng giun s¸n c¸c lo¹i. Con ng−êi cã thÓ m¾c bÖnh ký
sinh trïng khi dïng n−íc kh«ng s¹ch. B¶ng 6.2 tr×nh bµy c¸c sinh vËt g©y bÖnh chÝnh
sèng trong n−íc.
B¶ng 6.2. C¸c sinh vËt g©y bÖnh chÝnh sèng trong n−íc
Sinh vËt g©y bÖnh TÇm quan Thêi gian sèng Kh¶ n¨ng LiÒu g©y TÇm quan träng
träng tíi sãt trong ®−êng kh¸ng l¹i nhiÔm cña ®éng vËt
søc khoÎ cung cÊp n−íc clo t−¬ng ®èi trong viÖc chøa
con ng−êi sinh vËt g©y h¹i
Vi khuÈn
Campylobacter jejuni, Cao Trung b×nh ThÊp Trung b×nh Cã
C. coli
E. coli g©y bÖnh Cao Trung b×nh ThÊp Cao Cã
Salmonella typhi Cao Trung b×nh ThÊp Cao Kh«ng
C¸c loµi Salmonella Cao Dµi ThÊp Cao Cã
kh¸c
Shigella spp. Cao Ng¾n ThÊp Trung b×nh Kh«ng
Vibrio cholera Cao Ng¾n ThÊp Cao Kh«ng
Yersinia Cao Dµi ThÊp Cao Cã
enterocolitica
Pseudomonas Trung b×nh Cã thÓ nh©n lªn Trung b×nh Cao Kh«ng
aeruginosa
Aeromonas spp. Trung b×nh Cã thÓ nh©n lªn ThÊp Cao Kh«ng
159
- Virus
C¸c Adenovirus Cao Dµi Trung b×nh ThÊp Kh«ng
Virus ®−êng ruét Cao − Trung b×nh ThÊp Kh«ng
Virus viªm gan A Cao − Trung b×nh ThÊp Kh«ng
Virus viªm gan E Cao − − ThÊp Kh«ng
Virus Norwalk Cao − − Trung b×nh Kh«ng
Rotavirus Cao − − Trung b×nh Kh«ng
Virus trßn nhá Trung b×nh − − ThÊp Kh«ng
§éng vËt nguyªn sinh
Entamoeba Cao Trung b×nh Cao ThÊp Kh«ng
histolytica
Giardia intestinalis Cao Trung b×nh Cao ThÊp Cã
Cryptosporidium Cao Dµi Cao ThÊp Cã
parvum
Giun s¸n
Dracunculus Cao Trung b×nh Trung b×nh ThÊp Cã
medinensis
3.3.3. Do c¸c yÕu tè hãa häc
Nguån n−íc g©y ra « nhiÔm n−íc bëi c¸c chÊt hãa häc chñ yÕu lµ do chÊt th¶i
c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt. ChÊt ®éc ho¸ häc vµo n−íc lµm
cho n−íc cã mµu s¾c, mïi vÞ khã chÞu, ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn qu¸ tr×nh tù lµm s¹ch tù
nhiªn cña n−íc, cã h¹i ®Õn hÖ thèng sinh vËt sèng trong n−íc bÞ tiªu diÖt hoÆc di
chuyÓn n¬i sinh sèng, tiªu diÖt hoÆc lµm gi¶m c¸c nguån thuû s¶n lµm thøc ¨n cho
con ng−êi vµ gia sóc, ¶nh h−ëng xÊu tíi chÊt l−îng n−íc ngÇm, n−íc bÒ mÆt, ®ã lµ
nguån cung cÊp n−íc cho céng ®ång. Cã tíi 55.000 hîp chÊt ho¸ häc th¶i vµo m«i
tr−êng xung quanh. Nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp th¸o n−íc th¶i cã chøa c¸c chÊt ho¸
häc ph¶i kÓ ®Õn ngµnh c«ng nghiÖp khai th¸c, chÕ biÕn dÇu má, c«ng nghiÖp luyÖn
kim mµu, luyÖn kim ®en, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ho¸ chÊt nãi chung vµ ho¸ chÊt trõ s©u
diÖt cá, c¸c bét giÆt.
Ngoµi c¸c chÊt ho¸ häc do con ng−êi th¶i vµo m«i tr−êng th× n−íc cßn bÞ «
nhiÔm bëi c¸c nguån tù nhiªn. Mét vÝ dô rÊt ®iÓn h×nh lµ « nhiÔm arsen trong n−íc
ngÇm. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi m« t¶ thùc tr¹ng « nhiÔm arsen t¹i Bangladesh lµ mét
th¶m häa m«i tr−êng lín nhÊt tõ tr−íc tíi nay. ë quèc gia ®øng ®Çu khu vùc ch©u ¸
vÒ sè l−îng giÕng khoan b¬m tay nµy hiÖn ®· cã kho¶ng 35 ®Õn 77 triÖu ng−êi cã
nguy c¬ bÞ nhiÔm ®éc. ë ViÖt Nam, theo mét sè nghiªn cøu míi ®−îc thùc hiÖn t¹i
mét sè tØnh ®ång b»ng S«ng Hång, s«ng Cöu Long cho thÊy nång ®é arsen trong n−íc
ngÇm ®· v−ît qu¸ nhiÒu lÇn tiªu chuÈn cho phÐp cña Bé Y tÕ vµ cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ
160
- giíi. T¹i mét sè ®iÓm lÊy mÉu ë ®ång b»ng S«ng Hång cã tíi 80% mÉu v−ît qu¸ tiªu
chuÈn cña WHO (NguyÔn, 2005).
Ngoµi c¸c t¸c nh©n « nhiÔm m«i tr−êng nªu trªn ng−êi ta cßn quan t©m tíi sù «
nhiÔm n−íc bëi nhiÖt ®é vµ c¸c chÊt phãng x¹.
4. Xö Lý N¦íC Vµ KIÓM SO¸T ¤ NHIÔM N¦íC
4.1. Xö lý n−íc ¨n uèng, sinh ho¹t
4.1.1. Läc n−íc
§Ó ®¶m b¶o n−íc ¨n uèng vµ sinh ho¹t ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh, n−íc cÇn ph¶i
®−îc xö lý tr−íc khi sö dông. CÇn ph¶i läc s¹ch n−íc nÕu dïng n−íc s«ng ®Ó cung cÊp
n−íc uèng. HÖ thèng läc ë c¸c nhµ m¸y n−íc cã môc ®Ých lµm cho n−íc mÊt c¸c chÊt
®ôc vµ trë nªn trong, ®ång thêi còng c¶i thiÖn c¸c tÝnh chÊt lý häc (nh− mµu s¾c) vµ
gi¶m ®i mét phÇn vi sinh vËt. N−íc s«ng th−êng cã rÊt nhiÒu chÊt ®ôc v× dßng n−íc l«i
theo ®Êt c¸t ë lßng s«ng vµ hai bªn bê.
NÕu c¸c chÊt l¬ löng trong n−íc h¬i nÆng hoÆc to th× cã thÓ lµm trong ë c¸c bÓ
l¾ng s¬ bé. Nh−ng nÕu cã nh÷ng h¹t keo nhá (nh− ®Êt sÐt) lµm ®ôc n−íc, th× kh«ng thÓ
lµm l¾ng cÆn trong mét thêi gian ng¾n ®−îc mµ cÇn ph¶i sö dông chÊt keo tô ®Ó t¨ng
nhanh qu¸ tr×nh nµy.
a. Lµm ®«ng tô
Muèn lµm cho n−íc mÊt hÕt c¸c h¹t nhá, ng−êi ta ¸p dông ph−¬ng ph¸p lµm
®«ng tô. Lµm ®«ng tô lµ ph−¬ng ph¸p liªn kÕt c¸c h¹t ph©n t¸n trong n−íc thµnh tõng
®¸m. C¸c dung dÞch keo cã tÝnh æn ®Þnh lµ nhê c¸c h¹t cã mang ®iÖn tÝch.
C¸c h¹t l¬ löng trong n−íc thiªn nhiªn cã ®iÖn tÝch ©m lµ do tÝnh chÊt ho¸ häc
cña nã. C¸c h¹t keo th−êng lµ SiO2 cã ®iÖn tÝch ©m nhê sù ph©n ly cña c¸c ph©n tö
H2SiO3. C¸c h¹t ®Êt sÐt l¬ löng trong n−íc chñ yÕu lµ aluminium silicat cã nhiÒu ®iÖn
ly ©m nªn cã ®iÖn tÝch ©m. C¸c chÊt mïn (humus) ë trong n−íc thiªn nhiªn còng cã
®iÖn tÝch ©m v× nã cã nhiÒu acid humic cã nhiÒu ®iÖn ly ©m.
NÕu cho chÊt lµm ®«ng tô vµo n−íc (ho¸ chÊt, ®iÖn cùc, chÊt ®iÖn tÝch) th× trong
n−íc s¶n sinh mét hçn dÞch keo gåm c¸c h¹t cã ®iÖn tÝch d−¬ng. Lóc ®ã, c¸c h¹t nµy
cïng c¸c h¹t lµm ®ôc n−íc tù nhiªn t¸c dông lÉn nhau. §iÖn tÝch ©m d−¬ng cña chóng
trung hoµ nhau, hót nhau vµ ng−ng tô thµnh tõng ®¸m. Khi c¸c ®¸m ng−ng tô l¾ng
xuèng ®¸y, chóng sÏ kÐo theo c¸c chÊt l¬ löng kh¸c trong n−íc.
Ng−êi ta dïng c¸c ho¸ chÊt d−íi ®©y ®Ó lµm ®«ng tô:
Nh«m sulfat: Al2(SO4)3.10H2O.
S¾t sulfat: Fe2(SO4)3.
S¾t clorua: FeCl3.
161