Xem mẫu
- CÁC BÀI THU C T TH T DÊ
Dê - Tên khoa h c Capra sp. Thu c h S ng r ng Bovidae.
a. Mô t con v t:
nư c ta hi n nay có ba gi ng dê chính là dê Vi t Nam, dê n Ð và dê
Mông C . G c gi ng dê nuôi v n là gi ng dê núi Capra prisca, sau gi ng dê này
ư c thu n hóa, lai t p v i nhi u gi ng khác như dê núi n Ð Capra aegagrus.
Dê Vi t Nam chưa rõ ngu n g c âu, có hình vóc nh , ch cao ch ng
50cm, mình d ?, chân nh , lông nhi u màu s c, tai ng, s ng hơi cong nh n ưa
v phía sau, dài t 8-15cm, th nh tho ng có con s ng nhú hơi cong v phía trư c.
- Dê c mình ng n, v m v , to hơn dê cái, u c và s ng lưng có lông dài c ng,
chùm râu c m r m, s ng dài, khi già có th xo n l i.
Dê n Ð do ngư i Pháp và n Ð mang vào nư c ta vào u th k 20,
ã thích nghi v i khí h u Vi t Nam. Dê n Ð có thân dài và cao 80-90cm, trông
m nh kh nh, m t thư ng l i lên, tai to và rũ xu ng, s ng ng n hay không có s ng.
Lông màu s m en ho c xám nh t, vú to.
Dê Mông C m i nh p vào nư c ta kho ng vài ch c năm g n ây. Mình
v a ph i, to hơn dê ta nhưng nh hơn dê n Ð . Tai th ng và m nh, s ng dài,
th ng, hơi ch ch v phía sau. Lông có màu tr ng en. Ð c bi t lông có hai th :
Lông thô dài c ng thò ra bên ngoài; Lông tơ ng n m m bên trong có th dùng
làm len.
b. Phân b , thu ho ch và ch bi n
Dê ư c nuôi t lâu i, có th phát tri n t t c các vùng, nh t là trung du
và mi n núi, r ng núi á như Cao B ng, L ng Sơn, Nam Ð nh, Hà Nam, Ninh
Bình. Dê c 2-3 tu i nh y cái t t nh t, dê cái 4-5 tháng ã có kh năng sinh s n
nhưng t t nh t là nên i n 7-8 tháng; Dê cái 5-6 tu i nên cho ngh . T t nh t
là cho dê vào th i kỳ 2-4 năm tu i. Dê ch a ít nh t 140 ngày, nhi u nh t 157
ngày thì (trung bình 147-150 ngày). Dê Vi t Nam m i l n thư ng 2 con, có
khi 3, ít khi 1 con. Dê Mông C thư ng ch 1 con. M t năm dê có th 2 l a.
H u như t t c các b ph n c a con dê (th t dê, ti t dê, gan, d dày, tinh
hoàn...) u ư c dùng làm thu c. G n ây có nơi n u cao dê ho c ch dùng
xương, ho c dùng c th t l n xương (b ru t gan) n u cao dê toàn tính.
c. Công d ng và li u dùng
- Ti t dê (dương huy t): Máu dê v a ch y ra cho ngay vào rư u 40 (1
ph n ti t, 3-4 ph n rư u), l c u. Ngày u ng 20-40ml rư u này làm thu c b
huy t, ch a choáng váng, chóng m t, nh c u, au lưng. Theo tài li u c , ti t dê
có tác d ng gi i nh ng ch t c thu c khoáng v t.
Th t dê (dương nh c): Theo tài li u c , th t dê có v ng t, tính r t nóng,
không c, vào ba kinh tỳ, v và can, có tác d ng tr dương, b tinh huy t, dùng
ch a ho lao, g y y u, ph n sau khi sinh g y y u, khí hư, c n s a, huy t hôi u
dùng ư c. Dùng th t tươi n u chín cùng m t s v thu c khác như xuyên khung,
m i ngày dùng t 40-60g.
Gan dê (dương can): Ch a nh ng trư ng h p can phong hư nhi t, m t m
, sau khi kh i s t b m m t. M i ngày ăn 30-60g n u chín, dùng riêng hay ph i
h p v i m t s v thu c khác.
Tinh hoàn dê: Tr th n y u, tinh ho t. Ngày dùng 25-30g, ngâm rư u u ng.
- D dày dê: Ch a g y y u, ăn vào b nôn m a. Ngày u ng 20-30g.
Ðơn thu c có nh ng v thu c l y t dê
Cao dê toàn tính: Ch a thi u máu, hay au b ng, g y còm, hay au m i
lưng. Toàn con dê, m b ru t, c o lông, n u v i nư c nhi u l n. Nư c n u ư c
l c trong, cô thành cao m m. Ngày u ng 5-10g.
Dương quy sinh khương dương nh c thang: Ch a ph n sau khi sinh xong
suy y u, g y còm, kém ăn, ít s a (trích sách Kim Qu ): Ðương quy 5g, sinh
khương 10g, th t dê 40g. N u chín k , chia làm hai l n ăn trong ngày.
Tr con hay ăn t: Th t dê 20g n u k l y nư c cho u ng.
Ch a au nh c xương: Th t dê 100g, hoài sơn 100g, g o t m t ít, n u cháo
th t nh ăn trong ngày.
Nguyên dương i b (thu c do Câu l c b y h c dân t c TPHCM s n xu t
t tháng 4/1981 theo ơn c a c lương y Nguy n Ki u): Viên hoàn 10g/hoàn, g m
10 v : Xương th t dê non s y khô, u en, th ph c linh, rau má, m ch nha, ng i
c u, cám n p, diêm sinh, phèn chua, t t c tán nh luy n v i m t ong thành hoàn.
Có tác d ng b i b toàn thân cho tr em, ngư i cao tu i, ngày dùng 1-2 hoàn.
Chú ý: Không nên dùng nh m con dê núi Capra prisca và con sơn dương có
tên khoa h c Capri conrnis sumatresis, cũng g i là dê núi hay dê r ng, thư ng
núi á vôi. C hai con này u ư c dùng làm thu c như dê nhà nhưng hi m và
quý hơn.
GS. Ð T T L I
- Bài thu c t dê
Dê ư c chăn nuôi thành àn,
th rông, ch y u vùng núi cao.
Th c ăn chính là c và lá cây. Chăn
nuôi dê v i m c ích l y th t và l y
s a; tuy nhiên, dê cũng cho nhi u b
ph n dùng làm thu c: th t dê (dương
nh c), ti t dê (dương huy t), s a dê
(dương nhũ), phân dê (dương ph n),
gan dê (dương can), m t dê (dương
Th t dê không dùng cho ngư i có m). Chính vì th , nhi u món ăn -
bi u hi n s t nóng. bài thu c t dê ã ra i lưu hành
trong i s ng v i m c ích ăn
ch a b nh b i b s c kh e.
Dê là m t gia súc, th t ư c ch bi n thành nhi u món ăn có giá tr dinh
dư ng và ch a b nh. Trong "T n à th c ph m", c thi sĩ T n à r t ca ng i các
món ăn t dê, chúng tôi cũng xin gi i thi u m t s th c ơn ch a b nh sau:
1. Cháo th t dê sâm kỳ linh táo: Th t dê 100g, hoàng kỳ 30g, nhân sâm 6g,
ph c linh 15g, i táo 5 qu , g o t 100g. em các dư c li u s c l y nư c, dùng
nư c s c n u v i g o thành cháo, th t dê thái lát cho vào cháo, khi cháo chín nh
thêm gia v thích h p. Dùng cho các trư ng h p g y sút d c m cúm, t hãn, cơ
th suy như c.
2. Th t dê h m sơn dư c: Th t dê 250g, sơn dư c 100g, k t 25g, long
nhãn 15g, i táo 10 qu . T t c h m chín nh thêm gia v . Cho ăn bu i t i trư c
khi i ng . Dùng cho b nh nhân th n dương hư, di tinh li t dương...
- 3. ương qui sinh khương dương nh c thang: Th t dê 200g, g ng tươi 12g,
ương qui 20g. Th t dê làm s ch thái lát, g ng c o v ngoài p gi p, n u v i
ương qui thái lát và m t lư ng nư c thích h p. Khi th t chín nh , v t b bã
thu c, thêm gia v , b t tiêu. Ăn 2 - 3 l n trong ngày. Dùng cho ngư i cao tu i th
tr ng suy như c, ph n sau sinh huy t hư thi u máu, ngư i b nh suy như c
sau b b nh lâu ngày; trư ng h p trúng hàn phúc th ng.
4. ương qui dương nh c canh: Th t dê 500g, hoàng kỳ 25g, ng sâm 25g,
ương qui 25g. Th t dê r a s ch thái lát, hoàng kỳ, ng sâm, ương qui thái nh ,
dùng v i xô gói l i, n u v i th t dê v i m t lư ng nư c thích h p. Khi th t dê ã
chín nh , cho g ng tươi p gi p, mu i ăn và các gia v khác thích h p, ti p t c
cho sôi u, l y b bã thu c. Ăn nóng. Dùng cho ph n sau , cơ th suy như c
thi u máu, s t nh , vã m hôi, l nh tay chân.
5. Súp th t dê c mài: Th t dê 500g, g ng tươi 15g; hành tươi 30g, sơn dư c
500g. Th t dê b màng, r a s ch nhúng nư c sôi, em thái lát to, g ng tươi, hành
tươi p gi p s n, sơn dư c thái lát. T t c cho vào n i, thêm b t tiêu, d m,
rư u, nư c s ch. un to l a, v t b váng b t, un nh l a cho chín. V t b bã
g ng hành, thêm gia v , Chia ăn nhi u b a. Ch a các trư ng h p hư lao suy như c
cơ th , huy t tr ng, tr em suy dinh dư ng, ho lâu ngày do viêm khí ph qu n, tiêu
ch y.
6. Cháo hành nư c c t gan dê: Gan dê 1 b thái lát, n u h m l y nư c, g o
t 100g n u cháo c, thêm nư c c t gan dê, hành c , gia v m m mu i, un l i
cho sôi u. Dùng cho các trư ng h p gi m th l c.
7. Cháo gan dê cà r t: Gan dê 150g, cà r t 100g, g o t 100g. G o t em
n u cháo; cà r t g t v thái lát cho vào cháo un nh l a 15 - 20 phút; gan dê thái
lát ngâm v i rư u d m g ng trong 10 - 15 phút, sau ó xào tái v i hành t i, cho
- vào cháo khu y u thêm gia v . Dùng cho các trư ng h p quáng gà m m t gi m
th l c, suy như c ch c năng gan.
8. Cháo t y dê: Xương s ng và xương ch u, xương ùi 300 - 500g, g o t
500g. N u cháo thêm gia v thích h p; ho c xương tu s ng ch t khúc n u cùng
v i g o thành cháo, b xương và v t b nư c váng m , thêm gia v . Ăn khi ói.
Dùng cho các trư ng h p m i m t, au lưng m i g i ngư i cao tu i.
9. Cháo xương dê: Xương dê (dương c t) kho ng 1000g, g o t 100g.
Xương dê làm s ch, ch t khúc em n u cháo v i g o t ; khi ư c cháo thêm mu i,
g ng tươi, hành gia v . Cho ăn nóng khi ói. Dùng cho các trư ng h p xu t huy t
dư i da do gi m ti u c u, thi u máu do thi u dinh dư ng.
10. Lòng dê h m b ch tru t: D dày dê 1 cái, b ch tru t 30g, thêm gia v ,
nư c h m nh . Chia 2 l n ăn trong ngày. Dùng cho ngư i b nh suy như c, sút
cân, chán ăn.
- 12. Ru t dê h m hoàng kỳ u en: D dày dê 1 cái, hoàng kỳ 40 - 60g, u
en 60g. D dày dê r a s ch thái lát, hoàng kỳ thái nh , cho t t c v i nư c, h m
nh , thêm gia v . Dùng cho ngư i th tr ng hư như c, vã m hôi, ti u gi t.
Kiêng k : Không dùng cho ngư i có bi u hi n s t nóng do nhi m trùng
viêm t y. Trong t i gian ăn các món n u t th t dê, không dùng các thu c có
xương b , bán h .
nguon tai.lieu . vn
