Xem mẫu
- Chương III
B NH N M H I CÂY ĂN QU
1. B NH S O CÂY CÓ MÚI [Elsinoe fawcettii Bil. et Jenk.]
1.1. Tri u ch ng b nh
Trên lá non, v t b nh ban ñ u là m t ñi m nh màu vàng, d ng gi t d u hơi n i g ,
v t b nh to d n màu h ng nâu, xung quanh có qu ng vàng h p. V t b nh thư ng l i lên
hình chóp, n i lên trên b m t lá, m t dư i lá hơi lõm vào. V t b nh có th n m riêng r
ho c n i li n nhau. V t b nh thư ng hoá b n và kích thư c thư ng nh hơn 3mm. Khi
b nh n ng phi n lá b bi n hình, co ñ m ho c nhăn nheo, c n c i.
Trên thân cành v t b nh thư ng l n hơn, n m r i r c ho c dày ñ c, làm cành khô
ch t ho c thúc ñ y các ch i nách. Còn trên b u hoa v t l i màu xanh nh t ho c màu xám,
d ng hình b t ñ nh, b nh n ng làm b u hoa d r ng.
Trên qu non v t b nh n i g nhú lên hình chóp nh n, màu nâu vàng, v t b nh hoá
b n, phân tán ho c n i li n nhau thành t ng ñám. Qu b b nh d hình, nh , v dày, không
ăn sâu vào trong.
1.2. Nguyên nhân gây b nh
N m Elsinoe fawcettii Bil. et Jenk. thu c l p N m Túi. Qu th b u hình thành
xung quanh v t b nh ñã già hình c u hơi d t ho c hình b t ñ nh, ñư ng kính 80µm m c
riêng l ho c thành nhóm. Bên trong qu th có t 1 - 20 túi, hình g y ho c hình tr ng,
kích thư c t 12 -16 µm. Bào t túi hình thon dài hơi cong, kích thư c 10 - 12 x 5 µm, có
1 - 3 vách ngăn, thư ng co l i vách gi a, n a trên bào t h p và ng n hơn n a dư i.
Giai ño n h u tính này ñư c Bilancourt và Jenkins mô t t năm 1936.
Giai ño n vô tính c a n m là Elsinoe fawcettii ñư c mô t t năm 1925. L p n m
màu h ng nh t hình thành trên v t b nh là cành và bào t phân sinh ñư c hình thành trong
ñĩa cành (Acervulus).
Cành bào t phân sinh hình tr , ñ u d t g m 1 - 3 t bào, kích thư c 12 - 22 x 3 - 4 µm.
Bào t phân sinh hình b u d c ho c hình tr ng n m riêng r ho c thành chu i ng n, kích
thư c 6 - 8,5 x 2,5 - 3, 5 µm, thư ng có hai gi t d u hai ñ u. Hình d ng và kích thư c
bào t thay ñ i tùy theo cơ quan b b nh, tùy gi ng cam, quýt và ñi u ki n khí h u,...
N m sinh trư ng thích h p nhi t ñ 15 - 230C, nhi t ñ t i ña trên 280C. N m t n
t i trong mô ký ch , g p ñi u ki n thích h p hình thành bào t phân sinh, lan truy n nh
gió và nư c. N m xâm nh p tr c ti p ho c qua v t thương. Th i kỳ ti m d c thư ng t
3 - 10 ngày. Sau khi tràng hoa r ng, n m xâm nh p vào qu non và l c h , l c thu là th i
kỳ b nh phát tri n m nh nh t trong năm.
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 66
- 1.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
B nh s o cam phát tri n v i các ñi u ki n: có ký ch m n c m b nh, lá qu non
chưa ñ n giai ño n thu n th c, có ñ ñ m và nhi t ñ thích h p.
Nhi t ñ ñ thích h p cho b nh phát sinh phát tri n là 20 - 230C, nhi t ñ cao trên
280C kìm hãm b nh. Tuy v y, nư c ta b nh v n phát tri n ñư c quanh năm do ñ m
cao và s hình thành l c r i rác quanh năm. B nh b t ñ u phát tri n t mùa xuân tăng d n
mùa h , mùa thu, ñ n mùa ñông khô hanh b nh ít ho c ng ng h n.
Bào t phân sinh ch n y m m trong ñi u ki n có gi t nư c ho c ñ m cao. Vì v y
thư ng sau các tr n mưa, bào t lan truy n xâm nh p vào các mô lá còn non, qu non. Lá
non khi ñã dài trên 10 mm r t d nhi m b nh.
M c ñ nhi m b nh c a cây có liên quan v i t l nư c trong mô (nh ng lá non
ch a 75% nư c r t d b nhi m b nh) và tu i cây. Cây con vư n ươm, cây còn non l c
ra nhi u, ho c th i kỳ ra l c kéo dài thư ng b b nh n ng. Cây có tu i trên 15 năm, l c ra
mùa h thư ng b b nh nh hơn. M c ñ nhi m b nh còn ph thu c vào các lo i cây có
múi khác nhau. B nh h i n ng chanh, quýt; h i nh cam và bư i.
1.4. Bi n pháp phòng tr
- B t ñ u vào mùa xuân c n t o hình c t t a lá b nh, v sinh vư n qu ñ tiêu di t
ngu n b nh và t o ñi u ki n thoáng gió cho vư n cây. V sinh vư n qu ngay sau khi thu
ho ch.
- Ch n vư n ươm, vư n tr ng cao ráo, tránh ñ ng nư c và cách ly xa vư n qu .
- Không tr ng cây con b b nh.Trư c khi tr ng hư c gieo h t g c có th x lý b ng
dung d ch Borac 5% trong th i gian 3 - 5 phút.
- Bón phân cân ñ i ñ kh ng ch cam ra l c r i rác kéo dài.
- Phun thuôc phòng b nh vào các ñ t: s p ra l c xuân, sau khi r ng hoa, th i kỳ qu
non,... và các ñ t l c h , l c thu ... như Zineb 80WP (1 kg/ha); Topsin M 70WP (50 – 100
g/100 lít nư c).
2. B NH M C XANH VÀ M C L C H I CÂY CÓ MÚI
[Penicillium italicum Wehmer và Penicillium digitatum (Pers. & Fr.) Sacc.]
2.1. Tri u ch ng b nh
B nh m c xanh và m c l c có ñ c di m chung là ch phá h i qu . V t b nh thư ng
xu t hi n t nu m ho c trên các v t thương sây sát. Lúc ñ u là m t ñi m tròn nh , m ng
nư c màu vàng nâu, sau ñó to d n, hơi lõm xu ng, mô b nh th i ng.
b nh m c xanh b m t mô b nh tương ñ i r n, không nhăn nheo; còn b nh m c
l c b m t mô b nh nhăn nheo, n tay nh d v .
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 67
- Lúc ñ u trên b m t v t b nh thư ng m c lên m t l p m c tr ng. Sau ñó, gi a v t
b nh l p m c chuy n sang d ng b t màu xanh l c ho c màu xanh da tr i. ðó là cành và
bào t phân sinh c a n m gây b nh. V t b nh phát tri n r t nhanh, ch sau ít ngày qu ñã
hoàn toàn b th i h ng. Khi trên qu b c hai lo i b nh, qu th i r t nhanh và t o thành
hai l p n m hai màu xanh lam và màu l c xen k , trong mô qu có v t màu h ng ho c
màu h ng tía.
2.2. Nguyên nhân gây b nh
N m m c xanh Penicillium italicum Wehmer và n m m c l c Penicillium digitatum
(Pers. & Fr.) Sacc. ñ u thu c nhóm N m B t toàn.
+ N m m c xanh : S i n m không màu, ñư ng kính 2 -12 µm. cành bào t phân
sinh không màu, phân nhánh 3 l n, s nhánh con thư ng là 2 - 4 nhánh, toàn b cành có
kích thư c 180 - 250 x 4 - 5 µm. Nhánh con không màu, hình dùi tr ng nh , ñ nh hơi
nh n. Bào t phân sinh không màu, khi t p h p l i có màu xanh lam, ñơn bào hình b u
d c n i thành chu i trên ñ nh nhánh con, kích thư c 3 - 5 x 2 - 3 µm. S i n m m c xanh
phát tri n trong ph m vi nhi t ñ 6 - 330C, thích h p nh t nhi t ñ 270C. Bào t phân
sinh hình thành nhi t ñ 9 - 290C, thích h p nh t là 200C. N m phát tri n thích h p ñ
pH t 2,9 - 6,5.
+ N m m c l c: S i n m không màu, ñư ng kính 4 – 20 µm Cành bào t phân sinh
phân nhánh 1 - 2 l n, nhánh cu i có 2 - 6 nhánh con, toàn cành có kích thư c 160 - 240 x
4 - 5µm. Nhánh con không màu, thon dài, ñ nh không nh n.
Bào t phân sinh không màu, khi t p h p có màu xanh l c, ñơn bào hình b u d c
ho c hình tròn n i li n thành chu i ñ nh nhánh con, kích thư c 6 - 8 x 4 - 7 µm. S i
n m phát tri n thích h p nhi t ñ 250C. Bào t phân sinh hình thành nhi t ñ 17,8 -
29,80C, thích h p nh t nhi t ñ 27,60C. N m phát tri n ñư c pH t 3 - 6.
2.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
Hai b nh này thư ng ho i sinh trên các ch t h u cơ hình thành vô s bào t , nh
không khí, gió, mưa truy n lan và xâm nh p vào ký ch qua các v t thương sây sát. Qua
ti p xúc, n m cũng d dàng truy n lan t qu b nh sang qu lành.
C hai b nh ñ u phát tri n thu n l i trong ñi u ki n nhi t ñ cao. Ph m vi nhi t ñ
t 6 - 330C, thích h p nh t nhi t ñ 25 -270C. B nh phát sinh phá h i n ng trong trư ng
h p qu b gi p ho c có nhi u v t sây sát, thu ho ch qu vào th i gian mưa ho c nhi u
sương. Qu càng chín càng d b nhi m b nh.
2.4. Bi n pháp phòng tr
- Bi n pháp ch y u ñ phòng tr hai b nh này là ch n th i gian thích h p ñ thu hái
qu và b o v nu m qu . Tránh làm gi p v ho c sây sát trong khi hái qu , c t tr và v n
chuy n. Nên thu hái vào nh ng ngày khô ráo, không mưa.
- Ch n qu lành l n ñ c t tr b o qu n, lo i b h t nh ng qu b th i, b gi p ho c
b sây sát. Kho c t tr c n ph i kh trùng, làm v sinh s ch s , thoáng khí và có nhi t ñ
th p. Thu hái k p th i không ñ qu quá chín.
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 68
- ð phòng tr b nh, có th x lý b ng dung d ch Borac (Na2B4O7.10H2O) 5% trong 5
phút 430C, ho c ngâm qu vào nư c mu i 0,4% trong th i gian 2 phút. Ngoài ra, còn
dùng m t s lo i thu c khác như Benlate 2 - 4 Thiazolin benzimidazole (tên thương ph m
là Merteet ho c Tecto).
3. B nh ch y gôm h i cây có múi [Phytophthora sp.]
B nh ch y gôm ñư c phát hi n ñ u tiên trên th gi i t năm 1834, sau ñó truy n lan
và phát hi n th y B ðào Nha, ð a Trung H i, châu M , châu Á. B nh gây h i nghiêm
tr ng trên cây con trong vư n ươm ghép và cây l n vư n s n xu t. Cây b nh ch m l n,
tàn l i d n, năng su t gi m sút, d n d n cây vàng úa, lá r ng có th khô ch t.
B nh do m t lo i n m Phytopthora ch y u trong ñ t gây h i trên các b ph n
g c, thân, cành, qu trên m t ñ t ho c th i r dư i ñ t.
3.1. Tri u ch ng b nh:
Tri u ch ng ñ u tiên c a b nh là nh ng v t ñ m ch y nh a xung quanh thân chính,
ch ch y nh a th i ư t, bóc v ra trong l p g có màu vàng l c, màu nâu r i ñen thâm l i.
Cu i cùng, v cây thâm ñen khô và n t ra, ph n g bên trong khô và c ng. V t nh a ch y
lúc ñ u có màu vàng trong, m m ra, sau b thâm ñen và khô. N m xâm nhi m vào gi a
l p v và ph n thân g , t o thành các v t màu nâu s m, phá hu m ch d n c a v và l p
mô phân sinh. Khi nh a ch y g c (có mùi hôi), tán lá ng màu vàng, gây r ng lá hang
lo t. N u g p th i ti t thu n l i, b nh s phát tri n gây ch y gôm bao quanh thân, cành, lá
gây ch t s m cho cành ho c c cây. Tri u ch ng b nh ch y gôm thư ng bi u hi n kèm
theo các bi u hi n c ph n thân, lá, r c a cây có múi. Trong vư n ươm cây làm g c
ghép, b nh có th gây ch t t ng cây ho c t ng ñám, r ñ u tiên b th i, g c thân có nh ng
v t màu nâu ñen r i b teo nh l i, cây s b ñ g c, lá, cây héo vàng. N u tr i mưa nhi u,
m ñ cao cây s b th i ch t.
Tri u ch ng b nh b ph n dư i m t ñ t: h th ng r cây phát tri n ch m, n u ñ t
b ng p úng ho c tiêu, thoát nư c kém, r b th i, ngu n b nh có s n trong ñ t d dàng
xâm nh p vào cây phát tri n nhanh gây th i r toàn b r , v r b th i m n ra ho c tu t ra
kh i r . B r b hư h i d n ñ n cây còi c c, cành non b ch t, lá chuy n sang màu vàng,
hoa, qu b r ng, cây có th ch t. R cây b h i tuỳ theo m c ñ nhi m b nh c a cây.
Tóm l i, tri u ch ng ñi n hình c a b nh là ch y gôm, th i r , th i v thân, n t thân
cành, m ch g hoá nâu, cây suy tàn, ch t d n.
3.2. Nguyên nhân gây b nh:
Theo Nguy n Kim Vân, Nguy n Thi Thông thì nguyên nhân gây b nh ch y gôm là
do hai loài n m Phytopthora citrophthora và P. citricola thu c b Peronosporales, l p
N m Tr ng Oomycetes. S i n m có c u t o hình ng, ñơn bào, không màu. ð c ñi m s i
n m th ng, ít phân nhánh, cành bào t d ng ô van ho c d ng sim. B c bào t có kích
thư c to 30 x 45 µm, hình c u, hình qu lê, hình tr ng, m t d ng bào t có 1 – 2 núm,
núm n i rõ, b n và không r ng. Loài n m Phytopthora citricola có ñ c ñi m s i n m phân
nhánh khúc khu u, cành bào t phân nhánh d ng cành cây c p 1, b c bào t có kích thư c
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 69
- trung bình 15,5, x 25 µm, hình tr ng, hình qu lê, m t ñ u bào t có 1- 2 núm, núm n i
rõ, b n và không r ng. H u bào t (chlamydospora) hình c u, v dày. Bao ñ c bao quanh
cu ng bao cái, ñây là cơ quan sinh s n h u tính c a n m.
C hai loài n m trên n u có ñi u ki n nhi t ñ , m ñ thích h p, b c bào t gi i
phóng ra các ñ ng bào t (zoospore) ñ xâm nh p vào mô t bào c a ký ch gây b nh cho
cây. Loài P. citrophthora sinh trư ng trong ph m vi nhi t ñ 10 – 350C, nhi t ñ t i thích
là 25 – 280C, pH 6 – 7 và loài P. citricola trong ph m vi nhi t ñ 7 – 290C, nhi t ñ t i
thích là 20 – 250C, pH 4 – 7.
3.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n:
B nh ch y gôm do P. citrophthora h i trên g c, thân, cành, qu r t n ng trên bư i
(pômelo), chanh, ñào, qu t c nh v i th i gian ti m d c ng n 4 – 5 ngày. Các loài cam
ñư ng, cam canh, quýt ñ L ng Sơn, cam sành nhi m b nh nh hơn. B nh phát tri n
m nh trong v xuân, v hè, v thu và gi m d n trong mùa ñông.
B nh gây h i trong vư n ươm, vư n qu xong gây h i khá nghiêm tr ng trên vư n
qu kinh doanh 5 - 10 tu i tr ng trên vùng ñ t trũng, m ư t, tr ng m t ñ dày, cây không
c t t a, t o tán. Ngu n b nh ch y u ñ t, tàn dư cây b nh, truy n lan nh gió, nư c.
3.4. Bi n pháp phòng tr :
- Ch n ñ t tr ng cam thích h p, cao ráo, thoát nư c nhanh.
- V sinh vư n cam, c t t a t o tán thoáng, thông gió. C t t a b cành b nh s m,
chăm sóc bón phân ñ y ñ , cân ñ i. Không ñ úng ñ ng nư c vư n ươm và vư n qu .
- S d ng các gi ng ch ng b nh làm g c ghép như ch p, cam ñ ng, v.v…
- Dùng thu c Aliette 80WP n ng ñ 0,3% phun cây và quét thu c vào ch b b nh
g c, thân.
4. B NH ð M D U CAM CHANH
Năm 1952, b nh ñ m d u (greasy spot) ñã ñư c nghiên c u Nh t B n (Tanakas
and S. Yamada). T i năm 1961, Yamada ñã mô t loài Mycosphaerella horii Hara v c
hình thái và tính gây b nh.
Năm 1958 - 1959 bang Florida (M ) cây có hi n tư ng b nhi m b nh này, nhưng
sau khi nghiên c u và so sánh tài li u các tác gi cho r ng loài n m Florida khác v i loài
Mycosphaerella horii Hara tìm th y Nh t B n. Vi t Nam, b nh gây tác h i l n các
vùng cam thu c Thanh Hoá, Ngh An và các t nh phía B c. G n ñây b nh xu t hi n nhi u
các t nh phía Nam.
Tri u ch ng b nh: V t b nh có d ng như gi t d u b n rơi trên m t lá, t a ra mép
bi n thành nh ng tia ng n xung quanh v t b nh. Trên m t lá có th r t nhi u v t b nh, các
v t b nh thư ng ñ c l p ít liên k t v i nhau, có kích thư c bi n ñ ng. V t l n có th t i
cm, có c nh ng v t nh hơn. B nh thư ng phá ho i trên lá bánh t và lá già làm lá s m
r ng.
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 70
- Thi t h i c a b nh khó ư c tính nhưng bang Florida (M ) và Nh t B n cho r ng
b nh này r t nh hư ng ñ n năng su t cam và làm cho cây s m tàn l i.
N m gây b nh: Giai ño n sinh s n vô tính có tên là Cercospora citri grisea, s i n m
không màu, ñơn bào, bào t n m m t ñ u nh n, m t ñ u hơi tù, thon dài, có t 2- 4 t bào.
Cành bào t ng n m c thành c m trên b m t lá.
Giai ño n sinh s n h u tính có tên là Mycosphaerella horii Hara thu c l p N m Túi.
Qu th có d ng n m rư u t o thành trên b m t lá, kích thư c nh ñôi lúc n m trong mô
b nh. Qu th ch a các túi hình tr dài, bào t túi (Ascospora) thư ng có 1 - 2 t bào
không màu hay, th ng hay hơi cong có kích thư c 7,2 - 10,5 x 2,3 - 2,8 µm.
B nh thư ng phát tri n m nh vào mùa mưa ñ n mùa thu, các lá b b nh có th b
r ng. nư c ta, b nh thư ng xu t hi n vào cu i xuân và phá m nh vào mùa hè và sang
thu.
ð phòng tr b nh này ngư i ta s d ng các lo i thu c tr n m như Daconil,
Benlate và Benlate - C. Dùng bi n pháp canh tác, chăm sóc cây kho , c t t a cành và b
b t nh ng lá già có mang ngu n b nh. Nghiên c u s d ng m t s gi ng ch ng ch u
b nh.
5. B NH ð M VÀNG LÁ SIGATOKA [Cercospora musae Zimm]
B nh ñ m lá chu i hay còn g i là b nh ñ m lá Sigatoka ñã ñư c quan sát và mô t
ñ u tiên vào năm 1902 Java. ð n năm 1973, b nh lan kh p các vùng tr ng chu i trên
th gi i tr Israel, Canary Island, Ai C p. Hi n nay, b nh ñ m vàng lá Sigatoka là m t
trong nh ng b nh h i lá quan tr ng và ph bi n t i các vùng tr ng chu i khu v c châu Á
Thái Bình Dương.
B nh làm gi m di n tích quang h p, qu c a nh ng cây b nh thư ng chín s m, chín
ép trong b o qu n và v n chuy n. B nh gây thi t h i ñáng k m t s vùng tr ng chu i
thu c châu Phi trên các gi ng Cavendish và Pome và là m i ñe do ñ i v i nh ng vùng
tr ng chu i làm cây lương th c.
5.1. Tri u ch ng b nh
V t b nh ñ u tiên là nh ng ch m nh màu xanh vàng, sau lan r ng và kéo dài có
màu nâu xám, v t b nh thư ng ch y theo mép lá, các v t ñ m n m theo ñư ng th ng song
song v i gân lá. gi a v t b nh có màu xám tr ng. Các lá non và lá còn chưa m d b
bào t n m t n công. Khi tr i m, v t b nh phát tri n và có th liên k t v i nhau. N m
b nh thư ng k t h p v i các lo i n m khác như Cordana musae, Helminthosporium
torulosum gây h i trên lá, làm lá b cháy khô s m.
5.2. Nguyên nhân gây b nh
N m gây b nh là Cercospora musae Zimm thu c b Moniliales, l p N m B t toàn;
giai ño n h u tính là Mycosphaerella musicola Leach thu c b Mycosphaerellales, l p
N m Túi Ascomycetes.
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 71
- Bào t phân sinh không màu, ña bào, kích thư c 20 – 80 µm x 2 – 6 µm trung bình
t 51,3 - 3,7 µm.
Bào t túi n m trong qu th b u, bào t túi không màu g m hai t bào kích thư c
14,4 - 1,8 x 3 – 4 µm. Qu th màu nâu ho c ñen, ñư ng kính 47 – 72 µm. Túi không màu
kích thư c 29 - 36 x 8 - 11µm.
5.3. ð c ñi m phát sinh, phát tri n b nh
ð c ñi m phát sinh, phát tri n b nh có quan m t thi t ñ i v i các ñi u ki n nhi t ñ
và m ñ . Nhi t ñ thích h p là 210C trong ñi u ki n nhi u mưa. Hondurat qu th hình
thành nhi u. Th i kỳ ti m d c trong ñi u ki n này là 4 tu n.
Bào t phân sinh không hình thành n u không có màng nư c ho c có sương. Nhi t
ñ thích h p cho s hình thành và phát tri n c a bào t là 25 - 280C, tuy nhiên b nh v n
phát tri n ch m nhi t ñ t 9 - 320C. Bào t túi có th t n t i trong ñi u ki n khô t i 2
tháng. Vào mùa khô s xâm nhi m gi m ñi do lư ng bào t gi m, m c dù v y Conidi v n
phát tri n m c ñ ch m. Trên nh ng gi ng chu i ch ng ch u b nh r t ít bào t ñư c
sinh ra.
B nh phát tri n m nh trên các gi ng chu i tam b i AAA như Giant Cavendish,
Dwaf Cavendish, Lakatan, Mosado, Gsossmichel, Grandenane và d ng ABB như
Latundan, Tindonsaba. Các gi ng ch ng b nh như Mysore (ABB) Bluggose, Saba (ABB),
Pisang (AA), Saba (BB). Các gi ng nh b i t ra ch ng b nh. nư c ta, b nh h i n ng
các vư n chu i chăm sóc kém, m t ñ tr ng dày. B nh phát tri n m nh t tháng 7 ñ n
tháng 10, bào t phân sinh c a n m gây b nh phát tán và lan truy n qua gió, mưa n y
m mxâm nh p tr c ti p ho c gián ti p các v t thương sây sát.
B nh h i n ng trên gi ng chu i tiêu. Các gi ng chu i lá, chu i tây, chu i ng ít b
nhi m b nh.
5.4. Bi n pháp phòng tr :
Tăng cư ng các bi n pháp canh tác, b o ñ m ñ thông thoáng cho vư n chu i, c t
b lá già, lá b nh có th h n ch ñư c b nh. Ch n gi ng ch ng b nh và s ch b nh. S
d ng thu c hoá h c như Tilt, Punch, Benzimidazol 8 - 9 l n/năm có th gi m ñư c b nh.
6. B NH HÉO VÀNG CHU I
[Fusarium oxysporum f.sp. cubense WC. Snyder & H. N. Hansen]
B nh ñư c phát hi n ñ u tiên năm 1874 Úc và hi n phân b trên nhi u vùng tr ng
chu i thu c châu M , châu Phi, châu Á. Chưa th y b nh xu t hi n vùng Nam Thái Bình
Dương.
B nh gây h i n ng trên gi ng chu i Gross Michel vùng Nam M và Caribe trên di n
tích kho ng 4.000 ha. Gi ng chu i silk c a n ð , Indonesia, Malaysia, Philippines m n
c m v i b nh, các gi ng khác như Pome, Pisang, Lakatan cũng b thi t h i ñáng k .
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 72
- 6.1. Tri u ch ng b nh
Tri u ch ng b nh ñ u tiên là các v t s c màu vàng t i cu ng lá già, lá chuy n màu
vàng t lá già ñ n lá non trong 3 tu n. Nh ng lá ra sau thư ng bi n d ng phi n lá. H
m ch d n trên thân và c bi n t màu vàng t i sang màu ñ t i, sau chuy n màu ñen, r
th i m c, cây ch t, cây non cũng có th b nhi m b nh. Tri u ch ng nh có th g p
vùng hơi l nh.
B nh lan truy n trong vùng ho c qua các nư c theo con ñư ng trao ñ i gi ng. N m
t n t i trong ñ t, c d i và tàn dư dư i d ng bào t h u nên b nh có th truy n t cây n
sang cây kia qua con ñư ng tư i tiêu.
Hi n có 4 ch ng Fusarium oxysporum f.sp. cubense (FOC) theo ký ch :
- Ch ng 1 gây h i trên các gi ng chu i thu c nhóm genom AAB và gi ng Gross
Michel thu c nhóm genom AAA.
- Ch ng 2 gây h i trên các gi ng chu i thu c nhóm genom ABB và nhóm chu i nâu.
- Ch ng 3 gây h i trên loài Heliconia Hondurat, Costarica, Australia.
- Ch ng 4 gây h i trên gi ng Cavendish thu c nhóm genom AAA và các gi ng b
t n công b i ch ng 1 và ch ng 2.
Vi c nghiên c u ch ng d a vào k thu t PCR và m t s k thu t khác. Hi n nay,
b ng cách này trên th gi i ngư i ta ñã xác ñ nh ñư c 21 ch ng trong ñó 15 ch ng châu
Á. Các nghiên c u v ña d ng di truy n c a ch ng n m FOC vùng ðông Nam Á còn
ñang ñư c ti p t c ti n hành.
6.2. Nguyên nhân gây b nh - ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
B nh do n m Fusarium oxysporum f. sp. cubense WC. Snyder & H. N. Hansen
thu c h Tuberculariaceae, b Moniliales, l p N m B t toàn. Tên khác Fusarium cubense
E.F. Sm.
T n n m có màu tr ng ph t h ng, s i n m ña bào, không màu. Sinh s n vô tính hình
thành ra hai lo i bào t l n và bào t nh . Bào t l n ña bào, thư ng có 3 ngăn ngang, hơi
cong m t ñ u thon nh n, m t ñ u có hình bàn chân nh , kích thư c 30 - 50 x 3,5 - 5,5 µm.
Bào t nh ñơn bào hình tr ng ho c hình b u d c hình thành trên b c gi ñính trên cành
bào t phân sinh trên s i n m, bào t l n hình thành t cành bào t phân sinh nhi u nhánh
x p thành t ng. N m có th sinh ra bào t h u hình c u, v dày, màu nâu nh t, kích thư c
9 - 10 µm.
N m phát tri n thích h p trong ñi u ki n nhi t ñ t 25 - 300C. B nh phát tri n
m nh trong ñi u ki n m và m. Ngu n b nh có th t n t i trong ñ t, trong tàn dư cây
b nh d ng s i n m, bào t phân sinh và bào t h u. Bào t h u có s c s ng cao là
ngu n b nh ch y u lan truy n sang v sau.
6.3. Bi n pháp phòng tr :
Các bi n pháp hoá h c, luân canh r t khó có hi u qu di t n m gây b nh. Bi n pháp
hi u qu nh t là ch n gi ng ch ng b nh. Ngư i ta ñã tìm ra m t lo i protein dùng trong
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 73
- vi c ch n gi ng m t s n m gây b nh trong ñó có n m Fusarium sp. và ñã thông báo v
vi c s d ng axit fusaric ñ ch n gi ng ch ng 1 c a n m gây b nh.
7. B NH THÁN THƯ H I CHU I [Colletotrichum musae Berk. & Curt.) Arx.]
B nh thán thư h i chu i là b nh quan tr ng và ph bi n trên chu i giai ño n chín,
b o qu n và v n chuy n. B nh h i m nh trên chu i xu t kh u c a ðài Loan. vùng
Caribê n m d ng ti m n trên qu chu i còn xanh. n ð , t l b nh trên các gi ng
thương ph m kho ng 10 - 15%.
7.1. Tri u ch ng b nh:
V t b nh là các ñ m nâu trên qu ñã chín vàng. Trên v t ñ m có các ñĩa cành màu
h ng ho c da cam, hơi dính. M t s v t ñ m b t ñ u phát tri n cu ng qu gây hi n
tư ng th i. Kích thư c v t b nh có th lên t i 8 x 3 cm. Nh ng qu sây sát, d p d b
nhi m b nh hơn nh ng qu lành l n. Lá, hoa, lá b c cũng có th b nhi m b nh.
7.2. Nguyên nhân gây b nh - ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
B nh do n m Gloeosporium musarum Cooke & Masse 1887. Tên khác là
Colletotrichum musae (Berk. & Curt.) Arx. ho c Myxosporium musae Berk. & Curt. thu c
h Melanconiaceae, b Melanconiales. Giai ño n h u tính là Glomerella cingulata thu c
l p N m Túi.
ðĩa cành trên v t b nh thư ng hình tròn, ñôi khi dài, ñư ng kính kho ng 400µm
màu nâu t i không có lông ñ m. Cành bào t phân sinh ñư c hình thành trên l p nhu mô
gi hình tr thon ñ u trên, không màu, phân nhánh và có ngăn ngang dư i, kích thư c
30 x 3 – 5 µm thư ng có l trên ñ nh. Bào t phân sinh không màu, ñơn bào hình oval
ho c elip, ñ u tròn, kích thư c 11 - 17 x 3 6 µm. ðĩa cành sinh ra ch t màu vàng ho c
h ng da cam. Trên m i bào t phân sinh có ch m sáng trong ñó thành ph n ch y u là
d ng h t thư ng xu t hi n g n tâm c a bào t . Bào t n y m mvà hình thành. vòi bám
ñ u còng, không tròn, mép g gh , vách dày màu t i. Kích thư c 6 - 12 x 5 – 10 µm có
m t s ch ng Gloeosporium musarum ñư c phân l p t qu thu c gi ng Gross Michel
Trinidat có giai ño n h u tính Glomerella cingulata, nhi t ñ thích h p cho n m phát
tri n là 280C. Bào t phân sinh c a G. musae phát tri n và sinh bào t thích h p nh t
nhi t ñ 27- 300C. Bào t n y m m sau 6 - 12h m ñ 98 - 100%.
Bào t phân sinh hình thành nhi u trên lá già trong giai ño n khô có th t n t i vài
tu n t i 60 ngày. H p ch t phytoalexin d ng phenalenone ñư c tách t Musa acuminata
có hi u l c c ch n m gây b nh.
N m phát tri n m nh trong ñi u ki n nóng, m. chu i b o qu n không t t. Các gi ng
chu i tiêu nhi m b nh n ng hơn chu i tây, chu i lá và chu i ng .
7.3. Bi n pháp phòng tr
V sinh ñ ng ru ng, d n s ch lá b nh, lá già, t o ñ thông thoáng cho vư n chu i.
Trong quá trình ñóng gói các phương ti n, nhà xư ng ph i s ch s , chu i ñư c bao b ng
polyethylen. Benomyl và m t s các lo i thu c n i h p khác như Triazol có hi u l c ñ i
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 74
- v i b nh, nhúng qu vào dung d ch Thiabendazole 300 - 400 ppm có hi u qu t t. X lý
qu b ng Imazilin 500 ppm cho k t qu t t. Nhúng qu và nư c nóng 550C trong 2 phút
có th gi m ñư c b nh, có th x lý qu b ng Hipocloride axit (theo Arneson, 1971)
conidi b tiêu di t trong vòng 1 phút b ng dung d ch 2 ppm Chlorin.
Phương pháp phòng tr sinh h c ñ i v i n m C. musae ñã ñư c nghiên c u ðài
Loan, trong ñó có m t s vi khu n và n m men có th c ch ñư c n m gây b nh.
8. B NH CHÁY LÁ CHU I [Helminthosporium torulosum Ash.]
B nh ñ u tiên ñư c mô t b i Ashby (1913) g i là ñ m ñen Jamaica. Sau ñó, b nh
ñư c phát hi n kh p các vùng tr ng chu i thu c châu Á, châu Âu và châu M .
8.1. Tri u ch ng b nh
B nh h i trên lá già, qu chu i xanh và ñôi khi c b hoa. V t b nh ban ñ u là nh ng
ñ m nh màu nâu ho c ñen xung quanh vi n vàng thư ng t p trung gân ph c a lá sau
v t b nh liên k t v i nhau làm cháy mép lá, xung quanh v t b nh có màu ñen và n m có
th k t h p v i n m Cordana musae gây h i trên lá. V t b nh trên qu có màu nâu ho c
màu ñen, ñư ng kính 2 mm, xung quanh có màu xanh t i. Khi qu chín r t khó nh n ra
v t b nh.
8.2. Nguyên nhân gây b nh
B nh do n m Helminthosporium torulosum Ash. Tên khác là Cercospora musarum
ho c Brachsporium Syd.; Deightoniella torulosa Syd. N m thu c nhóm ký sinh y u ho c
ho i sinh. Cành bào t phân sinh c a n m gây b nh màu nâu, ña bào, ñư ng kính 4µm
phân nhánh. Bào t phân sinh m c t ñ t và ñ nh cành. Bào t phân sinh th ng ho c hơi
cong, thon m t ñ u, không màu ñ n tím ñ m có 3 - 5 ngăn ngang, kích thư c 50 - 60 x 16
– 17 µm và 35 - 70 x 13 – 25 µm.
8.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
B nh phát tri n m nh trong ñi u ki n mưa nhi u, nhi t ñ cao, chu i tr ng không
ñư c chăm sóc, nghèo dinh dư ng, tư i tiêu kém. Nh ng nơi chu i tr ng công nghi p,
chăm sóc t t b nh ít gây h i. N m có th n y m mvà xâm nh p vào lá trong 12 gi , nhưng
th i kỳ ti m d c có th kéo dài t i 1 tháng. Bào t lan m nh trong không khí. Nh ng lá
già là ngu n b nh r t quan tr ng.
8.4. Bi n pháp phòng tr
B nh ñã gi m r t ñáng k nh ng nư c s n xu t chu i hàng hóa nh ch ñ canh
tác t t, bao bu ng chu i b ng túi polyethylen. Phun thu c tr n m lên các bu ng chu i
khi còn xanh, s d ng các lo i thu c ch a ñ ng có th h n ch b nh lây lan lên các lá non
và qu . Khi cây chu i ra bu ng ng t b lá già b b nh t o ñ thông thoáng cho vư n chu i
h n ch b nh phát tri n.
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 75
- 9. B NH ð M S O ðEN CHU I [Macrophoma musae Cke.]
B nh ph bi n châu Á Thái Bình Dương nhưng không th y thông báo Trung và
Nam M . B nh ph bi n Trung Qu c và Vi t Nam. B nh n ng làm gi m tu i th c a
lá xu ng 1/2, năng su t gi m rõ r t.
9.1. Tri u ch ng b nh
V t b nh là nh ng ñ m nh li ti màu nâu ñen trên qu là trên lá, xung quanh v t
ñ m có qu ng xanh t i ư t. Nh ng gi ng ch ng b nh thư ng là nh ng gi ng không bi u
hi n tri u ch ng trên lá cho t i khi qu chín. Còn ngư c l i nh ng gi ng m n c m có th
quan sát th y v t b nh r t s m ngay sau khi lá th t xu t hi n sau 3 ngày.
9.2. Nguyên nhân gây b nh - ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
B nh do n m Macrophoma musae Cke. gây ra thu c b Sphaeropsidales, l p N m
B t toàn. Tên khác Phyllostictia musarum Cke.; Phoma musae Sydow & Petrak.
Qu cành c a n m gây b nh có màu ñen n m trên v t b nh không có l m , kích
thư c 60 – 150 µm. Bào t phân sinh hình oval, không màu có ch t keo dính bên ngoài,
d dàng phóng ra ngoài khi tr i m và có th truy n ñi trong nư c. S n y m m c a bào
t c n có màng nư c và ñư c th c hi n trong 2 - 3 gi . Sau khi xâm nh p vào bi u bì, cây
ký gây ch t ho i trên m t s t bào t o thành ñ m r t nh trên bi u bì.
Th i kỳ b nh có th t 4 - 6 ngày và qu cành sinh ra sau 3 tu n. B nh phát tri n
m nh vào th i kỳ mưa nhi u. N m gây b nh không phát tri n trên môi trư ng nhân t o.
Các nhóm gi ng chu i thu c nhóm nh b i AB, BB, AA, t b i AAAA và tam b i ABB
ch ng b nh t t. Nhóm AAA và m t s trong nhóm AAB m n c m v i b nh. Tính ch ng
ch u b nh tăng khi gi ng có nhi u B. nư c ta, các gi ng chu i tiêu b nhi m b nh n ng
hơn chu i tây và chu i ng .
9.3. Bi n pháp phòng tr
Tăng cư ng chăm sóc ñ chu i sinh trư ng t t. Khi cây chu i ra bu ng c t b lá già
b b nh t o ra ñ thông thoáng cho vư n chu i.
Phun thu c Maneb 2 l n/tháng, dùng bao nilông bao bu ng chu i ñ h n ch n m
gây b nh xâm nh p và phát tri n. Phun thu c tr n m lên các bu ng chu i khi còn xanh,
s d ng các lo i thu c ch a ñ ng có th h n ch b nh lây lan trên các lá non và qu .
10. B nh ñ m nâu chuoi [Cordana musae Zimm]
B nh ñư c phát hi n năm 1926. B nh phát tri n t t c các vùng nhi t ñ i tr ng
chu i và thư ng gây h i cùng v i m t s h i lá khác. Năm 1962, b nh gây h i n ng m t
s vùng thu c New South Wales.
10. 1. Tri u ch ng b nh:
V t b nh hình b u d c, màu nâu ch y d c theo gân ph c a lá làm cháy lá theo hình
zíc z c có vi n vàng. N m thư ng gây h i cùng v i n m Scolecotrichum musae Zimm.
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 76
- Bào t phân sinh hình tr , hai t bào không màu, m t ñ u tròn, kích thư c 12 21 x 6 - 10
µm.
10.2. ð c ñi m phát sinh phát tri n:
N m phát tri n m nh trong mùa mưa m. Theo Meredith (1962), bào t phân sinh
hình thành nhi u dư i m t lá, n y m m khi có màng nư c và hình thành ng m m trong
8 gi .
Bào t n m truy n lan nhi u trong không khí.
10.3. Bi n pháp phòng tr :
T a b lá già, lá b nh, chăm sóc t t vư n chu i ñ cây phát tri n t t. Có th dung
Maneb, Dithane M – 45 ho c Benomyl 14 ngày/l n ñ h n ch b nh.
11. B NH THÁN THƯ H I XOÀI [Colletotrichum gloeosporioides (Penz.) Sacc.]
N m Colletotrichum gloeosporioides (Penz.) Sacc. phân b r ng kh p trên th gi i,
ñ c bi t vùng nhi t ñ i và c n nhi t ñ i hơn vùng ôn ñ i. N m là m t trong nh ng
lo i n m có ý nghĩa kinh t l n vì nó gây h i không ch riêng cây xoài mà còn gây h i trên
nhi u lo i cây tr ng khác. M c dù cây xoài tr ng nư c ta ñã lâu nhưng các nghiên c u
v b nh thán thư xoài còn r t ít. Tác gi Hoàng Th M (1966) ñã ñưa ra danh m c m t
s b nh h i xoài, trong ñó có b nh thán thư do n m Colletotrichum gloeosporioides gây
ra. Theo tác gi Vũ Công H u (1966) b nh thán thư là b nh nghiêm tr ng nh t trên xoài.
B nh thán thư ñã làm gi m giá tr thương ph m và th i gian b o qu n c a qu . Qu b
b nh d b n m ho i sinh xâm nh p và gây th i qu .
11.1. Tri u ch ng b nh
B nh gây h i trên t t c các b ph n trên m t ñ t c a cây:
* Trên lá: Lá xoài non, ñ c bi t giai ño n màu ñ ng thi c ñ n giai ño n màu xanh
nh t nh t d m n c m v i b nh hơn lá già. V t b nh ñ u tiên là các ñ m ñen nh , sau v t
b nh m r ng và liên k t thành các m ng không ñ nh hình màu khô t i. N u g p ñi u ki n
m ư t chúng liên k t thành các v t b nh l n. Các v t b nh ñi n hình có tâm màu nâu
vàng nh t bao quanh là m t vi n màu nâu ñen ho c nâu s m, xung quanh có m t qu ng
màu xanh vàng nh t. Trong ñi u ki n m ư t v t b nh hình thành nh ng nh ng kh i màu
h ng g ch theo vòng ñ ng tâm, ph n b h i có màu nâu. Khi tr i khô, v t b nh khô, màu
nâu, r n n t và th ng.
* Trên hoa: V t b nh là nh ng ñ m nh , không ñ u, màu ñen trên c tr c và
nhánh hoa. Các v t ñ m nh này m r ng và liên k t l i v i nhau thành ñám màu nâu ñen.
B nh n ng gây r ng hoa và ch t khô cành hoa.
* Trên qu : Qu non thư ng th y các v t ñ m nâu cu ng qu sau lan r ng và gây
r ng qu . Qu sau khi thu ho ch có th hình thành các v t ñ m ñen nh sau lan r ng thành
các v t b nh l n, hình d ng không ñ u, màu nâu ñ m t i màu ñen, mô b nh không có
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 77
- ranh gi i rõ r t v i mô kho . Trong ñi u ki n m ư t th y các kh i bào t màu h ng g ch
xu t hi n theo vòng ñ ng tâm trên mô b b nh.
* Trên thân cành: B nh h i ch y u trên các cành non m i ra. Ban ñ u các v t ñ m
màu nâu vàng, nh , sau liên k t v i nhau t o v t b nh có màu nâu t i g p ñi u ki n m
ư t, các v t b nh m r ng, khi g p tr i khô v t b nh bao b c quanh thân cành làm cành
khô héo.
11.2. Nguyên nhân gây b nh
B nh thán thư xoài là do n m Colletotrichum gloeosporioides (Penz.) Sacc. thu c h
Melanconiaceae, b Menaconiales, l p N m B t toàn. Giai ño n h u tính là
Colletotrichum cingulata thu c l p N m Túi.
N m có ph m vi ký ch r t r ng gây h i ch y u trên xoài, bơ, hành, chanh, cam,
bư i, quýt, ñu ñ , cà phê, t, cà chua,.......Ngoài ra, Colletotrichum gloeosporioides còn
t n t i trên m t lo t các cây ký ch th y u như cây thích, cây mu ng, cây cúc, khoai s ,
cây b ch ñàn, chu i, h ng, long não, cây s u riêng, cây v i, cà r t.
Cành hình thành trên v t b nh g m các lông gai tròn, hơi dài ho c không ñ u, kích
thư c l n có th lên t i 500µm có 1 - 4 vách ngăn, màu nâu thư ng ph ng nh góc và
thon nh ñ nh. Bào t ñôi khi cũng ñư c sinh ra trên lông gai. Bào t phân sinh hình tr
v i các ñ u hơi tù, ñôi khi hơi nh n, ñ nh tròn, cu ng h p trong su t, không có vách ngăn,
kích thư c 9 - 24 x 3 - 6µm hình thành trên các bào t phân sinh hình tr trong, kh i bào
t có màu h ng nh t.
T n n m trên môi trư ng PDA có màu tr ng xám ñ n xám ñ m. Giai ño n h u tính
thư ng hình thành trên lá ho c ng n ñã ch t. Qu th m hình thành riêng l ho c t p
trung thành ñám, hình c u ho c hình qu lê v i kích thư c 85 - 350 µm l m hơi nhú lên
hình tròn, các túi (có 8 bào t túi) hình chuỳ t i ñáy tr , dày lên ñ nh túi và có kích
thư c 35 - 80 x 8 - 14 µm Các túi n m r i rác v i các s i n m vô tính n m ñáy qu th .
Các bào t túi thư ng cong hình con nh ng hơi cong nh , ñơn bào.
C. gloeosporioides là lo i n m ho i sinh ph bi n và xâm nh p ch y u trên các mô
ch t và mô b t n thương. Bào t n y m mñòi h i ñ m g n 100% (Mordue, 1971). Tuy
nhiên, b nh v n có th xu t hi n ñi u ki n khô hơn khi bào t ho c s i n m ti m sinh
xâm nh p trên mô b t n thương và mô già. ðây là m t trong nh ng ñ c ñi m quan tr ng
trong nhi u v d ch b nh, ñ c bi t trên qu (Jeffries et al, 1990).
11.3. ð c ñi m phát sinh, phát tri n b nh
B nh phát tri n m nh khi có m ñ và nhi t ñ cao. N m có th sinh trư ng nhi t
ñ t i 40C, nhưng t i thích là 25 - 290C.
B m t mô b nh m ư t kéo dài có nh hư ng ñ n s n y m m, xâm nhi m và sinh
trư ng c a C. gloeosporioides.
B nh thán thư xu t hi n h u h t các tháng trong năm. B nh h i m nh giai ño n
vư n ươm. Trên vư n kinh doanh, giai ño n ra hoa và ñ u qu là giai ño n xung y u c a
cây. giai ño n ra hoa m c ñ h i là cao nh t. B nh h i n ng nh t vào tháng 3 và tháng 7
trong năm do ñi u ki n m ñ không khí cao thu n l i cho s phát tri n c a b nh. Hi n
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 78
- nay, các gi ng ñã tr ng Vi n Nghiên c u Rau - Qu ñ u th y b nhi m b nh này. Gi ng
xoài GL2 m n c m v i b nh thán thư.
Ngu n b nh có th t n t i trong h t, tàn dư cây b nh, cây ký ch ph và lan truy n
qua mưa, gió, nư c tư i, côn trùng,......Sương mù ñóng vai trò quan tr ng trong làm tăng
t l b nh trên ñ ng ru ng.
11.4. Bi n pháp phòng tr
* Bi n pháp canh tác: C t t a cành, lá t o không gian thoáng ñ h n ch s phát tri n
c a b nh. N m C. gloeosporioides là tác nhân gây b nh có tính cơ h i. Do ñó, vi c tránh
t n thương cho cây có t m quan tr ng ñ c bi t.
* S d ng gi ng ch ng ch u v i b nh và cây con s ch b nh
* Bi n pháp hoá h c:
Dùng Mancozeb n ng ñ 200 g thu c/100 lít nư c, phun 2 tu n 1 l n trong giai ño n
ra hoa, n u khi ra hoa mà tr i mưa thì dùng k t h p v i Mancozeb v i Prochloraz. Sau ra
hoa phun thu c Mancozeb hàng tháng và ng ng phun trư c khi thu ho ch 14 ngày.
ð i v i q a sau thu ho ch có th nhúng qu trong vòng 24 gi vào nư c nóng ch a
Bennomyl trong 5 phút.
Khi thu ho ch xoài, nh t là trong ñi u ki n th i ti t m ư t ñòi h i thao tác c n th n,
tránh gây t n thương. T n th t do b nh thán thư gây nên là r t l n nên vi c phòng ch ng
b nh thán thư trư c và sau khi thu ho ch là r t c n thi t ñ i v i cây ăn qu có giá tr cao
như cây xoài. Ngoài ra, có th s d ng m t s thu c có th phòng tr b nh như sufat
ñ ng, Kasuran, Benlate C, Zincopper.
12. B NH PH N TR NG H I XOÀI [Oidium mangiferae Perther]
12.1. Tri u ch ng b nh:
B nh h i ch y u trên lá non, chùm hoa, ñôi khi xâm nh p gây h i c cu ng qu và
qu non. Tri u ch ng ban ñ u là nh ng ñám n m nh , màu tr ng ñ c d ng b i ph n, v
sau b nh phát tri n nhanh có th chi m toàn b di n tích lá.
Trên hoa, lúc ñ u b nh xu t hi n ñ nh chùm, sau ñó lan d n ra kh p chùm hoa,
làm hoa bi n màu héo tóp l i. B nh n ng s gây hi n tư ng r ng hoa và r ng qu non.
12.2. Nguyên nhân gây b nh:
N m gây b nh là loài ký sinh chuyên tính, ngo i ký sinh, thu c b Erysiphales, l p
N m Túi. Bào t vô tính hình tr ng, b u d c, ñơn bào, không màu, hình thành chu i trên
cành bào t phân sinh ng n, không ñâm nhánh trên b m t v t b nh.
12.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n:
B nh phát sinh phát tri n thu n l i trong ñi u ki n mùa xuân nóng m, s chênh
l ch biên ñ nhi t ñ ngày ñêm l n, khi có ñ m không khí cao, có mưa nh k t h p.
B nh phát tri n gây h i nhi u t tháng 1 – 5, nhưng n ng nh t vào kho ng tháng 2 – 3 khi
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 79
- cây ra hoa, lá non, qu non. H u h t các gi ng xoài ñ u có th b nhi m b nh, k c gi ng
xoài ñ a phương và xoài nh p n i, lai t o.
12.4. Bi n pháp phòng tr :
- Ti n hành ch n l c và s d ng nh ng gi ng xoài có kh năng ch ng ch u v i b nh,
không nên tr ng nh ng gi ng m n c m v i b nh nh t là ñ i v i nh ng vùng thư ng
xuyên b b nh n ng.
- Trư ng h p c n thi t ph i s d ng thu c hoá h c như Anvil 5SC, Score 250EC ñ
phun phòng tr b nh nh m gi m kh năng xâm nhi m, truy n lan gây h i c a b nh.
13. B NH SƯƠNG MAI NHO [Plasmopara viticola (Berk. et Curt.) Berl. et De Toni]
B nh sương mai h i nho có ngu n g c t châu M r i sang châu Âu (Pháp) năm
1874, t ñó ph bi n kh p các nư c tr ng nho trên th gi i. B nh gây thi t h i kinh t l n
nh ng vùng khí h u m và m ư t, vùng nhi t ñ i và c n nhi t ñ i.
13.1. Tri u ch ng b nh
Trên lá non, v t b nh lúc ñ u ch là m t ñi m nh , màu xám nh t không rõ ràng. V
sau v t b nh chuy n sang màu nâu, hình tròn ho c hình b t ñ nh. M t dư i phi n lá ch
v t b nh xu t hi n m t l p n m ph m n màu tr ng. ðó là cành và bào t phân sinh c a
n m gây b nh. Trên lá bánh t , v t b nh thư ng có hình góc c nh nh . B nh phá ho i c
cu ng lá, ch i non, hoa, qu và h t. Khi g p ñi u ki n m ư t trên các b ph n này cũng
xu t hi n m t l p m c tr ng x p như sương mu i.
13.2. Nguyên nhân gây b nh
N m gây b nh Plasmopara viticola (Berk. et Curt.) Berl. et De Toni thu c b
Peronosporales. S i n m hình ng, không màu, không có màng ngăn. S i n m hình thành
các vòi hút n m trong t bào lá ñ hút ch t dinh dư ng. Cành bào t phân sinh thư ng
chui ra ngoài m t dư i lá qua l khí. Cành bào t phân sinh không màu, phân nhánh
phía trên không ñ u ñ n. Nhánh ñâm ra tương ñ i th ng góc v i tr c cành và có nhánh
c p 1, c p 2, c p 3. Nhánh th c p ng n, t y ho c hơi nh n, ñ u nhánh có hình sao 3 - 4
c nh.
Bào t phân sinh ñơn bào, hình tr ng ho c hình b u d c, không màu, có kích thư c
12- 32 x 9 – 18 µm. Bào t truy n lan trong th i kỳ cây sinh trư ng nh gió ho c nư c
mưa. Khi rơi vào gi t nu c và có ñi u ki n nhi t ñ thích h p nó hình thành 5 - 8 bào t
ñ ng có 2 lông roi. Các bào t ñ ng di chuy n, xâm nh p qua l khí ho c bi u bì vào
trong t bào cây. Th i kỳ ti m d c c a b nh t 4 ñ n 20 ngày, tuỳ theo ñi u ki n nhi t ñ ,
m ñ . Bào t tr ng hình c u ho c hình tròn, màng dày, màu vàng nâu, ñư ng kính 30 –
35 µm hình thành trong mô b nh. Khi g p ñi u ki n thu n l i bào t tr ng n y m m hình
thành b c bào t ñ ng và bào t ñ ng ti p t c xâm nhi m lây b nh.
13.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 80
- B nh sương mai h i nho phát tri n trong ñi u ki n m ñ cao và nhi t ñ xu ng
th p. Bào t phân sinh thư ng hình thành vào ban ñêm v i ph m vi nhi t ñ t 13 - 280C
và m ñ không khí trên 90%. ði u ki n thích h p nh t ñ i v i s hình thành bào t là
nhi t ñ 18 - 240C, và m ñ tương ñ i c a không khí t 97 - 100%. ð c bi t, b nh lây lan
r t m nh khi có mưa nh , mưa phùn v i lư ng mưa 2 lít/m2. Bào t tr ng n y m m
nhi t ñ 11 - 330C và m ñ ñ t trên 70% trong th i gian 3 ngày. N u có ñi u ki n nhi t
ñ thích h p (250C) thì bào t tr ng s n y m m trong th i gian 12 gi . Các gi ng nho
Vitis venifera r t d nhi m b nh.
13.4. Bi n pháp phòng tr
- ð phòng tr b nh c n chú ý thông thoáng gió vư n tr ng nho, tránh nơi m
th p, ñ ng nư c. Tiêu di t ngu n b nh. Thu d n làn dư lá b nh vư n ươm cũng như
vư n s n xu t. Thư ng xuyên t a cành lá b nh ñem ñ t ho c chôn sâu.
- Ch n t o và tr ng các gi ng nho ch ng b nh.
- Phun thu c phòng ng a khi b nh ch m phát sinh như Aliette, Zineb và nhi u lo i
thu c khác.
14. B NH G S T NHO [Phakopsora vitis (Thiimen) Syd.]
B nh g s t h i nho ph bi n nhi u nư c trên th gi i, ñ c bi t các nư c châu
M , châ Âu và m t s nư c thu c châu Á.
14.1. Tri u ch ng b nh:
B nh h i ch y u lá và thân cành cây nho. B nh n ng làm lá vàng khô r ng. V t
b nh lúc ñ u ch là m t ñi m nh màu vàng trong, v sau v t b nh hơi n i trên b m t lá,
màu vàng nâu, bi u bì lá b rách n t ñ l các bào t màu nâu g ch non, màu s t g . Khi
g p ñi u ki n nhi t ñ th p giai ño n cu i, có th xu t hi n trên v t b nh các bào t
ñông màu ñen. B nh làm gi m hàm lư ng di p l c, nh hư ng ñ n cư ng ñ quang h p
và quá trình trao ñ i ch t trong cây, d n ñ n gi m năng su t.
14.2. Nguyên nhân gây b nh:
N m gây b nh Phakopsora vitis (Thiimen) Syd. thu c b Urediales, l p n m ð m.
Trên v t b nh thư ng th y các bào t h . bào t ñông ít khi xu t hi n. Bào t h hình
c u, hình tr ng, màu vàng nâu, hình thành v i s lư ng r t l n, là ngu n lây lan ch y u
trong t nhiên. Bào t ñông ñơn bào, hình tr ng nh n, ch xu t hi n trong ñi u ki n nhi t
ñ th p. Bào t h n y m mthu n l i trong ñi u ki n nhi t ñ t 20 – 250C và m ñ cao.
14.3. Bi n pháp phòng tr :
C n chú ý tiêu di t tàn dư cành, lá b nh trong th i kỳ sinh trư ng c a cây nho và sau
khi thu hái qu . Có th phun thu c hoá h c như: Baycor 25WP (0,15 – 0,25 kg a.i/ha); Tilt
250EC (0,1 – 0,2 lít/ha); Sumi – eight 12,5WP (0,02 – 0,13%); Score 250ND (0,3 – 0,5
lít/ha); Baleton 25EC (25WP) (120- 150 g/ha).
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 81
- 15. B NH ð M ðEN ðU ð [Mycosphaerella caricae Sydow]
B nh ñ m ñen h i ph bi n các vùng tr ng ñu ñ các nư c châu M , châu Phi,
châu Á ñ c bi t các vùng ðông Nam châu Á.
15.1. Tri u ch ng b nh:
B nh h i ch y u trên lá, làm lá r ng, cây sinh trư ng kém, gi m năng su t. Trên lá,
v t b nh lúc ñ u ch là nh ng ñi m nh như mũi kim, sau ñó v t b nh to d n, ñư ng kính
t i 4mm, d ng hình tròn ho c hình b u d c. V t b nh m t trên lá có màu nâu s m, gi a
v t b nh có màu tr ng xám, m t dư i lá ch v t b nh có m t l p n m m c màu ñen bao
ph , ñó là cành và bào t phân sinh c a n m gây b nh.
Nhi u v t b nh chi chít trên m t lá làm lá vàng khô và d r ng. B nh ít khi h i trên
m m và qu , v t b nh trên qu thư ng r t nh .
15.2. Nguyên nhân gây b nh - ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
B nh ñ m ñen lá ñu ñ là do n m Asperisporium caricae (Spegazzini) Maublane
gây ra, thu c nhóm N m B t toàn. S i n m ña bào, không màu phân nhánh. Cành bào t
phân sinh không màu m c thành t ng c m, ña bào, trên ñ nh nhánh thư ng có các cu ng
nh g n vào bào t phân sinh. Bào t phân sinh hình qu lê ho c hình b u d c không ñ u
thư ng có 3 ngăn ngang.
Giai ño n sinh s n h u tính là n m Mycosphaerella caricae Sydow l p N m Túi
(Ascomycetes). Qu th hình thành trên b m t lá. qu th b u r t nh , màu ñen n m chìm
trong mô b nh, trong ñó có ch a các túi hình tr dài. Bào t túi thư ng có hai t bào
không màu, th ng ho c hơi cong.
N m sinh trư ng và phát tri n thích h p ñi u ki n có ñ m cao và nhi t ñ 25 -
300C.
Ngu n b nh t n t i d ng s i n m, qu th và bào t phân sinh trên tàn dư lá b nh
rơi r ng trên ñ t. B nh ñ m ñen thư ng phát sinh phá h i m nh trong ñi u ki n có nhi t
ñ tương ñ i cao, tr i m ư t mưa nhi u. ð c bi t, b nh phá h i n ng trên các vư n ñu ñ
trũng, th p, nhi u c , kém chăm sóc.
15.3. Bi n pháp phòng tr :
ð phòng tr b nh c n chú ý tr ng các gi ng ñu ñ ch ng b nh. Ch n ñ t vư n ươm
và vư n tr ng cao ráo thoát nư c, làm s ch c , chăm sóc t t. Làm ñ t k và thu d n s ch
tàn dư cây b nh sau khi thu ho ch. Ng t t a lá già, ñ t b lá b nh. Có th s d ng thu c
Baycor b t th m nư c 25%, 50% ho c d ng nhũ d u li u lư ng 0,125 - 0,150 kg a.i./ha.
16. B NH TH I NÕN D A [Phytophthora spp.]
B nh th i nõn d a là b nh ph bi n gây h i nghiêm tr ng kh p các vùng tr ng d a
trên th gi i và Vi t Nam. nư c ta, m c ñ thi t h i c a b nh khá l n, t l cây ch t
do b nh gây ra là kho ng 10 - 15%, có nơi t l cây ch t lên ñ n 80%.
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 82
- 16.1. Tri u ch ng b nh
B nh có th gây h i trong su t giai ño n sinh trư ng c a cây. B nh h i ch y u
ch i ng n. Tri u ch ng b nh ñ u tiên là các lá non trên ng n chót lá b bi n vàng, sau
chuy n thành màu nâu ñ ng, lá b héo, mép lá cu n vào trong, các lá non có th b rút ra
m t cách d dàng. G c lá có màu tr ng, th i ng, ranh gi i gi a ph n mô b th i và mô
kho có ñư ng vi n nâu ñ m. Thân cây m m, có màu vàng, r th i, cây d dàng b nh c
kh i m t ñ t. N u b nh phát sinh mu n khi cây ñã có qu thì qu b th i t cu ng, lan sâu
vào trong th t qu .
16.2. Nguyên nhân gây b nh
Có nhi u ý ki n khác nhau v nguyên nhân gây b nh th i nõn d a. D. Louve (1975);
K.G. Pegg & R. C. Colbrall (1997) và nhi u tác gi khác cho r ng b nh th i nõn d a là do
n m Phytophthora nicotianae var. parasitica và Phytophthora palmivora gây ra. C. M.
Chinchilla; L. C. Gonzales et al (1980) cho r ng b nh là do vi khu n Erwinia
chrysanthemy gây ra. Vi t Nam, các tác gi Lê Lương T (1986), Vũ Kh c Như ng
(1987), ðinh Văn ð c (1992) xác ñ nh nguyên nhân gây b nh là do vi khu n
Pseudomonas ananas gây ra. Theo Ngô Vĩnh Vi n, F.H.L. Benyon, ð ng Lưu Hoa, B. A.
Summell và L.W. Burgess (2000) nghiên c u b nh th i nõn d a mi n B c Vi t Nam ñã
xác ñ nh ñư c nguyên nhân gây b nh th i nõn d a là do n m Phytophthora spp. gây ra,
bao g m các loài P. nicotianae, P. palmivora và P. cinamoni trong ñó loài P. nicotianae
là ph bi n nh t.
N m gây b nh thu c b Peronosporles, l p N m T o. S i n m không màu, ñơn bào,
phân nhánh khúc khu u. B c bào t ñ ng không màu, hình tr ng, có núm nhô lên trên
ñ nh, v dày, kích thư c 86,5 x 62,5mm, bên trong ch a nhi u bào t ñ ng hình b u d c
có hai lông roi. Nhi t ñ thích h p cho n m phát tri n là t 20 - 360C, pH 5 - 7. N m có
th hình thành bào t h u.
16.3. ð c ñi m phát sinh, phát tri n b nh
Bào t h u c a n m gây h i t n t i trong ñ t và trong tàn dư cây b nh và gi ñư c
s c s ng vài năm. Bào t h u lan truy n qua nư c mưa, n y m mtrong ñ t m ư t, hình
thành s i n m xâm nhi m vào r , nách lá ho c lá non c a cây d a trong su t 3 - 4 tháng
ñ u sau tr ng. mi n B c b nh phát sinh vào cu i tháng 10 và ñ u tháng 11 và kéo dài
cho ñ n tháng 4 - 5 năm sau, cao ñi m c a b nh là vào tháng 1 ñ n tháng 3. B nh phát
tri n m nh các ru ng d a trũng, ñ ng nư c. ð t thi u Bo, Mg b b nh n ng hơn.
Gi ng d a Nahoa nhi m n ng, gi ng Cayen nhi m nh . S d ng ch t kích thích ra hoa
b ng ñ t ñèn làm tăng m c ñ nhi m b nh.
16.4. Bi n pháp phòng tr
S d ng gi ng ch ng ch u b nh, ch n ch i gi ng kho , s ch b nh. X lý ch i trư c
khi tr ng b ng cách ngâm vào dung d ch Aliette 80WP 0,25% trong vòng 5 phút.
V sinh vư n d a, tiêu hu cây b nh sau khi thu ho ch.
Luân canh v i cây tr ng khác như l c, ñ u ñ .
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 83
- Làm ñ t k , tránh ñ ru ng ñ ng nư c. Chăm sóc t t vư n d a, bón phân ñ y ñ ,
thay ñ t ñèn b ng Ethrel.
17. B NH CH T RŨ V I THI U
B nh ch t rũ v i thi u là m t trong nh ng b nh h i nguy hi m nh t trên cây v i hi n
nay. B nh cũng là ñ i tư ng h i nguy hi m nhi u nư c tr ng v i trên th gi i. T năm
1995 ñ n nay, b nh này ñã gây thi t h i nghiêm tr ng nhi u vùng tr ng v i l n c a
mi n B c nư c ta như L c Ng n, Yên Th - B c Giang, Chí Linh - Thanh Hà - H i
Dương, Phú Th , L ng Sơn, Lai Châu,...B nh làm ch t cây không cho năng su t.
17.1. Tri u ch ng b nh:
B nh ch t rũ v i thi u có th gây h i ngay t giai ño n vư n ươm cây con. Tri u
ch ng bi u hi n ñ c trưng là b lá m t màu xanh bình thư ng chuy n sang màu vàng, cây
b b nh sinh trư ng kém, y u t còi c c. Khi nh cây lên quan sát th y ñ u chót r và r b
th i ñen (c r chính và r ph ) d n ñ n cành lá và toàn cây phía trên b khô héo và ch t.
Trên vư n s n xu t b nh có th gây ch t toàn cây ho c m t ph n c a cây. Lúc ñ u
b phân chót r ph và r chính có m u nâu ñen, r th i d n vào phía trong. Khi tách v ra
quan sát th y m t ngoài thân g chuy n sang màu tím h ng sau ñó r b thâm ñen khô
ch t. Ph n cành lá tương ng v i b ph n r c a cây trên m t ñ t có tri u ch ng m t m u
xanh chuy n sang màu vàng nâu ho c vàng nh t, lá thô c ng, cây không phát l c ho c ra
hoa k t qu . M t ph n ho c toàn cây b b nh cành lá b héo rũ ch t khô. Cây b b nh n ng
thư ng ch t r t nhanh sau 15-20 ngày, có khi cây ch t nhưng lá khô v n còn dính trên
cành, m t th i gian sau m i r ng.
17.2. Nguyên nhân gây b nh:
B nh ch t rũ v i thi u do nhi u tác nhân gây b nh có ngu n g c trong ñ t gây ra.
Theo k t qu nghiên c u c a Vi n B o v th c v t, Trư ng ð i h c Nông nghi p I và m t
s cơ quan nghiên c u trong nư c, tác nhân gây b nh có th do m t t p h p các loài n m
gây b nh có ngu n g c trong ñ t như Pythium sp, Fusarium solani, Phytophthora sp.,
Cylindrocladium sp. và n m Rhizoctonia sp. Trong 5 loài n m k trên có hai loài n m
thư ng xu t hi n ph bi n v i t n su t b t g p cao là n m Fusarium sp. và Pythium sp.
Các loài n m trên ñ u sinh trư ng thích h p nhi t ñ m áp 20-25oC và có m ñ
cao trên 80% (xem thêm ph n n m Fusarium sp. và Pythium sp. h i cây tr ng).
17.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh:
B nh ch t rũ v i thi u thư ng xu t hi n gây h i m nh vào nh ng tháng mưa nhi u,
mùa mưa b nh h i n ng hơn mùa khô do s phát tri n c a b nh có liên quan v i m ch
nư c ng m trong ñ t và lư ng mưa trong năm. B nh thư ng gây h i n ng nh ng vư n
v i trũng th p thoát nư c kém ñ t th t n ng.
Trong giai ño n v n ươm b nh thư ng bi u hi n rõ tri u ch ng khi cây con t 2-5
tháng tu i. B nh cũng h i n ng nh ng b u ñ t ươm cây con có t l ñ t sét cao và không
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 84
- thoát nư c. vư n s n xu t, b nh ch t rũ v i thi u thư ng gây h i nh ng vư n v i
trũng th p, thoát nư c kém và ñ t th t n ng.
17.4. Bi n pháp phòng tr :
ð phòng tr b nh này c n áp d ng các bi n pháp phòng tr t ng h p như sau:
+ S d ng h t v i chua (v i tu hú) làm g c ghép ñ tăng kh năng ch ng ch u b nh
+ B u ñ t tr ng c n tr n thêm 1/3 phân h u cơ hoai m c và cát vàng ñ tăng cư ng
kh năng thóat nư c nhưng v n gi ñư c ñ m c n thi t cho cây con. H n h p làm b u
c n x lý hơi nư c nóng 600C trong th i gian 30-40 phút.
B u cây gi ng nên ñ t trên b cao t i thi u 30cm so v i m t n n và có l ñ c ñáy
ñ d dàng thóat nư c. Khi phát hi n cây b nh c n tiêu h y c b u và cây con k p th i.
+ Nên tr ng v i theo phương th c tr ng mô và thi t k h th ng thoát nư c t t trên
ñ t vư n b ng ph ng.
+ C n chú ý ch n vư n tr ng v i cao ráo, d thoát nư c ho c có rãnh thoát nư c d
dàng.
+ Tăng cư ng bón phân chu ng k t h p phân vi sinh và ch ph m sinh h c n m ñ i
kháng (ch ph m n m Trichoderma viride ) vào ph n g c r c a cây v i.
+ Thư ng xuyên c t t a cành lá b nh và t o tán cho cây v i hàng năm sau m i v thu
ho ch qu .
+ M t s thu c tr n m có th s d ng: Ridomil Gold 68 WP (0,2%), Benlate 50WP
(0,1%), Rovral 50 WP (0,1 - 0,2%).
18. B NH SƯƠNG MAI V I THI U [Peronophythora lichi = Pseudoperonospora
lichi]
18.1. Tri u ch ng b nh:
B nh h i trên cu ng chùm hoa và trên qu v i. Ban ñ u xu t hi n các v t ñ m ñen
nh , v sau loen r ng ra bao quanh c cu ng hoa và trên v qu . Khi tr i khô n ng, các
cu ng hoa khô ñen tóp l i. Khi tr i m, cu ng hoa b th i ñen, d gãy, qu có v t b nh to
có khi loen r ng c n a qu , nâu ñen, d b th i r ng. B nh làm gi m t l ñ u qu và
gi m năng su t ñáng k trong th i kỳ thu ho ch và sau thu ho ch gây khó khăn cho vi c
b o qu n, v n chuy n.
18.2. Nguyên nhân gây b nh:
N m gây b nh Peronophythora lichi = Pseudoperonospora lichi thu c b n m
Sương mai, l p N m Tr ng. Cành bào t phân nhánh không ñ u, ki u ch c ñôi, ñ nh cành
ch ñôi, nh n, hơi cong. Trên ñ nh cành sinh ra các b c bào t hình tr ng, không màu,
ñơn bào. Trong ñi u ki n m ư t, trên v t b nh chùm hoa, trên qu có th t o thành m t
l p n m tr ng tơ m n ph trên b m t mô b nh.
Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 85
nguon tai.lieu . vn
