Xem mẫu
- A / §Æt vÊn ®Ò Cïng víi qu¸ tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc , nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn . B»ng lao ®éng s¸ng t¹o vµ ý chÝ ®Êu tranh bÒn bØ , kiªn cêng , nh©n d©n ta ®· x©y ®¾p nªn mét nÒn v¨n ho¸ kÕt tinh søc m¹nh vµ in ®Ëm dÊu Ên v¶n s¾c cña d©n téc , chøng minh søc sèng m·nh liÖt vµ sù trêng tån cña d©n téc ViÖt Nam . V¨n hãa ViÖt Nam lµ tæng thÓ nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn do céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc . Nhê nÒn t¶ng vµ søc m¹nh v¨n ho¸ Êy mµ dï cã nhiÒu thêi kú bÞ ®« hé , d©n téc ta vÉn gi÷ v÷ng vµ ph¸t huy b¶n s¾c cña m×nh , ch¼ng nh÷ng kh«ng bÞ ®ång ho¸ , mµ cßn quËt cêng ®øng dËy giµnh l¹i ®éc lËp cho d©n téc , lÊy søc ta mµ gi¶i phãng cho ta . Ph¸t huy truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc , díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng , lµ nh©n lªn søc m¹nh cña nh©n d©n ta ®Ó vît qua khã kh¨n , thö th¸ch , x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi , gi÷ v÷ng quèc phßng , an ninh , më réng quan hÖ ®èi ngo¹i , t¹o ra thÕ vµ lùc míi cho ®Êt níc ta ®I vµo thÕ kû XXI . C«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn , ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc , x©y dùng chñ nghÜa x· héi , thùc hiÖn th¾ng lîi môc tiªu “ d©n giµu , níc m¹nh , x· héi c«ng b»ng v¨n minh” , ®ßi hái chóng ta ph¶I x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc , x©y dùng nÒn t¶ng tinh thÇn cña d©n téc ta , coi ®ã võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi .
- §¶ng vµ Nhµ níc ta ®ang tiÕn tíi x©y dùng mét nÒn kinh tÕ më ,héi nhËp víi ThÕ giíi . Chóng ta ®ang sèng trong mét thÕ giíi hiÖn ®¹i biÕn chuyÓn nhanh chãng , ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ , sù héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi víi mét tèc ®é rÊt nhanh , tõ ®ã n¶y sinh nhu cÇu më réng giao lu gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸ . Trong khi chó träng gi÷ g×n , ph¸t huy c¸c truyÒn thèng v¨n ho¸ tinh thÇn tèt ®Ñp cña d©n téc , v¨n hãa ViÖt Nam cÇn tõng bíc më réng giao lu quèc tÕ , tiÕp thô nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ thÕ giíi vµ thêi ®¹i . NÒn v¨n cña chóng ta sÏ ®a d¹ng h¬n , phong phó h¬n , tiªn tiÕn h¬n nhê hÊp thô ®îc nh÷ng yÕu tè lµnh m¹nh cña v¨n ho¸ thÕ giíi . Trong nÒn kinh tÕ më nh níc ta hiÖn nay lu«n lu«n cã sù trao ®æi giao lu víi thÕ giíi trªn mäi lÜnh vùc , trong ®ã cã lÜnh vùc v¨n ho¸ . Chóng ta kh«ng thÓ tr¸nh khái viÖc du nhËp nh÷ng phong tôc tËp qu¸n cña c¸c níc , c¸c d©n téc trªn thÕ giíi . Tuy nhiªn , kh«ng v× thÕ mµ chóng ta quªn ®i truyÒn thèng cña ®©n téc m×nh , c¸i gèc cña m×nh . ViÖc gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc trong thêi kú nÒn kinh tÕ më lµ hÕt søc cÇn thiÕt . §IÒu ®ã gióp chóng ta hoµ nhËp chø kh«ng hoµ tan , kh«ng bÞ mÊt ®i c¸i gèc cña m×nh. Chóng ta mét mÆt tiÕp thu nh÷ng nÐt tinh hoa trong v¨n ho¸ cña c¸c níc , mét mÆt gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc ®Ó lµm cho ®êi sèng tinh thÇn cña chóng ta ngµy cµng phong phó h¬n. * TÝnh tÊt yÕu cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi : §Êt níc ta ®ang trong thêi kú tiÕn lªn x©y dùng nÒn kinh tÕ më , héi nhËp víi quèc tÕ . Tuy nhiªn , viÖc héi nhËp còng cã nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc .NÕu chóng ta tiÕp thu mét c¸ch kh«ng cã chän läc , kh«ng cã tÝnh to¸n , chóng ta dÔ bÞ tiÕp thu nh÷ng c¸i kh«ng tèt , ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng v¨n ho¸ cña níc ta . MÆt kh¸c , chóng ta cßn lo ng¹i bÞ ®¸nh mÊt truyÒn thèng d©n téc , ch¹y theo c¸c níc 2
- trªn thÕ giíi , bÞ ¶nh hëng hoµn toµn bëi nÒn v¨n ho¸ cña c¸c níc kh¸c. ChÝnh v× thÕ , viÖc ®Æt ra nh÷ng ®Þnh híng trong viÖc héi nhËp , tiÕp thu nh÷ng tinh hoa trong v¨n ho¸ cña c¸c níc mét c¸ch cã chän läc lµ ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt . Trong ®ã , b¶n s¾c d©n téc gi÷ mét vai trß kh«ng nhá trong viÖc héi nhËp víi thÕ giíi . Mçi mét quèc gia ®Òu cã nh÷ng truyÒn thèng , nh÷ng b¶n s¾c riªng cña m×nh . Chóng ta cÇn gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc , mét mÆt ®Ó ®em nh÷ng tinh hoa cña m×nh ®Ó giao lu víi c¸c níc , mét mÆt gióp chóng ta “ hoµ nhËp chø kh«ng hoµ tan” . Mçi quèc gia ®Òu cã nh÷ng b¶n s¾c riªng cña m×nh . §iÒu ®ã gióp chóng ta ph©n biÖt râ mçi mét quèc gia . Gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc lµ mét viÖc tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ më hiÖn nay . Chóng ta cã b¶n s¾c d©n téc th× míi cã thÓ héi nhËp , giao lu víi thÕ giíi , míi cã c¸i ®Ó giao lu .NÕu kh«ng gi÷ g×n ®îc b¶n s¾c d©n téc , chóng ta sÏ lÊy g× ®Ó héi nhËp víi thÕ giíi , khi ®ã chóng ta sÏ bÞ nÒn v¨n ho¸ c¸c níc kh¸c chi phèi , kh«ng cßn b¶n s¾c riªng cña m×nh . Víi nh÷ng lý do trªn , chóng ta cã thÓ thÊy râ tÇm quan träng cña viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc . Còng v× thÕ mµ viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi “B¶n s¾c d©n téc trong nÒn kinh tÕ më” lµ ®iÒu tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay . B / gi¶I quyÕt vÊn ®Ò . Ch¬ng I. Quan niÖm vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong thêi kú nÒn kinh tÕ më . I /. B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ g× ? 3
- 1 . Kh¸i niÖm : B¶n s¾c d©n téc bao gåm nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng , nh÷ng tinh hoa cña céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam ®îc vun ®¾p nªn qua lÞch sö hµng n¨m ®Êu tranh dùng níc vµ gi÷ níc . §ã lµ lßng yªu níc nång nµn , ý chÝ tù cêng d©n téc , tinh thÇn ®oµn kÕt c¸ nh©n - gia ®×nh -lµng x· - Tæ quèc ; lßng nh©n ¸i , khoan dung , träng nghÜa t×nh, ®¹o lý , ®øc tÝnh cÇn cï , s¸ng t¹o trong lao ®éng ; sù tinh tÕ trong øng xö , tÝnh gi¶n dÞ trong lèi sèng ... B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc cßn ®Ëm ®µ trong c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn mang tÝnh d©n téc ®éc ®¸o . 2 . VÞ trÝ cña b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc : B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc gi÷ vÞ trÝ rÊt quan träng : a/. ChÝnh b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ®¶m b¶o cho d©n téc tån t¹i , ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn qua c¸c biÕn ®éng cña lÞch sö . b/. Nhê b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc , chóng ta biÓu lé ®îc trän vÑn sù hiÖn diÖn cña mét b¶n s¾c trong giao lu víi quèc tÕ . Môc tiªu cña giao lu lµ th«ng qua giao lu víi nÒn v¨n ho¸ míi , ta héi nhËp víi v¨n ho¸ thÕ giíi . ChØ gi÷ ®îc b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc th× ta míi cã ®iÒu kiÖn giao lu b×nh ®¼ng víi c¸c nÒn v¨n ho¸ thÕ giíi . Cßn sao chÐp , trë thµnh “ c¸i bãng” , “ c¸i ®u«i” cña ngêi ta th× kh«ng cßn cã g× mµ héi nhËp b×nh ®¼ng . Tríc yªu cÇu cña thêi kú ph¸t triÓn míi , tríc nguy c¬ “ ®ång nh©t” vÒ v¨n ho¸ thùc chÊt lµ sù thèng trÞ cña v¨n ho¸ níc lín , níc giµu th× b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc cã ý nghÜa cùc kú lín . 3. B¶n s¾c d©n téc - hÖ gi¸ trÞ . 4
- V¨n ho¸ , theo UNESCO , lµ tæng thÓ nh÷ng nÐt ®Æc trng tiªu biÓu nhÊt cña mét x· héi thÓ hiÖn trªn mÆt vËt chÊt vµ tinh thÇn , tri thøc vµ t×nh c¶m . V¨n ho¸ mang b¶n s¾c d©n téc . - B¶n s¾c d©n téc biÓu hiÖn ë mét d©n téc trong lÞch sö tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã , gióp cho d©n téc ®ã gi÷ ®îc tÝnh duy nhÊt ( tÝnh ®éc ®¸o ) , tÝnh thèng nhÊt , tÝnh nhÊt qu¸n so víi b¶n th©n m×nh . - B¶n s¾c d©n téc thÓ hiÖn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng - ý thøc thuéc vÒ mét d©n téc ( céi nguån ) , c¸ch t duy , c¸ch sèng , c¸ch dùng níc , gi÷ níc , c¸ch s¸ng t¹o v¨n ho¸ , khoa häc , v¨n nghÖ . - B¶n s¾c d©n téc thÓ hiÖn trong gi¸ trÞ cña d©n téc , nã lµ cèt lâi cña mét v¨n ho¸ . HÖ gi¸ trÞ lµ nh÷ng g× nh©n d©n quan t©m , tin tëng thuéc ph¹m vi tèt vµ xÊu , mong muèn hoÆc kh«ng ®¸ng tin tëng thuéc ph¹m vi tèt vµ xÊu , mong muèn hoÆc kh«ng ®¸ng mong muèn . Nã lµ nh÷ng gi¸ trÞ vµ nh÷ng niÒm tin , mµ nh©n d©n cho lµ thiªng liªng , bÊt kh¶ x©m ph¹m . - HÖ gi¸ trÞ biÓu hiÖn trong t tëng triÕt häc ( thÕ giíi quan ) chÝnh trÞ , v¨n häc , nghÖ thuËt , ®¹o ®øc , lèi sèng ( phong tôc , tËp qu¸n ) . - HÖ gi¸ trÞ chuyÓn thµnh c¸c chuÈn mùc x· héi , nã ®Þnh híng cho sù lùa chän trong hµnh ®éng cña con ngêi , c¸ nh©n vµ céng ®ång . HÖ gi¸ trÞ cã tÝnh æn ®Þnh rÊt lín vµ cã tÝnh bÒn v÷ng t¬ng ®èi , cã søc m¹nh to lín ®èi víi céng ®ång . Trong sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn cña x· 5
- héi , c¸c gi¸ trÞ nµy thêng kh«ng biÕn mÊt mµ ho¸ th©n vµo c¸c gi¸ trÞ cña thêi sau , theo quy luËt kÕ thõa vµ t¸i t¹o . Di s¶n v¨n ho¸ lµ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa do lÞch sö ®Ó l¹i . C¸c gi¸ trÞ nµy sÏ trë thµnh truyÒn thèng khi ®îc thÕ hÖ sau lùa chän , tiÕp nhËn , m« pháng , lµm sèng l¹i . §ã lµ quan hÖ gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i . Sù thÝch nghi cña c¸c gi¸ trÞ cò ®èi víi sù thay ®æi cña thêi ®¹i , lµ biÓu hiÖn cña tÝnh liªn tôc v¨n ho¸ . II /. B¶n s¾c v¨n hãa d©n téc trong thêi kú nÒn kinh tÕ më . 1 . Chñ tr¬ng cña §¶ng vÒ vÊn ®Ò gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong nÒn kinh tÕ më . Nãi d©n téc vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc kh«ng thÓ t¸ch khái quan hÖ víi thÕ giíi . Chóng ta ®ang chøng kiÕn xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®êi sèng loµi ngêi . §ã lµ xu thÕ kh¸ch quan , tÊt yÕu mang tÝnh thêi ®¹i , tríc hÕt trong lÜnh vùc kinh tÕ . Xu thÕ toµn cÇu ho¸ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quèc gia , d©n téc xÝch l¹i gÇn nhau , hiÓu biÕt nhau , bæ sung cho nhau , lµm phong phó vµ hç trî lÉn nhau . §Êt níc ta nhÊt ®Þnh n¾m lÊy xu thÕ nµy coi nh lµ mét thêi c¬ lín , ra søc tËn dông mäi ®iÒu kiÖn cã lîi do xu thÕ Êy t¹o ra , ®Æc biÖt ®Ó tranh thñ nh÷ng kh¶ n¨ng vËt chÊt , kü thuËt , c«ng nghÖ , nh÷ng kinh nghiÖm vµ tri thøc hiÖn ®¹i rÊt cÇn thiÕt cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ . Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay , kh«ng mét quèc gia nµo cã thÓ ®øng biÖt lËp mµ cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn . MÆt kh¸c , ph¶i thÊy toµn cÇu ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh ®Çy m©u thuÉn phøc t¹p . MÆt tÊt yÕu kü thuËt - kinh tÕ lµ mÆt tÝch cùc , cã lîi , ta ph¶i tËn dông . Song , mÆt kh¸c kh«ng thÓ bá qua lµ mÆt 6
- x· héi - kinh tÕ , mÆt b¶n chÊt giai cÊp cña qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa . XÐt vÒ mÆt nµy , trªn thÕ giíi hiÖn nay ®ang cã nh÷ng lùc lîng nu«i tham väng lín toµn cÇu ho¸ chñ nghÜa t b¶n , hä muèn ¸p ®Æt hÖ gi¸ trÞ cña riªng hä lªn c¶ toµn cÇu . Quªn ®iÒu ®ã lµ ng©y th¬ vÒ chÝnh trÞ vµ trong thùc tiÔn kh«ng tr¸nh khái ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t . Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nªu trªn vÒ xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay , chóng ta cµng thÊy ®êng lèi më réng quan hÖ quèc tÕ trªn c¬ së ®éc lËp tù chñ cña §¶ng ta nãi chung vµ nãi riªng trong x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n hãa ViÖt Nam võa tiªn tiÕn võa ®Ëm ®µ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ hÕt søc ®óng ®¾n vµ s¸ng suèt . NghÞ quyÕt Héi NghÞ Trung ¬ng 5 chØ râ : “ ph¬ng híng chung , ®ång thêi lµ nhiÖm vô bao qu¸t cña sù nghiÖp v¨n hãa níc ta lµ ph¸t huy chñ nghÜa yªu níc vµ truyÒn thèng ®¹i ®oµn kÕt d©n téc , ý thøc ®éc lËp tù chñ , tù cêng x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc x· héi chñ nghÜa , x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc , tiÕp thô nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i , lµm cho v¨n ho¸ thÊm s©u vµo toµn bé ®êi sèng vµ ho¹t ®éng x· héi , vµo tõng ngêi , tõng gia ®×nh , tõng tËp thÓ vµ céng ®ång , tõng ®Þa bµn d©n c , vµo mäi lÜnh vùc sinh ho¹t vµ quan hÖ con ngêi , t¹o nªn trªn ®Êt níc ta ®êi sèng tinh thÇn cao ®Ñp , tr×nh ®é d©n trÝ cao , khoa häc ph¸t triÓn phôc vô ®¾c lùc sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ v× môc tiªu d©n giµu , níc m¹nh , x· héi c«ng b»ng v¨n minh , tiÕn bíc v÷ng ch¾c lªn chñ nghÜa x· héi . NghÞ quyÕt Trung ¬ng 5 “ X©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” võa ®¸p øng ®óng nh÷ng ®ßi hái bøc xóc cña cuéc sèng võa lµ ®Þnh híng chiÕn lîc c¬ b¶n cho sù nghiÖp x©y dùng , cñng cè vµ kh«ng ngõng t¨ng cêng nÒn t¶ng tinh thÇn x· héi ta trªn con ®êng phÊn ®Êu 7
- v× d©n giµu níc m¹nh , x· héi c«ng b»ng , v¨n minh , tiÕn bíc v÷ng ch¾c lªn chñ nghÜa x· héi . 2 . Quan ®iÓm vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lu«n cã sù biÕn ®éng , bæ sung qua c¸c thêi kú lÞch sö . Cã gi¸ trÞ ®îc h×nh thµnh tõ xa xa vµ lu«n lu«n bÒn v÷ng . Cã gi¸ trÞ ®óng lóc tríc , nhng nay kh«ng thÝch hîp . L¹i cã gi¸ trÞ míi nhng phï hîp víi nguyÖn väng d©n téc th× nhanh chãng cã søc sèng bÒn v÷ng . Ch¼ng h¹n , cã nh÷ng gi¸ trÞ míi tõ 1976 , còng lµ míi h¬n 30 n¨m nay , víi lêi kªu gäi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh , gi¸ trÞ “ Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp , tù do” ®· nghiÔm nhiªn trë thµnh gi¸ trÞ v¨n ho¸ rÊt quan träng cña d©n téc ta . B¶n s¾c d©n téc n»m trong c¸c lÜnh vùc nh kiÕn tróc , héi ho¹ , v¨n ch¬ng , ©m nh¹c ... nhng ®ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p , cÇn ®Ó c¸c nhµ chuyªn m«n nghiªn cøu , th¶o luËn . Song ®¹o lý d©n téc lµ lo¹i v¨n ho¸ v« h×nh , nhng lµ tinh tuý cña b¶n s¾c d©n téc , ®îc vun ®¾p qua lÞch sö l©u ®êi cña d©n téc ®îc x¸c ®Þnh lµ : Lßng yªu níc nång nµn ; ý thøc tù lËp tù c- êng , tinh thÇn ®oµn kÕt , ý thøc céng ®ång , g¾n c¸ nh©n - gia ®×nh - lµng x· - Tæ quèc ; Lßng nh©n ¸i , tÝnh khoan dung , träng t×nh nghÜa , ®¹o lý ; §øc tÝnh cÇn cï , s¸ng t¹o trong lao ®éng ; Sù tinh tÕ trong c sö , gi¶n dÞ trong lèi sèng ... Còng cã ý kiÕn cho r»ng , nhiÒu d©n téc trªn thÕ giíi còng cã nh÷ng gi¸ trÞ t¬ng tù nh trªn , v× sao ta l¹i coi ®ã lµ b¶n s¾c cña d©n téc m×nh ? Chóng ta cho r»ng , vÊn ®Ò quan träng lµ nh÷ng gi¸ trÞ ®ã cã ®Ých thùc lµ truyÒn thèng cña chóng ta kh«ng ? Chø kh«ng ph¶i lµ ta ®i t×m nh÷ng g× chØ cã 8
- ta cã mµ d©n téc kh¸c kh«ng cã . Quan träng lµ ta x¸c ®Þnh nh÷ng chuÈn gi¸ trÞ b¶n s¾c d©n téc ViÖt Nam . B¶n s¾c d©n téc ®îc thÓ hiÖn c¶ trong néi dung vµ h×nh thøc . Khi nãi tíi b¶n s¾c d©n téc lu«n lu«n g¾n bã víi nhau nh trªn ®· tr×nh bµy . Khi nãi tíi b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc cÇn tr¸nh nh÷ng khuynh híng kh«ng ®óng . §ã lµ : “ ®ãng cöa , thu m×nh” , chØ “ kh kh” gi÷ b¶n s¾c truyÒn thèng , kh«ng s¸ng t¹o míi , kh«ng më cöa giao lu , tiÕp thô nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ thÕ giíi trë thµnh d©n téc hÑp hßi , cùc ®oan , kiªu ng¹o . HoÆc lµ “ më toang cöa” kh«ng chän läc , b¶n s¾c d©n téc bÞ chÌn Ðp , lu mê , trë thµnh nÒn v¨n ho¸ thiÕu b¶n s¾c . HoÆc phôc håi tÊt c¶ kÓ c¶ nh÷ng c¸I l¹c hËu , lçi thêi trong qu¸ khø , kh«ng cßn thÝch hîp trong x· héi míi ... Ch¬ng II: T¹i sao ph¶i ®a ra vÊn ®Ò gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong thêi kú nÒn kinh tÕ më . I /. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . 1.§iÒu kiÖn x· héi : Thùc tr¹ng ®êi sèng v¨n ho¸ níc ta hiÖn nay kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò dÔ ®¸nh gi¸ . Cã ngêi qu¸ bi quan víi t×nh h×nh cho lµ trong khi ®êi sèng kinh tÕ cã kh¸ lªn tõ ®æi míi ®Õn nay th× ®êi sèng tinh thÇn l¹i sa sót nh cha bao giê cã . Ngîc l¹i , cã ngêi qu¸ l¹c quan cho mäi sù ®Òu tèt ®Ñp , nh÷ng hiÖn t- îng tiªu cùc lµ tù nhiªn vµ kh«ng ®¸ng kÓ . ThËt ra , bøc tranh kh«ng chØ cã mét mµu , hoÆc toµn tèi hoÆc toµn s¸ng . Tríc hÕt , cÇn kh¼ng ®Þnh ®êi sèng v¨n ho¸ x· héi ta so víi thêi kú tríc cã bíc tiÕn bé râ rÖt . §iÒu dÔ thÊy lµ tÝnh n¨ng ®éng x· héi - kinh tÕ vµ tÝnh tÝch cùc c«ng d©n ®îc kh¬i dËy vµ ph¸t huy 9
- thay cho t©m lý thô ®éng , û l¹i trong c¬ chÕ cò . BÇu kh«ng khÝ d©n chñ , cëi më trong x· héi t¨ng lªn . MÆt b»ng d©n trÝ ®îc n©ng cao , së trêng , n¨ng lùc c¸ nh©n con ngêi ®îc khuyÕn khÝch , t«n träng . Nh÷ng nÐt míi næi bËt Êy trong ®êi sèng ®îc ph¶n ¸nh qua ho¹t ®éng khëi s¾c , phong phó , ®a d¹ng trªn c¸c lÜnh vùc b¸o chÝ , xuÊt b¶n , ph¸t thanh , truyÒn h×nh , gi¸o dôc , v¨n häc , nghÖ thuËt , v.v... Trong sù phong phó , ®a d¹ng vµ bén bÒ cña ®êi sèng vµ ho¹t ®éng v¨n ho¸ , chñ nghÜa M¸c - Lªnin , t tëng Hå ChÝ Minh ®îc §¶ng ta vËn dông vµ ph¸t triÓn s¸ng t¹o vÉn lµ nÒn t¶ng t tëng vµ kim chØ nam b¶o ®¶m cho x· héi ph¸t triÓn ®óng híng . Kinh tÕ thÞ trêng vµ më cöa víi bªn ngoµi lµm sèng ®éng nÒn kinh tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng x· héi , ph¸t triÓn giao lu hµng ho¸ , du lÞch vµ c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ , gióp nh©n d©n ta më réng ch©n trêi hiÓu biÕt vµ kÕn thøc tiÕp nhËn tõ bèn ph¬ng . C¸c mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ trêng vµ më cöa , dï t¸c ®éng d÷ déi , ®· kh«ng thÓ ng¨n næi nh©n d©n ta duy tr× vµ ph¸t triÓn truyÒn thèng tèt ®Ñp , nh thÊy tâ nhÊt vaß nh÷ng dÞp kû niÖm lín , híng vÒ céi nguån , vÒ c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn , tëng nhí c¸c anh hïng d©n téc , ®Òn ¬n ®¸p nghÜa nh÷ng ngêi cã c«ng , gióp ®ì nh÷ng ngêi ho¹n n¹n ... §¬ng nhiªn , bøc tranh kh«ng chØ toµn mµu s¸ng . NghÞ quyÕt Trung ¬ng 5 ®· nghiªm kh¾c chØ ra nh÷ng m¶ng tèi cïng nguyªn nh©n chñ quan . §ã lµ tr¹ng th¸i dao ®éng , hoµi nghi , gi¶m sót niÒm tin lý t- ëng ë mét sè ngêi , kÓ c¶ mét bé phËn ®¶ng viªn , c¸n bé . §ã lµ nh÷ng hiÖn tîng suy tho¸i ®¹o ®øc , ®Æc biÖt lµ n¹n tham nhòng , hèi lé , bu«n lËu , gian lËn th¬ng m¹i tríc sù tÊn c«ng cña thãi Ých lû , chñ nghÜa c¸ nh©n , lèi sèng tiªu dïng , søc m¹nh ®éng tiÒn vµ chñ nghÜa thùc dông . §ã lµ mét sè hiÖn tîng nhøc nhèi tríc ®©y kh«ng hÒ cã trong quan hÖ gia ®×nh , ®¹o lý thÇy trß , quan hÖ b¹n bÌ , sù ®¶o lén mét sè chuÈn gi¸ trÞ vµ nÕp sèng vèn tèt ®Ñp . §ã lµ trong mét bé phËn d©n c , kÓ c¶ mét sè 10
- thanh niªn , häc sinh , sinh viªn sù hiÓu biÕt cßn qu¸ Ýt vÒ lÞch sö d©n téc , vÒ c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng mµ lÞch sö vµ c¸ch m¹ng ®· x©y nªn trong khi ®ã l¹i phôc håi kh«ng ph©n biÖt tèt xÊu c¸c vèn cæ d©n téc ®ång thêi ®i liÒn víi t©m lý sïng ngo¹i ®«i khi ®Õn møc mï qu¸ng , phi lý , kÖch cìm . §ã lµ c¸c tÖ n¹n x· héi cã chiÒu gia t¨ng , sù ®am mÖ nhu cÇu vËt chÊt cïng nh÷ng dôc väng thÊp hÌn , lèi sèng bÊt chÊp ®¹o lý , d luËn x· héi vµ ph¸p luËt ®ang x« ®Èy mét sè ngêi ®i vµo con ®êng ph¹m téi . TÊt c¶ nh÷ng hiÖn tîng trªn ®ang lµm vÈn ®ôc m«i trêng x· héi - v¨n ho¸ , g©y bÊt b×nh trong nh©n d©n , lµm xãi mßn nÒn t¶ng tinh thÇn x· héi , t¹o miÕng ®Êt mµu mì cho sù x©m nhËp nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa ®éc h¹i ngo¹i lai . 2.X©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . Tríc t×nh h×nh x· héi ®· ph©n tÝch ë trªn , viÖc tËp trung x©u dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc , cã tÇm quan träng ®Æc biÖt kh«ng chØ cho hiÖn t¹i mµ c¶ t- ¬ng lai Tæ quèc ta . Nhng nªn v¨n hãa thÕ nµo lµ “ tiªn tiÕn” ? ThÕ nµo lµ “ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” ? a>. NÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn §äc NghÞ quyÕt Trung ¬ng 5 , ta cã thÓ hiÓu nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn cã mÊy ®Æc trng : Mét lµ , yªu níc . Hai lµ , tiÕn bé . Ba lµ , cã néi dung cèt lâi lµ lý tëng ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi díi ¸nh s¸ng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin , t tëng Hå ChÝ Minh . Bèn lµ , nh©n v¨n : tÊt c¶ v× con ngêi ... N¨m lµ , tiªn tiÕn kh«ng chØ trong néi dung t tëng mµ c¶ trong h×nh thøc biÓu hiÖn , trong c¸c ph¬ng tiÖn chuyÓn t¶i néi dung . 11
- §Êt níc ta ®ang ë thêi kú qu¸ ®é víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa . Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi ®ßi hái huy ®éng tèi ®a tiÒm n¨ng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña c¶ d©n téc , cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ . Chñ nghÜa yªu níc ë ®©y lµ mét ®éng lùc cùc kú to lín . NÒn v¨n hãa tiªn tiÕn do ®ã tríc hÕt ph¶i lµ mét nÒn v¨n ho¸ yªu níc . Cã thÓ coi yªu níc lµ tiÐn bé ®Æc trng bao qu¸t nhÊt cñav¨n ho¸ tiªn tiÕn .Yªu níc lµ ý chÝ ®a ®Êt níc tho¸t khái c¶nh nghÌo nµn , l¹c hËu , phÊn ®Êu v× d©n giµu , níc m¹nh , x· héi c«ng b»ng v¨n minh - ®ã lµ mét néi dung t tëng lín cña nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn . G¾n liÒn víi yªu níc lµ tiÕn bé . NÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ph¶i lµ nÒn v¨n ho¸ kÕt tinh tÊt c¶ nh÷ng g× lµ tiÕn bé , lµ ch©n , lµ thiÖn , lµ mü cña d©n téc , cña thêi ®¹i , cña loµi ngêi . NÕu ®Æc trng bao qu¸t nhÊt cña nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn lµ yªu níc, th× h¹t nh©n cèt lâi cña nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn lµ lý tëng ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi díi ¸nh s¸ng chñ nghÜa M¸c - Lªnin , t tëng Hå ChÝ Minh . Nãi v¨n hãa kh«ng thÓ kh«ng nãi hÖ t tëng . V× hÖ t tëng chi phèi quan niÖm vÒ gi¸ trÞ , chi phèi ®¹o ®øc , lèi sèng vµ hµnh vi con ngêi . §µnh r»ng hÖ t tëng kh«ng ®ång nhÊt víi v¨n ho¸ , kh«ng thÓ quy toµn bé c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµo hÖ t tëng ; nhng xÐt chung vµ xÐt cho cïng , trong x· héi cã giai cÊp , v¨n hãa bao giê còng cã cèt tuû lµ hÖ t tëng giai cÊp . V× vËy , thËt sai lÇm nÕu ®ång nhÊt hÖ t tëng víi v¨n ho¸ , bëi c¨n ho¸ cã néi hµm réng h¬n nhiÒu so víi hÖ t tëng . Song , còng ph¹m sai lÇm nghiªm träng nÕu phñ nhËn vai trß hÖ t tëng ®èi víi v¨n ho¸ , nhÊt lµ khi nãi ®Õn c¶ mét nÒn v¨n ho¸ , c¶ mét dßng v¨n ho¸ . C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen chØ râ : “ LÞch sö t tëng chøng minh c¸i g× , nÕu kh«ng ph¶i lµ chøng minh r»ng s¶n xuÊt tinh thÇn còng biÕn ®æi theo s¶n xuÊt vËt chÊt ? Nh÷ng t tëng thèng trÞ cua tmét thêi ®¹i bao giê còng chØ lµ nh÷ng t tëng cña giai cÊp thèng trÞ”. 12
- Lµ hÖ t tëng mang b¶n chÊt giai cÊp ( c«ng nh©n ) nh mäi hÖ t tëng , nhng kh¸c víi bÊt cø hÖ t tëng nµo kh¸c , chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ häc thuyÕt c¸ch m¹ng vµ khoa häc kÕt tinh nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i , híng vµo gi¶i phãng toµn x· héi , gi¶i phãng d©n téc , gi¶i phãng con ngêi , kh¾c phôc triÖt ®Ó t×nh tr¹ng con ngêi bÞ tha ho¸ , t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ kh«ng ngõng hoµn thiÖn con ngêi . Chñ nghÜa céng s¶n trong b¶n chÊt cña nã nh C. M¸c nãi , lµ “ chñ nghÜa nh©n ®¹o hiÖn thùc” . NguyÔn ¸i Quèc ®i tõ chñ nghÜa yªu níc truyÒn thèng cña d©n téc vµ nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c nhiÒu nÒn v¨n ho¸ lín §«ng T©y , ®Õn víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin nh mét bíc ngoÆt quyÕt ®Þnh h×nh thµnh t tëng Hå ChÝ Minh . Sù gÆp gì thÇn kú nµy ®· s¶n sinh ta mét nh©n c¸ch , h¬n thÕ , mét mÉu h×nh v¨n ho¸ míi , mÉu h×nh “ v¨n ho¸ cña t¬ng lai” nh nhµ th¬ X« ViÕt Mandenxtam víi mét t×nh c¶m ®Æc biÖt ®· sím kh¸m ph¸ tõ n¨m 1923 khi tiÕp xóc víi B¸c . Nh vËy , thËt lµ chÝnh x¸c vµ tù nhiªn khi NghÞ quyÕt Trung ¬ng 5 nªu lªn môc tiªu nÒn v¨n hãa tiªn tiÕn lµ tÊt c¶ v× con ngêi , v× h¹nh phóc vµ sù ph¸t triÓn phong phó , tù do , toµn diÖn con ngêi trong mèi quan hÖ hµi hoµ gi÷a c¸ nh©n vµ céng ®ång , gi÷a x· héi vµ tù nhiªn . ë ®©ylµ tÝnh nh©n v¨n cao c¶ , trong ®ã giai cÊp , d©n téc vµ nh©n lo¹i , c¸ nh©n vµ x· héi , x· héi vµ tù nhiªn lµ thèng nhÊt trªn lËp trêng chñ nghÜa M¸c - Lªnin , t tëng Hå ChÝ Minh - hÖ t tëng thÊu suèt nÒn v¨n ho¸ mµ chóng ta x©y dùng . TÝnh chÊt tiªn tiÕn cña nÒn v¨n ho¸ cßn ph¶I thÓ hiÖn c¶ trong h×nh thøc biÓu hiÖn , trong nh÷ng c¬ së vËt chÊt kü thuËt , ph¬ng tiÖn ®Ó chuyÓn t¶I néi dung . VÝ dô : trong phong c¸ch v¨n ch¬ng , trong c«ng nghÖ truyÒn h×nh , ®iÑn ¶nh , trong kiÓu d¸ng kiÕn tróc , trong thiÕt kÕ nh÷ng c«ng tr×nh tîng ®µI , nh÷ng khu vui ch¬i gi¶i trÝ , v.v... ë ®©y , tiªn tiÕn thêng cã nghÜa lµ hiÖn ®¹i , song kh«ng 13
- ph¶i ®· lµ hiÖn ®¹i th× lo¹i trõ b¶n s¾c d©n téc vµ cµng kh«ng ®îc nhÇm lÉn hiÖn ®¹i víi “ chñ nghÜa hiÖn ®¹i” t¾c tÞ, bÖnh ho¹n , nhÊt lµ trong nghÖ thuËt , v¨n th¬ . b>. NÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . TÝnh chÊt tiªn tiÕn cña nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam kh«ng t¸ch rêi b¶n s¾c d©n téc.Nãi ®Õn v¨n ho¸ lµ nãi ®Õn d©n téc . V¨n ho¸ b¾t rÔ s©u trong ®êi sèng d©n téc qua trêng kú lÞch sö . V¨n ho¸ lµ bé mÆt tinh thÇn cña d©n téc . B¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ , nh ngêi ta thêng nãi , lµ c¸i c¨n cíc , c¸i chøng chØ cña mét d©n téc . Nã chØ râ anh lµ ai , thiÐu nã , anh kh«ng tån t¹i nh mét gi¸ trÞ . LÞch sö mÊy ngh×n n¨m dùng níc vµ gi÷ níc ®· hun ®óc cho d©n téc ta biÕt bao gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp . §ã lµ chñ nghÜa yªu níc , lßng nh©n ¸i bao dung , träng nghÜa t×nh , ®aä lý , lµ tÝnh cè kÕt , céng ®ång ... Nhê søc m¹nh nh÷ng gi¸ trÞ ®ã , d©n téc ViÖt Nam ®· chiÕn th¾ng bao thö th¸ch kh¾c nghiÖt cña thiªn tai , ®Þch ho¹ ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn nh ngµy h«m nay . B¶o vÖ vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ tríc hÕt lµ b¶o vÖ vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn ®ã . Cè nhiªn b¶n s¾c d©n téc cã c¶ néi dung vµ h×nh thøc . Cïng víi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn , b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ cßn ®îc ®Æc trng bëi c¸c ph¬ng thøc biÓu hiÖn ®éc ®¸o . §ã lµ tiÕng nãi cña d©n téc , lµ t©m lý , lµ phong tôc tËp qu¸n , lµ c¸ch c¶m nghÜ cña d©n téc , lµ nh÷ng h×nh thøc nghÖ thuËt truyÒn thèng ,v.v... Níc ta cã 54 d©n téc . Trong nÒn v¨n hãa ®a d©n téc cña níc ta , mçi d©n téc anh em ®Òu cã b¶n s¾c riªng cña m×nh . Gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc cña tÊt c¶ c¸c d©n téc anh em sÏ ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cña c¶ céng ®ång d©n téc ViÖt Nam , t¹o nªn sù phong phó ®a d¹ng trong tÝnh thèng nhÊt cña nÒn v¨n hãa ViÖt Nam . II /. VÊn ®Ò gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc . 14
- Gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ ch¨m lo cho sù trêng tån vµ ph¸t triÓn søc sèng cña d©n téc . Song ®IÒu nµy kh¸c h¼n xu híng phôc cæ nh ®· x¶y ra gÇn ®©y ë nhiÒu n¬I trong ma chay , c- íi xin , lÔ héi . Trong bµI nãi t¹i Héi nghÞ c¸n bé v¨n hãa ngµy 30-10-1958 , Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chØ râ : “ Nãi kh«i phôc vèn cò , th× nªn kh«i phôc c¸i g× tèt , cßn c¸i g× kh«ng t«t th× ph¶i lo¹i dÇn ra . Xem ra th× n¨m nay t¬ng ®èi kh¸ , cßn nh n¨m ngo¸i , th× kh«i phôc vèn cò , th× kh«i phôc c¶ ®ång bãng , ríc x¸ch thÇn th¸nh . V× kh«i phôc nh thÕ , nªn ë n«ng th«n nhiÒu n¬i quªn c¶ s¶n xuÊt , cø trèng mâ b× bâm , ca h¸t lu bï ...” . Trong vèn cæ d©n téc , chóng ta gi÷ lÊy vµ ph¸t huy nh÷ng di s¶n nµo , tõ bá nh÷ng di s¶n nµo , ®iÒu ®ã kh«ng thÓ kh«ng ®Æt ra khi nãi vÒ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng . Sù c©n nh¾c vµ lùa chän Êy thÓ hiÖn qu¸ tr×nh tù ý thøc d©n téc , qu¸ tr×nh tù nhËn thøc , tù kh¸m ph¸ vÒ m×nh xuÊt ph¸t xuÊt ph¸t tõ tÇm cao míi cña lÞch sö , lµ qu¸ tr×nh “ g¹n ®ôc kh¬i trong” vµ lµ sù tiÕp nèi dßng ch¶y liªn tôc cña lÞch sö d©n téc trong thÕ giíi hiÖn ®¹i . Víi ý nghÜa ®ã , ph¸t huy vµ b¶o vÖ b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ ®ßi hái sù ph¸t triÓn , sù s¸ng t¹o kh«ng ngõng . MÖnh ®Ò “ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” ®ã kh«ng thÓ t¸ch rêi mÖnh ®Ò “ v¨n hãa tiªn tiÕn” vµ ngîc l¹i . * Trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn kinh tÕ thÞ trêng më réng giao lu quèc tÕ l¹i cµng ph¶i nhÊn m¹nh yªu cÇu ra søc kÕ thõa vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc . §ã kh«ng chØ lµ ý thøc tr¸ch nhiÖm , mµ cßn lµ niÒm tù hµo , tù t«n d©n téc , bëi “ Níc §¹i ViÖt ta tõ tríc , Vèn xng nÒn v¨n hiÕn ®· l©u” . Nh÷ng ®Æc trng næi bËt nhÊt cña v¨n hãa ViÖt Nam lµ chñ nghÜa yªu níc , yªu lao ®éng , lßng nh©n ¸i , vÞ tha vµ tÝnh céng ®ång . Nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng ®ã ®· tõng lµ nguån søc m¹nh to lín trong sù nghiÖp dùng níc vµ gi÷ níc . Ngµy nay , bíc vµo 15
- thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ , nh÷ng truyÒn thèng Êy vÉn ®ang lµ nh÷ng ®ßi hái cÇn ph¶i cã ®èi víi mäi ngêi . Kh«ng ph¶i bÊt cø d©n téc nµo trªn hµnh tinh nµy còng cã ®îc may m¾n kÕ thõa nh÷ng truyÒn thèng vµ b¶n lÜnh v¨n ho¸ nh vËy . D©n téc ViÖt Nam cã truyÒn thèng tù t«n nhng kh«ng tù cao , tù ®¹i ; cµng kh«ng ®ãng cöa ®Ó tù ng¾m tù c« lËp m×nh . Còng nh suèt chiÒu dµi lÞch sö mÊy ngh×n n¨m cña d©n téc , tõ khi §¶ng ta ra ®êi , phÇn lín thêi gian lµ ph¶i l·nh ®¹o nh©n d©n tiÕn hµnh chiÕn tranh chèng x©m lîc , b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc . ThÕ nhng , chóng ta cha bao giê chñ tr¬ng mét th¸i ®é bµi ngo¹i vÒ v¨n ho¸ , kÓ c¶ víi nÒn v¨n hãa cña níc ®ang lµ kÓ thï x©m lîc . Tr¸i l¹i , §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh tÝnh d©n téc ®ång thêi víi tÝnh khoa häc vµ ®¹i chóng ; tÝnh tiªn tiÕn g¾n víi yªu cÇu ph¶i ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . §ã chÝnh lµ b¶n lÜnh v¨n ho¸ cña ViÖt Nam . Nhê ®ã , dï tr¶i qua biÕt bao th¨ng trÇm cña lÞch sö, ®øng tríc ©m mu ®ång ho¸ v¨n ho¸ cña ®ñ lo¹i kÎ thï , nhng “ Bèn ngh×n n¨m ta l¹i lµ ta” ; b¶n s¾c v¨n hãa ViÖt Nam kh«ng biÕn mÊt , kh«ng phai nh¹t , tr¸i l¹i , cµng ¸nh lªn nÐt riªng long lanh , ®Æc s¾c . Nã ®· gãp cho nÒn v¨n ho¸ nh©n lo¹i kh«ng chØ lµ trèng ®ång §«ng S¬n , TruyÖn KiÒu , c¸c lµn ®IÖu d©n ca quan hä ... mµ cßn lµ nh÷ng danh nh©n v¨n ho¸ mµ næi bËt lµ Hå ChÝ Minh , mét con ngêi , mét sù nghiÖp , mét gi¸ trÞ v¨n ho¸ võa ®Ëm ®µ b¶n s¾c ViÖt Nam , võa chøa chan tÝnh nh©n lo¹i . Vµ c¶ hai phÈm chÊt Êy ®Òu ë ®Ønh cao . Ph¶i víi mét d©n téc cã ý chÝ tù lËp , tù cêng vµ lµ lßng tù t«n m·nh liÖt míi s¶n sinh ra nh÷ng ¸ng hïng v¨n Nam quèc s¬n hµ , B×nh ng« ®¹i c¸o ... Ph¶i víi mét d©n téc rÊt tù hµo víi truyÒn thèng v¨n hãa cña m×nh míi cã thÓ tuyªn thÖ : “ §¸nh cho ®Ó dµi tãc , ®¸nh cho ®Ó ®en r¨ng ... ®¸nh cho sö tri Nam quèc anh hïng chi h÷u chñ” . NÒn v¨n ho¸ Êy chÝnh lµ khÝ ph¸ch , lµ t«m hån d©n 16
- téc , lµ tµi s¶n v« gi¸ cña ®Êt níc vµ cña mçi con ngêi ViÖt Nam . Nã lµ nåi c¬m v¨n ho¸ Th¹ch Sanh kh«ng bao giê v¬i , ®îc ph©n chia ®Õn tõng dßng s÷a mÑ , tõn lêi ru nh÷ng ®øa con võa lät lßng mÑ cña d©n téc , lµ tr¨m ngh×n c©u chuyÖn truyÒn tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c . ChÝnh nã lµ céi nguån s©u l¾ng trong mçi con ngêi ViÖt Nam dï ®Õn lóc cã d thõa c¸c tiÖn nghi vËt chÊt, nhng vÉn íc mong ®îc nghe c¸c lµn ®IÖu d©n ca , ®îc t¾m hån m×nh trong nÒn v¨n ho¸ d©n téc . Trong nÒn v¨n hãa cã chiÒu s©u vµ tÇm cao nh vËy , cµng ®i vµo kinh tÕ thÞ trêng , më réng giao lu quèc tÕ , ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ , chóng ta cµng ph¶i n©ng niu , g×n gi÷ vµ ph¸t huy ®Ó gãp phÇn vµo sù nghiÖp vÎ vang lµ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi . Chñ tr¬ng gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc kh«ng hÒ ®ång nghÜa víi b¶o thñ , tù c« lËp , ®ãng kÝn , kh kh b¸m gi÷ lÊy c¸i cò . B¶n s¾c v¨n ho¸ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng gi¸ trÞ t¹m thêi , nay cßn mai mÊt ; song nã còng kh«ng lµ c¸i kh«ng bao giê thay ®æi ®îc vµ kh«n gcÇn söa ®æi . Tr¸i l¹i , b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn , ®æi míi , ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn vµ ®æi míi cña d©n téc . Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· d¹y : “ C¸i g× cò mµ xÊu , th× ph¶I bá ... C¸i g× cò mµ kh«ng xÊu , nhng phiÒn phøc th× ph¶i söa ®æi l¹i cho hîp lý ... C¸i g× cò mµ tèt th× ph¶i ph¸t triÓn thªm” . * 17
- Ch¬ng III : B¶n s¾c d©n téc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt níc. I /. Vai trß cña b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng Ngµy nay , ph¸t triÓn ®ang lµ vÊn ®Ò u tiªn hµng ®Çu cña mäi quèc gia , ®ång thêi còng lµ th¸ch thøc hÕt søc gay g¾t dèi víi toµn nh©n lo¹i . CÇn ph¶i huy ®éng nh÷ng nguån lùc nµo ®Ó ph¸t triÓn vµ ph¶i lµm g× ®Ó ng¨n ngõa nh÷ng tiªu cùc ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ,v.v... ®ang lµ nh÷ng c©u hái lín ®Æt ra ®èi víi nhiÒu quèc gia . Cho ®Õn b©y giê , tuy cßn cã c¸c ý kiÕn kh¸c nhau trong viÖc ®Þnh nghÜa v¨n ho¸ lµ g× , nhng mäi ngêi ®Òu thèng nhÊt trong sù thõa nhËn vÒ mèi quan hÖ qua l¹i cña v¨n ho¸ víi kinh tÕ , vai trß ®éng lùc cña v¨n ho¸ ®èi víi kinh tÕ . Nh÷ng ý kiÕn coi v¨n ho¸ ®øng ngoµi kinh tÕ hay lÖ thuéc mét c¸ch thô ®éng ®èi víi kinh tÕ kh«ng cßn ®îc chÊp nhËn . Tuy nhiªn , khi chóng ta nhÊn m¹nh yÕu tè v¨n ho¸ th× ®IÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ®Æt vÞ trÝ cña v¨n ho¸ cao h¬n kinh tÕ , mµ ®Ó thÊy sù g¾n bã cña chóng trong khi híng tíi môc tiªu ph¸t triÓn . Nh÷ng thµnh tùu hoÆc vÊp v¸p trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ , x· héi ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®Òu chøng minh tÇm quan träng cña nh©n tè v¨n ho¸ , tríc hÕt lµ ë viÖc cã b¶o vÖ , ph¸t triÓn ®îc hay kh«ng nh÷ng tiÒm n¨ng phong phó vµ ®Æc s¾c cña v¨n hãa d©n téc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc . Sù ®óng ®¾n hay sai l¹c trong ®Þnh híng ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®Òu ®a ®Õn thµnh tùu hay thÊt b¹i kh«ng riªng cho v¨n ho¸ , mµ cho c¶ kinh tÕ vµ mäi mÆt kh¸c cña ®êi sèng x· héi , ®Æc biÖt lµ vÒ t tëng , ®¹o ®øc , lèi sèng . Nh÷ng hËu qu¶ cña sù sai lÇm vÒ chÝnh s¸ch v¨n ho¸ thêng kÐo dµi vµ khã söa h¬n nh÷ng hËu qu¶ vÒ kinh tÕ . Do ®ã kh«ng ph¶i kh«ng cã c¬ së khi ngêi ta lo ng¹i mét sù “ ph¸ s¶n” , “ xuèng cÊp” vÒ v¨n ho¸ h¬n sù ph¸ s¶n , xuèng cÊp 18
- trong kinh tÕ , bëi nh÷ng mÊt m¸t trong lÜnh vùc v¨n ho¸ thêng dÉn tíi nh÷ng hËu qu¶ rÊt l©u dµi vµ nghiªm träng . Víi ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh hiÖn nay , trong vßng vµi ba chôc n¨m , mét d©n téc cã thÓ vît lªn rÊt nhanh , chiÕm lÜnh ®îc nh÷ng ®Ønh cao vÒ kinh tÕ , kü thuËt , c«ng nghÖ . Nhng ®Ó trë thµnh mét quèc gia ph¸t triÓn vÒ v¨n ho¸ , th× vµi ba chôc n¨m hoµn toµn cha thÊm vµo ®©u . Mét quèc gia giµu cã vÒ kinh tÕ , trong mêi n¨m cã thÓ ®æi míi , n©ng cÊp toµn bé h¹ tÇng c¬ së vËt chÊt kü thuËt , nhng ®Ó cã ®îc mét c¬ së h¹ tång v¨n ho¸ tiÕn bé vµ ph¸t triÓn , th× cßn khã gÊp tr¨m lÇn vµ kh«ng thÓ chØ b»ng tiÒn mµ gi¶i quyÕt ®îc . §Êt níc ta ®ang thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn , thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ trêng vµ chÝnh s¸nh ®èi ngo¹i réng më , lµm b¹n ví tÊt c¶ c¸c níc , phÊn ®Êu v× hoµ b×nh , ®éc lËp vµ ph¸t triÓn . §èi víi nhiÖm vô x©y dùng nÒn v¨n ho¸ , ®©y võa lµ c¬ héi lín ®ång thêi lµ th¸ch thøc lín . ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng , v¨n ho¸ lµ nh©n tè thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ , gãp phÇn thay ®æi nÕp nghÜ , c¸ch lµm ; kÝch thÝch tÝnh s¸ng t¹o , n¨ng ®éng , nhng trong m«i trêng ®ã v¨n ho¸ còng cã thÓ nhiÔm ph¶i nh÷ng c¨n bÖnhcña kinh tÕ thÞ trêng : chñ nghÜa c¸ nh©n ph¸t triÓn , sïng b¸i ®ång tiÒn , lèi sèng tiªu thô , thùc dông ... Kh«ng Ýt ho¹t ®éng v¨n ho¸ bÞ l«i cuèn vµo xu híng th¬ng m¹i ho¸ , xuÊt hiÖn nh÷ng s¶n phÈm v¨n ho¸ kÐm chÊt lîng chiÒu theo thÞ hiÕu thÊp kÐm cña mét bé phËn ngêi cã tiÒn . §ång tiÒn xuÊt hiÖn víi t c¸ch lµ thíc ®o c¸c gi¸ trÞ , nhng ®ång thêi nã còng trë thµnh søc m¹nh cã kh¶ n¨ng lµm xuyªn t¹c mÆt b¶n chÊt tèt ®Ñp cña con ngêi , cña nh÷n quan hÖ x· héi , kÝch thÝch chñ nghÜa c¸ nh©n , tÝnh Ých kû , nhiÒt hñ tôc , mª tÝn , dÞ ®oan ph¸t triÓn ... §ã 19
- lµ nh÷ng nguy c¬ cÇn ph¶i kiªn quyÕt bµi trõ , kh¾c phôc . Trong ®êi sèng h»ng ngµy , chóng ta thÊy nhiÒu s¶n phÈm v¨n ho¸ nh tranh ¶nh . s¸ch , b¸o ... ®îc ®em ra mua b¸n trªn thÞ trêng , nhng ®IÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ mäi s¶n phÈm v¨n ho¸ ®Òu ph¶i tÝnh to¸n , cã l·i míi s¶n xuÊt . Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn sù chi phèi cña quy luËt gi¸ trÞ trong lÜnh vùc s¶n xuÊt tinh thÇn . NhiÒu s¶n phÈm v¨n hãa còng cÇn ph¶i ®Þnh gi¸ , ph¶i th«ng qua mua , b¸n , trao ®æi ®Ó ph©n phèi tíi ng- êi sù dông . Song sù ®Þnh gi¸ , trao ®æi , mua b¸n nµy kh«ng thÓ chØ c¨n cø vµo quy luËt kinh tÕ mµ ph¶i tu©n theo quy luËt cña v¨n ho¸ , t tëng , ®¹o ®øc ; ph¶i phôc vô môc tiªu ph¸t triÓn toµn diÖn con ngêi , cho tiÕn bé vµ c«ng b»ng , v¨n minh . Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®a ph¬ng ho¸ , ®a d¹ng ho¸ , ®Êt níc ta cã c¬ héi giao lu , tiÕp nhËn , häc hái v« cïng thuËn lîi . Trong qu¸ tr×nh ®ã , chóng ta b¾t gÆp nhiÒu c¸i hay , c¸i ®Ñp vµ nh÷ng ®IÓm t¬ng ®ång trªn lÜnh vùc v¨n ho¸ , nhng ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ mäi d©n téc sÏ ®i tíi sù thèng nhÊt vÒ v¨n ho¸ . TraÝ l¹i , nhê qu¸ tr×nh giao lu ®ã , mçi d©n téc ®Òu cã thÓ ®ãng gãp nh÷ng b¶n s¾c ®éc ®¸o cña riªng m×nh vµo kho tµng v¨n ho¸ chung cña nh©n lo¹i , lµm cho nÒn v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i ngµy cµng thªm phong phó , tèt ®Ñp . Bªn c¹nh viÖc tiÕp thô nh÷ng c¸i tèt , c¸i t¬ng ®ång , chóng ta còng ph¶i tØnh t¸o phßng ngõa , lo¹i trõ nh÷ng c¸i xÊu , c¸i dë , c¸i kh«ng phï hîp . Sù häc tËp , lùa chän tiÕp nhËn ph¶i rÊt chñ ®éng , tinh têng nhÊt ®Þnh kh«ng ®Ó m¾c ph¶i thãi “ ham thanh chuéng l¹” sïng b¸i mét c¸ch mï qu¸ng mäi c¸i l¹ cña bªn ngoµi . Chóng ta c¬ng quyÕt khíc tõ , chèng l¹i sù di nhËp nh÷ng thø v¨n ho¸ phÈm ph¶n ®éng kÝch ®éng b¹o lùc , t×nh dôc , h¹ thÊp c¸c gi¸ 20
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học