Xem mẫu
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
Ch−¬ng 2
§iÒu tra l©m phÇn
2.1. L©m phÇn ®¬n vÞ ®iÒu tra rõng
L©m phÇn lμ mét m¶ng rõng mμ ®Æc tr−ng kÕt cÊu bªn trong ®ång nhÊt vμ
kh¸c biÖt râ nÐt víi xung quoanh. Víi kh¸i niÖm nμy, mét m¶ng rõng chØ ®−îc
coi lμ l©m phÇn khi cã sù thuÇn nhÊt vÒ kÕt cÊu tÇng c©y gç, c©y bôi, th©n
th¶o...Mét l©m phÇn nh− vËy chØ tån t¹i trªn nh÷ng diÖn tÝch hÑp, Ýt cã ý nghÜa
trong thùc tiÔn. ë §øc ng−êi ta lÊy rõng c©y lμm ®¬n vÞ ®iÒu tra.
Rõng c©y ®ã lμ tæng thÓ c¸c c©y gç, sinh tr−ëng ph¸t triÓn trªn diÖn tÝch nμo ®ã
trong ph¹m vi mét l«.
Rõng tù nhiªn l¸ réng n−íc ta kh¸c tuæi vμ møc ®é hçn giao lín, d¹ng
rõng rÊt phøc t¹p, th−êng cã nhiÒu tÇng kh«ng t¸ch biÖt vμ khÐp t¸n theo chiÒu
th¼ng ®øng. V× vËy, Ýt khi nã ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu cña kh¸i niÖm l©m
phÇn, mμ chØ phï hîp víi ®¬n vÞ rõng c©y nh− ®· nãi ë trªn.
Theo §ång Sü HiÒn (1974), ®¬n vÞ ®iÒu tra rõng cña ta ph¶i lμ c©y rõng. T¸c
gi¶ ®· gi¶i thÝch kh¸i niÖm nμy nh− sau: “ Trong thùc tiÔn rõng nhiÖt ®íi n−íc
ta, chØ cÇn cã nh÷ng c©y dï kh¸c tuæi, kh¸c loμi mäc thμnh rõng, nghÜa lμ
cïng nhau sinh tr−ëng trªn mét diÖn tÝch nμo ®ã víi mét mËt ®é nhÊt ®Þnh,
h×nh thμnh mét tμn che, th× cã thÓ t¹o thμnh hoμn c¶nh rõng vμ kho¶nh rõng
Êy h×nh thμnh mét ®¬n vÞ sinh vËt häc, mét l©m phÇn cã nh÷ng quy luËt x¸c
®Þnh .
Xem xÐt kh¸i niÖm l©m phÇn trong thùc tiÔn ®iÒu tra vμ kinh doanh rõng ë
n−íc ta, ®ång thêi ph©n tÝch ®Æc ®iÓm rõng n−íc ta, cã thÓ thÊy, dï lμ rõng tù
26 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
nhiªn hçn giao, kh¸c tuæi hay rõng trång thuÇn loμi ®Òu tuæi th× l« lμ ®¬n vÞ ®o
tÝnh c¬ b¶n cña ®iÒu tra rõng ë n−íc ta.
2.2. Mét sè quy luËt ph©n bè vμ t−¬ng quan
2.2.1. Ph©n bè cña mét sè nh©n tè ®iÒu tra
Néi dung chÝnh cña phÇn nμy lμ giíi thiÖu nh÷ng quy luËt ph©n bè cña mét sè
®¹i l−îng ®iÒu tra c¬ b¶n trªn tõng c©y c¸ biÖt trong l©m phÇn, nh− ®−êng kÝnh
ngang ngùc, chiÒu cao, thÓ tÝch còng nh− c¸c chØ tiªu h×nh d¹ng. §ã chÝnh lμ
ph©n bè sè c©y theo tõng kho¶ng gi¸ trÞ cña tõng ®¹i l−îng. C¸c ph©n bè nμy
th−êng ®−îc biÓu thÞ d−íi d¹ng ph©n bè tÇn sè hay tÇn suÊt.
2.2.1.1. Ph©n bè sè c©y theo ®−êng kÝnh
Ph©n bè sè c©y theo ®−ênng kÝnh ®«i khi cßn ®−îc gäi t¾t lμ ph©n bè
®−êng kÝnh vμ th−êng ®−îc kÝ hiÖu lμ N-D. khi biÓu thÞ ph©n bè sè c©y theo
®−êng kÝnh cña mét l©m phÇn nμo ®ã trªn biÓu ®å, trôc hoμnh biÓu thÞ cì kÝnh ,
trôc tung biÓu thÞ sè c©y hoÆc tÇn suÊt t−¬ng øng. §Æc ®iÓm ph©n bè N-D cña
nh÷ng l©m phÇn thuÇn loμi ®Òu tuæi kh¸c biÖt hoμn toμn víi nh÷ng l©m phÇn hçn
giao kh¸c tuæi.
a. Rõng thuÇn loμi ®ång tuæi:
Ph©n bè ®−êng kÝnh cña nh÷ng l©m phÇn thuÇn loμi ®Òu tuæi, ®−êng cong
ph©n bè N-D hÇu hÕt lμ mét ®Ønh lÖch tr¸i. Tuæi l©m phÇn cμng t¨ng ®é lÖch
ph©n bè cμng gi¶m vμ cμng tiÖm cËn ®Õn ph©n bè chuÈn. §ång thêi, khi tuæi t¨ng
lªn, ph¹m vi ph©n bè cμng réng vμ ®−êng cong ph©n bè cμng bÑt, cã nhiÒu ®Ønh
h×nh r¨ng c−a.
§Ó m« t¶ ph©n bè N-D l©m phÇn thuÇn loμi ®Òu tuæi cã thÓ dïng hμm
Charlier kiÓu A, nh− Prodan (1953); Ph©n bè Beta nh− Bennett, Burkhat vμ Strub
(1973), Zoehrer (1969); Ph©n bè Gamma nh− Hempel (1969), Lockow
(1974/1975); Ph©n bè Weibull nh− Cluter/ Allison (1973), Bailey/ Isson (1975).
27 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
ë ViÖt Nam qua nghiªn cøu cña Vò V¨n Nh©m (1988) vμ Vò TiÕn Hinh
(1990) cho thÊy cã thÓ dïng ph©n bè Weibull víi hai tham sè biÓu thÞ ph©n bè N-
D cho nh÷ng l©m phÇn thuÇn loμi ®ång tuæi nh− Th«ng ®u«i ngùa, th«ng nhùa,
Keo k¸ trμm...
- HÖ sè biÕn ®éng tõ 20-40%, tuú theo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña rõng:
+ Rõng non 30-40%
+ Rõng trung niªn 25-30%
+ Rõng thμnh thôc 20-25%.
- Ph¹m vi biÕn ®éng tõ 0.5-1.7 lÇn ®−êng kÝnh b×nh qu©n.
- §−êng kÝnh b×nh qu©n n»m trong kho¶ng 55-60% sè c©y kÓ tõ c©y cã
®−êng kÝnh nhá nhÊt.
b. Rõng hçn loμi kh¸c tuæi:
Ph©n bè ®−êng kÝnh cã d¹ng nhiÒu ®Ønh h×nh r¨ng c−a, phæ biÕn ë d¹ng
ph©n bè gi¶m vμ d¹ng ph©n bè ch÷ j.
§Ó m« pháng ph©n bè ®−êng kÝnh cña rõng tù nhiªn cã thÓ m« pháng b»ng hμm
Meyer:
Ni = k.e-αdi
Trong ®ã: di, Ni lμ trÞ sè gi÷a vμ sè c©y cña cì kÝnh thø i.
- Ph¹m vi biÕn ®éng ®−êng kÝnh tõ 0.5 –4.1 lÇn ®−êng kÝnh b×nh qu©n vμ cao
nhÊt lμ tõ 0.3 –13 lÇn ®−êng kÝnh b×nh qu©n.
-HÖ sè biÕn ®éng 71%.
- C©y cã ®−êng kÝnh b×nh qu©n n»m trong kho¶ng 51-71% sã c©y kÓ tõ cì kÝnh
nhá.
2.2.1.2. Ph©n bè sè c©y theo chiÒu cao.
- Víi l©m phÇnthuÇn loμi ®Òu tuæi: §Òu cã d¹ng mét ®Ønh, h¬i lÖch ph¶i, ph¹m vi
biÕn ®éng chiÒu cao tõ 0.69-1.15, hÖ sè biÕn ®éng 8%
- Víi rõng tù nhiªn: cã d¹ng nhiÒu ®Ønh, do kÕt cÊu phøc t¹p. Ph¹m vi biÕn ®éng
0.3-2.5, hÖ sè biÕn ®éng 25-40%, trong tõng loμi 12-34%.
28 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
2.2.1.3. Ph©n bè sè c©y theo thÓ tÝch.
Ph©n bè sè c©y theo thÓ tÝch ®Òu cã d¹ng ®−êng cong mét ®Ønh tiÖm cËn ph©n bè
chuÈn. Trong mçi l©m phÇn, biÕn ®éng thÓ tÝch còng rÊt lín tõ 40-60%.
2.2.1.4. Ph©n bè cña mét sè chØ tiªu h×nh d¹ng
C¸c chØ tiªu ®Æc tr−ng cho h×nh d¹ng th©n c©y th−êng ®−îc ®Ò cËp ®Õn lμ:
H×nh sè tù nhiªn (f01); H×nh sè th−êng(f1.3) ; H×nh suÊt (q2 = d05/d1.3)
Ph©n bè sè c©y theo mçi chØ tiªu h×nh d¹ng trªn ®©y ®Òu cã d¹ng tiÖm cËn
víi ®−êng cong ph©n bè chuÈn cho dï ®ã lμ l©m phÇn thuÇn loμi, ®Òu tuæi, hay
l©m phÇn tù nhiªn hçn giao, kh¸c tuæi. KÕt luËn nμy lμ c¬ së cho viÖc lËp biÓu thÓ
tÝch theo h×nh d¹ng b×nh qu©n.
HÖ sè biÕn ®éng cña f1.3 vμ q2 kh¸c nhau kh«ng ®¸ng kÓ vμ giao ®éng tõ
± 6% ÷ 12% vμ kh«ng phô thuéc tuæi l©m phÇn. BiÕn ®éng cña f01 thÊp h¬n mét
chót.
Theo §ång Sü HiÒn (1974) ®èi víi rõng tù nhiªn, l¸ réng n−íc ta, f01 biÕn
®éng vμo kho¶ng 8÷9% vμ rÊt æn ®Þnh. HÖ sè biÕn ®éng cña f1.3 Ýt æn ®Þnh h¬n
vμ b×nh qu©n kho¶ng 12%, nghÜa lμ lín h¬n biÕn ®éng f01 kho¶ng 1,5 lÇn. Do ®ã,
muèn cã ®é chÝnh x¸c nh− nhau, nÕu dïng f1.3 th× ph¶i chÆt ng¶ mét sè l−îng
c©y nhiÒu h¬n 2,5 lÇn so víi tr−êng hîp dïng f01 trong viÖc x¸c ®Þnh thÓ tÝch
th©n c©y ®Ó lËp biÓu thÓ tÝch.
2.2.2. Mét sè quy luËt t−¬ng quan:
Nghiªn cøu c¸c quy luËt t−¬ng quan gi÷a c¸c ®¹i l−îng cÇn ®o ®Õm cña c¸c
c©y trong l©m phÇn nh»m môc ®Ých x©y dùng ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c ®¹i
l−îng khã ®o ®¹c nh− chiÒu cao, h×nh sè vμ thÓ tÝch th©n c©y ®øng tõ nh÷ng ®¹i
l−îng dÔ ®o ®¹c hoÆc tÝnh to¸n ®¬n gi¶n h¬n.
2.2.2.1. T−¬ng quan chiÒu cao víi ®−êng kÝnh:
Gi÷a chiÒu cao víi ®−êng kÝnh c©y rõng tån t¹i mèi liªn hÖ chÆt chÏ. Mèi
liªn hÖ nμy kh«ng chØ giíi h¹n trong mét l©m phÇn mμ tån t¹i trong tËp hîp nhiÒu
l©m phÇn vμ khi nghiªn cøu kh«ng cÇn xÐt ®Õn ®iÒu kiÖn hoμn c¶nh vμ tuæi. NÕu
29 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
s¾p xÕp c¸c c©y trong l©m phÇn ®ång thêi vμo c¸c cì kÝnh vμ chiÒu cao, sÏ ®−îc
mét b¶ng, gäi lμ b¶ng t−¬ng quan H/D( b¶ng 2.1). NÕu biÓu thÞ t−¬ng quan nμy
lªn biÓu ®å, trôc hoμnh ghi cac cì kÝnh, trôc tung ghi chiÒu cao b×nh qu©n t−¬ng
øng, sÏ ®−îc mét ®−êng dÝch d¾c, ®ã lμ c¬ së ®Ó n¾n ®−êng cong chiÒu cao l©m
phÇn.
Thùc tiÔn ®iÒu tra rõng cho thÊy, cã thÓ dùa vμo quan hÖ H/D x¸c ®Þnh
chiÒu cao t−¬ng øng cho tõng cì kÝnh , mμ kh«ng cÇn thiÕt ®o toμn bé. Tuy
nhiªn, vÒ ph−¬ng tr×nh to¸n häc cô thÓ biÓu thÞ quan hÖ nμy l¹i phong phó vμ ®a
d¹ng .
h=a0+a1d+a2d2
h =a.. db; logh=a+b.logd
h= a+blogd
B¶ng 2.1. B¶ng t−¬ng quan h/d « tiªu chuÈn 1000m2 l©m phÇn th«ng ®u«i ngùa
§×nh LËp L¹ng S¬n
Cì d(cm)
6 8 10 12 14 16 18 20 nh
Cì h (m)
14 2 3 3 2 10
13 4 9 4 5 3 25
12 1 9 12 7 2 31
11 12 13 8 2 35
10 9 13 10 32
9 4 16 4 24
8 4 3 7
7 2 2
nd 10 28 30 36 31 16 10 5 166
hi 8,2 9,2 10,3 11,2 12,2 12,5 13,1 13,4
§ång sü HiÒn (1974) ®· thö nghiÖm c¸c ph−¬ng tr×nh (2.2), (2.4), (2.6),
(2.11) vμ (1.12) víi rõng tù nhiªn n−íc ta vμ cho thÊy chóng ®Òu thÝch hîp, trong
®ã ph−¬ng tr×nh (2.4) vμ (2.11) ®−îc chän lμm ph−¬ng tr×nh lËp biÓu cÊp chiÒu
cao. Vò Nh©m (1988) dõng ph−êng tr×nh (2.6) x¸c lËp quan hÖ h/d cho mçi l©m
phÇn lμm c¬ së lËp biÓu th−¬ng phÈm gç má rõng th«ng ®u«i ngùa.
30 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
2.2.2.2. T−¬ng quan gi÷a f1.3 víi d vμ h.
Prodan (1965) ®−a ra c¸c ph−¬ng tr×nh c¸c ph−¬ng tr×nh cña c¸c t¸c gi¶:
Muller, Naslund...
f1.3 = a0+a1*d +a2 d^2
f1.3 = a0 +a1*h +a2 h/d
2.3. C¸c nh©n tè ®iÒu tra l©m phÇn vμ ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh.
Nh÷ng nh©n tè ®iÒu tra l©m phÇn ®−îc chia lμm hai nhãm ®Æc tr−ng cho
kÕt cÊu l©m phÇn vμ søc s¶n xuÊt cña l©m phÇn. Nh÷ng nh©n tè ®Æc tr−ng cho kÕt
cÊu l©m phÇn gåm: nguån gèc, tæ thμnh, tuæi, ®−êng kÝnh b×nh qu©n, chiÒu cao
b×nh qu©n, tr÷ l−îng...Nh÷ng nh©n tè ®Æc tr−ng cho søc s¶n xuÊt cña l©m phÇn lμ
cÊp ®Êt, ®é ®Çy...
2.3.1. Nguån gèc l©m phÇn.
Lμ chØ tiªu ph¶n ¸nh nguyªn nh©n ph¸t sinh cña mçi l©m phÇn. C¸c l©m
phÇn cã nguån gèc kh¸c nhau cã nh÷ng ®Æc tr−ng kÕt cÊu, gi¸ trÞ kinh tÕ vμ môc
®Ých kinh doanh kh¸c nhau.
Dùa vμo nguån gèc, ng−êi ta chia l©m phÇn thμnh l©m phÇn tù nhiªn, l©m
phÇn nh©n t¹o, l©m phÇn h¹t, chåi.
L©m phÇn cã nguån gèc h¹t tuæi thä cao h¬n, chÊt l−îng tèt vμ th−êng
thuéc ®èi t−îng kinh doanh gç lín. C¸c l©m phÇn chåi th−êng sinh tr−ëng nhanh
ë giai ®o¹n ®Çu vμ sím thμnh thôc, v× thÕ gi¸ trÞ kinh tÕ kh«ng cao. §èi t−îng
nμy th−êng kinh doanh gç nhá, cñi.
2.3.2. MËt ®é l©m phÇn
§−îc biÓu thÞ b»ng sè c©y trªn ha, Lf chØ tiªu ph¶n ¸nh møc ®é ®Ëm ®Æc
cña l©m phÇn. øng víi mçi giai ®o¹n tuæi, ®iÒu kiÖn lËp ®Þacô thÓ, mËt ®é biÓu thÞ
31 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
møc ®é lîi dông kh«ng gian dinh d−ìng vμ sù c¹nh tranh sinh tån cña c¸c c¸ thÓ
trong l©m phÇn, tõ ®ã chi phèi quy luËt sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng, l©m
phÇn. V× vËy mËt ®é lμ mét chØ tiªu ®Ó x¸c ®Þnh hÇu hÕt c¸c nh©n tè ®iÒu tra vμ
®Æc biÖt lμ c¸c chØ tiªu b×nh qu©n l©m phÇn.
-ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh:
+ ¦íc l−îng gi¸n tiÕp th«ng qua kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c c©y (ph−¬ng ph¸p « 6
c©y)
+ X¸c ®Þnh trùc tiÕp trªn « mÉu.
2.3.3. Tæ thμnh
Lμ nh©n tè biÓu thÞ tû träng cña mçi loμi c©y hay nhãm loμi c©y chiÕm
trong l©m phÇn. C¨n cø tæ thμnh ng−êi ta chia ra rõng thuÇn loμi hay rõng hçn
giao.
-Rõng thuÇn loμi th−êng chØ cã mét loμi c©y, NÕu trong l©m phÇn cã nhiÒu loμi
c©y nh−ng cã mét loμi nμo ®ã chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi vÒ tû träng th× còng ®−îc
gäi lμ rõng thuÇn loμi.
-Rõng hçn loμi lμ rõng cã tõ hai loμi c©y trë lªn.
C¸c l©m phÇn cã nguån gèc nh©n t¹o ë n−íc ta th−êng lμ rõng thuÇn loμi.
C¸c l©m phÇn cã nguån gèc tù nhiªn th−êng lμ hçn loμi.
C¸c l©m phÇn cã tæ thμnh kh¸c nhau th× biÖn ph¸p kinh doanh, gi¸ trÞ kinh
tÕ còng kh¸c nhau. V× v©y, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh tæ thμnh khi ®iÒu tra l©m phÇn.
Tû träng loμi c©y hay nhãm loμi ®−îc gäi lμ hÖ sè tæ thμnh. Tuú theo môc
®Ých ®iÒu tra mμ hÖ sè tæ thμnh ®−îc biÓu thÞ b»ng: sè c©y, tæng tiÕt diÖn ngang,
tr÷ l−îng cña loμi hay nhãm loμi.
Do rõng tù nhiªn cã qu¸ nhiÒu loμi c©y song sè c¸ thÓ cña loμi l¹i rÊt nhá,
nªn ng−êi ta th−êng x¸c ®Þnh hÖ sè tæ thμnh theo nhãm loμi c©y −u thÕ hoÆc
nhãm loμi c©y môc ®Ých cho phï hîp. Mçi nhãm bao gåm mét sè loμi cã chung
mét ®Æc tr−ng nμo ®ã. VÝ dô nhãm loμi gç cøng, gç mÒm...
32 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
C«ng thøc biÓu thÞ hÖ sè tæ thμnh cña c¸c loμi hay nhãm loμi trong l©m
phÇn ®−îc gäi lμ c«ng thøc tæ thμnh. Nã bao gåm ch÷ c¸i viÕt t¾t cña tªn loμi vμ
hÖ sè phÇn m−êi tr÷ l−îng, tæng diÖn ngang hay sè c©y.
2.3.4. Tuæi l©m phÇn
Tuæi lμ nh©n tè chØ thêi gian, ph¶n ¸nh giai ®o¹n sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña
l©m phÇn, sù biÕn ®æi cña c¸c nh©n tè ®iÒu tra ®Òu phô thuéc vμo tuæi. Do ®ã,
tuæi lμ c¬ së ®Ó dù ®o¸n hay x¸c ®Þnh c¸c nh©n tè ®iÒu tra l©m phÇn.
C¨n cø vμo møc chªnh lÖch vÒ tuæi cña c¸c bé phËn c©y trong l©m phÇn,
mμ ng−êi ta chia thμnh l©m phÇn ®ång tuæi vμ l©m phÇn kh¸c tuæi.
L©m phÇn ®ång tuæi lμ l©m phÇn cã c¸c c¸ thÓ chªnh lÖch nhau kh«ng qu¸
mét cÊp tuæi, ng−îc l¹i gäi lμ l©m phÇn kh¸c tuæi.
ë n−íc ta, t¹m thêi quy ®Þnh, víi rõng gç nhá mäc nhanh 3 ®Õn 5 n¨m mét
cÊp tuæi, gç lín mäc nhanh 10 n¨m, gç lín mäc chËm 20 n¨m mét cÊp tuæi.
ViÖc thèng kª vμ ph©n chia cÊp tuæi chØ ¸p dông ®−îc cho rõng nh©n t¹o,
víi rõng tù nhiªn th−êng bao gåm rÊt nhiÒu loμi, mçi loμi l¹i bao gåm rÊt nhiÒu
c¸ thÓ cã giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau, h¬n n÷a do ch−a n¾m v÷ng ®−îc quy
luËt biÕn ®æi vßng n¨m cña chóng, nªn viÖc x¸c ®Þnh tuæi cña chóng rÊt khã
kh¨n.
Tõ thùc tÕ ®ã, chóng ta thèng kª c¸c l©m phÇn tù nhiªn theo ®é thμnh thôc.
§é thμnh thôc ®−îc c¨n cø vμo phÇn tr¨m tr÷ l−îng cña nh÷ng c©y cã ®−êng kÝnh
lín h¬n ®−êng kÝnh khai th¸c. Tiªu chuÈn ®−îc cho cô thÓ ë b¶ng sau:
B¶ng 2.2.Tiªu chuÈn ph©n lo¹i ®é thμnh thôc
§é thμnh thôc Tû lÖ tr÷ l−îng nh÷ng c©y cã D lín h¬n D khai th¸c
1 > 40%
2 26-40%
3 < 26%
33 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
§−êng kÝnh khai th¸c ®èi víi gç lín ®−îc quy ®Þnh nh− sau:
Gç cøng ≥ 45cm
Gç hång s¾c ≥ 40cm
Gç t¹p ≥ 30cm
Víi nh÷ng l©m phÇn nh©n t¹o, viÖc x¸c ®Þnh tuæi (xem 1.4.1)
2.3.5. §−êng kÝnh ngang ngùc (d1.3 )
2.3.5.1. X¸c ®Þnh ph©n bè sè c©y theo ®−êng kÝnh
Ph©n bbè sè c©y theo ®−êng kÝnh lμ c¬ së x¸c ®Þnh tr÷ l−îng, ®Æc biÖt lμ
tr÷ l−îng s¶n phÈm. Tõ ph©n bè ®−êng kÝnh, viÖc x¸c ®Þnh tr÷ l−îng th«ng qua
biÓu thÓ tÝch ®¬n gi¶n h¬n rÊt nhiÒu so víi viÖc tÝnh to¸n tõng c©y, ®ång thêi tiÖn
cho viÖc x¸c ®Þnh tæng diÖn ngang vμ c¸c gi¸ trÞ ®−êng kÝnh b×nh qu©n l©m phÇn.
Nh÷ng l©m phÇn tù nhiªn kÝch th−íc th©n c©y vμ ph¹m vi biÕn ®éng ®−êng
kÝnh lín, nªn c¸c biÓu thÓ tÝch th−êng ®−îc lËp theo cì kÝnh 4 cm, cßn nh÷ng l©m
phÇn nh©n t¹o, cì kÝnh th−êng 2 cm. ViÖc ph©n cì kÝnh cμng nhá th× viÖc x¸c
®Þnh c¸c nh©n tè ®iÒu tra cμng chÝnh x¸c. Tuy nhiªn nÕu chia cì kÝnh qu¸ nhá sÏ
mÊt ý nghÜa cña viÖc ph©n chia cì kÝnh, qua nghiªn cøu cho thÊy nh÷ng l©m phÇn
cã ®−êng kÝnh b×nh qu©n lín h¬n 20 cm nªn chia cì kÝnh lμ 4 cm, d−íi møc ®ã
th× lÊy b»ng 2 cm.
2.3.5.2. Mét sè gi¸ trÞ ®−êng kÝnh b×nh qu©n
• §−êng kÝnh b×nh qu©n céng:
Gi¶ sö d1,d2,...dk lμ trÞ sè gi÷a c¸c cì kÝnh vμ N1, N2... Nk lμ sè c©y t−¬ng
øng, ®−êng kÝnh b×nh qu©n ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
d = N1.d1+ N2. d2 +... +Nk.dk = ΣNidi/N
34 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
NÕu S lμ sai sè ®−êng kÝnh vμ
d- = d - S
d+ = d + S
th× d-, d+ gäi lμ ®−êng kÝnh c©y b×nh qu©n Hohenad
• §−êng kÝnh b×nh qu©n qu©n ph−¬ng (dg)
Tõ ph©n bè ®−êng kÝnh, ®−êng kÝnh b×nh qu©n qu©n ph−¬ng ®−îc x¸c
®Þnh nh− sau:
Dg = 1.1286.√ g
• §−êng kÝnh Weise: dw
Lμ gi¸ trÞ øng víi ®−êng kÝnh cña c©y thø 60% kÓ tõ cì kÝnh nhá cña
d·y ph©n bè N/D
C¸ch x¸c ®Þnh:
-TÝnh sè c©y t−¬ng øng 60% tæng sè c©y cña d·y ph©n bè: N60
-Céng dån sè c©y tõ cì kÝnh nhá ®Õn cì kÝnh thø i: ΣNi
sao cho N60 - ΣNi< Ni+1
TÝnh dw theo c«ng thøc
dw = d-i+1 + K. N60 - ΣNi
d-i+1 lμ giíi h¹n d−íi cña cì kÝnh i+1, k lμ cù ly cì kÝnh vμ Ni+1 lμ sè c©y thuéc
cì kÝnh thø i+1
• §−êng kÝnh −u thÕ (tÇng tréi)
§−îc hiÓu lμ ®−êng kÝnh b×nh qu©n theo tiÕt diÖn cña nh÷ng c©y thuéc
tÇng −u thÕ. Cã hai quan niÖm vÒ tÇng tréi
- Lμ tÇng cña 20% sè c©y cã ®−êng kÝnh lín nhÊt trong l©m phÇn.
- Lμ tÇng cña 100 c©y, 200 c©y cã ®−êng kÝnh lín nhÊt trong l©m phÇn.
35 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
¦u ®iÓm cña ®−êng kÝnh b×nh qu©n tÇng tréi lμ Ýt bÞ ¶nh h−ëng cña biÖn
ph¸p t¸c ®éng, do vËy nã lμ chØ tiªu tèt ph¶n ¸nh n¨ng lùc sinh tr−ëng cña l©m
phÇn.
2.3.6 . ChiÒu cao c©y trong l©m phÇn
ChiÒu cao c©y trong l©m phÇn t¹i thêi ®iÓm nμo ®ã phô thuéc dâ nÐt vμo
loμi c©y, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, tuæi vμ biÖn ph¸p kinh doanh. Sù kh¸c biÖt vÒ chiÒu
cao gi÷a c¸c c©y trong l©m phÇn, ngoμi sù phô thuéc vμo ®−êng kÝnh, cßn phô
thuéc vμo vÞ trÝ sinh tr−ëng cña chóng vμ nhiÒu yÕu tè kh¸c.
Muèn x¸c ®Þnh tr÷ l−îng chung còng nh− tr÷ l−îng l©m phÇn, cÇn thu thËp
sè liÖu vÒ chÒu cao cña c¸c c©y trong l©m phÇn. kh¸c víi ®−êng kÝnh, chiÒu cao
th©n c©y th−êng chØ x¸c ®Þnh gi¸n tiÕp gÇn ®óng b»ng c¸c dông cô ®o vμ tèn kÐm
thêi gian. V× thÕ ®Ó ®¬n gi¶n cho c«ng t¸c ®iÒu tra, Ng−êi ta th−êng tÝnh cho mçi
cì kÝnh mét gi¸trÞ chiÒu cao. §Ó x¸c ®Þnh chiÒu cao mçi cì kÝnh, còng nh− x¸c
®Þnh mét sè gi¸ trÞ chiÒu cao l©m phÇn, ®iÒu tra rõng th−êng dùa vμo ®−êng cong
chiÒu cao x¸c lËp cho l©m phÇn hay ®−êng cong chiÒu cao lËp cho nh−ngx l©m
phÇn cã chung mét ®Æc ®iÓm nμo ®ã, ®−îc gäi lμ ®−êng cong chiÒu cao ®¬n vÞ.
2.3.6.1. §−êng cong chiÒu cao l©m phÇn
ChiÒu cao tõng c©y phô thuéc vμo ®−êng kÝnh cña nã. Tuy vËy øng víi
tõng cì kÝnh trong l©m phÇn, chiÒu cao c¸c c©y kh«ng gièng nhau. Do ®ã cÇn
ph¶i x¸c ®Þnh mét ®−êng cong b×nh qu©n ®¹i diÖncho sù biÕn thiªn cña chiÒu
caotheo ®−¬ngf kÝnh trong l©m phÇn. §−êng cong nμy ®−îc gäi lμ ®−êng cong
chiÒu cao. §Ó vÏ ®−êng cong chiÒu cao, cã thÓ xö dông ph−¬ng ph¸p biÓu ®å vμ
ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch.
+ x¸c ®Þnh ®−êng cong chiÒu cao b»ng ph−¬ng ph¸p biÓu ®å
Trªn biÓu ®å tôc hoμnh biÓu thÞ ®−êng kÝnh, trôc tung biÓu thÞ chiÒu cao,
chÊm c¸c gi¸ trÞ chiÒu cao tõng c©y t−¬ng øng víi ®−êng kÝnh cña nã. Sau ®ã
36 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
dïng tay vÏ mét ®−êng cong b×nh quaan ®i qua ®¸m m©y ®iÓm. HoÆc n¾n ®−êng
cong trªn c¬ së c¸c gi¸ trÞ chiÒu cao b×nh qu©ncña c¸c cì kÝnh. Ph−¬ng ph¸p nμy
tuy ®¬n gi¶n, nh−ng phô thuéc vμo chñ quanvμ ®é chÝnh x¸c phô thuéc vμo trinhf
®é chuyªn m«n cña ®iÒu tra viªn vμ dung l−îng quan s¸t nhiÒu hay Ýt. Ngoμi ra
nÕu h−íng cña ®−êng cong thÓ hiÖn kh«ng râ, cÇn bæ sung thªm sè liÖu.
Ph−¬ng ph¸p gi¶ tÝch. §Ó lo¹i trõ yÕu tè chñ quan vμ t¨ng ®é chÝnh x¸c khi
x¸c ®Þnh ®−êng cong chiÒu cao, ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch hay cßn
gäi lμ ph−¬ng ph¸p to¸n häc. Néi dung cña ph−¬ng ph¸p nμy lμ, dùa trªn nh÷ng
cÆp sè liÖu h vμ d tõng c©y, hoÆc tõ b¶ng t−¬ng quan (b¶ng2.1) m« t¶ quan hÖ
chiÒu cao víi ®−êng kÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p to¸n häc thÝch hîp (xem 2.2.2.1). Tõ
ph−¬ng tr×nh nμy, thay gi¸ trÞ gi÷a c¸c cì kÝnh sÏ ®−îc chiÒu cao t−¬ng øng. §«i
khi ®Ó ®¬n gi¶n cho viÖc x¸c ®ÞnhchiÒu cao, c¨n cø vμo mét sè gi¸ trÞ lý thuyÕt,
vÏ ®−êng cong lªn biÓu ®å, tõ biÓu ®å cã thÓ tra chiÒu cao cho bÊt kú cì kÝnh nμo
trong l©m phÇn.
Qua nghiªn cøu nhiÒu t¸c gi¶ kh¶ng ®Þnh kh«ng cÇn ®o cao toμn diÖn, mçi
l©m phÇn ®−êng cong chiÒu cao chØ cÇn x¸c lËp trªn c¬ së 30 cÆp gi¸ trÞ chÒu cao
vμ ®−êng kinhs lμ ®ñ. Tõ ®ã cho thÊy, viÖc x¸c ®Þnh ®−êng cong chiÒu cao cho
mçi l©m phÇn lμ cÇn thiÕt, nã gi¶m bít ®−îc c«ng t¸c ngo¹i nghiÖp vμ suy diÔn
®−îc chiÒu cao cho c¸c cì kÝnh kh«ng cã sè liÖu ®o cao. Ngoμi ra còng tõ ®−êng
cong chiÒu cao sÏ x¸c ®Þnh ®−îcmét sè gi¸ trÞ chiÒu cao b×nh qu©n l©m phÇn
(xem 2.3.6.3)
2.3.6.2. §−êng cong chiÒu cao ®¬n vÞ
§−êng cong chiÒu cao ë c¸c l©m phÇn ®Òu tuæi lu«n biÕn ®æi theo thêi
gian. Chóng cã xu h−íng dÞch chuyÓn lªn phÝa trªn khi tuæi l©m phÇn t¨ng lªn.
§iÒu ®ã cã nghÜa lμ, chiÒu cao t−¬ng øng víi mçi cì kÝnh cho tr−íc lu«n lu«n
t¨ng theo tuæi. HiÖn t−îng nμy cã thÓ ®−îc gi¶i thÝch nh− sau: Víi mçi kÝch cì
x¸c ®Þnh, ë c¸c cÊp tuæi kh¸c nhau bao gåm nh÷ng c©y cã cÊp sinh tr−ëng kh¸c
37 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
nhau. CÊp sinh tr−ëng cμng gi¶m khi tuæi l©m phÇn cμng t¨ng, dÉn ®Õn tû lÖ h/d
còng t¨ng theo tuæi. Cïng víi sù dÞch chuyÓn lªn phÝa trªn cña ®−êng cong chiÒu
cao, d¹ng cña ®−êng cong còng thay ®æi. Theo Prodan (1965) vμ Dittmar (1981),
®é dèc cña ®−êng cong cã chiÒu h−íng gi¶m theo tuæi.
Qua nghiªn cøu mét sè l−îng lín ®−êng cong chiÒu cao., t¸c gi¶ trªn cho
thÊy, d¹ng ®−êng cong chiÒu cao ë nh÷ng l©m phÇn ®Òu tuæi hay cïng ®−êng
kÝnh b×nh qu©n hÇu nh− kh«ng cã sù sai kh¸c. Nh÷ng l©m phÇn nμy ®−îc x¸c
lËp mét ®−êng cong chiÒu cao b×nh qu©n chung vμ gäi lμ ®−êng cong chiÒu
cao ®¬n vÞ
NÕu mËt ®é ë c¸c l©m phÇn cïng tuæi vμ cïng cÊp ®Êt kh«ng cã sù kh¸c
biÖt lín, cã thÓ x¸c lËp hÖ thèng ®−êng cong chiÒu cao ®¬n vÞ cho mçi loμi c©y
theo cÊp ®Êt vμ tuæi. Lμm ®−îc nh− vËy, th× viÖc x¸c ®Þnh tr÷ l−îng vμ t¨ng
tr−ëng c©y rõng hay l©m phÇn sÏ ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu so víi ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra
cña ta hiÖn nay vμ ®©y còng lμ mét trong nh÷ng néi dung lËp biÓu qu¸ tr×nh sinh
tr−ëng.
Khi lËp biÓu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cho loμi c©y Kiefer ë §øc, c¸c t¸c gi¶ ®·
sö dông ®−êng cong chiÒu cao ®¬n vÞ lËp theo cÊp ®Êt vμ tuæi.
2.3.6.3 ChiÒu cao b×nh qu©n l©m phÇn
Tuú theo c¸ch tÝnh vμ ý nghÜa sö dông, cÇn ph©n biÖt mét sè chiÒu cao
b×nh qu©n l©m phÇn d−íi ®©y:
• ChiÒu cao b×nh qu©n céng: h(tb)
Khi c¸c gi¸ trÞ chiÒu cao tõng c©y ®−îc chØnh lý theol cì, chiÒu cao b×nh
qu©n céng ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
1
h= ΣNihi
N
38 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
Trong ®ã, Ni vμ hi lÇn l−ît lμ sè c©y vμ trÞ sè gi÷a chiÒu cao thø i. Th«ng
th−êng muèn x¸c ®Þnh h(tb) theo (2.40) ph¶i ®o cao toμn bé c¸c c©y rong l©m
phÇn.
• ChiÒu cao b×nh qu©n Lo rey: hL
§Ó ®Æc tr−ng cho mét l©m phÇn vμ tÝnh to¸n tr÷ l−îng, th× cÊu tróc chiÒu
cao l©m phÇn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn: TÝch sè chiÒu cao b×nh qu©n víi tæng tiÕt diÖn
ngang G vμ h×nh sè b×nh qu©n F ph¶i b»ng tr÷ l−îng l©m phÇn:
G.H.F=N1g1f1h1 + N2g2f2h2 +.... + Nkgkfkhk vμ
ΣNigifihi
h=
G.F
Trong c«ng thøc (2.41), tiÕt diÖn ngang G biÕt ®−îc qua kÑp kÝnh c¸c c©y trong
l©m phÇn, cßn h×nh sè khã x¸c ®Þnh ë c©y ®øng. Tõ thùc tÕ ®ã,Lorey ®Ò xuÊt
c«ng thøc tÝnh chiÒu cao b×nh qu©n víi gi¶ thiÕt:f1=f2=...=fk=F
N1g1h1F + N2g2h2F +.... + NkgkhkF ΣNigihi
h L= =
G.F G
hL ®−îc sö dông nhiÒu trong ®iÒu tra vμ viÖc tÝnh to¸n ®· ®−îc ®¬n gi¶n
b»ng c¸ch ph©n chia l©m phÇn thμnh 5 cÊp cã sè c©y hoÆc tæng diÖn c©y b»ng
nhau. Khi l©m phÇn ®−îc chia thμnh 5 cÊp cã tæng diÖn quangb»ng nhau th× c«ng
thøc tÝnh hl ®−îc rót gän l¹i nh− sau:
0,2Gh1+ 0,2Gh2 +.... + 0,2Gh5 h1 +h2 +... + h5
h L= = (2.43)
G 5
hL ë c«ng thøc (2.43) chÝnh lμ chiÒu cao b×nh qu©n céng cña chiÒu cao b×nh qu©n
ë 5 cÊp. ViÖc sö dông c«ng thøc Lorey tÝnh chiÒu cao b×nh qu©n theo 5 cÊp b»ng
nhau vÒ sè c©y cho kÕt qu¶ t−¬ng tù nh− 5 cÊp b»ng nhau vÒ tiÕt diÖn.
• ChiÒu cao c©y cã tiÕt diÖn b×nh qu©n (hg)
39 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
ChiÒu cao c©y cã tiÕt diÖn b×nh qu©n ®−îc x¸c ®Þnh tõ ®−êng cong chiÒu
cao th«ng qua dg, hoÆc cã thÓ x¸c ®Þnh tõ chiÒu cao cña nh÷nh c©y thuéc kÝch cì
cã chøa dg , hg lín h¬n h mét chót.
ChiÒu cao b×nh qu©n cña cì kÝnh hay cÊp kÝnh coa sè c©y hoÆc tæng diÖn quang
b»ng nhau ®−îc coi lμ chiÒu cao c©y cã tiÕt diÖn b×n qu©n cña cì kÝnh hay cÊp
kÝnh vμ còng ®−îc x¸c ®Þnh tõ ®−êng cong chiÒu cao trªn c¬ së ®−êng kÝnh c©y
cã tiÕt diÖn b×nh qu©n cña c¸c ®¬n vÞ nãi trªn.
• ChiÒu cao c©y b×nh qu©n Weise(hw)
ChiÒu cao c©y b×nh qu©n Weise hay cßn gäi lμ chiÒu cao Weise ®−îc x¸c ®Þnh
trùc tiÕp víi c©y b×nh qu©n Weise hoÆc x¸c ®Þnh tõ ®−êng cong chiÒu cao th«ng
qua dw, hw lín h¬n hg mét chót v× dw> dg.
• Chiªï cao c©y trung t©m vÒ tiÕt diÖn(hG/2)
C©y b×nh qu©n t−¬ng øng víi h,hg,hw lu«n lu«n biÕn ®æi do ¶nh h−ëng cña
tØa th−a. Do dã, nÕu dïng c¸c chñi tiªu nμy ®Æc tr−ng cho l©m phÇn hoÆc x¸c ®Þnh
t¨ng tr−ëng sÏ cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh,. §Ó gi¶m bít phÇn nμo ¶nh h−ëng
cña tØa th−a ®Õn chiÒu cao b×nh qu©n, Philipp vμ Wiedemann sö dông chiÒu cao
c©y trung t©m vÒ tiÕt diÖn. ChiÒu cao nμy ®ùoc x¸c ®Þnh tõ ®−êng cong chiÒu cao
qua dG/2. HG/2 gÇn víi hl nhÊt so víi c¸c lo¹i chiÒu cao b×nh qu©n kh¸c, nªnnã
th−êng ®−îc thay thÕ cho h1, qua ®ã viÖc x¸c ®Þnh chiÒu cao b×nh qu©n l©m phÇn
sÏ ®¬n gi¶n h¬n.
• ChiÒu cao b×nh qu©n Hohenadl
Nh− ®· ®Þnh nghÜa ë môc (2.3.5.2), nh÷ng c©y trong l©m phÇn cã ®−êng kÝnh
b»ng ®−êng kÝnh b»ng ®−êng kÝnh d- vμ d+ ®−îc gäi lμ c©y b×nh qu©n Hohenadl.
V× vËy, chiÒu cao øng víi nh÷ng c©y cã ®−êng kÝnh nh− vËy ®−îc gäi lμ chiÒu
cao b×nh qu©n Hohenadl vμ ®−äc ký hiÖu lμ h- vμ h+. C¸c chiÒu cao nμy ®−îc x¸c
®Þnh tõ ®−êng cong chiÒu cao l©m phÇn øng víi d- vμ d+.
• ChiÒu cao −u thÕ
40 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
ChiÒu cao −u thÕ hay cßn gäi lμ chiÒu cao tÇng tréi ®−îc hiÓu víi kh¸i
niÖm chung nhÊt lμ: ChiÒu cao b×nh qu©n cña bé phËn c©y rõng cã ®−êng kÝnh
lín nhÊt trong l©m phÇn. So víi c¸c lo¹i chiÒu cao b×nh qu©n kh¸c, chiÒu cao −u
thÕ Ýt ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p kinh doanh. V× vËy, nã lμ chØ tiªu tèt nhÊt ®¹i
diÖn cho søc s¶n xuÊt cuat l©m phÇn.
Tuy nhiªn, tõ kh¸i niÖm chung vÒ chiÒu cao −u thÕ, dÉn ®Õn cã nhiÒu ®Þnh
nghÜa kh¸c nhau, tuú theo c¸ch quan niÖm vÒ bé phËn c©y −u thÕ.
Tr−íc ®©y, trong c¸c ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tr÷ l−îng th−êng chia l©m
phÇn thμnh 5 cÊp cã sè c©y hoÆc tiÕt diÑen b»ng nhau. ChiÒu cao b×nh qu©n cña
cÊp lín nhÊt ®−îc gäi lμ chiÒu cao −u thÕ. Weise dïng chiÒu cao b×nh qu©n cÊp
thø 5 lμm chiÒu cao −u thÕ khi l©m phÇn ®−îc chia thμnh 5 c©ps cã sè c©y b»ng
nhau. §ã chÝnh lμ chiÒu cao b×nh qu©n cña 20% sè c©y cã ®−êng kÝnh lín nhÊt
trong l©m phÇn vμ kü hiÖu lμ h0.
Mitscherlich ®Ò nghÞ dïng chiÒu cao b×nh qu©n cña sè l−îng c©y cè ®Þnh
cã ®−êng kÝnh lín nhÊt trªn ha lamf chiÒu cao −u thÕ. Mçi ha cã thÓ chän 50,
100, 200 c©y ... vμ chiÒu cao t−¬ng øng ®−îc ký hiÖu lμ h50; h100; h200.
Ta biÕt r»ng, mËt ®é l©m phÇn dï Ýt hay nhiÒu lu«n lu«n gi¶m theo tuæi, v×
vËy so víi c¸ch chän theo sè c©y t−¬ng ®èi cña Weise th× chiÒu cao chän theo sè
c©y tuyÖt ®çi cña Mitscherlich cã −u ®iÓm lμ sè c©y tÝnh to¸n lu«n æn ®Þnh theo
thêi gian. ChÝnh v× thÕ chiÒu cao −u thÕ cña Mitscherlich ®−îc sö dông phæ biÕn
h¬n. ®Æc bÞt thêi gian gÇn ®©y h100 ®−îc dïng nhiÒu h¬n c¶. §ã chÝnh lμ chiÒu cao
cña c©y cã tiÕt diÖn b×nh qu©n cña 100 c©y lín nhÊt trªn ha vμ ®−îc x¸c ®Þnh tõ
®−êng cong chiÒu cao øng víi dg100. Tuy nhiªn, viÖc sö dông chiÒu cao −u thÕ
theo sè c©y cè ®Þnh tr−íc chØ thÝch hîp trong ®iÒu kiÖn biÖn ph¸p kinh doanh æn
®Þnh.
Trong c¸c chiÒu cao b×nh qu©n l©m phÇn tr×nh bμy ë trªn, h khi tÝnh kh«ng
chó ý ®Õn gia quyÒn theo bÊt kú mét chØ tiªu nμo, nªn nã cã ý nghÜa thÊp nhÊt.
Theo Prodon (1965) ,khi ®−êng cong chiÒu cao l©m phÇn ®−îc x¸c ®Þnh víi ®é
41 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
chÝnh x¸c cao, kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ®o cao toμn diÖn ®Ó x¸c ®Þnh h theo (2.40.),
mμ cã thÓ x¸c ®Þnh th«ng qua h- vμ h+ theo c«ng thøc:
h = (h++h-)/2 (2.44)
Theo §ång Sü HiÒn (1974), trong ®iÒu kiÖn rõng tù nhiªn n−íc ta hL lμ chØ
tiªu dóng ®¾n nhÊt dïng ®Ó tÝnh tr÷ l−îng l©m phÇn. ViÖc thay thÕ hg cho hL chØ
nªn ¸p dông trong tr−êng hîp ph©n bè ®−êng kÝnh cã d¹ng mét ®Ønh.
Prodan cho r»ng, Trong mét l©m phÇn, c¸c chiÒu cao b×nh qu©n cã quan hÖ
nh− sau:
h < hd < hg < hW < hL < hG/2 < h0 < h100
Do mçi chiÒu cao b×nh qu©n ®Òu cã ý nghÜa riªng, nªn khi dïng c¸c chØ
tiªu nμy cÇn x¸c ®Þnh râ môc ®Ých.
D−íi ®©y lμ vÝ dô minh ho¹ c¸ch x¸c ®Þnh mét sè gi¸ trÞ ®−êng kÝnh vμ
chiÒu cao b×nh qu©n theo sè liÖu cho ë b¶ng(2.1)
Tõ b¶ng (2.1) cÇn tÝnh thªm tæng diÖn ngang cho tõng cì kÝnh (b¶ng 2.3)
B¶ng 2.3. Ph©n bè c©y vμ tæng diÖn ngang theo cì kÝnh
Cì d (cm) Ni Gi (m2)
6 10 0.02826
8 28 0.14067
10 30 0.023550
12 36 0.40694
14 31 0.47697
16 16 0.32154
18 10 0.25434
20 5 0.15700
Tæng 166 2.02122
a. TÝnh c¸c gi¸ trÞ ®−êng kÝnh b×nh qu©n.
d = (6x10 + 8x28 + .... + 20x5)/166 = 11,96 cm
dg = 1,1286x(√(2.02122/166)) = 12,45 cm
Sai tiªu chuÈn:
S = √dg2 – (d)2 = √(12,45)2 – (11,96)2 = 3,47 cm
42 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
- §−êng kÝnh c©y b×nh qu©n Hohenadl:
d = 11,96 – 3,47 = 8,49 cm
d+ = 11,96 + 3,47 = 15,43 cm
- §−êng kÝnh Weise:
C©y thø 60% cña d·y ph©n bè kÓ tõ cì kÝnh nhá nhÊt ë b¶ng(2.1) hoÆc b¶ng
(2.3) t−¬ng øng víi c©y thø 100.
(166 x (60/100) = 100). TÇn sè céng dån tõ cì 6cm ®Õn cì 10cm b»ng 68 vμ ®Õn
cì 12 b»ng 104. VËy c©y Weise n»m ë cì kÝnh 12cm. Thay c¸c gi¸ trÞ cô thÓ vμo
c«ng thøc(2.38), cã:
dW = 11 + (2(100-68)/36) = 12,78 cm
- TÝnh dG/2:
Tõ b¶ng (2.3), cã G = 2,02122 m2 vμ G/2 = 1,01061 m2. Tæng diÖn ngang tõ
cì 6cm ®Õn 12 cm vμ 14 cm lÇn l−ît lμ 0,81137 m2 vμ 1,28834m2. Nh− vËy, c©y
trung t©m vÒ tiÕt diÖn n»m ë cì kÝnh 14 cm. Thay gi¸ trÞ cô thÓ vμo c«ng thøc
(2.39) ®−îc:
DG/2 = 13 + (2.(1,01061-0,81137)/0,47697) = 13,84 cm
- §−êng kÝnh −u thÕ:
Gi¶ sö chän 100 c©y cã ®−êng kÝnh lín nhÊt trªn ha lμm tÇng −u thÕ, th× øng
víi diÖn tÝch tiªu chuÈn 1000m2 cã 10 c©y. VËy:
dg100 = √(202.5 + 182.5)/10 = 19,02 cm
Khi lÊy 20% sè c©y cã ®−êng kÝnh lín nhÊt trong l©m phÇn (hoÆc « tiªu
chuÈn) lμm tÇng −u thÕ, th×:
dg0= √ (202.5 + 182.10 + 162.16 + 142.2)/33 = 17,16 cm
b. TÝnh c¸c gi¸ trÞ chiÒu cao b×nh qu©n
Ph−¬ng tr×nh chiÒu cao x¸c ®Þnh cô thÓ tõ b¶ng 2.1:
43 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
h = 3.789 + 0,9019d – 0,0205d2
Thay c¸c gi¸ trÞ ®−êng kÝnh b×nh qu©n l©m phÇn vμo ph−¬ng tr×nh trªn, ®−îc c¸c
gi¸ trÞ chiÒu cao b×nh qu©n t−¬ng øng:
hd = 11,65 m
h- = 10,00 m
h+ = 12,84 m
h = (h- +h+)/2 = (10+ 12,84)/2 = 11,42m
hg = 11,85 m
hW = 11,98 m
hG/2 = 12,52 m
h100 = 13,5 m
h0 = 13,2 m
Thay c¸c gi¸ tri hi ë b¶ng (2.1) vμo (2.40) ®−îc :
h = 10,9 m
®Ó x¸c ®Þnh h100 hay h0, mçi « tiªu chuÈn ph¶i ®o tèi thiÓu 10 c©y tÇng −u thÕ tõ
®ã khèng chÕ sè c©y vμ diÖn tÝch tèi thiÓu cña « tiªu chuÈn.
2.3.7. §é ®Çy l©m phÇn
Nh÷ng l©m phÇn cïng loμi c©y, cïng tuæi, sinh tr−ëng trªn cïng ®iÒu kiÖn
lËp ®Þa, nh−ng møc ®é lîi dông kh«ng gian dinh d−ìng cña chóng Ýo thÓ gièng
nhau. L©m phÇn nμo ®−îc t¸c ®éng hîp lý h¬n th× møc ®é l¬Þo dông kh«ng gian
dinh d−ìng sÏ cao h¬n vμ ng−îc l¹i. ChØ tiªu biÓu thÞ møc ®é lîi dông kh«ng gian
dinh d−ìng cña c©y rõng trong l©m phÇn ®−îc gäi lμ ddé ®Çy. Víi tõng loμi c©y,
ë tõng cÊp tuæi, trong ph¹m vi nhÊt ®Þnh th−êng chän nh÷ng l©m phÇn hoμn h¶o
nhÊt vμ lÊy tæng diÖn ngang cña chóng lμm tiªu chuÈn x¸c ®Þnh ®é ®Çy cho c¸c
l©m phÇn kh¸c. V× vËy ®é ®Çy lμ chØ tiªu t−¬ng ®èi vμ ®−îc biÓu thÞ b»ng tØ sè:
P = G/G0
44 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
Trong ®ã, G lμ tiÕt diÖn cña l©m phÇn ®iÒu tra, G0 lμ tiÕt diÖn cña l©m phÇn
trong ®iÒu kiÖn t−¬ng tù, nh−ng møc ®é lîi dông kh«ng gian dinh d−ìng cña nã
cao nh©t. Nh÷ng l©m phÇn nh− vËy ®−îc gäi lμ l©m phÇn chuÈn. Cã mét sè biÓu
lËp s½n ®Ó tra G0 nh− biÓu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng (xem2.4.4) hoÆc biÓu tËp riªng
gäi lμ biÓu ®é ®Çy hay biÓu tiªu chuÈn. Còng v× thÕ mμ G0 cßn ®−îc gäi lμ G
biÓu.
Víi rõng tù nhiªn, biÓu tra G0 th−êng lËp theo chiÒu cao b×nh qu©n, nh−
biÓu tiªu chuÈn S«ng HiÕu (xem 2.3.8.2.3). Do tr÷ l−îng l©m phÇn cã quan hÖ
mËt thiÕt víi tæng diÖn ngang, nªn ®é ®Çy cßn lμ nh©n tè x¸c ®Þnh tr÷ l−îng l©m
phÇn.
§é ®Çy l©m phÇn phô thuéc vμo biÖn ph¸p kinh doanh. Trong mét giíi h¹n
nhÊt ®Þnh nã cã quan hÖ ®ång biÕn víi mËt ®é. Tuy nhiªn, nÕu mËt ®é qu¸ cao th×
®é ®Çy sÏ gi¶m.
2.3.8. Tr÷ l−îng l©m phÇn
2.3.8.1. Kh¸i niÖm
Tr÷ l−îng l©m phÇn lμ tæng thÓ tÝch c¸c c©y trong l©m phÇn vμ th−êng ®−îc
tÝnh theo ®¬n vÞ m3/ha. Tuú theo c¸ch ®o tÝnh cã thÓ ph©n tr÷ l−îng thμnh c¸c lo¹i
sau:
- Tr÷ l−îng th©n c©y tõ gèc ®Õn ngän.
- Tr÷ l−îng th©n c©y tõ gèc ®Õn vÞ trÝ cã ®−êng kÝnh quy ®Þnh nμo ®ã (th−êng lμ
7cm)
- Tr÷ l−îng th©n c©y vμ cμnh c©y cã ®−êng kÝnh tõ ®−êng kÝnh quy ®Þnh trë lªn.
- Tr÷ l−îng tÝnh theo môc ®Ých sö dông kh¸c nhau
Tr÷ l−îng l©m phÇn lμ chØ tiªu tæng hîp nhÊt ph¶n ¸nh søc s¶n xuÊt cña
l©m phÇn trªn mét ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cô thÓ vμ lμ mét trong nh÷ng c¬ së x¸c ®Þnh
biÖn ph¸p kinh doanh. V× thÕ, nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tr÷ l−îng lμ mét
trong nh÷ng nhiÖm vô träng t©m cña ®iÒu tra rõng.
45 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
nguon tai.lieu . vn
