Xem mẫu

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   



NGUYӈN THӎ VÂN HÀ(*)

XÂY DӴNG VÀ HOÀN THIӊN LUҰT PHÁP TÔN GIÁO
NHÌN TӮ ĈӠI SӔNG TÔN GIÁO VIӊT NAM
Tóm tҳt: Trên c˯ sͧ phân tích nhͷng thành t͹u và m͡t s͙ v̭n ÿ͉
t͛n t̩i trong nh̵n thͱc và hành ÿ͡ng v͉ “v̭n ÿ͉ tôn giáo - t͡c
ng˱ͥi”, “v̭n ÿ͉ ÿ̭t ÿai và tài s̫n có ngu͛n g͙c tôn giáo”, “v̭n
ÿ͉ quan h͏ tôn giáo - chính tr͓”, “v̭n ÿ͉ pháp nhân tôn giáo”, tác
gi̫ bài vi͇t này cho r̹ng, vi͏c xây d͹ng và hoàn thi͏n lu̵t pháp
tôn giáo - nhìn tͳ ÿͥi s͙ng tôn giáo Vi͏t Nam hi͏n nay c̯n quan
tâm h˯n nͷa ÿ͇n mͭc ÿích t͙i cao là phͭc vͭ con ng˱ͥi. Tinh th̯n
khoan dung tôn giáo, v˱ͫt lên nhͷng ÿ͓nh ki͇n cͯa quá khͱ, cùng
vͣi vi͏c ÿ̱y nhanh ti͇n trình “khoa h͕c hóa” xây d͹ng pháp lu̵t
có lͅ là con ÿ˱ͥng ng̷n nh̭t ÿ͋ hoàn thi͏n lu̵t pháp tôn giáo ͧ
Vi͏t Nam.
Tӯ khóa: lu̵t pháp tôn giáo, xây d͹ng lu̵t pháp tôn giáo, hoàn
thi͏n lu̵t pháp tôn giáo, ÿͥi s͙ng tôn giáo Vi͏t Nam.
1. Dүn nhұp
Trong bӕi cҧnh toàn cҫu hóa và hӝi nhұp quӕc tӃ diӉn ra sâu sҳc trên
nhiӅu lƭnh vӵc hiӋn nay, các tә chӭc tôn giáo ӣ ViӋt Nam ÿang tìm cách
thích ӭng bҵng con ÿѭӡng tiӃp biӃn văn hóa, nghi lӉ tôn giáo, tăng cѭӡng
giao lѭu vӟi nhau và vӟi các tә chӭc tôn giáo trên thӃ giӟi. Xu hѭӟng này
ÿһc biӋt rõ rӋt trong Công giáo, Tin Lành, Islam giáo,v.v… Vì vұy, quá
trình xây dӵng và hoàn thiӋn luұt pháp tôn giáo không chӍ xuҩt phát tӯ
ÿӡi sӕng tôn giáo ViӋt Nam, mà còn phҧi phù hӧp vӟi bӕi cҧnh hӝi nhұp
quӕc tӃ.
Các tә chӭc tôn giáo cNJng là nhӳng tә chӭc xã hӝi dân sӵ ÿһc biӋt.
Bҧn thân các tә chӭc tôn giáo cNJng muӕn Nhà nѭӟc ӭng xӱ tӯ góc ÿӝ ҩy
khi tham gia các hoҥt ÿӝng xã hӝi và giao dӏch dân sӵ. HiӋn nay, các tә
chӭc tôn giáo ÿang thӇ hiӋn và ÿòi hӓi các quyӅn dân sӵ cҫn ÿѭӧc hѭӣng
*
NCS., Khoa Tôn giáo hӑc, Hӑc viӋn Khoa hӑc xã hӝi, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc
xã hӝi ViӋt Nam.

1JX\ʂQ 7Kʈ 9kQ +j ;k\ GͱQJ Yj KRjQ WKLʄQ«



theo pháp luұt trong xã hӝi theo xu hѭӟng này. ĈiӅu ÿó, mӝt mһt thӇ hiӋn
sӵ phát triӇn bình thѭӡng cӫa xã hӝi dân sӵ, nhѭng mһt khác lҥi gây ra
nhӳng e ngҥi ÿӕi vӟi các nhà quҧn lý xã hӝi. Tӯ phѭѫng diӋn chính trӏ
hӑc cҫn thҩy, các tә chӭc tôn giáo, dù ÿã ÿѭӧc hay chѭa ÿѭӧc công nhұn
vӅ mһt tә chӭc tôn giáo, ÿӅu có khҧ năng trӣ thành các “ÿoàn thӇ áp lӵc”
ÿӕi vӟi Nhà nѭӟc. Ĉó là chuyӋn tҩt yӃu, tҥo trҥng thái cân bҵng ÿӝng cӫa
xã hӝi, không nên quá lo ngҥi vҩn ÿӅ bҩt әn chính trӏ.
Thӵc tiӉn xây dӵng và thӵc thi luұt pháp tôn giáo ӣ ViӋt Nam thӡi
gian gҫn ÿây ÿһt ra mӝt sӕ vҩn ÿӅ cҫn xem xét nhѭ chӫ thӇ hoҥch ÿӏnh,
ÿӕi tѭӧng thө hѭӣng, quy trình làm chính sách, phѭѫng pháp ÿӗng tham
gia trong ÿánh giá luұt pháp,… Trong ÿó, thái ÿӝ cӫa các tôn giáo vӟi tѭ
cách là nhӳng ÿӕi tѭӧng thө hѭӣng chính sách, pháp luұt cӫa Ĉҧng và
Nhà nѭӟc cNJng nên ÿѭӧc xem xét kӻ lѭӥng. Tuy nhiên, bài viӃt này
không ÿi sâu vào bình diӋn ÿó, mà tiӃp cұn công tác xây dӵng và hoàn
thiӋn luұt pháp tôn giáo nhìn tӯ ÿӡi sӕng tôn giáo ViӋt Nam hiӋn nay.
2. ViӋc hoàn thiӋn luұt pháp tôn giáo nhìn tӯ ÿӡi sӕng tôn giáo
ViӋt Nam hiӋn nay
2.1. V̭n ÿ͉ tôn giáo - t͡c ng˱ͥi
Trong quá trình phát triӇn cӫa các quӕc gia, có nhӳng cӝng ÿӗng tӝc
ngѭӡi chӫ yӃu gҳn vӟi mӝt tôn giáo, chҷng hҥn nhѭ ngѭӡi Hӗi ӣ Trung
Quӕc gҳn vӟi Islam giáo, ngѭӡi Khmer ӣ Campuchia và ӣ khu vӵc Nam
Bӝ cӫa ViӋt Nam gҳn vӟi Phұt giáo Nam tông,v.v… NhiӅu nhà nghiên
cӭu gӑi hình thӭc ÿó là nhӳng cӝng ÿӗng dân tӝc - tôn giáo. Nhѭng theo
NguyӉn Hӗng Dѭѫng, các cӝng ÿӗng này nên ÿѭӧc gӑi là cӝng ÿӗng tôn
giáo - tӝc ngѭӡi sӁ chính xác hѫn: “NӃu nhѭ cӝng ÿӗng dân tӝc - tôn giáo
thì yӃu tӕ dân tӝc giӳ vai trò chӫ thӇ, còn cӝng ÿӗng tôn giáo - tӝc ngѭӡi
thì tôn giáo giӳ vai trò chӫ thӇ. Ӣ ÿó, tôn giáo là tác nhân, chi phӕi tӝc
ngѭӡi. Vai trò văn hóa tӝc ngѭӡi bӏ ÿҭy xuӕng hàng thӭ yӃu, thұm chí là
mӡ nhҥt, thay vào ÿó là yӃu tӕ tôn giáo. HӋ thӕng tôn giáo tӯ chӛ lӗng
ghép ÿӃn chiӃm chӛ ÿѫn vӏ cѭ trú (bҧn, phum, sóc,…) ÿӇ trӣ thành chi
hӝi hay ÿiӇm nhóm. Ban Chҩp sӵ có nhiӅu quyӅn hành dӵa vào ÿҥo (tôn
giáo) ÿӇ lҩn át ÿӡi. Vai trò cӫa già làng, trѭӣng bҧn dҫn dҫn quyӅn hành
bӏ thu nhӓ”(1). Vҩn ÿӅ Tin Lành trong ÿӗng bào các dân tӝc thiӇu sӕ ӣ Tây
Bҳc, Tây Nguyên và Tây Nam Bӝ là mӝt ví dө. ViӋc xuҩt hiӋn nhӳng
nhóm tôn giáo khác nhau trong cùng mӝt cӝng ÿӗng tӝc ngѭӡi làm nҧy

27

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   



sinh mâu thuүn, dӉ tҥo thành nhӳng ÿiӇm nóng tôn giáo, tӯ ly khai tôn
giáo sӁ dүn ÿӃn ly khai tӝc ngѭӡi, nӃu có chính biӃn sӁ trӣ thành xung ÿӝt
chính trӏ. Vì vұy, viӋc giҧi quyӃt vҩn ÿӅ tôn giáo - tӝc ngѭӡi ӣ nhӳng khu
vӵc này có ý nghƭa chiӃn lѭӧc.
- Khu v͹c Tây Nguyên: Vҩn ÿӅ tôn giáo lӟn nhҩt cӫa khu vӵc này là
Tin Lành, gҳn liӅn vӟi mӝt sӕ cuӝc bҥo loҥn chính trӏ, tӯ “Phong trào
FULRO” (trѭӟc thұp niên 90 cӫa thӃ kӹ XX) ÿӃn phong trào “Tin Lành
ĈӅ Ga” và “Nhà nѭӟc ĈӅ Ga” (các năm 2001 và 2004). Tӯ năm 2005,
sau khi có ChӍ thӏ 01 cӫa Thӫ tѭӟng Chính phӫ vӅ vҩn ÿӅ Tin Lành, ÿӡi
sӕng tôn giáo ӣ khu vӵc này ÿã tѭѫng ÿӕi әn ÿӏnh trӣ lҥi, song vүn còn
mӝt sӕ vҩn ÿӅ ÿáng lѭu tâm.
- Khu v͹c Tây B̷c: Trong thұp niên ÿҫu cӫa thӃ kӹ XXI, khi Tin Lành
ÿã phát triӇn tѭѫng ÿӕi әn ÿӏnh ӣ Tây Nguyên, thì khu vӵc các dân tӝc
thiӇu sӕ ӣ miӅn núi phía Bҳc vүn còn có nhӳng bҩt әn. Mӝt sӕ hӋ phái
Tin Lành trên ÿӏa bàn tranh giành tín ÿӗ ngѭӡi Mông, ngѭӡi Dao mӟi gia
nhұp Tin Lành, niӅm tin tôn giáo chѭa әn ÿӏnh. Do nhӳng ÿһc thù vӅ kinh
tӃ, văn hóa, xã hӝi, ÿӗng bào dӉ bӏ các thӃ lӵc xҩu lôi kéo, tӯ ÿiӇm nóng
tôn giáo có thӇ chuyӇn hóa thành phong trào chính trӏ. ViӋc dӵ ÿӏnh thành
lұp “Vѭѫng quӕc Mông” ӣ khu vӵc miӅn núi phía Bҳc, tѭѫng tӵ nhѭ viӋc
dӵ ÿӏnh thành lұp “Nhà nѭӟc ĈӅ Ga” ӣ khu vӵc Tây Nguyên, là ví dө
ÿiӇn hình.
- Khu v͹c Tây Nam B͡: Mӝt bӝ phұn không nhӓ cѭ dân vùng Tây
Nam Bӝ là ngѭӡi Khmer theo Phұt giáo Nam tông, gҳn vӟi nhӳng vҩn ÿӅ
lӏch sӱ lâu dài và phӭc tҥp cӫa Vѭѫng quӕc Phù Nam và nhӳng sӵ ÿәi
thay vӅ thӇ chӃ nhà nѭӟc, cӝng ÿӗng văn hóa, tҥo nên sӵ kiӋn “Nhà nѭӟc
Khmer Krom”, mӝt phong trào chính trӏ - tôn giáo ÿiӇn hình.
Vҩn ÿӅ tôn giáo ӣ Tây Nguyên, Tây Bҳc và Tây Nam Bӝ quan hӋ mұt
thiӃt vӟi vҩn ÿӅ dân tӝc. Thӵc tiӉn ÿó ÿòi hӓi Ĉҧng và Nhà nѭӟc ViӋt
Nam phҧi thӇ chӃ hóa chӫ trѭѫng, chính sách thành pháp luұt làm công cө
quҧn lý nhà nѭӟc, phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi nói chung, tín ngѭӥng, tôn
giáo nói riêng ÿӇ giҧi quyӃt vҩn ÿӅ ÿoàn kӃt tôn giáo - dân tӝc.
Ngoài ra, cӝng ÿӗng ngѭӡi Chăm theo Bà La Môn giáo và Islam giáo
ӣ MiӅn Trung và khu vӵc Nam Bӝ, tuy sӕ lѭӧng không nhiӅu (100.000
ngѭӡi, thӡi ÿiӇm năm 2010), nhѭng cNJng vүn có thӇ phát sinh vҩn ÿӅ cҫn
giҧi quyӃt khi mӣ cӱa hӝi nhұp. Islam giáo ӣ ViӋt Nam ÿang có xu hѭӟng

28

1JX\ʂQ 7Kʈ 9kQ +j ;k\ GͱQJ Yj KRjQ WKLʄQ«



kӃt nӕi vӟi cӝng ÿӗng cùng tôn giáo ӣ các nѭӟc Ĉông Nam Á và khu vӵc
Trung Ĉông. ViӋc các tín ÿӗ Islam giáo ӣ ViӋt Nam quan hӋ ÿӗng ÿҥo
vӟi ngѭӡi nѭӟc ngoài ÿang sinh sӕng và làm viӋc ӣ ViӋt Nam cNJng là
mӝt trong nhӳng vҩn ÿӅ ÿһt ra cҫn ÿѭӧc quan tâm hiӋn nay.
2.2. V̭n ÿ͉ ÿ̭t ÿai và tài s̫n có ngu͛n g͙c tôn giáo
Kinh tӃ phát triӇn, dân trí nâng cao, hӝi nhұp quӕc tӃ mҥnh mӁ, trong
khi hӋ thӕng luұt pháp vӅ ÿҩt ÿai ӣ ViӋt Nam còn nhiӅu bҩt cұp, tҩt yӃu dүn
ÿӃn khiӃu kiӋn, tranh chҩp ÿҩt ÿai. ViӋc khiӃu kiӋn, tranh chҩp ÿҩt ÿai và
tài sҧn cӫa các tә chӭc tôn giáo thӡi gian gҫn ÿây, trong mӝt sӕ vө viӋc cө
thӇ, ÿã trӣ thành nhӳng sӵ kiӋn tôn giáo - xã hӝi gay gҳt, phӭc tҥp.
Theo thӕng kê cӫa Ban Tôn giáo Chính phӫ, trong 10 năm, tӯ năm
1996 ÿӃn năm 2005, trên phҥm vi cҧ nѭӟc ÿã xҧy ra hàng ngàn vө khiӃu
kiӋn liên quan ÿӃn ÿҩt ÿai, tài sҧn có nguӗn gӕc tôn giáo. Mӝt sӕ tӍnh,
thành phӕ có tӹ lӋ khiӃu kiӋn liên quan ÿӃn ÿҩt ÿai, cѫ sӣ thӡ tӵ tôn giáo
cao nhѭ Hà Nӝi (105/113 vө, chiӃm 92,92%, chӫ yӃu cӫa Phұt giáo),
Thành phӕ Hӗ Chí Minh (63/68 vө, chiӃm 87,7%, chӫ yӃu cӫa Công
giáo),v.v… KhiӃu kiӋn ÿҩt ÿai, tài sҧn có nguӗn gӕc tôn giáo liên quan
ÿӃn các vҩn ÿӅ pháp lý nhѭ ÿҩt hiӃn tһng, cho mѭӧn, tӏch thu, trѭng mua;
các loҥi ÿҩt ÿai tôn giáo bӏ lҩn chiӃm, không sӱ dөng hoһc bӏ thu hӗi ÿӇ
phөc vө cho các công trình công cӝng. Khó khăn và mâu thuүn hiӋn nay
nҵm ӣ chӛ có sӵ khác biӋt trong quan niӋm vӅ sӣ hӳu ÿҩt ÿai. Tѭ duy
“ÿҩt ÿai tôn giáo là sӣ hӳu vƭnh viӉn cӫa Giáo hӝi”(2) mâu thuүn vӟi
nguyên tҳc pháp lý hiӋn hành: “ÿҩt ÿai là sӣ hӳu toàn dân”. Luұt pháp
ViӋt Nam quy ÿӏnh, ÿҩt ÿai thuӝc sӣ hӳu toàn dân do Nhà nѭӟc là ÿҥi
diӋn chӫ sӣ hӳu và thӕng nhҩt quҧn lý. Nhà nѭӟc giao ÿҩt cho các tә
chӭc, hӝ gia ÿình và cá nhân sӱ dөng әn ÿӏnh lâu dài hoһc có thӡi hҥn
theo quy ÿӏnh cӫa pháp luұt; không thӯa nhұn viӋc ÿòi lҥi ÿҩt ÿã giao cho
ngѭӡi khác sӱ dөng trong quá trình thӵc hiӋn chính sách ÿҩt ÿai.
Mӝt sӕ ý kiӃn cho rҵng, viӋc giҧi quyӃt thӓa ÿáng các trѭӡng hӧp
khiӃu kiӋn, tranh chҩp ÿҩt ÿai và cѫ sӣ vұt chҩt có nguӗn gӕc tôn giáo là
chuyӇn sӕ tài sҧn này sang sӱ dөng công và chҩp nhұn ÿa sӣ hӳu trong
lƭnh vӵc ÿҩt ÿai. Tuy nhiên, cho ÿӃn thӡi ÿiӇm mà dӵ thҧo sӱa ÿәi Lu̵t
Ĉ̭t ÿai lҫn thӭ 7 và D͹ th̫o s͵a ÿ͝i Hi͇n pháp 1992 năm 2013 ÿang
ÿѭӧc lҩy ý kiӃn toàn dân và trình Quӕc hӝi thì quan ÿiӇm tәng thӇ cӫa
luұt pháp ViӋt Nam vӅ ÿҩt ÿai vүn là sӣ hӳu toàn dân do Nhà nѭӟc quҧn

29

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   



lý, nên cѫ sӣ pháp lý ÿӇ giҧi quyӃt vҩn ÿӅ ÿҩt ÿai cho các tә chӭc và cá
nhân tôn giáo vүn còn phӭc tҥp.
Sau các vө khiӃu kiӋn, tranh chҩp ÿҩt ÿai và tài sҧn có nguӗn gӕc tôn
giáo, nhҩt là các vө viӋc liên quan ÿӃn Công giáo xҧy ra ӣ Cӗn Dҫu (Ĉà
Nҹng), 42 Nhà Chung và 178 NguyӉn Lѭѫng Bҵng (Hà Nӝi), các cѫ quan
quҧn lý nhà nѭӟc vӅ tôn giáo ÿã có sӵ ÿánh giá và tìm giҧi pháp tháo gӥ.
ViӋc ban hành Ch͑ th͓ 1940 v͉ ÿ̭t ÿai tôn giáo cӫa Chính phӫ (năm 2011)
tҥm làm lҳng dӏu sӵ bӭc bӕi vӅ ÿҩt ÿai tôn giáo và tài sҧn có nguӗn gӕc tôn
giáo, song vүn ҭn chӭa nhiӅu mâu thuүn, nhҩt là ӣ góc ÿӝ pháp lý.
Nguyên nhân cӫa các vө khiӃu kiӋn, tranh chҩp ÿҩt ÿai và tài sҧn có
nguӗn gӕc tôn giáo cѫ bҧn do: sӵ khác biӋt vӅ quan niӋm sӣ hӳu ÿҩt ÿai
giӳa Nhà nѭӟc vӟi các tә chӭc tôn giáo; mӝt bӝ phұn chӭc sҳc và tín ÿӗ
các tôn giáo chѭa nҳm chҳc các quy ÿӏnh cӫa Nhà nѭӟc vӅ ÿҩt ÿai và ÿҩt
ÿai liên quan ÿӃn tôn giáo; hӋ thӕng pháp luұt nói chung, pháp luұt vӅ nhà
ÿҩt liên quan ÿӃn tôn giáo nói riêng qua các giai ÿoҥn lӏch sӱ có nhiӅu
biӃn ÿӝng, còn nhiӅu khúc mҳc, khó khăn trong quá trình hoàn thiӋn; viӋc
thӵc hiӋn chính sách, pháp luұt vӅ tín ngѭӥng, tôn giáo và pháp luұt vӅ
nhà ÿҩt liên quan ÿӃn tôn giáo cӫa các cѫ quan nhà nѭӟc có thҭm quyӅn
có lúc, có nѫi còn thiӃu chӫ ÿӝng và thӕng nhҩt.
2.3. V̭n ÿ͉ quan h͏ tôn giáo - chính tr͓
Non sông ViӋt Nam ÿѭӧc thu vӅ mӝt mӕi, ÿҩt nѭӟc thӕng nhҩt ÿã gҫn
4 thұp kӹ, song ngѭӡi ViӋt Nam trong nѭӟc và ngoài nѭӟc vүn còn nhӳng
e ngҥi khi nói vӅ hòa giҧi, hòa hӧp dân tӝc. Nhӳng lo ngҥi vӅ các phҫn tӱ
cӵc ÿoan trong tôn giáo lôi kéo tín ÿӗ và quҫn chúng tín ÿӗ chӕng ÿӕi
chính quyӅn, tҥo ÿiӇm nóng gây mҩt әn ÿӏnh xã hӝi, tҥo cӟ ÿӇ các thӃ lӵc
thù ÿӏch bên ngoài can thiӋp, ÿѭa ViӋt Nam vào danh sách các nѭӟc cҫn
ÿѭӧc quan tâm ÿһc biӋt vӅ nhân quyӅn, tôn giáo (CPC) là mӕi quan tâm
thѭӡng trӵc cӫa Ĉҧng và Nhà nѭӟc ViӋt Nam.
Nhìn lҥi chһng ÿѭӡng vӯa qua, ÿӡi sӕng tôn giáo ViӋt Nam ÿã có
nhӳng bѭӟc tiӃn dài. ViӋt Nam tiӃp tөc giӳ ÿѭӧc әn ÿӏnh chính trӏ - xã
hӝi. Tuy vұy, dѭӡng nhѭ cӭ xung ÿӝt nào liên quan ÿӃn các tә chӭc tôn
giáo vӟi chính quyӅn hoһc vӟi các cӝng ÿӗng khác cNJng có nguy cѫ bӏ
gҳn vӟi sӵ chӕng ÿӕi cӫa các thӃ lӵc thù ÿӏch. Sӵ cҧnh giác này là cҫn
thiӃt. Song ÿây cNJng là ÿiӇm góp phҫn gây phӭc tҥp tình hình, chѭa thҩy

30

nguon tai.lieu . vn