Xem mẫu
- Xây dựng và áp dụng
tiêu chuẩn
- Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn
(Phần 1)
Các vấn đề chung về tiêu chuẩn hoá
1. Các khái niệm cơ bản
1.1. Tiêu chuẩn
Có nhiều định nghĩa khác nhau, thay đổi theo thời gian, phản ánh quan
điểm khác nhau về tiêu chuẩnHiện tại, tổ chức Tiêu chuẩn hoá quốc tế (ISO) đưa
ra một định nghĩa tiêu chuẩn, được nhiều quốc gia, tổ chức công nhận rộng rãi,
định nghĩa này như sau:Tiêu chuẩn là tài liệu được thiết lập bằng cách thoả thuận
và do một cơ quan được thừa nhận phê duyệt nhằm cung cấp những quy tắc,
hướng dẫn hoặc đặc tính cho các hoạt động hoặc kết quả hoạt động để sử dụng
chung và lặp đi lặp lại nhằm đạt được mức độ trật tự tối ưu trong một khung cảnh
nhất định.
1.2. Tiêu chuẩn hoá
Khác với tiêu chuẩn, định nghĩa về Tiêu chuẩn hoá không thay đổi nhiều,
về bản chất Tiêu chuẩn hoá là hoạt động bao gồm: đưa ra tiêu chuẩn và áp dụng
tiêu chuẩn.Định nghĩa đầy đủ của ISO vê Tiêu chuẩn hoá như sau:Tiêu chuẩn hoá
là một hoạt động thiết lập các điều khoản để sử dụng chung và lặp đi lặp lại đối
- với những vấn đề thực tế hoặc tiềm ẩn, nhằm đạt được mức độ trật tự tối ưu trong
một khung cảnh nhất định.
2. Mục đích của tiêu chuẩn hoá
Mục đích của tiêu chuẩn hoá đã được thể hiện trong định nghĩa của tiêu
chuẩn hoá đó là “nhằm đạt tới một trật tự tối ưu trong một hoàn cảnh nhất định”.
Cụ thể, các mục đích đó là:
a. Tạo thuận lợi cho trao đổi thông tin (thông hiểu): Phục vụ cho mục đích
này là những tiêu chuẩn định nghĩa, các thuật ngữ, quy định các ký hiệu, dấu hiệu
để dùng chung. Ví dụ ký hiệu toán học, nguy ên tố hoá học, ký hiệu tượng trưng
các bộ phận, chi tiết trên bản vẽ, ký hiệu vật liệu…
b. Đơn giản hoá, thống nhất hoá tạo thuận lợi phân công, hợp tác sản xuất,
tăng năng suất lao động, thuận tiện khi sử dụng, sửa chũa (kinh tê):Phục vụ cho
mục đích này là các tiêu chuẩn về các chi tiết nguyên vật liệu điển hình như bu
lông, đai ốc, vít, đinh tán, thép định hình (I, U, L, T), động cơ, hộp đổi tốc, bánh
răng, đai truyền (curoa) các kích thước lắp ráp: bóng đèn – đui đèn, máy ảnh -ống
kính, độ bắt sáng của phim ảnh…
c. Đảm bảo vệ sinh, an toàn cho người sử dụng, người tiêu dùng Phục vụ
cho mục đích này là các tiêu chuẩn về môi truờng nước, không khí, tiếng ồn, các
- tiêu chuẩn vệ sinh thực phẩm, an toàn cho sản phẩm, thiết bị (bàn là, bếp điện,
máy giặt, thang máy, dụng cụ bảo hộ lao động: kính, găng, ủng, mặt nạ phòng
độc).
Các tiêu chuẩn loại này thường là bắt buộc theo các văn bản pháp luật
tương ứng
d- Thúc đẩy thương mại toàn cầu Việc hoà nhập tiêu chuẩn giữa các nước
xuất khẩu và nhập khẩu tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại toàn cầu: trao đổi
hàng hoá sản phẩm, trao đổi thông tin. Trong nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung
trước đây, người ta cho rằng, tiêu chuẩn hoá có những mục đích chính như sau:
- Thúc đẩy áp dụng kỹ thuật mới, nâng cao năng suất lao động x ã hội- ổn
định và nâng cao chất lượng sản phẩm, công trình - Góp phần hoàn thiện tổ chức
quản lý nền kinh tế quốc dân
- Sử dụng hợp lý tài nguyên tiết kiệm nguyên vật liệu- Đảm bảo an toàn lao
động, sức khoẻ con người
- Phục vụ tốt nhu cầu quốc phòng
- Phát triển hợp tác quốc tế khoa học kỹ thuật, đẩy mạnh xuất khẩu, hướng
dẫn nhập khẩu.
Để tránh khuynh hướng sai lầm trong tiêu chuẩn hoá, cần nêu rõ một số nét
không phải là mục đích của tiêu chuẩn hoá:
- Không làm cho mọi thứ giống hệt nhau một cách không cần thiết
- - Không đưa ra khuôn mẫu để mọi người áp dụng máy móc mà không cần
suy xét
- Không hạ thấp chất luợng tới mức tầm thường chỉ vì mục đích để tiêu
chuẩn được áp dụng rộng rãi
- Không ra lệnh hay cưỡng bức.
Tiêu chuẩn chỉ là một tài liệu có thể sử dụng trong hợp đồng hay trong văn
bản pháp luật.
3. Đối tượng của tiêu chuẩn hoá
Đối tượng của tiêu chuẩn hoá là các chủ đề của tiêu chuẩn. Chủ đề tiêu
chuẩn hoá có thể là sản phẩm (viên gạch, bu lông, bánh răng, đường ống), nguyên
vật liệu (than, sắt thép, xi măng, cát, sỏi…), máy móc thiết bị (động cơ ô tô, động
cơ điện, máy bơm, máy nén khí…).
Đối tượng của tiêu chuẩn có thể là một quá trình (ví dụ: phương pháp xác
định nhiệt lượng của than đá…), cũng có thể là nhưng đối tượng không phải sản
phẩm như (đơn vị đo lường, ký hiệu các nguyên tố hoá học, ký hiệu toán học, dấu
hiệu chỉ đường…)
- Nội dung một tiêu chuẩn có thể quy định về một đối tượng, cũng có thể quy
định một vài khía cạnh của một đối tượng. Tên của tiêu chuẩn phản ảnh đối tượng
của tiêu chuẩn.
- Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn
(Phần 2)
4. Các nguyên tắc của tiêu chuẩn hoá
Để hoạt động tiêu chuẩn hoá được tiến hành một cách hiệu quả cần tuân thủ
một số nguyên tắc chính như sau:
Nguyên tắc 1: Đơn giản hoá
Tiêu chuẩn hoá trước hết là đơn giản hoá, có nghĩa là loại trừ những sự quá
đa dạng không cần thiết. Trong sản xuất đó l à việc loại bỏ các kiểu loại, kích cỡ
không cần thiết chỉ giữ lại những gì cần thiết và có lợi cho trước mắt và tương lai.
Nguyên tắc 2: Thoả thuận
Tiêu chuẩn hoá là một hoạt động đòi hỏi phải có sự tham gia, hợp tác bình
đẳng của tất cả các bên có liên quan.Nói chun g, khi tiến hành công tác tiêu chuẩn
hoá phải có một sự dung hoà quyền lợi của các bên.
Nguyên tắc 3: áp dụng
- Tiêu chuẩn hoá gồm hai mảng công việc chính là xây dựng và áp dụng tiêu
chuẩn vì vậy phải làm sao cho các tiêu chuẩn áp dụng được, có như vậy tiêu chuần
hoá mới đem lại hiệu quả.Bất cứ một cơ quan, tổ chức tiêu chuẩn hoá nào nếu chỉ
chú ý đến việc ban hành tiêu chuẩn mà không chú ý đến áp dụng tiêu chuẩn, thì
hoạt động tiêu chuẩn hoá sẽ không đem lại hiệu quả mong muốn.
Nguyên tắc 4: Quyết định, thống nhất
Việc xây dựng và ban hành tiêu chuẩn không phải lúc nào cũng đảm bảo
được nó là một giải pháp tuyệt đối ưu việt. Trong nhiều trường hợp các tiêu chuẩn
được xuất phát từ các yêu cầu thực tế, không thể chờ đợi có sự nhất trí tuyệt đối,
hoàn hảo.Lúc đó giải pháp của tiêu chuẩn là giải pháp đưa ra các quyết định để
thống nhất thực hiện.
Nguyên tắc 5: Đổi mới
Tiêu chuẩn hoá là một giải pháp tối ưu trong một khung cảnh nhất định cho
nên các tiêu chuẩn phải luôn luôn được soát xét lại cho phù hợp với khung cảnh
luôn luôn thay đổi. Trong thực tế tiêu chuẩn phải được xem xét nghiên cứu và soát
xét lại một cách định kỳ hay bất cứ lúc nào nếu thấy cần thiết.
Nguyên tắc 6: Đồng bộ
- Công tác tiêu chuẩn hoá phải tiến hành một cách đồng bộ. Trong khi xây
dựng tiêu chuẩn cần xem xét sự đồng bộ giữa các loại tiêu chuẩn, các cấp tiêu
chuẩn, các đối tượng tiêu chuẩn có liên quan. Ngoài ra ph ải chú ý đến sự đồng bộ
của khâu xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn.
Nguyên tắc 7: Pháp lý
Tiêu chuẩn ban hành ra là để áp dụng, nhưng phương pháp đưa tiêu chuẩn
vào thực tế có khác nhau.Nói chung ở các cấp, bộ, công ty, ti êu chuẩn hoá được
ban hành là dể bắt buộc áp dụng.ở cấp quốc tế và khu vực nói chung, tiêu chuẩn là
để khuyến khích áp dụng nhưng nó sẽ trở thành pháp lý khi các bên thoả thuận với
nhau hoặc đưọc chấp nhận thành tiêu chuẩn bắt buộc ở cấp quốc gia hay các cấp
khác.ở cấp quốc gia việc qui định tiêu chuẩn là bắt buộc hay chỉ khuyến khích phụ
thuộc vào nhiều yếu tố.
Cấp, loại, hình thức hiệu lực của tiêu chuẩn
1 .Cấp tiêu chuẩn
Tuỳ theo quy mô, phạm vi hoạt động của cơ quan, tổ chức công bố (ban
hành) tiêu chuẩn mà người ta chia tiêu chuẩn thành ra các cấp sau đây:
- Cấp quốc tế: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn có phạm vi hoạt động
toàn cầu công bố: ISO, IEC, CAC, ITU, …
- Cấp khu vực: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn hoá khu vực công bố:
EN (tiêu chuẩn Châu Âu), ENELEC (tiêu chuẩn điện Châu Âu)…Cấp quốc gia:
Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn quốc gia công bố: DIN (Đức), ANSI (Mỹ),
BSI (Anh), TCVN (Việt Nam).
- Cấp ngành hay hội: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn ngành hay hội
(liên kết nhiều công ty) công bố: ngành chế tạo ô tô, hội thử nghiệm vật liệu…
Cấp công ty: Tiêu chuẩn do một công ty công bố, ví dụ tiêu chuẩn hãng
Philíp, tiêu chuẩn công ty Siemen…Khi nói về “cấp tiêu chuẩn” người ta chỉ đơn
giản nói về “cỡ” của tổ chức công bố tiêu chuẩn (công ty, quốc gia hay quốc tế) và
mức độ phạm vi tham gia đông đảo của tập thể xây dựng tiêu chuẩn.
Cấp tiêu chuẩn không nói về tính “cao thấp” của “chất lượng” tiêu chuẩn
cũng như không phản ánh mức độ áp dụng rộng rãi của tiêu chuần. Một tiêu chuẩn
của một ngành hay hội có thể được áp dụng rộng rãi trong nhiều quốc gia, khu
vực, thậm chí áp dụng rộng rãi trên toàn thế giới. Trong khi đó thì một tiêu chuẩn
quốc gia có khi chỉ áp dụng trong một vài tổ chức hay cá nhân nào đó.
- Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn
(Phần 3)
Cấp, loại, hình thức hiệu lực của tiêu chuẩn (Tiếp theo)
2. Phân loại tiêu chuẩn
Có nhiều cách phân loại tiêu chuẩn, người ta có thể phân loại tiêu chuẩn
theo đối tượng của tiêu chuẩn, tức là theo những vấn đề mà tiêu chuẩn đề cập đến,
cũng có thể phân loại theo mục đích của tiêu chuẩn, phân loại theo vị trí pháp lý
của tiêu chuẩn.
2.1. Phân loại tiêu chuẩn theo đối tượng
Theo đối tượng, tiêu chuẩn được phân thành 3 loại:Tiêu chuẩn cơ bản:
– Là những tiêu chuẩn sử dụng chung cho nhiều ngành, nhiều lĩnh vực. Ví
dụ: đơn vị đo lường, hằng số vật lý, ký hiệu toán học… các tiêu chuẩn về số ưu
tiên, cách trình bày tiêu chuẩn.
Tiêu chuẩn về sản phẩm hàng hoá:
-
- – Là các tiêu chuẩn về các vật thể hữu hình như nguyên vật liệu: than,
-
sắt, thép…, các thi tiết, cụm chi tiết: bu lông, trục, động c ơ…, các máy
móc thiết bị: ô tô, máy kéo…
- Tiêu chuẩn về các quá trình:
-
– Là tiêu chuẩn quy định các yêu cầu mà một quá trình sản xuất thử
-
nghiệm hay dịch vụ phải thoả mãn. Ví dụ các phương pháp lấy mẫu,
phân tích…
2.2. Phân loại theo mục đích
- Các tiêu chuẩn nhằm mục đích thông hiểu: thuật ngữ định nghĩa, dấu
-
hiệu, ký hiệu quy ước…
- Các tiêu chuẩn nhằm giảm bớt sự đa dạng và đổi lẫn sản phẩm: các
-
tiêu chuẩn về kích thước, các mối lắp ghép…
- Các tiêu chuẩn nhằm mục đích chất lượng: quy định các chỉ tiêu chất
-
lượng mà một sản phẩm hay nguyên vật liệu phải đạt được.
- Các tiêu chuẩn nhằm bảo vệ an toàn vệ sinh: quy định riêng về các chỉ
-
tiêu an toàn hay vệ sinh mà sản phẩm phải đạt, đây là những chỉ tiêu tối
thiểu mà sản phẩm phải thoả mãn, nhằm bảo vệ người tiêu dùng.
- 2.3. Phân loại theo vai trò pháp lý của tiêu chuẩn
Theo vai trò pháp lý, người ta chia tiêu chuẩn ra làm 2 loại: tiêu chuẩn bắt
buộc và tiêu chuẩn tự nguyện.
Tiêu chuẩn bắt buộc: là tiêu chuẩn mà những người có liên quan có nghĩa
vụ thực hiện
Tiêu chuẩn tự nguyện : là tiêu chuẩn có sẵn, ai thấy ích lợi thì dùng.
Hầu hết các tiêu chuẩn khi công bố là tự nguyện, các cơ quan của chính
phủ, các tổ chức kinh tế, xã hội… theo quyền hạn của mình ban hành các
văn bản pháp luật trong đó có “tham chiếu” các tiêu chuẩn, khi ấy nó trở
thành bắt buộc.
3. Hiệu lực của tiêu chuẩn
Như trên đã trình bày, xét về tính chất pháp lý, người ta chia tiêu chuẩn ra
làm 2 loại:
Tiêu chuẩn bắt buộc (mandatory standard) và tiêu chuẩn tự nguyện
(voluntory standard), đôi khi người ta cũng gọi đó là “hình thức hiệu lực”
của tiêu chuẩn và gọi bằng tên khác là “chính thức” và “khuyến khích”.
Hình thức hiệu lực của một tiêu chuẩn chỉ ra rằng, việc áp dụng tiêu chuẩn
đó là bắt buộc hay tự nguyện.ở các nước công nghiệp phát triển hầu như
toàn bộ tiêu chuẩn (100%) là tự nguyện.
- Ở nước ta trước đây, cũng như các nước XHCN khác, hầu hết tiêu chuẩn
(trên 90%) là bắt buộc.Thực ra điều ấy cũng chỉ là “hình thức”, nó không
phản ảnh thực chất của việc áp dụng tiêu chuẩn. ở các nước công nghiệp, tổ
chức Tiêu chuẩn hoá quốc gia thường không phải là một cơ quan của Chính
phủ vì vậy họ thường chỉ công bố tiêu chuẩn tự nguyện.
Nếu các cơ quan của Chính phủ thấy cần thiết phải quy định bắt buộc sử
dụng một tiêu chuẩn nào đó thì họ đưa tiêu chuẩn đó vào nội dung của một
văn bản pháp luật.
Trong thực tế, một tỷ lệ khá lớn các tiêu chuẩn đã trở thành “bắt buộc” theo
cách này.ở các nước đang phát triển, đặc biệt l à các nước quản lý kinh tế kế
hoạch hoá tập trung, tổ chức Tiêu chuẩn hoá quốc gia thường là một cơ
quan Chính phủ (thậm chí tiêu chuẩn do một bộ trưởng ký ban hành) nên
họ có quyền quy định tất cả tiêu chuẩn là bắt buộc.
Trong thực tế, điều đó có thực hiện được không lại là một vấn đề khác.Về
nguyên tắc, hầu hết các tiêu chuẩn của một công ty là tiêu chuẩn bắt buộc
(tất nhiên trong phạm vi công ty đó); tiêu chuẩn ngành (hội) quốc gia, khu
vực hay quốc tế đều là tự nguyện
- Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn
(Phần 4)
Quá trình xây dựng tiêu chuẩn
Để thực hiện các nguyên tắc của tiêu chuẩn hoá, đặc biệt là nguyên tắc
“thoả thuận” người ta thực hiện xây dựng tiêu chuẩn theo “phương pháp ban kỹ
thuật” tức là lập một Ban kỹ thuật tập hợp tất cả các bên quan tâm tới đối tượng
tiêu chuẩn (đề mục tiêu chuẩn) để soạn ra tiêu chuẩn đó. Về đại thể, việc xây dựng
tiêu chuẩn ở tất cả các cấp (quốc tế, quốc gia, hội, công ty…) tất cả các ngành, các
lĩnh vực chuyên môn đều theo những nét lớn giống nhau, chỉ khác nhau ở những
chi tiết cụ thể.
1. Ban kỹ thuật
1.1. Ban kỹ thuật là gì ?
Ban kỹ thuật là một tổ chức tập hợp những người thay mặt cho các bên
quan tâm tới đối tượng tiêu chuẩn hay một nhóm tiêu chuẩn về một sản phẩm hay
một lĩnh vực chuyên môn nhất định để soạn thảo tiêu chuẩn cho sản phẩm hay lĩnh
vực chuyên môn đó.Bên dưới Ban kỹ thuật là Tiểu ban và Nhóm công tác.
1.2. Thành phần ban kỹ thuật
- Thành phần Ban kỹ thuật gồm tất cả các bên quan tâm tới đối tượng tiêu
chuẩn. Đối với tiêu chuẩn của sản phẩm thường có các nhóm quan tâm sau đây:
- Nhà sản xuất sản phẩm
- Người tiêu thụ hay tiêu dùng sản phẩm
- Các cơ quan tổ chức hay nghiên cứu khoa học
- Các cơ quan của chính phủ
Mỗi Ban kỹ thuật thường có từ 9 đến 20 thành viên, trong ban kỹ thuật có 1
uỷ viên thư ký là người của cơ quan Tiêu chuẩn hoá.Ban ky thuật của tổ chức ISO
tập hợp tất cả các đại diện của tất cả các quốc gia quan tâm đến đề mục ti êu chuẩn,
không loại trừ một quốc gia nào, miễn là họ thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thành viên
ban kỹ thuật (đi họp, góp ý kiến, biểu quyết đầy đủ).Tổ chức ISO đ ã thành lập
khoảng 220 ban kỹ thuật, trong đó có gần 200 ban đang còn hoạt động.Mỗi tổ
chức Tiêu chuẩn hoá quốc gia có chừng vài chục tới vài trăm ban kỹ thuật, tập hợp
chừng vài trăm tới vài ngàn cán bộ bên ngoài cơ quan Tiêu chuẩn hoá tham gia
vào hoạt động xây dựng tiêu chuẩn.
1.3. Nhiệm vụ của ban kỹ thuật
Nhiệm vụ chủ yếu của ban kỹ thuật là xây dựng tiêu chuẩn, ngoài ra còn
một số nhiệm vụ khác.
- Soát xét (sửa đổi, thay thế) tiêu chuẩn
- Đề nghị kế hoạch xây dựng, soát xét tiêu chuẩn
- - Góp ý cho các dự thảo tiêu chuẩn của các ban kỹ thuật khác có liên quan.
- Tham gia hoạt động của các ban kỹ thuật cấp trên hoặc cấp dưới
.2. Quá trình xây dựng tiêu chuẩn
Quá trình xây dựng tiêu chuẩn gồm những bước chủ yếu sau đây (nhưng
không chỉ giới hạn trong những bước này):
- Đề nghị đề mục tiêu chuẩn- Phê duyệt kế hoạch xây dựng tiêu chuẩn
- Lập dự thảo ban kỹ thuật
- Gửi dự thảo ban kỹ thuật lấy ý kiến rộng rãi
- Lập dự thảo cuối cùng
- Phê duyệt và phát hành tiêu chuẩn.Quá trình xây dựng một tiêu chuẩn từ
khi bắt đầu đến kết thúc thường là 5 năm hoặc hơn (với TC ISO), từ 3 đến 5 năm
(với TC quốc gia của các nước nói chung) và 1 đến 2 năm đối với TCVN.
2.1. Đề nghị đề mục tiêu chuẩn
Mọi tập thể hay cá nhân trong tổ chức tiêu chuẩn có thể đề nghị đề mục xây
dựng tiêu chuẩn. Trong tổ chức ISO, mọi quốc gia thành viên ISO có thể đề nghị
mục xây dựng tiêu chuẩn ISO, trong công ty, mọi bộ phận (marketing, thiết kế,
cung ứng, kiểm soát chất lượng, bảo hành…) đều có thể đề nghị xây dựng tiêu
chuẩn công ty.
2.2. Phê duyệt kế hoạch xây dựng tiêu chuẩn.
- Vì không có đủ nguồn lực (nhân lực, tài chính…) để thực hiện mọi đề nghị
đề mục tiêu chuẩn, nên tổ chức nào cũng cần quy định thủ tục đề phê duyệt xem
những đề mục nào sẽ được thực hiện trong những khoảng thời gian nhất định.
Những căn cứ để phê duyệt là tính cấp bách của đề mục, ý nghĩa và mức độ quan
tâm của các thành viên trong tổ chức, khả năng thực hiện, các nguồn lực …
2.3. Soạn thảo dự thảo đề nghị
Dự thảo đề nghị là sơ thảo đầu tiên củạ tiêu chuẩn. Dự thảo này có thể do
chính người (tổ chức) đề nghị đề mục tiêu chuẩn soạn thảo ra đề trình cho ban kỹ
thuật. Nếu đề mục xây dựng được phê duyệt khi chưa có dự thảo đề nghị thì ban
kỹ thuật phải chỉ định ra một nhóm làm việc để soạn thảo dự thảo đề nghị này.
2.4. Lập dự thảo ban kỹ thuật
Dự thảo đề nghị sau khi được các thành viên ban kỹ thuật xem xét, sửa
chữa, nhất trí thông qua thì trở thành dự thảo ban kỹ thuật.
2.5. Gửi dự thảo ban kỹ thuật đi lấy ý kiến rộng rãi
Dự thảo ban kỹ thuật sẽ được gửi đi lấy ý kiến rộng rãi. Thông thường sẽ có
một thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng để mọi người quan tâm có thể
nhận được dự thảo ban kỹ thuật nếu họ muốn. Người ta cũng ấn định một khoảng
thời gian (dài ngắn tuỳ theo thủ tục cụ thể) để mọi người gửi ý kiến góp ý về ban
kỹ thuật.
2.6. Lập dự thảo cuối dùng
nguon tai.lieu . vn
