Xem mẫu
- Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 4 - 2009 ViÖc lµm vµ vÊn ®Ò ®µo t¹o nghÒ cña lao ®éng n÷ n«ng th«n NguyÔn ThÞ Phư¬ng Trung t©m Nghiªn cøu phô n÷, Trưêng C¸n bé phô n÷ Trung ư¬ng Tãm t¾t: Dùa trªn sè liÖu “§iÒu tra c¬ b¶n vÒ Lao ®éng n÷ n«ng th«n” do Héi LHPN tiÕn hµnh n¨m 2007-2008, t¸c gi¶ tËp trung ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra liªn quan ®Õn viÖc lµm vµ ®µo t¹o nghÒ cña lao ®éng n÷ n«ng th«n hiÖn nay. KÕt qu¶ cho thÊy c¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña lao ®éng n÷ cßn thiÕu sù ®a d¹ng, tû lÖ kÕt hîp lµm nhiÒu ngµnh nghÒ cßn thÊp. §¸ng chó ý lµ tû lÖ lao ®éng n÷ ®· ®ưîc ®µo t¹o nghÒ cßn rÊt thÊp, tËp trung chñ yÕu vµo c¸c nghÒ thªu, ®an, dÖt, may, dÞch vô ch¨m sãc s¾c ®Ñp. ViÖc lùa chän nghÒ ®Ó häc cña phô n÷ hiÖn nay chñ yÕu mang tÝnh tù ph¸t, chưa cã ®Þnh hưíng quy ho¹ch l©u dµi theo sù ph¸t triÓn chung cña kinh tÕ ®Þa phư¬ng vµ kinh tÕ vïng, miÒn. T¸c gi¶ nhÊn m¹nh r»ng ®©y lµ mét ®iÒu bÊt cËp vµ cho r»ng cÇn ph¶i tÝnh ®Õn yÕu tè giíi trong c¸c chư¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch ®µo t¹o cho lao ®éng n«ng th«n trong thêi gian tíi. Tõ khãa: Lao ®éng n÷ n«ng th«n; ViÖc lµm; §µo t¹o nghÒ; NghÌo ®ãi. 1. Giíi thiÖu Trong tæng sè lao ®éng ë n«ng th«n, tû lÖ lao ®éng n÷ (L§N) n«ng th«n chiÕm tû träng lín, cô thÓ lµ 53,3% vµo n¨m 2008. Lao ®éng n÷ cã nhiÒu ®ãng gãp cho c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt nưíc vµ tham gia
- 76 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng ë n«ng th«n như s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, bu«n b¸n dÞch vô, y tÕ, gi¸o dôc, qu¶n lý chÝnh quyÒn, c¸c ho¹t ®éng céng ®ång... Trong bèi c¶nh chuyÓn ®æi kinh tÕ, L§N n«ng th«n ®ang ®øng trưíc nh÷ng th¸ch thøc lín vÒ tr×nh ®é häc vÊn, vÒ chuyªn m«n tay nghÒ vµ vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trưêng lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã, víi xu hưíng nam giíi di chuyÓn ra thµnh phè t×m viÖc lµm như hiÖn nay th× g¸nh nÆng c«ng viÖc ®èi víi L§N n«ng th«n cµng lín. §iÒu tra c¬ b¶n vÒ lao ®éng, viÖc lµm víi quy m« toµn quèc lµ mét ho¹t ®éng ®ưîc tiÕn hµnh thưêng xuyªn, c¸c nghiªn cøu vÒ L§N n«ng th«n còng ® ®ưîc mét sè c¬ quan, ban ngµnh quan t©m, như Bé Lao ®éng - Thư¬ng binh vµ X héi ®Þnh kú tiÕn hµnh ®iÒu tra vÒ lao ®éng - viÖc lµm. Tuy nhiªn, sè liÖu ®Þnh lưîng kh«ng ®ưîc t¸ch riªng cho lao ®éng nam vµ n÷. Bªn c¹nh ®ã, cho ®Õn nay còng chưa cã mét cuéc ®iÒu tra ë quy m« lín nµo tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò riªng cña L§N n«ng th«n như: vai trß, vÞ thÕ cña L§N n«ng th«n trong gia ®×nh vµ céng ®ång, sù tham gia vµ nh÷ng ®ãng gãp cña L§N n«ng th«n trong c¸c chư¬ng tr×nh ph¸t triÓn vµ c¸c tæ chøc ®oµn thÓ ë ®Þa phư¬ng, vÊn ®Ò ®µo t¹o nghÒ vµ nhu cÇu ®µo t¹o nghÒ, vÊn ®Ò y tÕ vµ ch¨m sãc søc khoÎ, vÊn ®Ò ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn, v.v.. cña L§N n«ng th«n. §øng trưíc thùc tÕ ®ã, n¨m 2007 – 2008 Héi LHPN ViÖt Nam ® tiÕn hµnh cuéc “§iÒu tra sè liÖu c¬ b¶n vÒ Lao ®éng n÷ n«ng th«n”. Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy, chóng t«i chØ xin giíi thiÖu mét phÇn cña kÕt qu¶ cuéc ®iÒu tra tËp trung vµo vÊn ®Ò viÖc lµm vµ ®µo t¹o nghÒ cña lao ®éng n÷ n«ng th«n. 2. Phư¬ng ph¸p Cuéc ®iÒu tra nµy sö dông phư¬ng ph¸p chän mÉu ph©n tÇng, hay cßn gäi lµ ph©n cÊp, gåm 3 cÊp như sau. CÊp I: c¶ nưíc ®ưîc chia thµnh 7 vïng kinh tÕ, x¸c suÊt mçi tØnh thuéc mçi vïng ®Òu cã kh¶ n¨ng r¬i vµo mÉu ®ưîc chän lµ như nhau. C¸ch chän, trªn c¬ së danh s¸ch tõng tØnh thuéc mçi vïng, ® chän ngÉu nhiªn theo c¸ch bèc th¨m mçi vïng 2 tØnh. Danh s¸ch 14 tØnh ®ưîc lùa chän lµ: Hßa B×nh, Yªn B¸i ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n miÒn nói (NTMN) phÝa B¾c; Hµ Nam, Hưng Yªn ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n ®ång b»ng (NT§B) s«ng Hång; Hµ TÜnh, Qu¶ng TrÞ ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n B¾c Trung bé; Kh¸nh Hoµ, Qu¶ng Nam ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n duyªn h¶i (NTDH) miÒn Trung; L©m §ång, Kon Tum ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n khu vùc (NTKV) T©y Nguyªn; Bµ RÞa Vòng Tµu, B×nh Phưíc ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n §«ng Nam bé vµ Cµ Mau, Trµ Vinh ®¹i diÖn vïng n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Cöu Long. CÊp II: LËp danh s¸ch c¸c x cña mçi tØnh, sau ®ã chän ngÉu nhiªn
- NguyÔn ThÞ Phư¬ng 77 b»ng c¸ch bèc th¨m ®Ó x¸c ®Þnh 2 x ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu tra. Tæng sè cã 28 x ®ưîc lùa chän ®iÒu tra. CÊp III: LËp danh s¸ch toµn bé L§N cña mçi x ®ưîc lùa chän, tõ danh s¸ch nµy chän ngÉu nhiªn 150 ®èi tưîng ®Ó tiÕn hµnh pháng vÊn trùc tiÕp. Tæng sè ®¬n vÞ mÉu ®ưîc pháng vÊn lµ 4.200 ngưêi. Cuéc ®iÒu tra nµy sö dông phư¬ng ph¸p pháng vÊn trùc tiÕp. §iÒu tra viªn ®Õn gÆp trùc tiÕp ®èi tưîng ®iÒu tra ®Ó pháng vÊn vµ ghi ®Çy ®ñ th«ng tin vµo phiÕu ®iÒu tra (c«ng cô ®iÒu tra). C¸c néi dung th«ng tin ®iÒu tra ®ưîc thÓ hiÖn trªn b¶ng hái bao gåm c¶ c¸c th«ng tin ®Þnh lưîng vµ th«ng tin ®Þnh tÝnh. Trong cuéc ®iÒu tra nµy, ngưêi lao ®éng dïng ®Ó chØ nh÷ng c«ng d©n tõ 18 – 55 tuæi ®èi víi n÷, 18 – 60 tuæi ®èi víi nam vµ cã kh¶ n¨ng tham gia lao ®éng, trªn thùc tÕ hä cã thÓ trùc tiÕp tham gia lao ®éng hoÆc kh«ng tham gia lao ®éng. Lao ®éng n÷ dïng ®Ó chØ nh÷ng phô n÷ tõ 18 – 55 tuæi vµ cã kh¶ n¨ng tham gia lao ®éng; lao ®éng n÷ n«ng th«n dïng ®Ó chØ nh÷ng L§N cư tró vµ sinh sèng thưêng xuyªn ë khu vùc n«ng th«n. Di cư lao ®éng tù do ®ưîc coi lµ sù di chuyÓn mét c¸ch tù ph¸t vÒ ®Þa lý tõ tØnh nµy ®Õn tØnh kh¸c, thưêng lµ tõ c¸c vïng n«ng th«n ra thµnh phè sinh sèng cña nh÷ng ngưêi lao ®éng gi¶n ®¬n, nh»m t×m kiÕm c¬ héi viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, göi tiÒn vÒ quª trî gióp gia ®×nh. Sù di chuyÓn nµy cã thÓ kÐo dµi nhiÒu n¨m, quanh n¨m, còng cã thÓ theo thêi vô (vµi th¸ng, vµi tuÇn). 3. KÕt qu¶ ®iÒu tra 3.1. NghÌo ®ãi vµ ®i lµm ¨n xa cña lao ®éng n÷ n«ng th«n NghÌo ®ãi lµ mét hiÖn tưîng phæ biÕn ë n«ng th«n víi trªn 90% sè ngưêi nghÌo sinh sèng ë n«ng th«n. Trªn 80% sè ngưêi nghÌo lµ n«ng d©n, tr×nh ®é tay nghÒ thÊp, Ýt kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån lùc trong s¶n xuÊt (vèn, kü thuËt, c«ng nghÖ...), thÞ trưêng tiªu thô s¶n phÈm gÆp nhiÒu khã kh¨n do ®iÒu kiÖn ®Þa lý vµ chÊt lưîng s¶n phÈm kÐm, chñng lo¹i s¶n phÈm nghÌo nµn. §a sè ngưêi nghÌo sinh sèng trong c¸c vïng tµi nguyªn thiªn nhiªn rÊt nghÌo nµn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt như ë vïng nói, vïng s©u, vïng xa hoÆc ë c¸c vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long, miÒn Trung; sù biÕn ®éng cña thêi tiÕt (bo, lôt, h¹n h¸n...) khiÕn cho c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng vµ s¶n xuÊt cña ngưêi d©n cµng thªm khã kh¨n. Nh÷ng ngưêi n«ng d©n nghÌo thưêng kh«ng cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi hÖ thèng th«ng tin, khã cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi viÖc lµm sang c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp. Phô n÷ n«ng d©n ë vïng s©u, vïng xa, nhÊt lµ n÷ chñ hé ®éc th©n, phô n÷ cao tuæi lµ nh÷ng nhãm nghÌo dÔ bÞ tæn thư¬ng nhÊt1.
- 78 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 BiÓu ®å 1. Tû lÖ hé nghÌo theo khu vùc (%) Trong cuéc ®iÒu tra nµy, hé nghÌo ®ãi ®ưîc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng hé ®ưîc cÊp sæ hé nghÌo theo hưíng dÉn cña Bé Lao ®éng Thư¬ng binh vµ X héi. KÕt qu¶ cho thÊy trong tæng sè L§N ®ưîc kh¶o s¸t cã 17,6% sè ngưêi tr¶ lêi r»ng hé gia ®×nh m×nh cã ®ưîc cÊp sæ hé nghÌo. Tû lÖ nghÌo ph©n bæ theo khu vùc cã nhiÒu kh¸c biÖt. Tû lÖ hé nghÌo ë khu vùc B¾c Trung bé lµ cao nhÊt (chiÕm 24,5% tæng sè hé ®ưîc hái ë khu vùc nµy), sau ®ã ®Õn khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long (chiÕm 23,8%), khu vùc T©y Nguyªn cã tû lÖ hé nghÌo ®øng thø 3 (chiÕm 20,8%). Tû lÖ hé nghÌo ë khu vùc §«ng Nam bé lµ thÊp nhÊt, chØ cã 9,8% (BiÓu ®å 1). Tr×nh ®é häc vÊn vµ tr×nh ®é chuyªn m«n còng lµ nh÷ng yÕu tè cã t¸c ®éng ®Õn t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi cña hé gia ®×nh. Trong khi cã tíi 28,8% phô n÷ cã tr×nh ®é tiÓu häc thuéc diÖn hé nghÌo th× tû lÖ nµy ë nhãm phô n÷ cã tr×nh ®é häc vÊn THPT chØ lµ 11% (BiÓu ®å 2). Tư¬ng tù, chØ cã 6,9% phô n÷ cã ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n thuéc diÖn hé nghÌo, trong khi ®ã tû lÖ nµy ë nh÷ng phô n÷ kh«ng ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n thuéc lµ 18,6%. Trong n¨m 2006, cã 3,8% sè L§N ®ưîc hái cã ®i lµm ¨n xa. KÕt qu¶ kh¶o s¸t còng cho thÊy mÆc dï sù chªnh lÖch vÒ tû lÖ ®i lµm ¨n xa gi÷a c¸c nhãm cã tr×nh ®é häc vÊn kh¸c nhau kh«ng ®¸ng kÓ, nhưng vÉn thÓ hiÖn mét xu hưíng: tr×nh ®é häc vÊn cµng cao th× tû lÖ ®i lµm ¨n xa cµng thÊp. Cã 6,2% phô n÷ mï ch÷ cã ®i lµm ¨n xa trong n¨m 2006, trong khi ®ã tû lÖ nµy ë c¸c bËc häc tiÓu häc, THCS, THPT lÇn lưît lµ 4,1%, 2,5% vµ 1,6%. T×nh tr¹ng ®i lµm ¨n xa cña L§N khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long
- NguyÔn ThÞ Phư¬ng 79 BiÓu ®å 2. Tû lÖ phô n÷ ®ưîc kh¶o s¸t thuéc hé nghÌo theo häc vÊn (%) BiÓu ®å 3. T×nh tr¹ng ®i lµm ¨n xa theo khu vùc (%) lµ cao nhÊt, chiÕm tíi 34,9% trong tæng sè nh÷ng ngưêi ®i lµ ¨n xa, cßn tû lÖ ngưêi ®i lµm ¨n xa ë khu vùc T©y Nguyªn lµ thÊp nhÊt, chØ chiÕm 7,3%, sù chªnh lÖch vÒ tû lÖ nµy gi÷a c¸c khu vùc kh¸c lµ kh«ng ®¸ng kÓ, dao ®éng trong kho¶ng tõ 11% ®Õn 12,8% (BiÓu ®å 3). 3.2. Tû lÖ tham gia lao ®éng vµ c¬ cÊu nghÒ nghiÖp Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cã 6,4% phô n÷ kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ trùc tiÕp t¹o thu nhËp mµ chØ lµm c«ng viÖc néi trî gia ®×nh. Tû lÖ nh÷ng phô n÷ kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ r¬i chñ yÕu vµo trưêng hîp nh÷ng phô n÷ trÎ, dưíi 30 tuæi. §©y lµ nhãm ®èi tưîng thưêng ®ang nu«i con nhá nªn ® dµnh nhiÒu ưu tiªn vÒ thêi gian cho viÖc ch¨m sãc con. MÆc dï tû lÖ phô n÷ dưíi 30 tuæi chØ chiÕm 13,3% tæng sè mÉu kh¶o s¸t, nhưng chiÕm tíi 22% trong tæng sè nh÷ng ngưêi kh«ng tham gia ho¹t
- 80 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 ®éng kinh tÕ. XÐt theo vïng th× tû lÖ phô n÷ n«ng th«n §«ng Nam bé kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ cao nhÊt, chiÕm 48,1% trong tæng sè nh÷ng ngưêi kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ, sau ®ã ®Õn NT§B s«ng Cöu Long 26,9%. Tû lÖ nµy ë vïng NTKV T©y Nguyªn lµ 11,6%, vïng NTDH miÒn Trung lµ 9% vµ ë c¶ 3 vïng cßn l¹i ®Òu lµ 1,5%. Theo Sè liÖu thèng kª vÒ giíi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21 (UBQG V× sù tiÕn bé Phô n÷ ViÖt Nam, 2005) th× tû lÖ n÷ tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ thÊp nhÊt còng ®ưîc ghi nhËn ë §«ng Nam bé, chØ ®¹t 60%, theo sau lµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ®¹t 64%. Như vËy, kÕt qu¶ ®iÒu tra nµy mét lÇn n÷a gãp phÇn kh¼ng ®Þnh thªm r»ng: cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ n÷ tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ gi÷a c¸c vïng miÒn. Nh÷ng nguyªn nh©n cña sù kh¸c biÖt nµy còng như t¸c ®éng cña nã ®Õn vai trß, vÞ thÕ cña L§N trong gia ®×nh nãi riªng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ x héi nãi chung cÇn tiÕp tôc ®ưîc ®i s©u nghiªn cøu t×m hiÓu ®Ó cã thÓ ®Ò xuÊt nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp. Cã 70,5% phô n÷ ®ưîc hái cã nghÒ chÝnh lµ lµm n«ng nghiÖp, 10,2% phô n÷ lµm kinh doanh bu«n b¸n, cã 12,9% phô n÷ lµm viÖc trong mét sè lÜnh vùc kh¸c: c«ng chøc, viªn chøc, c«ng nh©n, l©m nghiÖp, ngư nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp... tuy nhiªn tû lÖ L§N tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong tõng lÜnh vùc nµy rÊt nhá, kh«ng ®¸ng kÓ (BiÓu ®å 4). C¸c con sè trªn thÓ hiÖn thùc tr¹ng t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x héi hiÖn nay. Nưíc ta vÉn ®ang lµ mét nưíc n«ng nghiÖp, qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë n«ng th«n diÔn ra cßn chËm. Trong nhiÒu b¸o c¸o nghiªn cøu vµ kÕt qu¶ kh¶o s¸t gÇn ®©y còng cho thÊy phô n÷ tiÕp tôc gi÷ vai trß quan träng trong khu vùc kinh tÕ n«ng nghiÖp - n«ng th«n ë ViÖt Nam (WB, ADB, DFID; CIDA, 2006). BiÓu ®å 4. C¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña L§NNT (%)
- NguyÔn ThÞ Phư¬ng 81 Sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ trưêng víi viÖc më ra nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ ® gãp phÇn lµm thay ®æi ®¸ng kÓ bé mÆt n«ng th«n. Phô n÷ ngµy cµng cã nhiÒu c¬ héi h¬n trong viÖc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh»m t¨ng thu nhËp vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cho hé gia ®×nh. Cïng víi viÖc tham gia ngµy cµng nhiÒu vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, ®ãng gãp cña phô n÷ n«ng th«n vµo kinh tÕ hé nãi riªng vµ vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ chung cña x héi ngµy cµng ®¸ng kÓ. Víi vai trß lµ lùc lưîng lao ®éng chÝnh trong lÜnh vùc lao ®éng n«ng nghiÖp, phô n÷ ® cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong lÜnh vùc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®¶m b¶o an ninh lư¬ng thùc. KÕt qu¶ ®iÒu tra còng cho thÊy cã 24,8% L§N ® kÕt hîp lµm thªm c¸c nghÒ phô kh¸c, céng thªm vµo ®ã ®ã cã 3,8% L§N ® ®i lµm ¨n xa ®Ó t¹o thu nhËp cho kinh tÕ hé. §©y lµ nh÷ng con sè cho thÊy sù n¨ng ®éng cña L§N trưíc xu hưíng ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trưêng, ®ång thêi còng kh¼ng ®Þnh thªm vai trß ngµy cµng quan träng cña L§N ®èi víi kinh tÕ hé nãi riªng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña khu vùc n«ng th«n nãi chung. KÕt qu¶ nµy kh¸ thèng nhÊt víi sè liÖu do Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n c«ng bè: hiÖn cã 77,4% sè lao ®éng n«ng nghiÖp lµm n«ng nghiÖp thuÇn tóy, 22,6% lao ®éng n«ng nghiÖp kiªm c¸c ngµnh nghÒ kh¸c (Côc HTX vµ PTNT, Bé NN vµ PTNT, 2004...). Tû lÖ nh÷ng phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o chuyªn m«n cã nghÒ phô cao h¬n h¼n so víi nh÷ng phô n÷ kh«ng ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n. MÆc dï chØ cã 7,8% L§N ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n trong tæng sè mÉu ®ưîc kh¶o s¸t, nhưng trong tæng sè nh÷ng ngưêi cã lµm nghÒ phô th× cã tíi 36,6% phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n. 3.3. VÊn ®Ò ®µo t¹o nghÒ cña lao ®éng n÷ n«ng th«n ChØ cã 10,8% L§N ® ®ưîc ®µo t¹o nghÒ, trong ®ã nghÒ mµ L§N ®ưîc ®µo t¹o nhiÒu nhÊt lµ thªu, ®an, dÖt may, chiÕm 36,9%, nghÒ thñ c«ng cã 8,7%, nghÒ ch¨m sãc s¾c ®Ñp cã 7,5%, tin häc v¨n phßng cã 6,7% , v.v.. (BiÓu ®å 5). KÕt qu¶ kh¶o s¸t còng chØ ra r»ng tû lÖ ®µo t¹o nghÒ cña L§N gi¶m dÇn theo ®é tuæi. NÕu ë nhãm tuæi dưíi 30 tuæi cã 16,5% L§N ®ưîc ®µo t¹o nghÒ th× tû lÖ nµy ë nhãm tuæi 30 – 45 lµ 10,4% vµ ë nhãm tuæi 46-55 lµ 8,9%. Trong tæng sè phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o nghÒ th× chØ cã 46,5% ®ưîc cÊp chøng chØ, cßn l¹i hÇu như chØ häc theo phư¬ng thøc truyÒn nghÒ. C¸c nghÒ mµ phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o chñ yÕu nh»m phôc vô c¸c nhu cÇu sinh ho¹t cña ngưêi d©n ®Þa phư¬ng. ViÖc lùa chän nghÒ ®Ó häc cña phô n÷ hiÖn nay chñ yÕu mang tÝnh tù ph¸t, chưa cã ®Þnh hưíng quy ho¹ch l©u dµi theo sù
- 82 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 ph¸t triÓn chung cña kinh tÕ ®Þa phư¬ng vµ kinh tÕ vïng, miÒn. §©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc ®èi víi L§N khi muèn c¹nh tranh trong thÞ trưêng lao ®éng hiÖn nay. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c ®Þa phư¬ng ®Òu ®ang cè g¾ng thu hót c¸c nhµ ®Çu tư, x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c côm, khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt nh»m thu hót lao ®éng ®Þa phư¬ng vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm cho ngưêi lao ®éng. Tuy nhiªn, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ưîc c¸c nhµ ®Çu tư quan t©m hiÖn nay vÉn lµ chÊt lưîng nguån lao ®éng cña c¸c ®Þa phư¬ng... Bªn c¹nh t×nh tr¹ng ngưêi lao ®éng kh«ng cã chuyªn m«n, tay nghÒ th× vÊn ®Ò vÒ ý thøc kû luËt lao ®éng, kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cña ngưêi lao ®éng nãi chung, trong ®ã cã L§N lµ rÊt h¹n chÕ. Thùc tÕ nµy ® vµ ®ang ®Æt ra cho c¸c nhµ qu¶n lý nh÷ng bµi to¸n cÇn gi¶i quyÕt ®Ó lµm thÕ nµo cã thÓ n©ng cao chÊt lưîng nguån lao ®éng vèn dåi dµo ë c¸c ®Þa phư¬ng. Mét vÊn ®Ò kh¸c còng ®ang ®ưîc ®Æt ra hiÖn nay lµ chØ cã 39,8% sè ngưêi ® tõng ®ưîc ®µo t¹o nghÒ ®ang lµm nghÒ m×nh ® ®ưîc ®µo t¹o. §iÒu nµy ® thÓ hiÖn t×nh tr¹ng lng phÝ nguån nh©n lùc ® ®ưîc ®µo t¹o ë khu vùc n«ng th«n. Mét sè nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng L§N hiÖn kh«ng lµm nghÒ ® ®ưîc ®µo t¹o lµ: chuyÓn sang lµm nghÒ kh¸c th× cã thu nhËp tèt h¬n (17,1%); kh«ng cã vèn, mÆt b»ng ®Ó cã thÓ lµm nghÒ (16%); kh«ng xin ®ưîc viÖc lµm (15,2%); nghÒ ® ®ưîc ®µo t¹o kh«ng phï hîp víi ®Þa phư¬ng (11,4%); ®Þa phư¬ng ® cã nhiÒu ngưêi lµm nghÒ nµy nªn khã c¹nh tranh (11%). Ngoµi ra cßn cã mét sè nguyªn nh©n kh¸c như: gia ®×nh kh«ng ®ång ý cho lµm nghÒ; b¶n th©n kh«ng muèn lµm nghÒ nµy... §iÒu nµy cho thÊy kh¶ n¨ng ®Þnh hưíng nghÒ nghiÖp cña L§N hiÖn nay BiÓu ®å 5. C¬ cÊu ngµnh nghÒ ®ưîc ®µo t¹o cña L§NNT (%)
- NguyÔn ThÞ Phư¬ng 83 chưa tèt, nhiÒu trưêng hîp ®i häc nghÒ kh«ng c¨n cø trªn kh¶ n¨ng thËt sù cña b¶n th©n vµ gia ®×nh vµ còng kh«ng dùa trªn nh÷ng nhu cÇu thùc tÕ cña ®Þa phư¬ng... ChÝnh thùc tÕ nµy ® dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cã tíi 61,2% L§N n«ng th«n ® ®ưîc ®µo t¹o nghÒ nhưng l¹i kh«ng lµm nghÒ. Cã 37,7% L§N ®ưîc hái cã mong muèn ®ưîc ®µo t¹o nghÒ. Nhu cÇu ®µo t¹o nghÒ còng cã xu hưíng gi¶m m¹nh ë nh÷ng nhãm tuæi cao, nãi c¸ch kh¸c, ®é tuæi cµng lín th× nhu cÇu ®µo t¹o nghÒ cµng thÊp. ë nhãm tuæi dưíi 30, cã 50,9% L§N bµy tá nhu cÇu ®ưîc ®µo t¹o nghÒ trong thêi gian tíi, ë nhãm tuæi 30 – 45 tû lÖ nµy lµ 39%, cßn ë nhãm tuæi 46 – 55 tuæi th× tû lÖ nµy chØ cßn 28,5%. Lo¹i nghÒ mµ L§N cã nhu cÇu ®ưîc ®µo t¹o chñ yÕu lµ nghÒ thªu, ®an, dÖt, may (41%), nÊu ¨n (35%), ngoµi ra L§N còng cã nhu cÇu ®ưîc ®µo t¹o mét sè nghÒ kh¸c như: ch¨m sãc s¾c ®Ñp, nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng, tin häc v¨n phßng... Như vËy, nhu cÇu häc nghÒ cña L§N trong tư¬ng lai còng chưa hưíng tíi viÖc tham gia vµo khu vùc lao ®éng hưëng lư¬ng mµ chñ yÕu vÉn cã xu hưíng häc nghÒ ®Ó tù t¹o c«ng ¨n viÖc lµm th«ng qua viÖc më ra c¸c dÞch vô t¹i ®Þa phư¬ng. 3.4. Tham gia tËp huÊn khoa häc kü thuËt KÕt qu¶ kh¶o s¸t ® chØ ra r»ng nghÒ nghiÖp chÝnh cña ®a sè L§N hiÖn nay lµ lµm n«ng nghiÖp, chÝnh v× vËy vÊn ®Ò tËp huÊn khoa häc kü thuËt, hç trî phô n÷ n©ng cao kiÕn thøc ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lµ yÕu tè v« cïng quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n. Cã 35,1% L§N cho biÕt trong n¨m 2006 cã ®ưîc tham gia vµo c¸c líp tËp huÊn khoa häc kü thuËt. Tû lÖ L§N n«ng th«n ®ưîc tham gia tËp huÊn, chuyÓn giao khoa häc kü thuËt như vËy lµ kh¸ thÊp. MÆc dï ®iÒu tra nµy kh«ng cung cÊp sè liÖu vÒ tû lÖ nam giíi tham gia c¸c líp tËp huÊn chuyÓn giao khoa häc kü thuËt, nhưng nhiÒu nghiªn cøu trưíc ®©y ® chØ ra r»ng phô n÷ lµ lùc lưîng lao ®éng chÝnh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt trong c¸c ho¹t ®éng ch¨n nu«i trång trät, nhưng tû lÖ nam giíi tham gia c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng l¹i cao h¬n nhiÒu so víi phô n÷. Kho¶ng 25% phô n÷ tham dù c¸c chư¬ng tr×nh tËp huÊn vÒ ch¨n nu«i, 10% sè ngưêi tham dù c¸c líp vÒ trång trät (UBQG V× sù tiÕn bé Phô n÷ ViÖt Nam, 2000). Nh÷ng néi dung tËp huÊn vÒ khuyÕn n«ng vµ chuyÓn giao khoa häc kü thuËt chñ yÕu hiÖn nay lµ kü thuËt trång vµ ch¨m sãc c¸c lo¹i c©y. Cã 22,6% L§N trong tæng sè mÉu kh¶o s¸t ®ưîc tËp huÊn vÒ néi dung nµy. Cã 17,3% ®ưîc tËp huÊn vÒ kü thuËt ch¨n nu«i, 14,3% ®ưîc tËp huÊn vÒ hưíng dÉn sö dông ph©n bãn, chñ yÕu lµ do c¸c c«ng ty s¶n xuÊt ph©n bãn tæ chøc ®Ó tiÕp thÞ vµ b¸n s¶n phÈm, 12,4% ®ưîc tËp huÊn phßng chèng
- 84 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 s©u h¹i, dÞch bÖnh, 7,3% ®ưîc tËp huÊn qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trưêng, 5% ®ưîc tËp huÊn kü thuËt nu«i trång thñy s¶n, 5% ®ưîc tËp huÊn phư¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn n«ng/l©m/thñy/h¶i s¶n. VÊn ®Ò quan träng nhÊt ®èi víi ngµnh n«ng nghiÖp cña nưíc ta hiÖn nay lµ chÊt lưîng hµng hãa thµnh phÈm chưa cao do kü thuËt b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn chưa ®¹t yªu cÇu. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c c¬ quan h÷u quan thùc sù chưa quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy. Sè liÖu kh¶o s¸t cho thÊy chØ cã 5% L§N n«ng th«n ®ưîc tËp huÊn vÒ phư¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn n«ng/l©m/thñy/h¶i s¶n trong n¨m 2006 lµ qu¸ thÊp, chưa ®¸p øng ®ưîc nh÷ng ®ßi hái cña thùc tiÔn. TÝnh thêi gian häc trung b×nh trong n¨m 2006 vÒ c¸c néi dung cho thÊy ®a sè c¸c néi dung ®Òu ®ưîc tËp huÊn kho¶ng 2-4 ngµy/n¨m. Riªng cã 2 néi dung: phư¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn n«ng, l©m, thñy, h¶i s¶n vµ qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trưêng lµ cã thêi gian tËp huÊn trung b×nh trong n¨m 2006 chØ ®¹t 1,3 vµ 1,1 ngµy/n¨m. Theo ®¸nh gi¸ cña nh÷ng ngưêi ® tham gia tËp huÊn th× thêi gian tËp huÊn phï hîp cho 1 khãa häc chªnh lÖch kh«ng nhiÒu so víi thêi gian ® ®ưîc tËp huÊn thùc tÕ (B¶ng 1). §¸nh gi¸ vÒ møc ®é h÷u Ých cña c¸c khãa tËp huÊn, ®a sè c¸c ý kiÕn ®Òu cho r»ng c¸c khãa tËp huÊn nµy bæ Ých, kh¶ n¨ng ¸p dông trong thùc tiÔn cao, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ. Tû lÖ ®¸nh gi¸ néi dung c¸c khãa tËp huÊn vÒ phư¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn n«ng, l©m, thñy, h¶i s¶n lµ cao nhÊt, ®¹t 96,2%, hưíng dÉn sö dông ph©n bãn vµ qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trưêng ®Òu ®¹t 93,7%, phßng chèng s©u h¹i dÞch bÖnh ®¹t 92,5%, kü thuËt trång vµ ch¨m sãc c¸c lo¹i c©y lµ 90,6%, kü thuËt ch¨n nu«i ®¹t 90%. Tû lÖ nµy thÊp nhÊt ë néi dung kü thuËt nu«i trång thñy s¶n, nhưng còng ®¹t tíi 89,3%. Tãm l¹i, kÕt qu¶ ®iÒu tra bưíc ®Çu cho thÊy cßn thiÕu sù ®a d¹ng hãa trong nghÒ nghiÖp cña L§N, n«ng nghiÖp vÉn lµ nghÒ chÝnh cña hÇu hÕt L§N. Chưa ®Õn mét phÇn ba L§N kÕt hîp lµm nhiÒu ngµnh nghÒ nh»m t¨ng thu nhËp trong gia ®×nh. Tû lÖ nh÷ng ngưêi ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n cã lµm nghÒ phô cao h¬n h¼n so víi nhãm kh«ng ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n. §¸ng chó ý lµ tû lÖ L§N ® ®ưîc ®µo t¹o nghÒ cßn rÊt thÊp, trong ®ã chưa ®Õn mét nöa trong sè hä ®ưîc cÊp chøng chØ, cßn l¹i hÇu như chØ häc theo phư¬ng thøc truyÒn nghÒ. Tû lÖ ngưêi ® tõng ®ưîc ®µo t¹o nghÒ cã lµm nghÒ m×nh ® ®ưîc ®µo t¹o còng chØ chiÕm gÇn 40%. C¸c nghÒ mµ phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o chñ yÕu nh»m phôc vô c¸c nhu cÇu t¹i chç, chñ yÕu
- NguyÔn ThÞ Phư¬ng 85 B¶ng 1. Thêi gian tËp huÊn trung b×nh trong n¨m 2006 vµ ý kiÕn vÒ thêi gian phï hîp cho 1 khãa häc (ngµy) lµ thªu, ®an, dÖt, may, dÞch vô ch¨m sãc s¾c ®Ñp. ViÖc lùa chän nghÒ ®Ó häc cña phô n÷ hiÖn nay chñ yÕu mang tÝnh tù ph¸t, chưa cã ®Þnh hưíng quy ho¹ch l©u dµi theo sù ph¸t triÓn chung cña kinh tÕ ®Þa phư¬ng vµ kinh tÕ vïng, miÒn. MÆc dï lao ®éng n÷ lµm viÖc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp rÊt nhiÒu nhưng tû lÖ tham gia vµo c¸c líp tËp huÊn chuyÓn giao khoa häc kü thuËt cßn thÊp. §©y lµ mét bÊt cËp ®ßi hái ph¶i kh¾c phôc, cô thÓ cÇn ph¶i tÝnh ®Õn yÕu tè giíi trong c¸c chư¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch ®µo t¹o cho lao ®éng n«ng th«n trong thêi gian tíi. Chó thÝch 1 http://www.mpi.gov.vn/ttkt-xh.aspx?Lang=4&mabai=1667 Tµi liÖu tham kh¶o Côc hîp t¸c x vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. 2004. B¸o c¸o “§ãng gãp cña c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c hîp t¸c x trong sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n ViÖt Nam”. Tæng côc thèng kª. 2007. KÕt qu¶ ®iÒu tra biÕn ®éng d©n sè 1/4/2006 UBQG V× sù tiÕn bé Phô n÷ ViÖt Nam. 2005. Sè liÖu thèng kª vÒ giíi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21. UBQG V× sù tiÕn bé Phô n÷ ViÖt Nam. 2000. Ph©n tÝch t×nh h×nh vµ ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch nh»m t¨ng cưêng tiÕn bé phô n÷ vµ b×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam. WB, ADB, DFID, CIDA. 2006. Vietnam Country Gender Assessment.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học