Xem mẫu
- VÀN BÀN VÀN HOC TRONG GIÀNG DAY TIÉNG
PHÂP O VIÊT NAM
N g u y ê n Thi H u y é n
Khoa NN&VH Phâp, DHNN,
DHQGHN
Trong quà trînh giàng day tié'ng Phàp à Viêt Nam, cô hai thài dô
dô'i lâp trong viêc su dung vàn ban vàn hoc làm tài lieu giàng day :
1. PHUONG PHÀP TRUYÉN THONG: THÔI K V H O À N G K I M
Do là khi tiê'ng Phàp dUdc giàng day theo phiïdng phàp truyén
thô'ng. Tié'ng Phàp bien dai dUdc giàng day theo phUdng phàp giàng
day tiêng Hy Lap va La Tinh ma theo dô ngUdi ta hoc tié'ng niiôc ngoài
bâng câc vàn bàn vàn hoc. Vàn bàn vàn hoc dUdc coi nhu khuôn mâu
va là nguon tài lieu duy nhà't va tôt nhà't dé giàng day tié'ng nuôc ngoài
mot câch cô hé thô'ng.
PhUdng phàp này lïu tien giàng day ngû phàp va dich. Vàn bàn
vàn hoc diïdc coi là câi cô de diïa ra nhiîng bài tâp vé t ù vUng, ngiî
phàp va dich xuôi, dich ngUdc. Mue dich cùa phUdng phàp này nham
cung cà'p vô'n vàn hoà chu yê'u thuôc lïnh vue vàn hoc. Trong IcJi tUa
cùa cuô'n Mauger, 1953, Hachette cô néu rô: "NhiJtng eông dan ànhitng
quô'cgia xa xôi va nhîtng ngUdi nUdc ngoài hgc tié'ng Phàp se dUçfc tié'p
xûc vdi mot trong nhitng nên vàn minh phong phû nhat thê'gidi hiên
dgi, trau doi tri tué bàng viêc tiê'p thu mot nén vàn hgc rUc rd de trà
thành nhùng ngUdi Uu tu thUc thu."
Ky nàng dUdc dat lèn hàng dâu là viè't vôi câc bài tâp siêu ngôn
ngiî nhiï giài thich, hoc thuôc càc quy tàc ngû phàp, liêt kê tù vùng,
hoc thuôc câc doan vàn chon loc. Câc mon hoc chu yé'u là dich nôi hoac
444
- viè't. Câc doan vàn chon loc chu yê'u thuôc vàn mièu ta vi loai vàn này
cho phép khai thâc txi vUng theo tttng chti diêm.
2. CAC PHUONG PHÂP NGHE NHÏN: THÔI KY SUY THOÂI
Dô'i lâp vôi pbiïdng pbâp truyén thô'ng, câc phUdng phàp nghe
nhin quan tâm chu yéu dén ngôn ngû nôi. Vi vây, vàn bàn vàn hoc mat
dan vi tri quan trong nhà't là à giai doan dàu vôi ly do vé ngôn ngù. là
bao gid ngUdi ta cûng nôi trUôc khi viè't va c6 nhiéu ngôn ngû chî dUdc
nôi ma không cô chû viét. Va trên thUc tê', biê't trà Idi mot nhân vién
bài quan hay mdi mot ngUdi ban di xem phim cô Idi hdn là thuôc mot
bài thd cùa Baudelaire.
Câc phUdng phàp nghe nhin su dung chù yê'u nhûng vàn bàn diidc
tao ra vôi mue dich phuc vu cho công viêc giàng day. Chi khi ngildi hoc
dat toi trinh dô cao moi diidc tié'p xûc vôi vàn bàn vàn hoc. Vàn bàn
vàn hoc dUdc coi là quà khô dô'i vôi ngUdi mdi hoc dong thôi quà xa la
vôi ngôn ngû nôi, ngôn ngû can thiè't dô'i vôi ngUdi mdi hoc.
Tài lieu hoc tâp chù yéu là câc bài hôi thoai vôi câc n h à n vât nhU
trong câc doan kich. Vàn bàn vàn hoc chî dUdc dûa vào chiidng trinh
khi ngUdi hoc dû trinh dô dé hieu va câc tâc già dUdc chon thUdng là
Camus, Prévert, Eluard vôi mue dich kiém nghiêm nhûng gi dà dUdc
hoc trUÔc dô.
Vàn bàn vàn hoc côn diïdc sùa doi cho phû hdp vôi ngUdi hoc, ddn
giân hoâ nham loai bô nhûng tù va nhûng cà'u truc câu khô. Nhiéu
tiê'u thuyét noi tié'ng dUdc viét trong khuôn kho cùa tiéng Phâp cd sô
(le Français Fondamental) chàng ban nhxX Nhîtng ngUdi khô'n kho cùa.
Victor Hugo. Mot câu hôi dUdc dat ra là nhûng tâe pham dUdc viét
bàng tiê'ng Phâp cd sd cô côn dûdc coi là cuà Balzac hay Stendhal nûa
không ? Va cô côn dUdc coi là tâc pham vàn hoc nûa không ?
3. PHUONG PHÂP GIAO TIÊP: QUAN NIÊM MOI
VÊ VÀN BÀN VÀN HOC
Néu trong phUdng phâp nghe nhin, vàn bàn vân hoc giù vai trô
thû yéu thi phUdng phâp giao tiép cô mot quan niêm hoàn toàn moi
me vé vàn bàn vàn hoc. Sau nhûng nghiên cûu cùa Jakobson va
445
- Barthes vé moi tUdng quan giûa chù nghîa cà'u truc va vàn hoc, hoàn
toàn cô thé khàng dinh rang vân bàn vàn hoc cô thé su dung nhu mot
tài lieu giàng day ngoai ngû va cô thé dUa vào giàng day ngay à giai
doan dâu.
Mac dû ngôn ngû va vàn boa dôc lâp vôi nhau nhUng không thé'
tâch rdi vi vàn hôa nâm trong ngôn ngû va ngûdc lai. Cô thé nôi ngôn
ngû va vàn hôa cô lien quan mât thiè't vôi nhau. Vàn bàn vân hoc cho
phép ngvfdi hoc nàm diïdc cùng mot lue cà ngôn ngû va vân hôa.
Vàn bàn vàn hoc là mot tài lieu thUc, nô cung cà'p nhûng hiëu biét
vé vàn hoâ, xà hôi, vé con ngUdi. Nhd nô ma ngiJdi hoc cô thê khâm phâ
moi binh diên cùa mot tiéng nUôc ngoài nhiï ngû àm, chû viè't, eu phâp,
ngû nghïa. Nô an chûa moi tiém nàng mang tinh thUc tien va vàn hôa.
J. Peytard nhân xét: "Dgc mot vàn bàn vàn hgc chinh là tim càch nhân
biê't nhùng vàn dông cùa mot thû tiê'ng à mite dô cao nhat".
Theo sd do cùa R.Jakobson, viêc su dung tài lieu thUc trong lôp
hoc ngoai ngû gây dào lôn vé dieu kiên tié'p nhân: ngûdi bàn ngû, dô'i
tUdng cùa tài lieu dô tié'p nhân nô dua vào nàng lue ngôn ngû, nàng
lue giao tiép va vàn hoâ ma minh dà cô trong khi mot ngUdi nUôc ngoài
doc nô nhàm dat dUdc nhûng nàng lUc dô. Cùng mot lue, anh ta phài
dua vào hai hé thô'ng, hé thô'ng tié'ng nUôc ngoài va hé thô'ng tié'ng me
de. Vi vây, không thê lân lôn viêc giang day vàn bàn vàn hoc cho ngUdi
bàn ngû vôi giàng day cho ngUdi nUôc ngoài.
Vôi phUdng phâp giao tiép, ngUdi ta chuyén tù viêc là'y ngôn ngù
làm trung tâm sang viêc là'y ngUdi hoc làm trung tâm. Viêc to chûc hoc
tâp va giàng day dUdc hinh thành theo nàng luc ma ngUdi hoc dà cô tù
trUôc dô, theo tùng dô'i tUdng: trê em, thanh nién hay ngUdi lôn. Dieu
dô côn phu thuôc vào viêc ho cô phài là ngUdi ham doc sâch bàng tiêhg
me de hay không. Ngôn ngû cùa ho cô chû viè't hay không ?
Xuà't phât tù quan niêm rang moi nén vàn hoâ (dân tôc, khu vUc
hoac dia phUdng cô nhûng dac trUng riêng khâc biét vôi tà't cà câc nén
vàn hoâ khâc (Louis Porcher, Manières de classe, Hatier Didier 1967,
Le FLE, Hachette 1995, Education et communication interculturelle,
PUF, 1996, Les cahiers pédagogiques, 1998), ngUdi ta cô thé dUa ra
446
- nhûng loai hînh bài tâp dUa vào kinh nghiêm sô'ng, sô thich va hiéu
biê't cùa ngUdi hoc. Dieu dô chàng khâc gî viêc bac chié'c eau nôi giûa
hai nén vàn hoâ. Nhûng chù diêm nhu câc con vât, tinh yéu dà't nUôc,
thdi gian giûp ngUdi hoc lien hê vôi chinh nén vàn hoâ cùa ho dUa vào
kinh nghiêm sô'ng dong thdi vôi nhûng kiçh nghiêm va hiéu biét vé
mat xà hôi cùa ho. Dûng trUôc nhûng thUc t é dô, bâ't ky mot ngUdi hoc
nào cûng cô câi gi dé nôi, không mot ai cô càm giâc là ngUdi thùa. Va
nhu vây se cô dô'i thoai thUc sU xung quanh nhûng chù diém tUdng tu
vôi thài dô tié'p nhân vàn hoâ dich thUc bôi le ai cùng cô cd hôi diên dat
nhûng hiéu biét cùa minh. NgUdi nào cùng cô cd hôi so sânh dô'i chiê'u
vôi nén vàn hoâ cùa chinh minh. Dieu này dô'i lâp hoàn toàn vôi nhûng
buoi hoc tâp trung ma ô dô chi mot minh giâo vién truyén dat nhûng
kiên thûc ma minh cô.
Trong bô'i cành nhU vây, nhûng bài hoc tâp trung vôi nhûng vàn
bàn chon loc, tiêu biêu cùa "nén vàn hoc Phâp" là hoàn toàn vô nghîa.
Néu cho rang day vàn bàn vàn hoc vôi mue dich trao doi, dô'i thoai giûa
câc nén vàn hoâ can phài tinh dén thUc trang cùa nén vàn hoc dUdc
viét bàng ngôn ngû thà'm dUdm vàn hoâ cùa ngUdi hoc. NgUdi day
không thé bô qua nén vàn hoâ va vàn hoc cùa ngUdi hoc. Dô là nén vàn
hoc viét hay nôi ? NgUdi hoc cô thôi quen doc kl^ông? Doc nhu t h é nào?
Doc loai sâch nào? O dâu va khi nào? Hê thô'ng xuà't bàn, phUong thûc
thUdng mai sâch nhu t h é nào? Sâch dUdc mua hay mUdn? Cô dàt
không? Vi tri cùa nhà vân nhu t h é nào?
Trà Idi dUde nhûng câu hôi này giûp ngUdi day to chûc tô't viêc
giàng day cùa minh. Dieu này vUdt lên trên mue dô tié'p cân vàn bàn
duôi gôc dô ngôn ngû, tiéu su hay theo trînh tU thdi gian.
4. MOT SÔ GIÀI PHÀP
a. Câc bài t â p lien q u a n den triïàng vàn hoc
Vé lïnh vUc vàn hoc nôi chung, trUdng vàn hoc dùng dé chî câc
hoat dong, thé ché' lien quan dén vàn hoc va nhûng ngUdi tham gia vào
lïnh vUc này:
447
- Câc n h à v à n
Ho là ai, mûc dô noi tiéng, cô thé sô'ng bàng ngôi bût cùa minh
không?
Lien hê cùa ho vôi công chùng: cô thé dUa vào nhûng bài phông
và'n, nhûng cuôc tranh luân trên dài hoac vô tuyén.
Hê thô'ng thUdng mai: câc nhà xuà't bàn, hieu sâch, già bàn sâch,
hê thô'ng cho mUdn sâch.
Nguon tài lieu vé lïnh vUc này khâ lôn, chàng ban cô thê tham
khào mue sâch bàn chay cùa câc tap chi nhU L'Express hoac Le Nouvel
observateur. Ngoài ra côn cô the dUa vào thê loai (tiêu thuyê't, thd,
kich...), tâc già (phàn biét nhà vàn vôi chinh tri gia, diên vién...) hoàc
nguyên nhân thành công cùa ho.
Câc chxidng t r i n h p h â t t h a n h
Un livre, des voix hay Le Panorama trên France-Culture, Le mas-
que et la plume trên France Inter vào toi chù nhât).
Câc chttcfng t r î n h b û t c h i e n , p h ê binh v à n h o c vôi si^ cô m a t
cùa t â c già: Apostrophes
Phông s\i: Qu'est-ce qu'elle dit Zazie?
C h â n d u n g n h à v à n diïdng t h d i : Un siècle d'écrivains
Viêc lUa chon câc tài lieu tuy thuôc vào thUc t é cùa tiê'ng me de.
Cô thé xuà't phât tù nhùng dac diém tUdng dong dé nhà'n manh nhûng
dac diém vàn hoâ mot câch chi tiét hoac trâi lai cô thé chon nhûng tài
lieu hoàn toàn xa la vôi ngUdi hoc buôc ho phài phàn ûng lai. Mûc dô
phàn ûng tuy thuôc vào tùng nén vàn hoâ.
b. Câc b à i t â p q u a n h v à n b à n
G. Genette goi loai bài tâp này là mot tâp hdp nhûng dac diém
quanh vàn bàn vàn hoc: tén, tén phu, bia, Idi tUa, Idi bat. Nhûng dac
diém này râ't giàu y nghîa nhUng dà bi bô qua trong phUdng phâp
giàng day truyén thô'ng.
448
- Trong cuô'n Entrée en littérature, J.P. Goldenstein giôi thiêu
nhiéu dang bài tâp xung quanh vàn bàn: Doc trang bia, Doc tên sâch,
Doc nhûng tù ma dàu...
Tên sâch
Cô thê tim y nghîa cùa tên sâch trUôc khi doc va quay trô lai sau
khi doc xong nhàmxâc minh nhûng phông doân ban dâu. Xâc dinh
quan niêm vé tén sâch cf t h é k y XIX khi sâch mang tên nhân vât chinh.
Bia sâch
Cô thé yêu câu ngUdi hoc tuông tUdng hoac trinh bày trang bia.
Ngoài ra côn cô thê so sânh y nghîa cùa nhiéu trang bia.
Ldi de tàng
Qua ldi dé tàng cô thê biét thêm vé ddi tu cùa tâc già va nhiéu và'n
dé lien quan dén xà hôi, phong tue tâp quân.
c. Câc bài tâp ve viet
Doc va viét là hai hoat dông gân lien vôi nhau. DUa vào mot tài
lieu eu thê, ngUdi hoc cô thé viét theo câch viét cùa tài lieu dô va phài
tuân theo nhùng yêu câu dat ra. Nhûng bài tâp dàu tien thUdng cô
nhùng yêu câu nghiêm ngat (dào chû, tù dong àm, nôi lai theo câch
khâc...). Viét là hinh thûc tié'p cân vàn bàn dUôi gôc dô khâc. Viét là
mot bài tâp bô trd cho doc va hiéu vân bàn. NgUdi hoc cân hoc viét
trUôc khi viét mot dieu gî dô eu thé. ThUc hiên hoat dong này chinh là
dà thUc hiên mot công viêc sang tao chû không ddn thuàn là tié'p nhân
va sao chép. Nhùng bài tâp này tao cd hôi cho ngUdi hoc suy nghî va
hiéu biét thêm vé eu phâp, tù vUng, chinh ta.
d. Câc bài t â p vé doc
Mue dich cùa viêc doc dô'i vôi mot ngUdi hoc tiê'ng nUôc ngoài là
nàm dUdc y nghïa tông quât. Doc là mot chien lUdc va ngUdi doc, bàng
nhûng biêu biê't cùa chinh minh va nhûng già thuyê't trong quâ trînh
449
- doc cô thé hinh thành dân y nghïa cùa vàn bàn, di tù chua hiéu dén
hiéu rô vàn bàn. Nhûng thôi quen trong viêc doc sâch va nhûng kién
thûc ma ngUdi doc cô sàn trong tiê'ng me de dông vai trô quan trong
trong quâ trinh này.
Vi vây ngUdi doc mot vàn bàn vàn hoc không ddn thuân là ngUdi
tiê'p nhân mot câch thu dông. Trâi lai, anh ta dem lai sU sô'ng cho vàn
bàn, nhd anh ta, tâp giâ'y in chù vô tri vô giâc cô mot cuôc sô'ng mành
hêt va cho phép hiéu nô theo nhiéu câch khâc nhau. Theo thuât ngû
cùa R. Barthes, vàn bàn vàn hoc là mot vàn bàn da nghïa cho phép
nhiéu câch hiéu khâc nhau. NgUÔi moi hoc chUa thê cô ngay nhûng
phUdng thûc dé xây dUng y nghîa cùa vàn bàn. DÔi vôi ho cân phài
hinh thành dân ba tiêu chi sau:
- Hiéu biê't vé ngôn ngû (tù vUng, eu phâp);
- Hiéu biê't vé vàn minh, vàn hoâ dé không biêu lêch nghîa;
- Hiéu biê't vé giao tiép bàng ngôn ngù viét.
e. Câc loai h i n h vàn bàn
De hiéu dUdc cà'u truc va vân hành mot vàn bàn, ngUÔi doc cân
biê't xâc dinh loai hînh cùa vàn bàn dô. Viêc xâc dinh câc loai hînh vàn
bàn giûp ngUdi doc tim câc thông tin trong vàn bàn mot câch de dàng.
Theo J.M. Adam, cô nàm loai hînh vàn bàn chinh: Vàn bàn kê chuyén,
miêu ta, lâp luân, giài thich va hôi thoai. Moi loai hînh vàn bàn cô dac
diém riêng va két cà'u riêng. Mot ngUdi doc nhanh không chî do phât
bien nhanh câc chù diêm ma côn biê't phàn biêt sd do (schéma) cùa
tùng loai hînh vàn bàn. Vi du nhU vàn bàn ké chuyén nhà't thiét phài
cô sU ké' tiê'p cùa câc sU kiên theo nàm giai doan : tinh huô'ng mô dâu,
sU kiên phûc tap phâ vd thàng bàng ban dâu, chuôi h à n h dông cùa câc
nhân vât, giài quyé't và'n dé va tinh huô'ng két thûc. Vàn bàn miêu ta
gom bô'n bien phâp: néu tên sU vât dUdc miêu ta, néu dac diém tinh
chà't cùa su vât dUdc miêu ta, néu mô'i tUdng quan vôi câc sU vât khâc
(bàng phép an du, so sânh), md rông pham vi miêu ta (mot bô phàn
dUdc chon dé miêu ta tiê'p).
450
- TÀI LIEU THAM KHÀO
J.M Adam, Les textes : types et prototypes, Nathan Université,
Paris, 1992.
J.P Goldenstein, Entrée en littérature, Hachette FLE, Paris, 1990.
D. Maigueneau, Pragmatique pour le discours littéraire. Bordas,
Paris, 1990.
M. Naturel, Pour la littérature De l'extrait à Voeuvre, Clé
International, Collection DLE, Paris, 1995.
J. Peytard et al.. Littérature et classe de langue, Collection LAL,
C R E D I F / H a t i e r , 1982.
L. Porcher, Manières de classe, Hatier Didier 1967, Le FLE,
Hachette 1995, Education et communication interculturelle,
PUF, 1996, Les cahiers pédagogiques, 1998).
451
nguon tai.lieu . vn