Xem mẫu
- Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 2 - 2015 Vai trß cña gia ®×nh trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp hiÖn nay NguyÔn ThÞ Song Hµ Häc viÖn Khoa häc x· héi, ViÖn Hµn l©m Khoa häc x· héi ViÖt Nam Tãm t¾t: Bµi viÕt bµn vÒ vai trß cña gia ®×nh trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp ë ViÖt Nam hiÖn nay. Vai trß ®ã ®ưîc thÓ hiÖn ë mét sè phư¬ng diÖn như: gi¸o dôc ®¹o hiÕu, ®¹o nghÜa vµ c¸ch øng xö x· héi; b¶o tån, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña gia ®×nh, dßng hä vµ céng ®ång; trong viÖc ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lưîng d©n sè, trang bÞ kiÕn thøc vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh cho thÕ hÖ trÎ; trong viÖc ng¨n chÆn, ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi, ®¶m b¶o an ninh trËt tù x· héi; còng như trong viÖc gi¸o dôc, thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt. Tõ khãa: Gia ®×nh; Vai trß cña gia ®×nh; Gi¸o dôc gia ®×nh; Gia ®×nh vµ thÕ hÖ trÎ. Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi. Gia ®×nh trong x· héi tån t¹i như mét hiÖn tưîng v¨n hãa vµ ®ång thêi lµ mét chñ thÓ cña v¨n hãa, lµ nÒn t¶ng cña v¨n hãa x· héi. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh, gia ®×nh ®· thÓ hiÖn râ chøc n¨ng võa lµ ®¬n vÞ kinh tÕ, võa lµ c¸i n«i ®Çu tiªn nu«i dưìng, gi¸o dôc con ngưêi, duy tr× vµ ph¸t triÓn c¸c quan hÖ t×nh c¶m tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Gia ®×nh cßn cã vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc, ®Þnh hưíng c¸c gi¸ trÞ tèt ®Ñp trong gia ®×nh,
- 4 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 2, tr. 3-11 kh«ng nh÷ng cñng cè c¸c mèi quan hÖ trong gia ®×nh mµ cßn lµ nÒn t¶ng cña c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh víi ngoµi x· héi, lµ m«i trưêng thuËn lîi cho mçi c¸ nh©n ph¸t triÓn hµi hßa vµ toµn diÖn. Bªn c¹nh ®ã, gia ®×nh còng lµ nguån cung cÊp lùc lao ®éng cña c¶i cho x· héi vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Gia ®×nh gãp phÇn thùc hiÖn, duy tr× luËt ph¸p, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn x· héi. Trong mèi liªn hÖ gi÷a gia ®×nh, x· héi vµ Nhµ nưíc ®Òu cã ¶nh hưëng vµ t¸c ®éng s©u s¾c lÉn nhau. Ngoµi nh÷ng chøc n¨ng ®Æc thï x· héi cña m×nh, gia ®×nh cßn gãp phÇn duy tr× sù tån t¹i cña ®êi sèng x· héi, ph¸t triÓn kinh tÕ, x©y dùng c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc, phong tôc tËp qu¸n, lèi sèng v¨n hãa, gi¸o dôc; lµ m¾t xÝch quan träng trong mèi quan hÖ gi÷a con ngưêi víi con ngưêi, con ngưêi víi lµng xãm, víi céng ®ång vµ ®Êt nưíc. V× thÕ khi nãi vÒ Gia ®×nh, Hå Chñ tÞch ®· kh¼ng ®Þnh: NhiÒu gia ®×nh céng l¹i míi thµnh x· héi, x· héi tèt th× gia ®×nh cµng tèt, gia ®×nh tèt th× x· héi míi tèt. H¹t nh©n cña x· héi lµ gia ®×nh (Hå ChÝ Minh Toµn tËp, 1996: 523). Vµ còng v× thÕ, kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn Liªn HiÖp quèc ®· lÊy n¨m 1994 lµ n¨m gia ®×nh vµ ë ViÖt Nam vµo n¨m 2006, §¶ng vµ Nhµ nưíc ta ®· lÊy ngµy 28 th¸ng 6 lµ ngµy Gia ®×nh ViÖt Nam. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø XI ®· nhÊn m¹nh: X©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc thËt sù lµ tÕ bµo lµnh m¹nh cña x· héi. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, gia ®×nh lµ mét thiÕt chÕ x· héi mang mµu s¾c v¨n hãa téc ngưêi vµ ®¸nh dÊu tiÕn tr×nh ph¸t triÓn v¨n hãa cña d©n téc. Gia ®×nh lµ mét thùc thÓ v¨n hãa song hµnh biÕn ®æi c¶ hai chiÒu kh«ng gian (nh÷ng ®Æc trưng v¨n hãa gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau) vµ thêi gian (sù biÕn ®æi gia ®×nh tõ truyÒn thèng ®Õn hiÖn t¹i). Trong bèi c¶nh ph¸t triÓn hiÖn nay, nhiÒu vÊn ®Ò x· héi ®ang diÔn ra cã nhiÒu t¸c ®éng xÊu tíi con ngưêi như suy tho¸i ®¹o ®øc, tÖ n¹n x· héi... Trưíc nh÷ng biÕn ®éng nªu trªn ®· cã kh«ng Ýt c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh cã lèi sèng lÖch l¹c, nhiÒu gia ®×nh kh«ng thÝch øng ®ưîc víi thêi cuéc hoÆc kh«ng thÝch øng kÞp víi nh÷ng biÕn ®æi cña x· héi ®· r¬i vµo khñng ho¶ng, thËm chÝ ®æ vì. Còng trong bèi c¶nh Êy, nhiÒu gi¸ trÞ míi ®ưîc tiÕp thu, song còng cã nhiÒu gi¸ trÞ truyÒn thèng cña d©n téc bÞ mai mét dÇn, t×nh tr¹ng ly h«n, b¹o hµnh trong gia ®×nh gia t¨ng, chñ nghÜa c¸ nh©n thùc dông, hưëng thô cã xu hưíng t¨ng lªn... vµ nh÷ng yÕu tè nµy ®ang lµm cho nÒn t¶ng x· héi thiÕu v÷ng ch¾c. Bëi vËy, trong bèi c¶nh hiÖn nay viÖc cñng cè tÝnh bÒn v÷ng vµ ph¸t huy vai trß, c¸c gi¸ trÞ lµnh m¹nh cña gia ®×nh lµ hÕt søc cÇn thiÕt.
- NguyÔn ThÞ Song Hµ 5 Bµi viÕt nµy bµn luËn mét sè nÐt vÒ vai trß cña gia ®×nh ®ưîc thÓ hiÖn trªn mét sè phư¬ng diÖn c¨n b¶n trong viÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc vµ c¸ch øng xö x· héi; trong b¶o tån, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa; n©ng cao chÊt lưîng d©n sè vµ trang bÞ kiÕn thøc vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh cho thÕ hÖ trÎ; trong viÖc ng¨n chÆn tÖ n¹n x· héi vµ ®¶m b¶o an ninh x· héi; vµ gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt. 1. Gi¸o dôc ®¹o hiÕu, ®¹o nghÜa vµ c¸ch øng xö x· héi Tõ xa xưa, ngưêi ViÖt Nam ®· rÊt coi träng gia ®×nh, lÊy ®ã lµ nÒn t¶ng ®Ó cñng cè, x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt nưíc. Ngµy nay, gia ®×nh vÉn lu«n ®ưîc coi träng. Gia ®×nh vÉn lµ ®¬n vÞ c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, kinh tÕ, x· héi. Ch¨m lo, cñng cè gia ®×nh tøc lµ ch¨m lo cho sù ph¸t triÓn cña nưíc nhµ. Nhµ hßa thuËn lµ gèc ®Ó cho ®Êt nưíc an ninh, trËt tù nh»m t¹o ra sù bÒn v÷ng, sù yªn Êm vui vÎ vµ ph¸t triÓn... Trong x· héi xưa, gi¸o dôc trong gia ®×nh cña ngưêi ViÖt Nam chÞu ¶nh hưëng nhiÒu cña Nho gi¸o nªn lÔ nghÜa, ®¹o hiÕu, ®¹o ®øc trong gia ®×nh ®Æc biÖt ®ưîc coi träng. ë ®©y, ®¹o hiÕu ®ưîc coi lµ nguyªn t¾c ®¹o ®øc hÕt søc quan träng, nã ®ßi hái gia ®×nh sèng ph¶i cã trËt tù, cã tæ chøc chÆt chÏ, trªn dưíi ph©n minh râ rµng, mäi ngưêi ph¶i cã ý thøc vÒ vÞ trÝ cña m×nh trong gia ®×nh. Gia phong ®Ò cËp ®Õn nÕp sèng cña gia ®×nh, nã thÓ hiÖn qua c¸ch øng xö, ®èi xö cña c¸c thµnh viªn theo ®óng nguyªn t¾c cña gia ®¹o vµ thÓ hiÖn ®ưîc mèi quan hÖ c¬ b¶n cña gia ®×nh: quan hÖ gi÷a bè mÑ vµ con c¸i, gi÷a vî chång, nã thÓ hiÖn c¸ch ¨n, nÕp ë cña gia ®×nh, c¸ch d¹y b¶o con c¸i cña ngưêi lµm chñ gia ®×nh, ®¶m b¶o c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh sèng cã ®¹o ®øc, tr¸ch nhiÖm, quan niÖm sèng, tr×nh ®é v¨n hãa vµ thiªn hưíng nghÒ nghiÖp... theo ngưêi chñ gia ®×nh. V× thÕ gia phong ®ưîc coi lµ mét nghÖ thuËt øng xö nh»m x©y dùng gia ®×nh cã nÒ nÕp, yªn Êm, thÊm ®ưîm t×nh yªu thư¬ng, t«n träng lÔ nghi trong gia ®×nh. Trong qu¸ tr×nh vËn hµnh cña tõng gia ®×nh kh«ng thÓ thiÕu gia lÔ. Gia lÔ ®Ò cËp ®Õn c¸c phÐp t¾c øng xö, ®¶m b¶o trËt tù kû cư¬ng trong gia ®×nh, ®ång thêi nã cã sù hßa quyÖn cña ý thøc ®¹o ®øc gia ®×nh víi ý thøc ph¸p luËt. Gia lÔ bao gåm c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh lÔ tiÕt, lÔ nghi, phong tôc, tËp qu¸n liªn quan ®Õn sinh ho¹t cña gia ®×nh, dßng hä như sinh nhËt, cưíi xin, giç ch¹p, tang lÔ... Gia lÔ ®ưa ra c¸c quy t¾c, khu«n phÐp nh»m æn ®Þnh khu«n mÉu nhÊt ®Þnh ®Ó x©y dùng gia ®×nh nÒ nÕp, chu toµn... Cã thÓ thÊy r»ng gia ®×nh truyÒn thèng chÝnh lµ mét céng ®ång s¶n xuÊt, céng ®ång sinh ho¹t, céng ®ång v¨n hãa, mçi ngưêi sèng ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô ®èi víi gia ®×nh Êy.
- 6 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 2, tr. 3-11 Ngµy nay, gia ®×nh ViÖt Nam ®ang chÞu sù t¸c ®éng lín cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ chÞu sù t¸c ®éng toµn cÇu hãa. §iÒu ®ã ®· ¶nh hưëng trùc tiÕp ®Õn c¸c gia ®×nh vµ tõng thµnh viªn trong gia ®×nh c¶ vÒ sinh ho¹t vËt chÊt vµ tinh thÇn, c¶ vÒ lao ®éng vµ hưëng thô, c¶ vÒ quy m«, chøc n¨ng, c¸ch tæ chøc ®êi sèng gia ®×nh... Tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng quan niÖm míi vÒ gi¸ trÞ v¨n hãa, lµm thay ®æi néi dung gia ®¹o, gia phong, gia lÔ cña gia ®×nh truyÒn thèng. Trong bèi c¶nh như vËy, gia ®×nh vÉn ®ãng vai trß quan träng trong viÖc tÝch cùc x©y dùng nh÷ng quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, lµ m«i trưêng ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp cña gia ®¹o, gia phong, gia lÔ. Ngoµi viÖc ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp vèn cã cña gia ®×nh truyÒn thèng, c¸c gia ®×nh ®· chó ý tiÕp thu nh÷ng tư tưëng tiÕn bé cña thêi ®¹i, lîi Ých c¸ nh©n, quyÒn tù do c¸ nh©n cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh vµ x· héi ngµy cµng ®ưîc t«n träng vµ b×nh ®¼ng. Trong gi¸o dôc gia ®×nh, ®¹o hiÕu gi÷a con c¸i víi cha mÑ, t×nh nghÜa chung thñy vî chång, sù nhưêng nhÞn gi÷a c¸c thµnh viªn, t«n träng ngưêi giµ, «ng bµ tæ tiªn vÉn lµ nh÷ng néi dung c¬ b¶n. Trong gia ®×nh cuéc sèng c¸ nh©n ®ưîc t«n träng, cã sù dung hßa hîp lý gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng, lèi sèng vµ c¸ch cư xö cña «ng bµ, cha mÑ chÝnh lµ tÊm gư¬ng cho con c¸i noi theo. NÕu gi¸o dôc trong gia ®×nh tèt th× c¸c thµnh viªn sÏ t¹o dùng ®ưîc kh«ng khÝ gia ®×nh Êm cóng, biÕt sèng cã tr¸ch nhiÖm vµ gãp phÇn c¬ b¶n lµm cho ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi vµ ®¶m b¶o an ninh trËt tù cña ®Êt nưíc. Sèng trong gia ®×nh cã nÒn nÕp, lÔ nghÜa, gia phong th× khi ra ngoµi x· héi con ngưêi Êy míi cã c¸ch øng xö tèt ®Ñp víi céng ®ång, sèng cã tr¸ch nhiÖm víi x· héi. V× thÕ gia ®×nh chÝnh lµ m«i trưêng c¬ b¶n ®Çu tiªn ®Ó c¸c thµnh viªn thùc hµnh giao tiÕp trong x· héi phøc t¹p vµ ®a d¹ng. 2. B¶o tån, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña gia ®×nh, dßng hä vµ céng ®ång Gia ®×nh lµ m«i trưêng c¬ b¶n ®Ó duy tr× vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cña dßng hä, cña téc ngưêi. Mçi mét téc ngưêi trong qu¸ tr×nh lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh ®Òu t¹o ra nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa, nh÷ng ®Æc trưng v¨n hãa tiªu biÓu ®Ó cã thÓ ph©n biÖt víi c¸c téc ngưêi kh¸c. V¨n hãa téc ngưêi ë ®©y bao hµm c¶ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña tõng gia téc, dßng hä sèng trong téc ngưêi Êy. Chóng ta biÕt r»ng con ngưêi tån t¹i trªn tr¸i ®Êt nµy trưíc hÕt víi tư c¸ch lµ mét thùc thÓ c¸ nh©n mang tÝnh nguyªn hîp gi÷a hai yÕu tè tù nhiªn vµ x· héi. VÒ x· héi con ngưêi tån t¹i th«ng qua c¸c h×nh th¸i céng ®ång c¬ b¶n, ®ã lµ gia ®×nh, gia téc, lµng
- NguyÔn ThÞ Song Hµ 7 xãm, ®Þa phư¬ng, x· héi, quèc tÕ. Gia ®×nh, dßng hä cã quy luËt h×nh thµnh, tån t¹i, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn... cã quan hÖ víi lµng x·, c¸c téc ngưêi trªn mäi lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, lÞch sö, x· héi. V× vËy, ®Ó hiÓu râ mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c vÒ v¨n hãa cña ngưêi ViÖt Nam (c¶ qu¸ khø vµ hiÖn t¹i) th× kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn vai trß cña gia ®×nh, dßng hä trong sù ph¸t triÓn cña v¨n hãa téc ngưêi. Gia ®×nh l¹i ®ưîc coi lµ m«i trưêng ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn v¨n hãa lµ bëi viÖc duy tr×, b¶o tån vµ ph¸t huy v¨n hãa téc ngưêi, trong ®ã cã v¨n hãa tinh thÇn ®Òu ®ưîc thùc hiÖn c¬ b¶n, ®Çu tiªn trong m«i trưêng gia ®×nh. ViÖc duy tr× vµ ph¸t huy v¨n hãa téc ngưêi thùc hiÖn trong gia ®×nh b»ng c¸ch trao truyÒn c¸c th«ng tin v¨n hãa téc ngưêi gi÷a c¸c thÕ hÖ, tõ giµ sang trÎ. Do sù kh¸c biÖt vÒ lÞch sö ph¸t triÓn vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi mµ vai trß cña gia ®×nh trong viÖc truyÒn thô vµ ph¸t triÓn v¨n hãa cña tõng dßng hä, tõng téc ngưêi kh«ng biÓu hiÖn gièng nhau. Vai trß cña gia ®×nh trong duy tr× vµ ph¸t triÓn v¨n hãa téc ngưêi ®ưîc t¨ng lªn tõ ý thøc tù gi¸c téc ngưêi. V× thÕ cã thÓ coi mçi gia ®×nh lµ mét tÕ bµo mang tÝnh téc ngưêi ®éc lËp. Gia ®×nh lµ m«i trưêng ®Çu tiªn vµ cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngưêi. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t hµng ngµy, nghi lÔ trong gia ®×nh, dßng téc... chÝnh gia ®×nh ®· truyÒn l¹i cho con ch¸u nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm, kü n¨ng lao ®éng, ¶nh hưëng nghÒ nghiÖp, c¸c nghi lÔ, tËp qu¸n t«n gi¸o tÝn ngưìng cña thÕ hÖ trưíc cho thÕ hÖ sau. ViÖc trao truyÒn vµ gi¸o dôc trong gia ®×nh ®· rÌn luyÖn cho trÎ em quen dÇn víi c«ng viÖc ngay tõ khi cßn nhá vµ dÇn h×nh thµnh thãi quen trong c«ng viÖc theo giíi tÝnh. Trong qu¸ tr×nh nµy, mçi gia ®×nh ®Òu ph¶i lu«n cã g¾ng truyÒn l¹i cho con ch¸u nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cña téc ngưêi. V× thÕ gia ®×nh ®· ®ưîc coi lµ trưêng häc cña lao ®éng, cña cuéc sèng ®èi víi c¸c thÕ hÖ (§Æng C¶nh Khanh, Lª ThÞ Quý. 2007). Qu¸ tr×nh lưu truyÒn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa diÔn ra trong mèi quan hÖ gi÷a qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ tư¬ng lai, c¸c gia ®×nh thùc hiÖn mét c¸ch cã ý thøc ®ång thêi còng lµ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn. ChuyÓn tõ nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp sang nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp, hßa nhËp vµo thÕ giíi hiÖn ®¹i, cã sù giao thoa, tiÕp xóc víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay vÉn tiÕp tôc ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng cña d©n téc ®ång thêi còng tõng bưíc tiÕp thu nh÷ng tư tưëng tiªn tiÕn cña thêi ®¹i. NÕu như trưíc kia, viÖc truyÒn thô c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa gi÷a c¸c thÕ hÖ ®¬n thuÇn chØ mét chiÒu (tõ giµ sang trÎ) th× ngµy nay ®· mang tÝnh hai chiÒu (tõ thÕ hÖ trưíc sang thÕ hÖ sau vµ tõ thÕ hÖ trÎ sang thÕ hÖ giµ). Xu
- 8 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 2, tr. 3-11 hưíng truyÒn thô v¨n hãa tõ thÕ hÖ trÎ sang thÕ hÖ giµ hiÖn nay chñ yÕu lµ trong c¸ch thøc lµm ¨n, s¶n xuÊt (¸p dông khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i...) vµ trong tiªu dïng (¨n mÆc, tư duy ®å dïng), trong hưëng thô c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa... Nh÷ng chuÈn mùc v¨n hãa míi Êy nãi lªn quyÒn tù do c¸ nh©n, tÝnh ®éc lËp suy nghÜ s¸ng t¹o cña c¸ nh©n, c¸ch ®èi xö b×nh ®¼ng, d©n chñ gi÷a ngưêi víi ngưêi. Trong viÖc lưu truyÒn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa Êy cã mèi quan hÖ gi÷a sù thÝch nghi vµ sù vư¬n lªn cña thÕ hÖ trÎ. Như vËy, cã thÓ thÊy r»ng, bªn c¹nh vai trß cña x· héi, nhµ trưêng, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, th× gia ®×nh lµ mét m«i trưêng, thiÕt chÕ thuËn lîi ®Ó lưu truyÒn c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña c¸c thµnh viªn. 3. §¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lưîng d©n sè, trang bÞ kiÕn thøc vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh cho thÕ hÖ trÎ Thùc hiÖn chøc n¨ng t¸i s¶n xuÊt ra con ngưêi, gia ®×nh hưíng vµo viÖc tháa m·n nhu cÇu cña mäi thµnh viªn trong gia ®×nh, anh em, dßng téc trong viÖc duy tr×, ph¸t triÓn nßi gièng, nhu cÇu lµm cha, lµm mÑ, nhu cÇu t¸i s¶n xuÊt d©n cư vÒ sè lưîng vµ chÊt lưîng. Trong quan niÖm xưa kia cña c¸c téc ngưêi, con c¸i lµ nguån lao ®éng vµ lµ søc m¹nh cña gia ®×nh, dßng hä, lµ chç nư¬ng tùa cña cha mÑ lóc vÒ giµ, lµ thÓ hiÖn quyÒn lùc cña gia ®×nh, dßng hä... §øa trÎ ®ưîc sinh ra ®ưîc coi lµ nguån vui, lµ niÒm h¹nh phóc cña mäi thµnh viªn, gãp phÇn lµm thay ®æi quy m« gia ®×nh c¶ vÒ mÆt sè lưîng thµnh viªn lÉn uy thÕ vÒ tinh thÇn ®èi víi céng ®ång. ChÝnh v× vËy, trong quan niÖm cña x· héi xưa, viÖc ®Î nhiÒu con lu«n ®ưîc khuyÕn khÝch, ngưêi ta chØ quan t©m ®Õn sè lưîng mµ chưa quan t©m nhiÒu ®Õn n©ng cao chÊt lư¬ng cuéc sèng cho tõng thµnh viªn trong gia ®×nh. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp ngµy nay, gia ®×nh vÉn cã mét vai trß vµ vÞ thÕ hÕt søc quan träng. Vai trß c¬ b¶n cña gia ®×nh trong xu thÕ ph¸t triÓn hiÖn nay lµ n©ng cao chÊt lưîng cuéc sèng chÝnh lµ ph¸t triÓn kinh tÕ, ®¶m b¶o cuéc sèng cña c¸c thµnh viªn. Ph¸t triÓn ®ưîc kinh tÕ gia ®×nh lµ c¬ së vµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn vµ héi nhËp. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ như hiÖn nay, c¸c gia ®×nh bÞ t¸c ®éng kh¸c nhau bëi do nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau, mét bé phËn gia ®×nh ngµy cµng giµu lªn, mét bé phËn gia ®×nh ngµy cµng nghÌo ®i (NguyÔn H÷u Minh, TrÇn ThÞ V©n Anh, 2012). Vai trß cña gia ®×nh ®ưîc thÓ hiÖn râ ë sù ®ång t©m nhÊt trÝ trong lµm ¨n, cïng nhau bµn b¹c, b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng, d©n chñ trong quan hÖ vî chång, gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, ®ång thêi ph¶i cã tr×nh ®é
- NguyÔn ThÞ Song Hµ 9 kiÕn thøc nhÊt ®Þnh trong kinh doanh, biÕt häc tËp, n¾m b¾t c¸i míi trªn c¬ së tham kh¶o nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn trong d©n gian... Vai trß cña gia ®×nh trong viÖc n©ng cao chÊt lưîng d©n sè, chÊt lưîng cuéc sèng còng cÇn ph¶i dùa trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn con ngưêi toµn diÖn vµ bÒn v÷ng, tøc lµ n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc cña mçi c¸ nh©n trªn tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña ®êi sèng x· héi. ChÝnh v× vËy, tr¸ch nhiÖm sinh con vµ nu«i d¹y con c¸i trong gia ®×nh cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh æn ®Þnh møc sinh ë nưíc ta, ®ång thêi viÖc ch¨m sãc søc kháe cho trÎ em, ®¶m b¶o cho chóng ®ưîc ®i häc tõ mÉu gi¸o ®Õn ®¹i häc hoÆc cao h¬n, ®ßi hái sù quyÕt t©m rÊt lín cña gia ®×nh. §ång thêi, yªu cÇu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt nưíc theo c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ như hiÖn nay còng ®ßi hái c¸c gia ®×nh ph¶i cung cÊp cho x· héi nguån nh©n lùc cã chÊt lưîng vÒ tri thøc vµ tay nghÒ vµ nh©n c¸ch. Gia ®×nh cßn cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn t©m sinh lý, t×nh c¶m cña c¸c thµnh viªn cïng sinh sèng. Chóng ta biÕt r»ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt chÊt cã ¶nh hưëng quyÕt ®Þnh ®Õn møc sèng song c¸c yÕu tè t×nh c¶m, t©m lý l¹i cã gi¸ trÞ hÕt søc quan träng ®Ó x©y dùng gia ®×nh h¹nh phóc. §iÒu cèt lâi ®Ó gi÷ g×n sù c©n b»ng t©m lý, t×nh c¶m trong gia ®×nh chÝnh lµ øng xö b×nh ®¼ng, d©n chñ, c«ng b»ng gi÷a vî vµ chång, cha mÑ vµ con c¸i, con trai vµ con g¸i; lµ sù quan t©m, yªu thư¬ng lÉn nhau. §iÒu ®ã gãp phÇn cñng cè ®é bÒn v÷ng cña gia ®×nh vµ lµ nÒn t¶ng gi¸o dôc con c¸i. Lµm ®ưîc ®iÒu nµy ®ßi hái gia ®×nh ph¶i tæ chøc cuéc sèng cã nÒ nÕp, khoa häc, cã sù hßa thuËn. Như vËy cã thÓ thÊy, gia ®×nh cã mét vai trß hÕt søc quan träng ®èi víi cuéc sèng cña tõng c¸ nh©n vµ cña toµn x· héi, tõ ®ã næi bËt tÝnh cÊp b¸ch vµ ý nghÜa thùc tiÔn cña gi¸o dôc cho thÕ hÖ trÎ khi chuÈn bÞ bưíc vµo h«n nh©n vµ x©y dùng cuéc sèng gia ®×nh. VÒ m¶ng gi¸o dôc h«n nh©n, vai trß gia ®×nh hiÖn nay ®ßi hái ph¶i ®ưîc ®Æt trong mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng víi v¨n hãa hiÖn ®¹i. Trong c¸c gi¸ trÞ tư tưëng ®¹o ®øc truyÒn thèng, c¸i g× cÇn lo¹i bá, c¸i g× cÇn b¶o tån vµ ph¸t huy? TiÕp thu c¸i míi, c¸i hiÖn ®¹i th× lùa chän c¸i g× phï hîp víi hoµn c¶nh cña gia ®×nh, ®Êt nưíc, con ngưêi ViÖt Nam hiÖn nay. NÕu như «ng cha ta thưêng ca ngîi lßng thñy chung trong t×nh yªu ®«i løa, t×nh nghÜa s¾t son gi÷a ®«i vî chång, sù hi sinh cña cha mÑ, lßng hiÕu th¶o cña con c¸i, sù ®ïm bäc lÉn nhau trong hä hµng, dßng téc... lµ nh÷ng chuÈn mùc c¬ b¶n trong quan hÖ gia ®×nh, hä hµng th× ngµy nay cßn ®¸ng cæ vò, b¶o lưu hay kh«ng? HoÆc như trong x· héi truyÒn thèng trưíc ®©y c¸c bµ mÑ
- 10 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 2, tr. 3-11 thưêng gi¸o dôc con c¸i lµ ph¶i gi÷ lÊy ch÷ trinh trưíc khi lËp gia ®×nh, nÕu trưêng hîp c« g¸i cã chöa trưíc h«n nh©n th× hä ®Òu ph¶i chÞu sù trõng ph¹t trưíc céng ®ång. Trong khi ®ã, ngµy nay nam n÷ chung sèng như vî chång trưíc khi cưíi cã chiÒu hưíng t¨ng lªn, ch÷ trinh kh«ng cßn lµ tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ con ngưêi. §iÒu nµy cho thÊy sù kh¸c nhau trong suy nghÜ, nhËn thøc gi÷a c¸c thÕ hÖ. V× thÕ, sù kÕt hîp gi÷a nh÷ng tư tưëng truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i trong vÊn ®Ò gi¸o dôc t×nh yªu, h«n nh©n vµ gia ®×nh ®èi víi thÕ hÖ trÎ lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt. §iÒu c¨n b¶n ë ®©y lµ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i cÇn ®ưîc chän läc, hßa hîp vµ bæ sung cho nhau (Vò Ngäc Kh¸nh, 1998). 4. Ng¨n chÆn, ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi, ®¶m b¶o an ninh trËt tù x· héi Trong xu hưíng héi nhËp v¨n hãa, kinh tÕ, x· héi như hiÖn nay, tÖ n¹n x· héi nưíc ta ngµy cµng nhiÒu như trém c¾p, m¹i d©m, nghiÖn ngËp, bu«n b¸n phô n÷, trÎ em, HIV/AIDS... ®· vµ ®ang lµm cho x· héi mÊt an ninh, v¨n hãa bÞ mai mét. Trưíc nh÷ng ®iÒu ®ã, gia ®×nh lµ ®¬n vÞ ®Çu tiªn chÞu hËu qu¶ tai h¹i cña c¸c tÖ n¹n x· héi, song còng cÇn kh¼ng ®Þnh r»ng còng chÝnh tõ trong sinh ho¹t gia ®×nh, ®êi sèng gia ®×nh ®· lµm n¶y sinh c¸c tÖ n¹n trªn. Do ®ã viÖc ng¨n chÆn, ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi th× gia ®×nh cã vai trß ®Æc biÖt quan träng. Ph¸t huy vai trß cña gia ®×nh còng lµ mét biÖn ph¸p ®Ó ®¶m b¶o an ninh trËt tù x· héi. Gia ®×nh chÝnh lµ m«i trưêng gi¸o dôc ®Ó mçi c¸ nh©n cã nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®Ó chèng l¹i tÖ n¹n x· héi. C¸c biÖn ph¸p như t¨ng cưêng c«ng t¸c qu¶n lý x· héi, kÞp thêi trõng trÞ nh÷ng kÎ g©y téi, hç trî c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ (®µo t¹o nghÒ, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sinh sèng...) lµ c«ng viÖc cña §¶ng, Nhµ nưíc, cña céng ®ång x· héi, song c¸c biÖn ph¸p trªn sÏ kh«ng ®¹t ®ưîc kÕt qu¶ nÕu thiÕu ®i sù tham gia cña gia ®×nh. Tuy nhiªn ng¨n chÆn c¸c tÖ n¹n x· héi x©m nhËp vµo gia ®×nh, ®ång thêi lo¹i trõ c¸c nguyªn nh©n cã kh¶ n¨ng ®Èy c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh vµo con ®ưêng téi lçi cÇn ph¶i cã sù phèi hîp chÆt chÏ tõ c¶ hai phÝa gia ®×nh vµ x· héi. 5. Gi¸o dôc vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt Gia ®×nh chÝnh lµ m«i trưêng thuËn lîi ®Ó truyÒn b¸ vµ thùc hµnh chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña Nhµ nưíc. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cña gia ®×nh, trong ®êi sèng sinh ho¹t thưêng ngµy mµ c¸c thµnh viªn, ®Æc biÖt lµ tÇng líp trÎ cã kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt, ch¼ng h¹n như ph¸p luËt vÒ d©n sè, vÒ quyÒn trÎ em, vÒ LuËt h«n nh©n gia ®×nh, c¸c quy ưíc ®Ó thùc hiÖn vµ x©y
- NguyÔn ThÞ Song Hµ 11 dùng ®êi sèng v¨n hãa míi, c¸c quy ®Þnh khi tham gia giao th«ng, quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ m«i trưêng, quyÒn tù do t«n gi¸o tÝn ngưìng... Cã thÓ nãi gia ®×nh lµ mét thiÕt chÕ h¹ tÇng cña x· héi, cã vai trß rÊt lín trong c¸ch tæ chøc ®êi sèng cña con ngưêi. Trong mét ®êi ngưêi, con ngưêi sèng l©u nhÊt trong mét gia ®×nh vµ chÞu ¶nh hưëng cña nã s©u nhÊt trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch. Con ngưêi phô thuéc rÊt lín vµo gia ®×nh vµ nÒn gi¸o dôc mµ nã nhËn ®ưîc trong gia ®×nh. Gia ®×nh ®ưîc coi träng lu«n ®ưîc coi lµ mét nÐt sinh ho¹t v¨n hãa ®Æc trưng cña x· héi ViÖt Nam. Tãm l¹i, gia ®×nh lµ mét x· héi thu nhá vµ lµ mét thiÕt chÕ x· héi ®Æc thï võa chÞu sù t¸c ®éng m¹nh mÏ, liªn tôc cña c¸c chuyÓn biÕn x· héi, võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn x· héi. ë bÊt cø x· héi nµo, gia ®×nh lu«n gi÷ vai trß, vÞ trÝ quan träng, nhÊt lµ trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt nưíc như ë ViÖt Nam hiÖn nay. Cư¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt nưíc trong thêi kú qu¸ ®é cña §¶ng ta chØ râ: gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi, lµ c¸i n«i th©n yªu nu«i dưìng c¶ ®êi ngưêi, lµ m«i trưêng quan träng gi¸o dôc nÕp sèng vµ h×nh thµnh nh©n c¸ch (Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, 2000). V× vËy, trong tư¬ng lai, cÇn ph¶i tuyªn truyÒn ®Ó n©ng cao nhËn thøc vÒ vÞ trÝ, vai trß cña gi¸o dôc gia ®×nh nãi riªng vµ gia ®×nh nãi chung, tõ ®ã cã nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m cñng cè, t¨ng cưêng søc m¹nh cho gia ®×nh, ph¸t huy vai trß cña gia ®×nh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt nưíc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho gia ®×nh thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n lµ viÖc lµm hÕt søc cÇn thiÕt vµ ®óng ®¾n.n Tµi liÖu trÝch dÉn §Æng C¶nh Khanh, Lª ThÞ Quý. 2007. Gia ®×nh häc. Nxb. Lý luËn ChÝnh trÞ, Hµ Néi. Hå ChÝ Minh Toµn tËp. 1996. Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh. 2000. Gi¸o tr×nh lý luËn v¨n hãa vµ ®ưêng lèi v¨n hãa cña §¶ng, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. NguyÔn H÷u Minh, TrÇn ThÞ V©n Anh. 2012. Nghiªn cøu gia ®×nh vµ giíi trong thêi kú ®æi míi. Nxb. Khoa hoc x· héi, Hµ Néi. Vò Ngäc Kh¸nh. 1998. V¨n hãa gia ®×nh ViÖt Nam, Nxb. V¨n hãa D©n téc, Hµ Néi.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học