Xem mẫu
- VAÂI NHÊÅN THÛÁC LYÁ LUÊÅN VÏÌ CHUÃ NGHÔA KHU VÛÅC QUÖËC TÏË . Nguyïîn Tuêën Khanh* 1. Àõnh nghôa vïì Chuã nghôa Khu vûåc giúái II, thuêåt ngûä naây àaä nöíi lïn vaâ phaát triïín "Chuã nghôa Khu vûåc" laâ möåt thuêåt ngûä rêët maånh meä nhêët laâ tûâ sau Chiïën tranh Laånh3. thûúâng àûúåc nhùæc àïën trong nghiïn cûáu Quan Khi nhùæc àïën khu vûåc, caác nhaâ nghiïn cûáu hïå Quöëc tïë, nhêët laâ trong giai àoaån hiïån nay. cuäng phên àõnh cuå thïí khu vûåc trong nûúác vaâ Viïåc xaác àõnh möåt caách chñnh xaác vïì lõch sûã khu vûåc quöëc tïë. Chñnh vò leä àoá khi nghiïn cûáu xuêët hiïån vaâ phaát triïín cuãa thuêåt ngûä naây quaã vïì Chuã nghôa Khu vûåc cuäng chia thaânh hai nhaánh thûåc khöng hïì àún giaãn1. Tuy nhiïn, àïën khoaãng roä rïåt vïì nghiïn cûáu khu vûåc trong nöåi böå quöëc nhûäng nùm 1940, möåt söë hoåc giaã àaä bùæt àêìu kiïën gia vaâ trïn phaåm vi quöëc tïë vúái möëi quan hïå nghõ tûâ boã quan àiïím chung chung mang tñnh lyá giûäa caác quöëc gia. Trong Khuön khöí giúái haån thuyïët - phöí thöng cuãa "Chuã nghôa Khu vûåc". cuãa baâi viïët naây, Chuã nghôa khu vûåc vaâ nhûäng Thay vaâo àoá, caác hoåc giaã bùæt àêìu àïì xuêët nhûäng khaái niïåm liïn quan seä àûúåc àïì cêåp laâ khu vûåc hûúáng nghiïn cûáu mang tñnh thûåc tïë vaâ cuå thïí trong nghiïn cûáu Quan hïå Quöëc tïë. Khu vûåc hún2. Bûúác sang thêåp niïn 50, 60 cuãa thïë kyã XX, quöëc tïë àûúåc Joseph Nye àõnh nghôa "nhû möåt nhûäng bûúác ài àêìu tiïn trong quaá trònh phaát triïín söë hûäu haån caác nhaâ nûúác liïn kïët vúái nhau vïì Cöång àöìng Chêu Êu (European Communities) mùåt àõa lyá vaâ mûác àöå phuå thuöåc lêîn nhau" vaâ àaä thûåc sûå cöí vuä vaâ laâm tùng sûác hêëp dêîn cuãa chñnh vò leä àoá maâ Chuã nghôa Khu vûåc chñnh laâ viïåc nghiïn cûáu vïì Chuã nghôa Khu vûåc. Thûåc tïë "möåt thïí thûác, möåt nhoám, hoùåc möåt höåi mang cho thêëy Chuã nghôa Khu vûåc thûåc sûå xuêët hiïån tñnh liïn quöëc gia àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng tûâ nûãa cuöëi thïë kyã XIX nhûng thuêåt ngûä naây àaä cuãa möåt khu vûåc àõa lyá nhêët àõnh"4. Möåt hoåc giaã ghi dêëu êën maånh meä trong lõch sûã Quan hïå Quöëc khaác thêåm chñ coân phên tñch xa hún vïì möëi quan tïë trong thïë kyã XX. Nhêët laâ sau Chiïën tranh thïë hïå cuã a Chuã nghôa Khu vûå c . Theo Eero * ThS., Böå mön Nhêåt Baãn hoåc, Trûúâng Àaåi hoåc KHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM 1. Fawcett Louise, "Regionalism in Historical Perspective". Regionalism in World Politics: Regional Organization and International Order edited by Louise L'Estrange Fawcett, Hurrell Fawcett, Andrew Hurrell. Oxford University Press. 1996, tr. 10-11 2. Carr, E.H, Nationalism and after, London: Macmillan,1945, tr. 45 3. Hoaâng Khùæc Nam, Chuã nghôa khu vûåc trong lõch sûã, Taåp chñ nghiïn cûáu Lõch sûã, söë 5 (385), 2008, tr. 59-71 4. Joseph Nye, "Introduction". International Regionalism: Readings edited by Joseph Nye and Thea Behbahani. Little, Brown and Company - Boston, 1968, tr. vii K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦85
- Palmujoki, Chuã nghôa Khu vûåc nïn àûúåc xem maáy hoaân chónh. Chñnh vò vêåy, Chuã nghôa Khu xeát úã hai yïëu töë laâ möëi quan hïå nöåi khöëi giûäa caác vûåc nïn àûúåc àaánh giaá laâ möåt dûå aán hoùåc möåt nhaâ nûúác vaâ möëi quan hïå cuãa caã khöëi khu vûåc nhoám chñnh saách cuãa caác thaânh viïn (bao göìm vúái phêìn coân laåi trong hïå thöëng toaân cêìu5. caã thaânh viïn quöëc gia vaâ phi quöëc gia) nhùçm Thûåc tïë cho thêëy coá rêët nhiïìu nöî lûåc, quan haânh àöång mang tñnh húåp taác vaâ chiïën lûúåc àïí àiïím nhùçm phên àõnh khaái niïåm vïì Chuã nghôa àaåt nhûäng muåc tiïu chung cuãa caã khu vûåc7. Khu vûåc vaâ nhûäng thuêåt ngûä coá liïn quan khaác Trong möåt cöng trònh nghiïn cûáu khaác, Mary nhû "Khu vûåc" vaâ "Khu vûåc hoáa". Tuy nhiïn, Farrell vúái quan àiïím cuãa Chuã nghôa Khu vûåc viïåc àûa ra nhûäng àõnh nghôa toaân diïån vïì nhûäng múái cuäng àaä nhêån àõnh rùçng Chuã nghôa Khu vûåc thuêåt ngûä naây laâ rêët khoá khùn. Àiïím khoá nùçm úã khöng hùèn laâ möåt töí chûác chñnh thöëng nhû kiïíu chöî nhûäng thuêåt ngûä naây rêët thiïëu tñnh öín àõnh Liïn minh Chêu Êu (EU) cuäng chùèng phaãi laâ trong caách hiïíu vaâ àöìng thúâi cuäng mang tñnh rêët caái gò àoá mang tñnh têët yïëu sùén coá. Thay vaâo àoá, àa chiïìu trong caách diïîn giaãi. Trïn phûúng diïån khu vûåc phaãi àûúåc xem nhû möåt tiïën trònh kiïën lyá thuyïët, sûå àa daång naây xuêët phaát úã sûå khöng taåo vaâ taái kiïën taåo. Möåt khu vûåc khöng phaãi laâ àöìng nhêët vïì khaái niïåm Chuã nghôa Khu vûåc, möåt daång thûác cöë àõnh maâ mang tñnh múã vaâ thay khöng àöìng nhêët vïì quan niïåm trong viïåc phên àöíi trong quaá trònh phaát triïín cuãa mònh. Chñnh àõnh khu vûåc6. Àïí giaãi quyïët vêën àïì àoá, Louise vò vêåy, Chuã nghôa Khu vûåc àûúåc àaánh giaá laâ Fawcett àaä àïì xuêët caách thûác hûäu hiïåu àïí tòm möåt mö thûác hoâa húåp vïì caác mùåt nhû kinh tïë, xaä hiïíu nhûäng vêën àïì naây chñnh laâ thöng qua phûúng höåi, chñnh trõ vaâ nhûäng khña caånh mang tñnh xaä phaáp sûã hoåc. Àöìng thúâi Louise Fawcett cuäng àaä höåi khaác chûá khöng phaãi chó dûâng laåi úã nhûäng cöë gùæng àûa ra möåt àõnh nghôa vïì khu vûåc thiïn hiïåp àõnh tûå do thûúng maåi vaâ nhûäng thiïët chïë vïì tñnh chêët laänh thöí àún thuêìn. Trong àoá, "Khu an ninh chung. Hïå quaã laâ Chuã nghôa Khu vûåc vûåc" àûúåc xem laâ saãn phêím cuãa quaá trònh xêy khöng chó laâ cöng viïåc liïn àúái cuãa nhûäng quöëc dûång möåt caách thêån troång thöng qua nhûäng àiïím gia maâ coân coá caã nhûäng nhên töë phi quöëc gia, tûúng àöìng vaâ sûå tûúng taác. Chñnh vò leä àoá, khaã nhûäng töí chûác vaâ nhoám xaä höåi khaác8. nùng húåp taác cuäng chñnh laâ möåt tiïu chñ khi xem Vúái cuâng möåt nöî lûåc àïí àõnh nghôa Khu vûåc xeát vïì Chuã nghôa Khu vûåc. Khu vûåc àûúåc xem vaâ Chuã nghôa Khu vûåc, Sheila Page nhêån àõnh nhû nhûäng cêëu truác àún võ cuãa nhûäng nhoám, rùçng Khu vûåc laâ möåt nhoám caác quöëc gia coá cuâng nhûäng nhaâ nûúác, nhûäng vuâng laänh thöí maâ caác nöî lûåc àïí xêy dûång möåt khung phaáp lyá cho viïåc thaânh viïn chia seã nhûäng töë chêët xaác thûåc. húåp taác maâ chuã yïëu laâ vïì nhûäng vêën àïì kinh tïë. Fawcett cuäng àaánh giaá rùçng töë chêët xaác thûåc àêìu Nhûäng möëi quan hïå naây àûúåc thiïët lêåp coá chuã tiïn chñnh laâ "Khu vûåc" luác naâo cuäng nhoã hún àñch vaâ àûúåc tiïn liïåu laâ seä coá sûå thay àöíi vaâ Hïå thöëng Quöëc tïë nhûng hoaân toaân lúán hún bêët phaát triïín chûá khöng hïì mang tñnh cöë àõnh9. Tûâ cûá caá nhên naâo duâ mang tñnh Quöëc gia hay Phi àõnh nghôa naây, Sheila Page cuäng àaä thïí hiïån Quöëc gia. Tuy nhiïn, quan troång hún laâ sûå nhêån quan àiïím Chuã nghôa Khu vûåc phaãi bùæt àêìu tûâ àõnh Khu vûåc coá thïí mang tñnh thûúâng trûåc lêu viïåc thiïët lêåp nhûäng möëi liïn kïët vïì kinh tïë giûäa daâi hoùåc cuäng coá thïí chó mang tñnh taåm thúâi caác thaânh viïn trong nhoám. ngùæn haån. Noái caách khaác, khi àûúåc xem laâ möåt Möåt quan àiïím khaác, khöng àïì cao yïëu töë Khu vûåc thò Khu vûåc êëy khöng nhêët thiïët phaãi laâ khöng gian àõa lyá cho rùçng Khu vûåc, tuây thuöåc möåt Khu vûåc àaä àûúåc thïí chïë hoáa vúái möåt böå vaâ loaåi hònh vaâ muåc àñch, àûúåc xêy dûång dûåa 5. Eero Palmujoki, Regionalism and Globalism in Southeast Asia, New York: Palgrave, 2001, tr. 30 6. Hoaâng Khùæc Nam, Phên àõnh khu vûåc trong nghiïn cûáu quöëc tïë, 2007, Taåp chñ Khoa hoåc, Têåp 23, söë 2, 2007, tr. 77-86 7. Louise Fawcett, "Regionalism from an Historical Perspective". Global Politics of Regionalism: Theory and Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 23 - 24 8. Mary Farrell, "The Global Politics of Regionalism: An Introduction". Global Politics of Regionalism: Theory and Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 8 9. Sheila Page, Regionalism among Developing Countries, London: Macmillan Press, 2000, tr. 5 86♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
- trïn hai yïëu töë "chûác nùng" vaâ "cêëu truác". Hai trõ thöng qua vai troâ thaânh viïn cuãa caác thiïët chïë yïëu töë naây coá thïí xêy dûång nïn nhûäng möëi liïn khu vûåc", vaâ "phuå thuöåc lêîn nhau vïì mùåt kinh kïët mang tñnh vùn hoáa - xaä höåi. Ngoaâi ra, trong tïë"12. Do àoá, theo quan àiïím cuãa Bruce Russett, giai àoaån gêìn àêy, nhên töë "laänh àaåo" cuäng àûúåc Chuã nghôa Khu vûåc nhêët thiïët phaãi bao göìm nùm àaánh giaá nhû möåt yïëu töë quan troång. Chñnh nhên àùåc tñnh cú baãn naây nhû nùm àiïìu kiïån bùæt buöåc. töë naây laâ chuã nhên cuãa viïåc "tûúãng tûúång" hoùåc Tuy nhiïn, nhûäng àùåc tñnh êëy dûúâng nhû àaä trúã "phaát minh" ra vaâ theo àuöíi Chuã nghôa Khu vûåc. nïn laåc hêåu trong giai àoaån hiïån nay khi coá rêët Möåt caách ngùæn goån, möåt khu vûåc seä àûúåc xem nhiïìu "phêìn" trïn thïë giúái àûúåc goåi laâ "Khu vûåc" xeát àaánh giaá búãi nhûäng yïëu töë nhû kinh tïë, vùn maâ khöng cêìn höåi àuã nùm àiïìu kiïån, àùåc tñnh hoáa, xaä höåi vaâ caã tñnh chñnh trõ maâ khöng cêìn êëy. Vñ duå nhû khi ta aáp duång quan àiïím cuãa Bruce bêån têm nhiïìu àïën vai troâ cuãa yïëu töë khöng gian Russett, chuáng ta seä khöng thïí naâo xem Àöng àõa lyá. Caác quöëc gia coá thïí tòm àïën vúái nhau AÁ, Àöng Nam AÁ hoùåc Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng trong möåt "Khu vûåc" àïí daân xïëp möëi quan hïå vöën rêët àa daång nhû möåt khu vûåc àûúåc vaâ àûúng giûäa hoå nhùçm kiïìm chïë nhûäng mêu thuêîn vúái nhiïn seä khöng thïí naâo xem xeát Chuã nghôa Khu nhau, tòm ra phûúng thûác àïí cuâng töìn taåi vúái vûåc úã nhûäng núi naây. Thûåc tïë sinh àöång àaä cho nhau trong sûå khaác biïåt àïí theo àuöíi muåc àñch chuáng ta möåt bûác tranh hoaân toaân khaác khi Àöng chung hoùåc coá thïí àïí cuâng nhau chöëng laåi nhûäng AÁ, Àöng Nam AÁ hoùåc Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng möëi àe doåa tûâ bïn ngoaâi. Chñnh vò leä àoá, Chuã khöng nhûäng àûúåc thûâa nhêån laâ "Khu vûåc" maâ nghôa Khu vûåc chó laâ vaâ chñnh laâ möåt caãm giaác thêåm chñ coân àûúåc xem nhû nhûäng "Khu vûåc thûåc thuå vïì möåt Khu vûåc hoùåc vïì möåt nhoám caác nùng àöång" kïí caã dûúái goác nhòn cuãa böå mön chñnh saách (dûå aán khu vûåc) coá thïí duâng àïí thiïët nghiïn cûáu Chuã nghôa Khu vûåc. chïë hoáa vaâ phaát triïín hún nûäa nhûäng caãm giaác Hoùåc coá nhûäng quan àiïím khaác chó àïì cao êëy. Theo quan àiïím naây, Khu vûåc mang tñnh trûâu àùåc tñnh thûá nhêët vïì "khöng gian àõa lyá" thò cho tûúång vaâ ûúác lïå hún laâ nhûäng gò thïí hiïån bùçng rùçng Chuã nghôa Khu vûåc phaãi àûúåc xem nhû khöng gian àõa lyá vaâ laänh thöí trïn baãn àöì. Giûäa viïåc têåp trung tùng cûúâng quan hïå kinh tïë, chñnh nhûäng quöëc gia trong möåt "Khu vûåc" trûâu tûúång trõ-quên sûå trong phaåm vi möåt khu vûåc khöng êëy seä diïîn ra möåt quaá trònh àiïìu chónh chñnh gian àõa lyá nhêët àõnh cuãa nhûäng thaânh viïn maâ saách nhùçm haån chïë nhûäng àiïím khaác biïåt vaâ tùng thöi13. Nhûäng nhaâ nûúác trong cuâng phaåm vi cûúâng nhûäng àiïím chung cuãa caã khu vûåc10. Quan khöng gian àõa lyá cêån kïì seä sùén loâng xêy dûång àiïím naây cuäng àûúåc sûå taán thaânh tûâ Söderbaum möåt dûå aán khu vûåc chung nhùçm muåc tiïu tùng khi öng cho rùçng Chuã nghôa Khu vûåc nïn àûúåc cûúâng möëi quan hïå giûäa hoå vúái nhau trong khu xem nhû möåt têåp húåp yá tûúãng, baãn sùæc vaâ tû vûåc hún laâ quan hïå vúái bïn ngoaâi. Thêåt khoá chöëi tûúãng coá liïn quan àïën dûå aán khu vûåc11. boã ûu àiïím vaâ lúåi thïë cuãa àùåc tñnh "khöng gian àõa lyá" trong diïîn trònh Chuã nghôa Khu vûåc. Tuy 2. Àùåc tñnh cuãa Chuã nghôa Khu vûåc nhiïn, khöng gian àõa lyá khöng phaãi laâ möåt àùåc Coá quan àiïím cho rùçng khi àûúåc xem nhû tñnh cú baãn cuãa möåt khu vûåc hay Chuã nghôa Khu möåt Khu vûåc thò noá phaãi bao göìm nùm àùåc tñnh vûåc. Quan àiïím naây nhanh choáng bõ baác boã búãi cú baãn laâ: "khöng gian àõa lyá", "tñnh àöìng nhêët nhûäng hoåc giaã àaä àûa ra quan àiïím vïì Chuã nghôa vùn hoáa - xaä höåi", "tûúng àöìng thaái àöå chñnh trõ Khu vûåc vaâ khöng cêìn quan têm àïën yïëu töë vaâ haânh vi", "phuå thuöåc lêîn nhau vïì mùåt chñnh khöng gian àõa lyá14. Möåt thûåc tïë cho thêëy, khi 10. Nicholas Tarling, Regionalism in Southeast Asia. New York: Routledge, 2006, tr. 7-9 11. Fredrik Söderbaum, "Introduction", in Theories of New regionalism, edited by Fredrik Söderbaum, Timothy M. Shaw, Basingstoke: Palgrave, 2003, tr. 7 12. Bruce M. Russett, "International regimes and Study of regions", International Studies Quarterly vol. 13, no. 14 December 1969, tr. 338 13. Edward D. Mansfield and Helen V. Milner, "The political economy of regionalism: an overview", in The Political Economy of regionalism edited by Edward D. Mansfield and Helen V. Milner, New York: Columbia University Press, 1997, tr. 3-4 14. Tlàd K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦87
- nhùæc àïën Thïë giúái Höìi giaáo, ngûúâi ta thûúâng vúái caác quöëc gia coân laåi àïí hònh thaânh möåt khu nghô ngay àïën nhûäng quöëc gia AÃ rêåp. Tuy nhiïn, vûåc. Nïëu coá àuã nùng lûåc àïí húåp taác, caác quöëc sau khi cên nhùæc, chuáng ta cuäng dïî daâng thïm gia seä tiïën haânh húåp taác, vaâ vò thïë seä tùng cûúâng Indonesia vaâo danh saách êëy mùåc duâ vïì mùåt khöng khaã nùng hònh thaânh möåt khu vûåc. Tuy nhiïn, gian àõa lyá thò chùèng liïn quan gò àïën caác quöëc nhòn úã goác àöå ngûúåc laåi thò chñnh yïëu töë "nùng gia AÃ rêåp. Quan àiïím hoåc thuêåt naây àaä àûa ra lûåc" naây seä laâ möåt trúã ngaåi cho Chuã nghôa Khu àõnh nghôa khu vûåc nhû möåt nhoám caác quöëc gia vûåc khi möåt söë quöëc gia khöng àuã khaã nùng vaâ yá chia seã nhûäng yá niïåm vïì baãn sùæc chung. Chñnh chñ àïí húåp taác. Tònh huöëng naây dêîn àïën möåt yïëu vò vêåy maâ àùåc tñnh baãn sùæc chung àûúåc xem nhû töë thûá hai dïî thêëy coá liïn quan chñnh laâ yïëu töë vïì möåt àiïìu kiïån tiïn quyïët hún vaâ quan troång hún "chuã quyïìn". Chuã quyïìn chñnh laâ möåt yïëu töë àïí xaác àõnh möåt khu vûåc chûá khöng phaãi yïëu töë kiïìm haäm chuã nghôa khu vûåc. Tuy nhiïn, dûúâng khöng gian àõa lyá15. nhû cêu chuyïån naây chó diïîn ra àöëi vúái nhûäng Coá nhêån àõnh khaác vïì àùåc tñnh cuãa Chuã nghôa quöëc gia coá sûå nhaåy caãm vïì vêën àïì chuã quyïìn Khu vûåc bao göìm 5 yïëu töë sùæp xïëp theo trònh tûå trong khi nhûäng cûúâng quöëc thò laåi coá xu hûúáng nêëc thang laâ: quaá trònh khu vûåc hoáa, yá thûác mang laåm duång yïëu töë naây. Möåt khi caác cûúâng quöëc têìm khu vûåc vïì baãn sùæc, quan hïå húåp taác khu laåm duång Chuã quyïìn cuãa hoå thò seä dêîn àïën möåt vûåc liïn nhaâ nûúác, sûå hoâa húåp khu vûåc do caác yïëu töë tiïëp theo laâ "baá quyïìn". Àoá laâ trûúâng húåp quöëc gia thuác àêíy, vaâ khöëi liïn kïët khu vûåc16. möåt nhoám khu vûåc àûúåc lêåp nïn hoùåc bõ lúåi duâng Nhûäng yïëu töë naây cuäng minh chûáng rùçng quaá àïí phuåc vuå lúåi ñch cho möåt hoùåc vaâi baá quyïìn trònh khu vûåc quaá trong àoá viïåc xêy dûång baãn khu vûåc. Kõch baãn cho trûúâng húåp naây chñnh laâ sùæc khu vûåc laâ nhên töë àêìu tiïn cêìn thiïët àïí thuác möåt hoùåc chó söë ñt möåt vaâi cûúâng quöëc thao tuáng àêíy nhiïìu hún sûå hoâa húåp khu vûåc vúái muåc tiïu vaâ àoáng vai troâ chuã yïëu trong viïåc thiïët lêåp caác laâ möåt khöëi liïn kïët khu vûåc. Khöëi liïn kïët khu thïí chïë khu vûåc vaâ viïåc hoaåch àõnh chûúng trònh vûåc laâ möåt yïëu töë mûác àöå quan troång maâ qua àoá nghõ sûå khu vûåc thöng qua caác thïí chïë êëy18. Tuy xaác àõnh möëi quan hïå giûäa khu vûåc vúái phêìn nhiïn, vúái möåt quan àiïím laåc quan hún, Fawcett coân laåi cuãa hïå thöëng quöëc tïë; àöìng thúâi laâ nhên àaä cho rùçng Chuã nghôa Khu vûåc laâ tiïën trònh töë cú baãn àïí thiïët kïë nhûäng chñnh saách cho nhûäng thuác àêíy möëi quan hïå húåp taác kinh tïë, chñnh trõ vêën àïì khu vûåc. Tuy nhiïn, Andrew Hurrell cuäng vaâ an ninh. Hún nûäa, tiïën trònh naây cuâng luác seä àaä nhêën maånh rùçng coá rêët nhiïìu con àûúâng khaác xêy dûång nïn nhûäng quan niïåm vaâ giaá trõ chung nhau àïí dêîn àïën möåt khöëi liïn kïët khu vûåc vaâ mang tñnh khu vûåc maâ qua àoá seä hònh thaânh möåt khöng nhêët thiïët phaãi tuên theo trònh tûå tûâng bûúác raâo caãn ngùn chùån caác cûúâng quöëc khu vûåc laåm cuãa 5 yïëu töë kïí trïn17. duång ûu thïë chuã quyïìn vûúåt tröåi cuãa mònh àöìng Ngoaâi ra, khi nghiïn cûáu vïì Chuã nghôa Khu thúâi àiïìu chónh haânh vi cuãa caác cûúâng quöëc nùçm vûåc, chuáng ta cuäng cêìn àïí yá àïën 3 yïëu töë nûäa laâ: trong khuön khöí cuãa nhûäng quan niïåm vaâ giaá trõ "nùng lûåc", "chuã quyïìn" vaâ "baá quyïìn". Dûúái khu vûåc chung àoá.19 goác nhòn kinh nghiïåm lõch sûã, "nùng lûåc" cuãa Àöëi vúái nhûäng quöëc gia tham gia hònh thaânh caác thaânh viïn seä àoáng goáp rêët nhiïìu vaâo viïåc nïn möåt Chuã nghôa Khu vûåc, thöng thûúâng hoå quyïët àõnh khaã nùng hònh thaânh möåt khu vûåc. hay quan têm àïën nhûäng gò coá thïí àaåt àûúåc thöng "Nùng lûåc" úã àêy àûúåc xem xeát nhû tiïìm nùng qua sûå húåp taác àoá. Nïëu khöng tòm thêëy àûúåc lúåi vaâ thûåc lûåc cuãa möåt quöëc gia coá thïí taác àöång ñch, hoå seä khöng tham gia. Ñch lúåi àaåt àûúåc úã àïën yá chñ cuãa quöëc gia àoá trong vêën àïì húåp taác àêy coá thïí laâ lúåi ñch vïì mùåt chñnh trõ, an ninh 15. Tlàd 16. Andrew Hurrell, "Regionalism in Theoretical Perspective", in Regionalism in World Politics - Regional organization and International order, edited by Louise Fawcett and Andrew Hurrell, New York: Oxford University Press Inc., 1995, tr. 39-45 17. Tlàd 18. Louise Fawcett, "Regionalism from an Historical Perspective", in Global Politics of Regionalism: Theory and Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 34 - 36 88♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
- hoùåc kinh tïë. Tuy nhiïn trong söë àoá thò lúåi ñch yïëu vaâo hoaåt àöång mang tñnh cuå thïí trong khu kinh tïë coá veã àûúåc àïí yá àïën nhiïìu hún trong giai vûåc nhû thûúng maåi, con ngûúâi, yá tûúãng hoùåc àoaån hiïån nay. Liïåu yïëu töë lúåi ñch àaåt àûúåc vïì thêåm chñ laâ xung àöåt21. Söderbaum cuäng àaä àïì mùåt kinh tïë coá phaãi laâ yïëu töë mang tñnh söëng cêåp rùçng "Chuã nghôa Khu vûåc" laâ möåt hïå thöëng coân àïí quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa Chuã nghôa caác yá tûúãng, chñnh saách hoùåc yá thûác hïå liïn quan Khu vûåc? Chñnh vò vêåy, möåt vêën àïì rêët cêìn thiïët àïën dûå aán khu vûåc trong khi àoá Khu vûåc hoáa phaãi àûúåc tòm hiïíu chñnh laâ liïåu nhûäng yïëu töë chñnh laâ quaá trònh maâ trong àoá caác chuã thïí tûúng phi kinh tïë coá khaã nùng aãnh hûúãng àïën tñnh khaã taác vúái nhau nhùçm xêy dûång möåt khöng gian thi cuãa Chuã nghôa Khu vûåc hay khöng. khu vûåc. Vúái quan àiïím tûúng àöëi khaác vúái moåi Sheila Page àaä chó ra rùçng, àêëy laâ möåt cêu ngûúâi, Christopher Dent cho rùçng Chuã nghôa hoãi khoá, tuy nhiïn cuäng coá nïu ra möåt vaâi nguyïn Khu vûåc vaâ Khu vûåc hoáa thûåc ra laâ hai quaá trònh nhên phi kinh tïë àïí caác quöëc gia tòm àïën vúái cuãa möåt khu vûåc22. Öng ta cho rùçng Chuã nghôa nhau trong möåt töí chûác khu vûåc chñnh laâ: yïëu töë Khu vûåc laâ quaá trònh àõnh hûúáng búãi chñnh saách àõa lyá, an ninh vaâ tùng cûúâng sûác maånh. Thûá theo hûúáng tûâ trïn xuöëng dûúái (policy-driven, nhêët, theo nhû Sheila Page thò àõa lyá chñnh laâ top-down process), coân Khu vûåc hoáa laâ quaá trònh möåt nhên töë mang tñnh tiïìm nùng àïí coá thïí giuáp àõnh hûúáng búãi xaä höåi theo hûúáng tûâ dûúái lïn caác quöëc gia coá thïí tòm àïën vúái nhau trong möåt (social-driven and bottom-up process). Ngoaâi ra, töí chûác khu vûåc dïî daâng hún. Dêîu sao ài chùng öng coân chó ra rùçng giûäa hai quaá trònh naây töìn nûäa thò yïëu töë àõa lyá cuäng laâ möåt yïëu töë cêìn thiïët taåi sûå tûúng taác qua laåi úã nhiïìu cêëp àöå khaác nhau. àïí xaác àõnh möåt khu vûåc. Thûá hai, duâ viïåc hònh Sûå tûúng taác àûúåc thïí hiïån úã àiïím: Chuã nghôa thaânh caác liïn minh quên sûå khöng thïí àûúåc xem Khu vûåc laâ nhûäng saáng kiïën vïì mùåt chñnh saách nhû laâ Chuã nghôa Khu vûåc, tuy nhiïn trong quaá cuãa dûå aán khu vûåc àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng trònh tùng cûúâng giao lûu thûúng maåi thò an ninh "Khu vûåc hoáa", àöìng thúâi chñnh nhûäng chñnh têët yïëu phaãi àûúåc thùæt chùåt vaâ tùng cûúâng. Thûá saách naây (vöën àûúåc xem laâ Chuã nghôa Khu vûåc) ba, nhûäng vêën àïì lúåi ñch kinh tïë, öín àõnh chñnh àûúåc thiïët kïë nhùçm àïí thuác àêíy, tùng cûúâng quaá trõ, an ninh hoùåc hoâa bònh khöng chó laâ möëi quan trònh Khu vûåc hoáa23. têm cuãa caác quöëc gia trong khu vûåc maâ coân coá Shaun Breslin cuäng àïì xuêët cêìn phaãi phên caã caác àöëi taác thûúng maåi cuãa hoå úã bïn ngoaâi. àõnh hai thuêåt ngûä Chuã nghôa Khu vûåc vaâ Khu Chñnh vò vêåy viïåc caác quöëc gia nhoã, yïëu thûúâng vûåc hoáa. Chuã nghôa Khu vûåc nhùçm chó àïën möåt coá xu hûúáng muöën tham gia/thaânh lêåp möåt khu töí chûác chñnh thöëng vaâ àaä àõnh hònh trong àoá vûåc laâ àïí coá thïí tùng cûúâng sûác maånh trong khi göìm coá thaânh viïn chñnh thûác, àûúâng biïn giúái, mùåc caã vúái caác quöëc gia (thûúâng laâ lúán hún) úã sûå giao tiïëp giûäa caác thaânh viïn hoùåc caác hiïåp bïn ngoaâi20. ûúác hiïåp àõnh giûäa caác thaânh viïn. Trong khi àoá, Khu vûåc hoáa thûúâng àûúåc àïì cêåp nhû möåt 3. Chuã nghôa Khu vûåc vaâ Khu vûåc hoáa quaá trònh diïîn ra sûå hoâa húåp vïì mùåt xaä höåi vaâ Hai thuêåt ngûä "Khu vûåc hoåc" vaâ "Chuã nghôa kinh tïë. Trong quaá trònh hoâa húåp lêîn nhau cuãa Khu vûåc" rêët thûúâng àûúåc àïì cêåp vaâ phên àõnh tiïën trònh Khu vûåc hoáa, sûå hoâa húåp vïì kinh tïë roä raâng trong cú súã lyá luêån cuãa nghiïn cûáu Chuã dûúâng nhû trúã nïn quan troång tuy nhiïn àoá khöng nghôa Khu vûåc. Nhû àaä nïu úã phêìn trïn, Chuã phaãi laâ muåc tiïu duy nhêët cuãa tiïën trònh Khu vûåc nghôa Khu vûåc nïn àûúåc xem nhû laâ möåt hïå thöëng hoáa. Thêåm chñ, sûå hoâa húåp kinh tïë coá thïí vêîn caác chñnh saách hoùåc dûå aán khu vûåc. Trong khi diïîn ra maâ khöng cêìn thiïët phaãi coá sûå töìn taåi cuãa àoá, khu vûåc hoáa chñnh laâ quaá trònh têåp trung chuã möåt töí chûác khu vûåc àõnh hònh vaâ mang tñnh 19. Tlàd, tr. 21 20. Tlàd, tr. 20-40 21. Louise Fawcett, "Regionalism from an Historical Perspective". In Global Politics of Regionalism: Theory and Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 25 22. Tlàd, Fredrik Söderbaum 23. Christopher M. Dent, East Asian Regionalism, New York: Routledge, 2008, tr. 7 K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦89
- chñnh thöëng cuãa Chuã nghôa Khu vûåc24. nûäa võ thïë quöëc gia trong diïîn trònh Khu vûåc hoáa Nhû vêåy, "Chuã nghôa Khu vûåc" vaâ "khu vûåc taåi Àöng Nam AÁ. hoáa" laâ hai thuêåt ngûä àûúåc phên àõnh tûúng àöëi Hún nûäa, Àöng Nam AÁ àûúåc àaánh giaá laâ möåt roä raâng trong cú súã lyá luêån cuãa nghiïn cûáu Khu khu vûåc àa daång thuöåc daång bêåc nhêët trïn thïë vûåc hoåc. Àêy laâ möåt sûå phên àõnh hûäu ñch àïí giúái. Sûå àa daång khöng chó biïíu hiïån vùn hoáa, giuáp chuáng ta coá caách nhòn toaân diïån vïì diïîn tön giaáo, thïí chïë chñnh trõ maâ coân coá caã sûå chïnh trònh Khu vûåc hoáa vaâ Chuã nghôa Khu vûåc. lïåch trònh àöå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë. Chuã nghôa Khu vûåc taåi àêy mang hònh daáng vaâ xuêët phaát 4. Vai troâ, thúâi cú vaâ thaách thûác cuãa Viïåt àiïím khöng thïí dûåa trïn sûå tûúng àöìng trong Nam trong diïîn trònh Khu vûåc hoáa caác yïëu töë mang tñnh tûå nhiïn nhû vùn hoáa, baãn Chuáng ta hoaân toaân khöng thïí phuã nhêån àûúåc sùæc maâ cêìn phaãi àûúåc kiïën taåo möåt caách cêín thêån xu hûúáng toaân cêìu hoáa vaâ Khu vûåc hoáa laâ xu hûúáng vaâ lêu daâi thöng qua sûå tûúng taác thûúâng xuyïn chuã àaåo trong quan hïå quöëc tïë giai àoaån hiïån nay. vïì mùåt kinh tïë, chñnh trõ vaâ caã an ninh àïí coá thïí Viïåt Nam vúái nhûäng thaânh tûåu àaåt àûúåc trong xêy dûång möåt mö hònh khu vûåc hiïåu quaã. Trong cöng taác àöëi ngoaåi trong thúâi gian qua àaä chûáng giai àoaån trûúác mùæt, àùåc trûng "thöëng nhêët trong toã chuáng ta àang ài theo möåt àûúâng löëi àuáng àùæn àa daång" àoâi hoãi têët caã caác quöëc gia trong khu trong chñnh saách noái chung vaâ chñnh saách àöëi ngoaåi vûåc kïí caã Viïåt Nam phaãi nöî lûåc àïí xêy dûång noái riïng. Viïåt Nam àang dêìn phaát huy roä vai troâ nhûäng dûå aán khu vûåc hiïåu quaã vúái nhûäng bûúác quan troång cuãa mònh trïn diïîn àaân quöëc tïë vaâ diïîn triïín khai cuå thïí trong diïîn trònh Khu vûåc hoáa. àaân khu vûåc. Liïn quan àïën Chuã nghôa Khu vûåc Àêy cuäng laâ möåt thaách thûác khöng nhoã àöëi vúái taåi Àöng AÁ maâ "ngûúâi laái" (driver seat) chuã àaåo laâ Viïåt Nam khi thïí chïë chñnh trõ tûúng àöëi khaác ASEAN, möåt töí chûác húåp taác khu vûåc àûúåc àaánh biïåt vúái caác nûúác coân laåi trong khu vûåc. giaá laâ coá nhiïìu thaânh tûåu taåi Àöng Nam AÁ, Viïåt Ngoaâi ra, xung àöåt biïín Àöng laâ vêën àïì àaáng Nam àaä vaâ àang thïí hiïån vai troâ ngaây caâng nöíi quan ngaåi trong quaá trònh húåp taác khu vûåc. Àêy tröåi trong böëi caãnh Khu vûåc hoáa vaâ Toaân cêìu hoáa cuäng laâ möåt bûúác caãn tûúng àöëi àöëi vúái quaá trònh trong quan hïå quöëc tïë. Khu vûåc hoáa taåi Àöng Nam AÁ. Viïåt Nam àoáng Tuy nhiïn, haâng loaåt nhûäng vêën àïì nöíi cöåm vai troâ khöng nhoã trong viïåc giaãi quyïët xung àöåt taåi Àöng Nam AÁ trong thúâi gian ngùæn vûâa qua taåi khu vûåc tranh chêëp naây nïn chùæc chùæn seä gùåp àaä mang laåi nhiïìu thúâi cú cuäng nhû khöng ñt nhiïìu thaách thûác trong viïåc phaát huy vai troâ vaâ nhûäng thaách thûác cho Viïåt Nam vaâ caã khu vûåc. võ thïë trong Chuã nghôa Khu vûåc Àöng Nam AÁ. Caác quöëc gia trong khu vûåc Àöng Nam AÁ àang Toám laåi, Chuã nghôa Khu vûåc laâ nhûäng dûå aán gùåp khöng ñt thaách thûác tûâ xu hûúáng ly têm vaâ mang tñnh Khu vûåc àûúåc thûåc hiïån thöng qua nhûäng phong traâo ly khai tiïìm nùng nhû taåi caác quaá trònh Khu vûåc hoáa. Khöng nhêët thiïët caác khu nûúác Thaái Lan, Philippines, Indonesia. Sûå öín vûåc phaãi coá àûúåc nhûäng àiïìu kiïån tûå nhiïn tûúng àõnh chñnh trõ vaâ an ninh taåi nhûäng nûúác naây àöìng giûäa caác thaânh viïn àïí xêy dûång möåt Chuã àang laâ nhûäng vêën àïì àang gêy chuá yá trong quan nghôa Khu vûåc thaânh cöng. Àùåc biïåt àöëi vúái hïå quöëc tïë taåi khu vûåc naây. Ngoaâi ra, trong quaá nhûäng khu vûåc maâ sûå tûúng àöìng tûå nhiïn laâ trònh Khu vûåc hoáa taåi Àöng Nam AÁ cuäng chûáng möåt àiïìu khoá coá thïí chûáng kiïën nhû taåi Àöng AÁ kiïën nhûäng xung àöåt biïn giúái laänh thöí cuãa nhûäng hoùåc gêìn vúái chuáng ta hún laâ Àöng Nam AÁ, nhûäng nûúác Thaái Lan, Myanmar, Laâo, Indonesia, yïëu töë mang tñnh kiïën taåo (constructive) cêìn phaãi Malaysia vaâ gêìn àêy nhêët laâ xung àöåt biïn giúái àûúåc chuá yá nhiïìu hún nûäa. Sûå tûúng taác thûúâng giûäa Thaái Lan vaâ Cambodia xung quanh ngöi xuyïn giûäa caác quöëc gia vïì mùåt kinh tïë, thûúng àïìn Preah Vihear. Trong böëi caãnh êëy, Viïåt Nam maåi, an ninh - chñnh trõ seä laâ nhûäng yïëu töë hûäu àang àûúåc àaánh giaá cao vïì nïìn chñnh trõ öín àõnh ñch nhùçm xêy dûång möåt Chuã nghôa Khu vûåc mang trong khu vûåc. Àêy laâ möåt cú höåi thuêån lúåi àïí tñnh khaã thi. Nùng lûåc, yá chñ húåp taác cuãa caác Viïåt Nam coá thïí têån duång nhùçm nêng cao hún quöëc gia trong phaåm vi tön troång chuã quyïìn laänh 24. Shaun Breslin, "Theorising East Asian reigionalism(s)", in Advancing East Asian Regionalism, edited by Melissa G. Curley and Nicholas Thomas, New York: Routledge, tr. 29-30 90♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
- thöí vaâ haån chïë yïëu töë baá quyïìn seä vêîn laâ ûu tiïn nhû àöëi mùåt vúái khöng ñt thaách thûác trong bûúác trong Chuã nghôa Khu vûåc taåi Àöng Nam AÁ. Trong ài chiïën lûúåc phuâ húåp vúái xu thïë Khu vûåc hoáa böëi caãnh àoá, Viïåt Nam seä coá nhiïìu thúâi cú cuäng vaâ Toaân cêìu hoáa. TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO 1. Andrew Hurrell (1995), "Regionalism in Theoretical Perspective", in Regionalism in World Politics - Regional organization and International order, edited by Louise Fawcett and Andrew Hurrell, New York: Oxford University Press Inc. 2. Bruce M. Russett (1969), "International regimes and Study of regions", International Studies Quarterly vol. 13, no. 14. 3. Carr, E.H (1945), Nationalism and after, London: Macmillan. 4. Christopher M. Dent (2008), East Asian Regionalism, New York: Routledge. 5. Edward D. Mansfield and Helen V. Milner (1997), "The political economy of regionalism: an overview", in The Political Economy of regionalism edited by Edward D. Mansfield and Helen V. Milner, New York: Columbia University Press. 6. Eero Palmujoki (2001), Regionalism and Globalism in Southeast Asia, New York: Palgrave. 7. Fawcett Louise (1996), "Regionalism in Historical Perspective". Regionalism in World Politics: Regional Organization and International Order edited by Louise L'Estrange Fawcett, Hurrell Fawcett, Andrew Hurrell. Oxford University Press. 8. Fredrik Söderbaum (2003), "Introduction", in Theories of New regionalism, edited by Fredrik Söderbaum, Timothy M. Shaw, Basingstoke: Palgrave. 9. Hoaâng Khùæc Nam (2008), Chuã nghôa khu vûåc trong lõch sûã, Taåp chñ nghiïn cûáu Lõch sûã, söë 5 (385). 10. Hoaâng Khùæc Nam (2007), Phên àõnh khu vûåc trong nghiïn cûáu quöëc tïë, 2007, Taåp chñ Khoa hoåc, Têåp 23, söë 2. 11. Joseph Nye (1968), "Introduction". International Regionalism: Readings edited by Joseph Nye and Thea Behbahani. Little, Brown and Company - Boston. 12. Louise Fawcett (2005), "Regionalism from an Historical Perspective", in Global Politics of Regionalism: Theory and Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press. 13. Nicholas Tarling (2006), Regionalism in Southeast Asia. New York: Routledge. 14. Shaun Breslin, "Theorising East Asian reigionalism(s)", in Advancing East Asian Regionalism, edited by Melissa G. Curley and Nicholas Thomas, New York: Routledge 15. Sheila Page (2000), Regionalism among Developing Countries, London: Macmillan Press. SUMMARY SOME AWARENESS OF THE THEORY OF INTERNATIONAL REGIONALISM . Nguyen Tuan Khanh, M.A. Regionalism and related concepts have long attracted scholars of International relations studies as well as Regional Studies. Many scholars have been continuously updating information in order to release a comprehensive definition of regionalism. The paper introduces the selected academic opinion as the theoretical base for regionalism in International relations studies. Moreover, the paper will also introduce the characteristics of Regionalism in order to distinguish the two concepts of "Regionalism" and "Regionalization". The theoretical review will be applied to briefly examine the role of Vietnam within the current trend of Regionalization and Globalization of International relations studies. Taking advantages and overcoming the challenges would be very important for Vietnam to develop within the background of Regionalism in East Asia and South East Asia. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦91
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học