Xem mẫu
- Vài dòng về tranh tượng và ảnh
khỏa thân
("Ngày và đêm" - tranh Uyên Huy)
- Trừ những người mù bẩm sinh… không một ai trong đời mà không từng nhìn
thấy những hình ảnh khỏa thân của con người, ít nhất cũng là được tự nhìn ngắm
mình hay người rất thân của mình.
“Con người là cái đức của trời đất” (“Nhân, thiên địa chi đức”). Thân thể đẹp của
con người là do tự nhiên và do zen di truyền từ chủng tộc, dân tộc, gia tộc… thậm
chí cả quá trình luyện tập và gìn giữ. Hạnh phúc thay cho những người có thân thể
đẹp và cũng hạnh phúc thay cho những nghệ sĩ đã ghi nhận, phản ánh vẻ đẹp ấy để
cho mọi người cùng thưởng thức.
Là nghệ sĩ mỹ thuật hay nhiếp ảnh thực sự sống bằng nghệ thuật, bằng sự say mê
sáng tạo để đi tìm, phát hiện cái mới, nét độc đáo và phản ánh chúng bằng tài năng
nghệ thuật… luôn có lòng tự trọng nghề nghiệp, không ai dại gì dấn thân vào việc
đưa ra những tác phẩm tầm thường để rồi bị mang tiếng là có đầu óc khiêu dâm,
đồi trụy.
Hơn một tháng nay, trên báo chí đều có những thông tin về sự đánh giá ảnh khỏa
thân (nude). Bản thân tôi cũng nhận thấy một số nhà nhiếp ảnh có tài năng thực
sự… Các anh đã cống hiến những hình ảnh khỏa thân mang tính nghệ thuật cao,
hoàn toàn không có tính gợi dục, không giống như hình ảnh trong tạp chí Play
Boy… Có chăng còn vài ảnh mà tư thế người mẫu chưa tự nhiên lắm. Tôi chưa
được xem những bức ảnh mang tính khiêu dâm của ai đó. Nếu có thực thì đây
không phải là nghệ sĩ nhiếp ảnh và cũng không phải là nghệ thuật.
Năm 1997, bản thân tôi (cũng với bút hiệu này) đã mạo muội trình bày ý tưởng,
quan niệm của mình về thể loại tranh tượng khỏa thân. Bài viết hồi ấy có tên là
“Hình tượng khỏa thân trong các tác phẩm điêu khắc”. Bài này đã được đăng trong
tạp chí Mỹ Thuật Thời Nay (khổ nhỏ).
- Cách đây hai năm, tại thành phố Hồ Chí Minh có một tác phẩm của một họa sĩ lão
thành vẽ một cảnh thiếu nữ khỏa thân tắm suối (với góc nhìn xa) nhưng cũng được
“đề nghị cất đi”. Điều này đã gây ra dư luận không hay hồi ấy. Qua đó cho thấy
người duyệt cho phép triển lãm không hiểu chút nào về mỹ thuật mà chủ yếu là sợ
trách nhiệm cho cá nhân mình.
Trên thực tế nếu những cán bộ văn hóa mà chịu khó thâm nhập vào các trường mỹ
thuật để hiểu rằng vẽ nghiên cứu con người ở trạng thái khỏa thân là môn học bắt
buộc. Bản thân tất cả các nghệ sĩ chuyên nghiệp vốn kinh qua trường lớp thì việc
vẽ khỏa thân đối với họ là một yêu cầu quan trọng của môn vẽ hình họa. Người
học được giảng dạy và được vẽ nhiều thế dáng đối tượng khỏa thân từ người già,
thanh niên và thanh nữ. Các bài học được phân loại, đánh giá và chấm điểm.
Thông thường để đánh giá một bài hình họa người ta phải dựa vào ba tiêu chuẩn
chủ yếu như sau: Tính trung thực, tính khoa học và tính nghệ thuật.
Tính trung thực là vẽ phải giống mẫu, giống các đặc điểm về thế dáng, cấu trúc cơ
thể học, phái tính, lứa tuổi… nhưng phải qua sự tinh lọc hình tượng. Ở trình độ
cao hơn thì tính trung thực còn là cảm xúc có thật của người vẽ trong quá trình thể
hiện bài.
Tính khoa học chính là vẽ đúng cơ thể học, các bộ phận trên cơ thể lắp ráp với
nhau không sai cấu trúc cơ thể học. Tính nghệ thuật chính là trình độ thẩm mỹ của
người vẽ thông qua tài năng diễn tả, đôi phần thể hiện cá tính của người vẽ nữa.
Bài vẽ mà thiếu yếu tố thứ ba thì không bao gi ờ được đánh giá cao, cho dù vẽ cực
kỳ giống mẫu. Tất cả những nghệ sĩ sau khi rời nhà trường thì điều quan tâm của
họ là trình độ nghệ thuật, cái riêng. Họ tự do sáng tạo để thể hiện cái Tôi của mình.
Vẽ tranh khỏa thân cũng nhằm mục đích này mà thôi. Do đó, khi vẽ tranh, thì khái
niệm về sự trung thực với mẫu không được đặt nặng lắm. Họ không vẽ giống như
- những nhà họa hình ngoài phố.
Vẽ, làm tượng khỏa thân đã trở thành thói quen của các họa sĩ, nhà điêu khắc. Họ
thực hiện việc này hoàn toàn vì động cơ chủ yếu là sáng tạo nghệ thuật. Họ đã
chán yêu cầu vẽ giống, mô tả người mẫu khỏa thân.
(“Các cô gái vùng Avignon” tranh họa sĩ
Picasso )
Hiện nay trong dòng tranh khỏa thân thường theo hai hướng như sau: Một là vẽ tả
thực mang tính nghệ thuật. Không chủ yếu diễn tả những phần nhạy cảm. Hai là
vẽ theo sự sáng tạo chủ quan, hình khỏa thân chỉ là cái cớ để diễn tả ý tưởng. Thí
- dụ họa sĩ Klim (người Áo) diễn tả hai hình khỏa thân nữ một già cỗi, một mơn
mởn, đầy sức sống. Cách tạo sự tương phản này có nhiều nhà nhiếp ảnh đang sử
dụng. Đa số đều theo hướng thứ hai.
Trong lãnh vực mỹ thuật thì hình vẽ hay hình tượng nghệ thuật hoặc ảnh nghệ
thuật không phải là bản thân đối tượng mà là chính là sự thể hiện cách nhìn riêng
của nghệ sĩ đối với đối tượng ấy. Chính “cách nhìn” thể hiện thị hiếu thẩm mỹ,
trình độ nghệ thuật, kinh nghiệm chuyên môn, sự sáng tạo, tài năng cái riêng cùng
với khả năng biểu đạt, của nghệ sĩ.
Trong lãnh vực nghệ thuật nhiếp ảnh cũng vậy, khi quyết định bố trí người mẫu để
chụp khỏa thân thì người nghệ sĩ cũng xuất phát từ động cơ sáng tạo nghệ thuật, vì
cái hay, cái mới, sự độc đáo, tính nghệ thuật được bộc lộ qua cách nhìn, quan niệm
về ảnh nghệ thuật khỏa thân cùng với trình độ tay nghề, thị hiếu thảm mỹ của nhà
nhiếp ảnh. Trong mỹ thuật hay nhiếp ảnh thì sự hòa quyện giữa cái Đẹp, cái Thực
và chất Thơ cũng là yêu cầu để đánh giá tác phẩm.
Cho nên, người nghệ sĩ nhiếp ảnh cũng bố trí, sắp xếp bố cục người mẫu thực theo
nhiều thế dáng để động tác của cơ thể tạo nên nhịp điệu nào nhằm mục đích làm
cho hình và khối của toàn thân bộc lộ nét đẹp theo ý muốn của tác giả.
Nghệ thuật nhiếp ảnh là nghệ thuật vẽ bằng ánh sáng. Chính sự bố trí ánh sáng làm
sao cho nó tác động vào toàn thân người mẫu một cách thẩm mỹ nhất. Ánh sáng
mạnh hay yếu tác động hợp lý vào những chỗ cần thiết để tạo hiệu quả về tạo hình
(có khi nhà nhiếp ảnh sử dụng thủ pháp ngược sáng). Cũng có khi nghệ sĩ nhiếp
ảnh phải chọn nhiều vị trí, thay đổi các tác động ánh sáng để chụp, điều chỉnh độ
bắt sáng và từ đó chọn ra bức ảnh đạt yêu cầu thẩm mỹ nhất. Cũng có trường hợp
tác giả chủ ý biến hình khối của thân thể người mẫu trở thành cảm giác về đường
nét và nhịp điệu của ánh sáng mà thôi.
- Như vậy thì việc chụp ảnh khỏa thân để mô tả những bộ phận gợi cảm đâu phải là
mục tiêu của nghệ thuật nhiếp ảnh. Bởi lẽ đó là mục đích của các phóng viên tạp
chí Play Boy hay Pen House? Thật ra thì trình độ của các nhà nhiếp ảnh của các
tạp chí này không phải dở nhưng mục tiêu của họ khác với những nhà nhiếp ảnh
khỏa thân nghệ thuật.
Trong trường hợp một ảnh bị cho là ảnh “khiêu dâm” thì phải hội đủ ba yếu tố cơ
bản sau đây:
Một là nhà nhiếp ảnh cố tình bố trí tư thế, hành động mang tính kích dục mà chúng
ta thường thấy ở phim sex. Hai là bản thân người mẫu cũng có những động tác,
ánh mắt diễn tả cho đạt ý muốn của nhà nhiếp ảnh. Ba là nhà nhiếp ảnh cố tình
chọn góc nhìn, tầm nhìn, bố trí ánh sáng chỉ để đặc tả những bộ phận nhạy cảm.
Nếu chúng ta thấy rõ ba động cơ này thì mới quy cho nhà nhiếp ảnh có ý tưởng
không lành mạnh.
Nếu bản thân tranh hay ảnh không có những yếu tố này thì sự quy kết “khiêu dâm”
là do trí tưởng tượng của người đánh giá… thậm chí họ không hiểu thế nào là đạo
đức hay nghệ thuật.
Trong thực tế sáng tạo của lĩnh vực nghệ thuật thị giác thì hai yêu cầu “tả” và
“gợi” luôn luôn được nghệ sĩ quan tâm. Ở trình độ cao thì “khả năng gợi” đi đôi
với tính sáng tạo và “gợi” ở đây có hàm ý về hiệu quả của sự tinh lọc, diễn ít
nhưng hàm súc. Nó là sự khêu gợi trí tưởng tượng trên nền tảng thẩm mỹ của nghệ
thuật thị giác.
Như vậy, phải chăng những người đánh giá tranh ảnh khỏa thân chỉ chăm bẳm vào
hình người không mặc quần áo? Họ chỉ chú trọng đến cái gọi là “phạm trù đạo
- đức” mà bất cần nghệ sĩ, bất cần cả trình độ đánh giá nghệ thuật một cách phiến
diện của chính mình thì đây là điều đáng tiếc. Chính họ đã và đang làm chùn bước
sự sáng tạo của nghệ sĩ!
Xưa kia khi bàn về nghệ thuật và đạo đức thì tu sĩ Dr. Carlos Cardo, thầy tu dòng
Barcelone đã phát biểu khi tổng kết hội nghị về Nghệ thuật và đạo đức: “Nếu tranh
khỏa thân là đẹp, thì ở đó nó diễn tả được sự thuần khiết và trong sạch mà tính
thẩm mỹ triệt tiêu được tất cả mọi hình thái nhục dục. Ở đó, người nghệ sĩ đã có ý
thức diễn tả với kinh nghiệm và sự lịch duyệt… và vì vậy chính nó là đạo đức…”.
(“Thiếu nữ đứng” của nhà điêu khắc Pháp Gaston Lachaise )
- Như đã nêu thí dụ về tác phẩm của họa sĩ người Áo là Klim ở trên thì trong thực tế
việc sáng tạo ra hình tượng khỏa thân có khi chỉ là cái cớ để họa sĩ, nhà điệu khắc
thể hiện ý tưởng của riêng mình. Chúng ta hãy xem hai pho tượng vô cùng độc
đáo của nhà điêu khắc người Pháp tên là Gaston Lachaise: Ở bức tượng tên là
“Ngọn núi” ông đã tạo hình một pho tượng khỏa thân nữ ở tư thế nằm mà toàn
thân như là một khối thịt tuôn chảy nhão nhoẹt. Còn ở bức tượng thứ hai ông đã
tạo hình mội nữ khỏa thân với thế đứng đồ sộ, hình khối chắc nịch, tuyệt đẹp với
tên gọi là “Thiếu nữ đứng”.
Còn nữa, các tác phẩm tuyệt đẹp bằng đá cẩm thạch của nhà điêu khắc James
Pradier với chủ đề “Thần dê và Bacchante”. Nhà điêu khắc Michel Angle với kiệt
tác “Pietà và pho tượng Davis. Đây là những tác phẩm kinh điển diễn tả như thực
thể đẹp không phải vì chủ nghĩa duy mỹ mà chính là vì yêu cầu lột tả của đề tài
hay chủ đề.
Vào thời kỳ Phục Hưng, cũng chính nghệ sĩ vĩ đại Michel Angle, người được cho
là có “bàn tay vàng” vì khả năng toàn diện về điêu khắc lẫn hội họa của ông. Ông
đã sáng tác nên bức tranh khỏa thân lớn nhất trong lịch sử mỹ thuật thế giới từ
trước đến nay với 354 nhân vật đều không có mảnh vải che thân. Đó là những hình
tượng trong bức tranh mà ông vẽ trên nóc Thánh đường Sixtine khi được yêu cầu
sáng tác về “Ngày phán xét cuối cùng”. Bức tranh này ông vẽ dưới sự cho phép
của Đức Giáo Hoàng Paul III. Nhưng sau đó bị công chúng phản đối. Cuối cùng
ông đành phải vẽ thêm những mảnh vải che lên thân thể như chúng ta đã thấy ngày
hôm nay. Điều này nói lên rằng có khi những nhà đạo đức chính thống cũng không
quá hẹp hòi.
Như vậy những nghệ sĩ tài danh như James Pradier, Michel Angle. Gaston
Lachaise… làm tác phẩm đâu phải vì mục đích là tạo ra tranh tượng khỏa thân mà
vì những ý tưởng lớn hơn, độc đáo hơn.
- Ngoài những tác phẩm khỏa thân đẹp mang tính hàn lâm của Ingres, Ruben thì các
tác phẩm của Modigliani, El Greco đâu phải vì động cơ mô tả cơ thể đẹp. Chúng
ta hãy quan sát chân dung, đôi mắt ở hình tượng khỏa thân của họa sỹ Modigliani
không bao giờ có con ngươi. Đây là nét riêng trong cách tạo hình của nghệ sĩ
này… Còn họa sĩ El Grec thì hình tượng thân người được kéo thật dài theo tỷ lệ 11
đầu (thông thường chiều cao của người Châu Âu chỉ bằng 7 đầu rưỡi.)
Cách đây ba năm, Nhà xuất bản văn hóa Thông tin đã cho ra đời quyển sách
“Tranh tượng khỏa thân” với khổ lớn, trong đó giới thiệu nhiều tác phẩm thuộc
chủ đề này. Quyển sách đã được nhà lý luận, phê bình mỹ thuật Lê Quốc Bảo giới
thiệu rất hay. Giá mà tất cả cán bộ văn hóa thông tin có được quyển sách này chắc
là họ hiểu đôi chút và thông cảm cho nghệ sĩ mỹ thuật và nhiếp ảnh nhiều hơn.
Trên thực tế muốn hiểu nghệ thuật thì phải học, phải chịu khó dấn thân vào thực tế
đời sống của nghệ sĩ thì mới hiểu họ, hiểu giá trị của tác phẩm. Những quyết định
khe khắt vì thiếu hiểu biết sẽ làm cho giới nghệ sĩ xa rời cán bộ quản lý.
Trong cuộc Họp Ban Chấp Hành Hội Mỹ Thuật Việt Nam vào hai ngày 15 và 16
tháng 3 vừa rồi. Ngoài những vấn đề quan trọng của Hội trong năm 2012 thì vấn
đề tranh ảnh khỏa thân cũng được đưa ra bàn. Tại cuộc họp dường như đa số đều
mong muốn Bộ Văn Hóa Thể Thao và Du Lịch cho phép tổ chức một số cuộc triển
lãm tranh tượng, ảnh về thể loại này với sự chọn lọc nghiêm túc của Hội Đồng
Nghệ Thuật… Từ đó có thể tiếp tục in những tranh tượng, ảnh loại này để từng
bước giới thiệu những tác phẩm đẹp, lành mạnh. Chính điều này sẽ làm dịu đi
những sự đánh giá khe khắt của một số địa phương đối với nghệ thuật tranh ảnh
khỏa thân.
Để kết thúc bài viết này tôi xin trích lời phát biểu của nhà thơ lãng mạn Pháp thế
- kỷ 19, Teophin Cochie (Theophile Gautiere) đã được in trong quyển “Tranh
Tượng khỏa thân” do nhà xuất bản Văn Hóa Thông Tin, xuất bản năm 2009. Ý
kiến của Ông này như sau: “ Tôi có thể khước từ quyền làm người Pháp và quyền
công dân của tôi nếu được xem một bức tranh thật của Raphel hay Người đàn bà
đẹp khỏa thân. Cách nói của tôi có thể hơi quá, song đó đích thực là bản chất của
một con người, có khác chăng là người dám nói ra, còn số đông thì thích đấy mà
chỉ để trong lòng. Tự chiêm ngưỡng mình là một nhu cầu chính đáng của một con
người đích thực. Song hình tượng khỏa thân luôn là vấn đề nhạy cảm trái chiều
xuyên suốt lịch sử mỹ thuật. Không phải ai cũng hiểu vẻ đẹp của cơ thể, vẻ đẹp
khỏa thân, nhất là của phái đẹp được coi là nguồn gốc của sự sống con người…”.
UYÊN HUY
Họa sĩ, Nhà giáo Nhân dân;
Chủ tịch Hội Mỹ Thuật TP Hồ Chí Minh
(SDB 6-12)
nguon tai.lieu . vn