Xem mẫu

  1. | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Tuaân thuû cheá ñoä aên vaø moät soá yeáu toá lieân quan treân beänh nhaân taêng huyeát aùp ñieàu trò ngoaïi truù taïi beänh vieän E, naêm 2011-2012 Nguyeãn Thò Haûi Yeán (*), Ñoã Mai Hoa(**) Taêng huyeát aùp (THA) laø moät trong nhöõng yeáu toá nguy cô quan troïng nhaát gaây beänh taät vaø töû vong treân toaøn caàu. Tuaân thuû ñieàu trò THA laø heát söùc quan troïng giuùp beänh nhaân ñaït ñöôïc huyeát aùp muïc tieâu, nhöng laïi laø moät thaùch thöùc raát lôùn, nhaát laø vôùi nhöõng tuaân thuû ñieàu trò khoâng duøng thuoác. Haàu heát caùc nghieân cöùu veà tuaân thuû ñieàu trò THA ñeàu taäp trung vaøo tuaân thuû thuoác maø chöa quan taâm ñeán vieäc tuaân thuû nhöõng khuyeán caùo khoâng duøng thuoác khaùc nhaát laø tuaân thuû cheá ñoä aên. Nghieân cöùu caét ngang tieán haønh treân 260 beänh nhaân khaùm vaø ñieàu trò THA ngoaïi truù taïi beänh vieän E nhaèm ñaùnh giaù tuaân thuû cheá ñoä aên vaø caùc yeáu toá lieân quan. Soá lieäu ñöôïc thu thaäp baèng caùch phoûng vaán tröïc tieáp döïa treân caùc caâu hoûi veà möùc ñoä thöôøng xuyeân söû duïng thöùc aên caàn haïn cheá ñoái vôùi beänh nhaân THA. Keát quaû cho thaáy tuaân thuû cheá ñoä aên laø 40,4%. Phaân tích baèng moâ hình hoài quy logistic ña bieán cho thaáy kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò vaø vieäc giaûi thích cuûa caùn boä y teá veà THA vaø nhöõng nguy cô laø hai yeáu toá coù lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ ñeán tuaân thuû cheá ñoä aên. Töø khoùa: taêng huyeát aùp, ñieàu trò THA, tuaân thuû ñieàu trò, tuaân thuû cheá ñoä aên. Diary intake adherence and associated factors among hypertension patients in the out-patient clinic, E hospital, 2011-2012 Nguyen Thi Hai Yen (*), Do Mai Hoa (**) Hypertension is one of the most important risk factors for morbidity and mortality in the world. Adherence is a challenge, especially adherence to non-medication treatment. Most of hypertension adherence studies only focus on adherence to the medication treatment but do not pay enough attention to adherence to the other recommendations for non-medication treatment, especially dietary intake adherence. This cross-sectional study was conducted with 260 patients for hypertension treatment at the E hospital for assessment of dietary intake adherence and its related factors. Data was collected from face to face interviews with questions on the frequency of having foods that were not recommended for hypertension patients. The results show that the dietary intake adherence Taïp chí Y teá Coâng coäng, 8.2012, Soá 25 (25) 11
  2. | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | among this group of patients was 40.4%. According to the multivariate logistic regression analysis, statistical significant factors associated with dietary intake adherence were patients' knowledge on hypertension therapy and health care providers' explanation on hypertension and its risk factors. Key words: hypertension, hypertension treatment, treatment adherence, dietary intake adherence. Taùc giaû: (*) Ths.Bs. Nguyeãn Thò Haûi Yeán. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng. Email: yenyhoc@yahoo.com.vn. (**) TS.Bs. Ñoã Mai Hoa. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng. Email: dmh@hsph@edu.vn 1. Ñaët vaán ñeà ngoaïi truù taïi khoa khaùm beänh, beänh vieän E töø thaùng Taêng huyeát aùp (THA) laø beänh maïn tính phoå bieán 11/2011 ñeán thaùng 5/2012. Taïi thôøi ñieåm nghieân nhaát treân theá giôùi vaø hieän ôû möùc cao [10]. Beänh cöùu coù 3.019 beänh nhaân (BN) THA ñang ñieàu trò THA ñöôïc meänh danh laø keû gieát ngöôøi thaàm laëng vì ngoaïi truù taïi ñaây. Moãi ngaøy coù khoaûng 360-170 BN. trong nhieàu tröôøng hôïp maëc duø khoâng coù daáu hieäu Thöôøng thì coù tôùi 2/3 BN ñi khaùm vaøo buoåi saùng vaø caûnh baùo naøo, nhöng khi xuaát hieän trieäu chöùng thì chæ coù khoaûng 1/4 BN ñi khaùm vaøo buoåi chieàu. beänh nhaân ñaõ ôû traïng thaùi nguy kòch[10]. THA laø Chính vì vaäy, maãu ñöôïc choïn moät caùch ngaãu nhieân moät trong nhöõng yeáu toá nguy cô haøng ñaàu cuûa beänh vaøo 22 ngaøy khaùm beänh cuûa thaùng 12/2011, moãi maïch vaønh tim, ñoät quî, suy tim vaø beänh thaän giai ngaøy choïn 12 beänh nhaân: saùng 8 beänh nhaân, chieàu ñoaïn cuoái [6]. 4 beänh nhaân. Moät soá tieâu chuaån loaïi tröø ñoái töôïng nghieân cöùu (ÑTNC) laø döôùi 18 tuoåi, THA thöù phaùt, Maëc duø coù raát nhieàu ích lôïi do ñieàu trò mang laïi coù bieán chöùng naëng. Soá lieäu thu thaäp baèng (1) phoûng nhöng treân thöïc teá vieäc tuaân thuû cheá ñoä ñieàu trò laø vaán tröïc tieáp beänh nhaân (BN) baèng boä caâu hoûi, (2) moät thaùch thöùc raát lôùn khoâng nhöõng vôùi baûn thaân hoà sô beänh aùn ñeå laáy thoâng tin veà thôøi gian ñieàu trò, ngöôøi beänh maø vôùi caû heä thoáng y teá [9]. Haàu heát caùc soá ño huyeát aùp (HA) luùc baét ñaàu ñieàu trò vaø hieän taïi, nghieân cöùu veà tuaân thuû ñieàu trò THA môùi chæ taäp toån thöông cô quan ñích (neáu coù) vaø beänh keøm theo trung vaøo tuaân thuû ñieàu trò thuoác maø chöa chuù troïng vaø (3) ño chieàu cao, caân naëng cuûa BN ñeå tính chæ soá ñeán tuaân thuû khoâng duøng thuoác nhö thay ñoåi loái soáng BMI. Nhaäp lieäu baèng phaàn meàm Epi DATA vaø phaân maø quan troïng nhaát trong ñoù laø tuaân thuû cheá ñoä aên tích baèng SPSS . [5,6, 7]. Cheá ñoä aên maø Boä Y teá khuyeán caùo daønh cho ngöôøi THA laø haïn cheá muoái natri, haïn cheá Tieâu chuaån ñaùnh giaù cholesterol vaø acid beùo baõo hoøa [1]. Nhaèm nghieân Ñaùnh giaù tuaân thuû cheá ñoä aên cöùu thöïc traïng tuaân thuû cheá ñoä aên ñoái vôùi ngöôøi THA chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu naøy vôùi muïc Tuaân thuû cheá ñoä aên trong ñieàu trò THA laø aên haïn ñích ñaùnh giaù tyû leä tuaân thuû cheá ñoä aên daønh cho beänh cheá muoái natri, haïn cheá chaát beùo (cholesterol vaø THA vaø caùc yeáu toá lieân quan cuûa beänh nhaân ñieàu trò acid beùo baõo hoøa). ngoaïi truù taïi Beänh vieän E ñeå ñeà xuaát caùc khuyeán - Haïn cheá muoái natri nghò ñeå coù theå laøm taêng möùc ñoä tuaân thuû cheá ñoä aên Khoâng tuaân thuû cheá ñoä aên haïn cheá muoái natri cuûa nhöõng beänh nhaân naøy. ñöôïc quy öôùc trong nghieân cöùu naøy laø khi beänh nhaân thöôøng aên caùc loaïi thöïc phaåm coù nhieàu muoái natri 2. Phöông phaùp nghieân cöùu nhö caùc loaïi thöïc phaåm ñoùng hoäp, cheá bieán saün (thòt Nghieân cöùu caét ngang coù phaân tích tieán haønh hun khoùi, xuùc xích, thòt hoäp, bô maën, phomat), döa, treân 260 beänh nhaân THA ñang khaùm vaø ñieàu trò caø muoái, caù maém, aên mì aên lieàn, aên heát phaàn nöôùc 12 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 8.2012, Soá 25 (25)
  3. | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Baûng 1. Moät soá ñaëc ñieåm cuûa BN (n=260) Beänh nhaân ñöôïc hoûi veà möùc ñoä thöôøng xuyeân aên caùc thöùc aên treân vôùi thang ño ôû 4 möùc: Thöôøng xuyeân (>4 laàn/tuaàn): 3 ñieåm; Thænh thoaûng (2-4 laàn/tuaàn): 2 ñieåm; Hieám khi (1laàn/tuaàn): 1 ñieåm; Khoâng bao giôø (0 laàn/tuaàn): 0 ñieåm. Toång soá ñieåm ñaït ñöôïc cuûa caû 8 caâu coù theå töø 0 ñeán 24 ñieåm. Vôùi toång soá ñieåm töø 0 ñeán 8 ñieåm: beänh nhaân ñöôïc coi laø tuaân thuû cheá ñoä aên, coøn lôùn hôn 8 ñieåm laø khoâng tuaân thuû cheá ñoä aên. Ñaùnh giaù chæ soá khoái cô theå Tieâu chuaån ñaùnh giaù BMI: chæ soá BMI ñöôïc tính baèng caùch laáy caân naëng (tính baèng kg) chia cho bình phöông chieàu cao (tính baèng m). Döïa theo phaân loaïi cuûa Vieän Dinh döôõng 2010, khi BMI ≥ 23 kg/m2 ñöôïc chaån ñoaùn laø thöøa caân. Ñaùnh giaù kieán thöùc Trong phaàn kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò THA coù 10 caâu hoûi veà kieán thöùc xaùc ñònh: chæ soá THA, bieán chöùng cuûa THA, huyeát aùp muïc tieâu (HAMT), cheá ñoä ñieàu trò THA, caùch duøng thuoác, cheá ñoä aên, löôïng röôïu toái ña ñöôïc pheùp uoáng, boû thuoác laù/thuoác laøo, taäp theå duïc vaø ño HA. BN coù kieán thöùc ñaït khi traû lôøi ñuùng töø 7 caâu trôû leân, döôùi 7 caâu laø khoâng ñaït. 3. Keát quaû nghieân cöùu 3.1. Moät soá ñaëc ñieåm chung Moät soá ñaëc ñieåm chung cuûa BN ñöôïc moâ taû trong baûng 1. Theo ñoù, BN nöõ (54,2%) cao hôn BN nam (45,8%). Tuoåi dao ñoäng töø 46 ñeán 89 (trung bình ± ñoä leäch chuaån). 87,31% BN ñaõ nghæ höu hoaëc khoâng ñi laøm. Coù ñeán 2/3 soá BN ñöôïc phaùt hieän THA moät caùch tình côø. 43,1% BN THA ñoä 1 luùc baét ñaàu ñieàu trò. 2/3 BN coù thôøi gian ñieàu trò töø 1 ñeán 5 naêm. 20,4% BN coù tieàn söû coù bieán coá tim maïch nhö ñoät quî, suy cuûa baùt mì, phôû, buùn, ñaëc bieät buùn rieâu cua, buùn oác,… tim. Ngoaøi ra coøn thöôøng aên theâm gia vò, nöôùc maém, 57,3% BN coù kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu nöôùc töông, muoái vöøng khi aên chung vôùi gia ñình. trò ñaït, coøn laïi 42,7% kieán thöùc chöa ñaït. - Haïn cheá chaát beùo (cholesterol vaø a-xit Veà dòch vuï khaùm vaø ñieàu trò THA ngoaïi truù: baõo hoøa) 42,3% BN ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø Khoâng tuaân thuû cheá ñoä aên haïn cheá cholesterol nhöõng nguy cô. 56,9% BN ñöôïc CBYT giaûi thích roõ vaø acid beùo baõo hoøa laø aên môõ ñoäng vaät daïng thòt môõ veà cheá ñoä ñieàu trò. Chæ coù 26,2% BN ñöôïc CBYT hoaëc duøng môõ ñoäng vaät ñeå raùn/chieân/xaøo, thöôøng nhaéc nhôû thöôøng xuyeân veà tuaân thuû ñieàu trò. xuyeân aên ñoà aên chieân/xaøo, aên phuû taïng ñoäng vaät, loøng ñoû tröùng, coù duøng moät soá thöïc phaåm nhö 3.2. Tuaân thuû cheá ñoä aên mayoneise, bô,... Veà thöïc hieän cheá ñoä aên haïn cheá muoái: haàu heát Taïp chí Y teá Coâng coäng, 8.2012, Soá 25 (25) 13
  4. | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | BN haàu nhö khoâng aên (hieám khi hoaëc khoâng bao Baûng 3. Moät soá yeáu toá lieân quan tuaân thuû cheá ñoä aên giôø) thöïc phaåm cheá bieán saün (93,8%), ña soá BN coù (n=260) aên döa, caø muoái töø 1 ñeán 4 laàn/tuaàn (81,9%) cuõng nhö caùc moùn maën (82,6%), vaø coù boå sung gia vò, nöôùc maém, töông khi aên chung vôùi gia ñình (76,2%). Baûng 2. Tuaân thuû cheá ñoä aên (n=260) Veà thöïc hieän cheá ñoä aên haïn cheá chaát beùo: ña soá BN ñaõ bieát haïn cheá hoaëc khoâng aên nhöõng thöïc phaåm coù nhieàu chaát beùo, cuï theå laø 80% BN khoâng aên môõ ñoäng vaät; 71,3% khoâng aên phuû taïng ñoäng vaät; tuy nhieân vaãn coøn 38,1% BN aên treân 4 laàn/tuaàn ñoà aên raùn/xaøo; 20,8% ñoái töôïng aên nhieàu loøng ñoû tröùng (töø 2 ñeán treân 4 laàn/tuaàn) trong tuaàn vöøa qua (baûng 2). Löu yù: thang ño 4 möùc ñöôïc ñaùnh giaù trong voøng 1 tuaàn vöøa qua: 3 ñieåm: thöôøng xuyeân söû duïng (>4 laàn/tuaàn); 2 ñieåm: thænh Trong 260 BN, chæ coù 143 BN (chieám 54,6%) laø thoaûng (2-4 laàn/tuaàn); 1 ñieåm: hieám khi (1 laàn/tuaàn); vaø o ñieåm: thöïc hieän cheá ñoä aên haïn cheá muoái. 182 BN (chieám khoâng bao giôø (0 laàn/tuaàn). 70%) thöïc hieän cheá ñoä aên haïn cheá chaát beùo. Tuaân thuû cheá ñoä aên ñoøi hoûi caû haïn cheá muoái vaø chaát beùo vaø chæ coù 108 BN (40,4%) tuaân thuû cheá ñoä aên, coøn 152 ñoái töôïng khoâng tuaân thuû (59,6%) (hình 1). 3.3. Phaân tích ñôn bieán caùc yeáu toá lieân quan ñeán tuaân thuû cheá ñoä aên Giôùi nöõ coù xu höôùng coù lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi tuaân thuû cheá ñoä aên khi so vôùi giôùi nam (OR: 1,59; p: 0,07). Coù söï hoã trôï cuûa toå chöùc xaõ hoäi coù xu höôùng tuaân thuû cheá ñoä aên cao hôn (OR: 1,59; p: 0,07). Kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò THA coù lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi tuaân thuû cheá ñoä aên (OR: 2,55; p:
  5. | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | tuaân thuû cheá ñoä aên (OR: 1,67; p: 0,08). Coù tôùi hôn 2/3 BN ñöôïc phaùt hieän THA moät Tuaân thuû cheá ñoä aên coù lieân quan coù yù nghóa caùch tình côø, hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi baûn chaát dieãn thoáng keâ vôùi yeáu toá ñöôïc CBYT giaûi thích roõ veà bieán aâm thaàm khoâng coù trieäu chöùng cuûa beänh. Phaân THA vaø nhöõng nguy cô (OR: 2,8; p:
  6. | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Phöông naêm 2011) [3] hoaëc loàng gheùp tuaân thuû cheá trình keùo daøi thaäm chí laø suoát ñôøi neân söï nhaéc nhôû ñoä aên kieâng vaø thay ñoåi loái soáng (63,3% trong nghieân tuaân thuû ñieàu trò cuûa CBYT ngoaøi nhöõng thuoác ñöôïc cöùu cuûa Vöông Thò Hoàng Haûi) [5]. keâ ñôn laø voâ cuøng caàn thieát vaø goùp phaàn laøm taêng söï tuaân thuû cuûa beänh nhaân. 4.3. Caùc yeáu toá lieân quan tuaân thuû cheá ñoä aên Khi phaân tích ña bieán ñeå kieåm soaùt yeáu toá nhieãu Tuaân thuû cheá ñoä aên cuûa BN ôû nöõ coù xu höôùng baèng hoài quy logistic, xaùc ñònh ñöôïc yeáu toá kieán cao hôn 1,59 laàn so vôùi nam (p = 0,07) nhöng söï thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò, ñöôïc CBYT giaûi khaùc bieät naøy khoâng coù yù nghóa thoáng keâ. Ñieàu naøy thích roõ veà beänh THA vaø nhöõng nguy cô laø nhöõng cuõng deã hieåu vì ngöôøi phuï nöõ thöôøng laø noäi töôùng bieán thöïc söï coù lieân quan ñeán tuaân thuû cheá ñoä aên. quaùn xuyeán moïi vieäc trong gia ñình, laø ngöôøi tröïc Theo ñoù, BN coù kieán thöùc ñaït tuaân thuû cheá ñoä aên cao tieáp naáu aên vaø quyeát ñònh aên gì vaø aên nhö theá naøo gaáp 1,8 laàn so vôùi nhöõng BN kieán thöùc khoâng ñaït cho caû gia ñình. (OR=2,55; p=0,036). BN ñöôïc CBYT giaûi thích roõ Nhöõng BN coù tham gia vaøo toå chöùc xaõ hoäi nhö veà THA vaø nhöõng nguy cô tuaân thuû cheá ñoä aên cao Hoäi Phuï nöõ, Hoäi Cöïu chieán binh, döï aùn phoøng choáng hôn 2,21 laàn so vôùi nhöõng BN ñöôïc giaûi thích khoâng THA coù xu höôùng tuaân thuû cheá ñoä aên cao hôn 1,59 roõ raøng (OR=2,21; p=0,006). laàn so vôùi nhöõng BN khoâng tham gia (p = 0,07) nhöng söï khaùc bieät khoâng coù yù nghóa thoáng keâ. Khi 5. Keát luaän tham gia vaøo nhöõng toå chöùc xaõ hoäi naøy, hoï khoâng - Tuaân thuû cheá ñoä aên haïn cheá muoái natri, chaát nhöõng ñöôïc hoøa mình vaøo coäng ñoàng maø coøn nhaän beùo (cholesterol vaø acid beùo baõo hoøa): 40,4%. ñöôïc nhieàu thoâng tin höõu ích, chia seû vaø hoïc hoûi - Tuaân thuû cheá ñoä aên lieân quan coù yù nghóa thoáng ñöôïc nhieàu kinh nghieäm trong cuoäc soáng vaø nhaát laø keâ vôùi: kieán thöùc veà beänh vaø cheá ñoä ñieàu trò, ñöôïc thoâng tin lieân quan ñeán beänh THA töø nhöõng ngöôøi CBYT giaûi thích roõ veà THA vaø nguy cô. cuøng maéc beänh. Coù moái lieân quan giöõa kieán thöùc veà beänh vaø cheá Chuùng toâi khuyeán nghò: ñoä ñieàu trò vôùi cheá ñoä aên. Nhöõng ñoái töôïng coù kieán thöùc Beänh nhaân vaø gia ñình ñaït tuaân thuû cheá ñoä aên cao hôn 2,55 laàn nhöõng ñoái töôïng kieán thöùc khoâng ñaït. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa Caàn phaûi hieåu bieát nhieàu hôn nöõa veà beänh. thoáng keâ vôùi möùc α = 0,05 (p
  7. | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Taøi lieäu tham khaûo ngoaïi truù taïi beänh vieän ña khoa Thaùi Nguyeân". Taïp chí thoâng tin Y döôïc. 12, tr. 28-32. Tieáng Vieät 1. Boä Y teá (2010). Quyeát ñònh soá 3192/QÑ-BYT veà vieäc ban Tieáng Anh haønh höôùng daãn chaån ñoaùn vaø ñieàu trò taêng huyeát aùp. Boä Y teá, 2010, Haø Noäi. 6. Ostchega Y. & at el. (2010). Hypertension awareness, treatment, and control-continued disparities in adults: 2. Ninh Vaên Ñoâng (2010). Ñaùnh giaù söï tuaân thuû ñieàu trò cuûa United States, 2005-2006, CDC. beänh nhaân taêng huyeát aùp treân 60 tuoåi taïi phöôøng Haøng Boâng, quaän Hoaøn Kieám, Haø Noäi. Thaïc só Y teá Coâng coäng, Tröôøng 7. Patricia M.K. and at el. (2005). "Global burden of ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, Haø Noäi. hypertension: analysis of worldwide data". Lancet. 365, p. 217-223. 3. Nguyeãn Minh Phöông (2011). Thöïc traïng tuaân thuû ñieàu trò taêng huyeát aùp taïi coäng ñoàng vaø caùc yeáu toá lieân quan cuûa beänh 8. Uzun S. & et al. (2009). The assessment of adherence of nhaân 25-60 tuoåi ôû 4 phöôøng thaønh phoá Haø Noäi. Thaïc só y teá hypertension individuals to treatment and lifestyle change coâng coäng. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, Haø Noäi. recommendations. Anadolu Kardiyol Derg, p.102-09. 4. Nguyeãn Thò Thanh Haèng (2006), Tìm hieåu tuaân thuû ñieàu 9. WHO (2003). Adherence to Long-Term Therapies - trò cuûa beänh nhaân taêng huyeát aùp taïi coäng ñoàng, Baùc só ña Evidence for Action. WHO, Geneva, Switzerland, 211. khoa, Ñaïi hoïc Y Haø Noäi, Haø Noäi. 10. WHO (2009). Global health risks: mortality and burden 5. Vöông Thò Hoàng Haûi (2007). "Ñaùnh giaù söï tuaân thuû vaø of disease attributable to selected major risks, WHO press, nhaän thöùc veà ñieàu trò cuûa beänh nhaân taêng huyeát aùp ñieàu trò Geneva, Swetzerland, p.6-7. Taïp chí Y teá Coâng coäng, 8.2012, Soá 25 (25) 17
nguon tai.lieu . vn