Xem mẫu
- T¦ T¦ëNG VÒ QUYÒN CON NG¦êI TRONG QUèC TRIÒU H×NH LUËT NguyÔn ThÞ Thu Hµ(*) rong lÞch sö c¸c nhµ n−íc phong héi ViÖt Nam, Quèc triÒu h×nh luËt còng T kiÕn ViÖt Nam, triÒu Lª s¬ (thÕ kû thø XV-XVIII) ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét kh«ng hÒ cã tõ nh©n quyÒn nh−ng chøa ®ùng nhiÒu ®iÒu cã néi dung b¶o vÖ trong nh÷ng thêi kú ph¸t triÓn rùc rì quyÒn con ng−êi nh− c¸c quyÒn vÒ së nhÊt, ®Æc biÖt lµ thêi kú trÞ v× cña Vua h÷u tµi s¶n, quyÒn giao dÞch d©n sù, Lª Th¸nh T«ng (1460-1497) - mét vÞ quyÒn häc tËp, thi cö, quyÒn ®−îc nhµ vua ®−îc ®¸nh gi¸ lµ anh minh, xuÊt n−íc, x· héi ch¨m lo vÒ y tÕ lóc èm ®au, chóng víi hai niªn hiÖu Quang ThuËn lóc giµ yÕu kh«ng n¬i n−¬ng tùa, quyÒn (1460-1469) vµ Hång §øc (1470-1497). ®−îc c«ng lý b¶o vÖ, ®Æc biÖt lµ quyÒn Vua Lª Th¸nh T«ng ®· ®Ó l¹i dÊu Ên rÊt cña nh÷ng ng−êi thuéc nhãm yÕu thÕ ®Ëm nÐt vÒ nh÷ng thµnh tùu trong x©y trong x· héi nh− phô n÷, trÎ em, ng−êi dùng, cñng cè Nhµ n−íc Trung −¬ng tËp tµn tËt, ng−êi giµ c¶, ng−êi bÖnh tËt, quyÒn; ph¸t triÓn kinh tÕ, s¶n xuÊt ng−êi nghÌo khæ... §ã ®Òu lµ nh÷ng n«ng nghiÖp; b¶o vÖ ®Êt n−íc; träng quyÒn mµ ngµy nay hiÕn ph¸p cña c¸c dông hiÒn tµi... ¤ng ®· kÕ thõa, ph¸t quèc gia trong ®ã cã ViÖt Nam gäi lµ triÓn vµ hoµn thiÖn ph−¬ng thøc cai trÞ nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi trªn ®Êt n−íc kÕt hîp gi÷a ®¹o ®øc vµ kû c¸c lÜnh vùc d©n sù, kinh tÕ, x· héi, v¨n c−¬ng, ph¸p luËt. Víi viÖc so¹n th¶o vµ hãa vµ quyÒn cña nhãm x· héi dÔ bÞ tæn ban hµnh Quèc triÒu h×nh luËt (cßn th−¬ng.(*) ®−îc biÕt ®Õn víi tªn gäi LuËt Hång Nh÷ng t− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi §øc), Vua Lª Th¸nh T«ng ®· ®¸nh dÊu trong Quèc triÒu h×nh luËt ®· thÓ hiÖn tr×nh ®é lËp ph¸p ë møc ®é cao nhÊt cña triÕt lý hµnh ®éng h−íng ®Õn b¶o vÖ thêi kú phong kiÕn ViÖt Nam. ng−êi d©n cña Vua Lª Th¸nh T«ng, Quèc triÒu h×nh luËt chøa ®ùng ®ång thêi thÓ hiÖn tÇm nh×n vµ mét t− nhiÒu néi dung tiÕn bé, trong ®ã, ®Æc duy lËp ph¸p v−ît tr−íc cña «ng trong biÖt cÇn nhÊn m¹nh tíi c¸c quy ®Þnh viÖc coi träng vµ ®Ò cao tÝnh th−îng t«n chøa ®ùng c¸c t− t−ëng vÒ quyÒn con cña ph¸p luËt. ng−êi rÊt hiÖn ®¹i so víi ®−¬ng thêi. Vµo thÕ kû XV, kh¸i niÖm vÒ nh©n quyÒn ch−a xuÊt hiÖn trong ®êi sèng x· (*) ThS., Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh.
- T− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi… 29 1. VÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n råi mµ l¹i chiÕm ®Êt n¬i kh¸c, th× téi Quèc triÒu h×nh luËt cã sù ph©n biÖt thªm mét bËc. C¸c quy ®Þnh nµy qu¶ lµ Ýt thÊy trong c¸c bé luËt thêi phong rµnh m¹ch vµ c«ng nhËn sù tån t¹i cña kiÕn nh− d−íi thêi Hå Quý Ly, hay thêi hai h×nh thøc së h÷u ®èi víi ®Êt ®ai: së h÷u c«ng vµ së h÷u t−. NÕu x©m ph¹m nhµ TrÇn. ®Õn së h÷u c«ng th× bÞ xö ph¹t nÆng ChÝnh s¸ch ®iÒn trang cña triÒu h¬n. ViÖc b¶o vÖ ruéng ®Êt thuéc së h÷u TrÇn lµ chÝnh s¸ch t−íc ®o¹t ruéng ®Êt c«ng ®−îc coi träng, nh−ng kh«ng v× thÕ cña n«ng d©n. §ã lµ nguyªn nh©n céi rÔ mµ viÖc b¶o vÖ quyÒn së h÷u t− bÞ xem dÉn ®Õn sù suy vong cña mét triÒu ®¹i nhÑ hoÆc phñ nhËn. §©y lµ ®iÓm c¸ch cã nhiÒu chiÕn c«ng hiÓn h¸ch trong t©n næi bËt vÒ ý thøc vµ chÝnh s¸ch chèng giÆc cøu n−íc. ViÖc quan chøc lîi ph¸p luËt cña Quèc triÒu h×nh luËt. dông chøc quyÒn ®Ó chiÕm dông c«ng ®iÒn, c«ng thæ, t− ®iÒn, t− thæ lµ mét Trong Ch−¬ng §iÒn s¶n cã ®Õn trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho lßng 39/59 ®iÒu (chiÕm tû lÖ 66,1%) quy ®Þnh d©n kh«ng yªn. Tõ kinh nghiÖm cña qu¸ viÖc b¶o vÖ quyÒn t− h÷u vÒ ruéng ®Êt khø lÞch sö, Quèc triÒu h×nh luËt ®· chó (c¸c §iÒu 344, 354-362, 370-400). Sè träng viÖc b¶o vÖ t− ®iÒn, t− thæ vµ ®iÒu quy ®Þnh viÖc b¶o vÖ ®Êt c«ng t¹i trõng trÞ nghiªm c¸c quan l¹i m−în thÕ Ch−¬ng §iÒn s¶n cã 12/59 ®iÒu (chiÕm chiÕm ®o¹t c«ng ®iÒn, c«ng thæ vµ t− tû lÖ 20,3%). ®iÒn, t− thæ. Víi nh÷ng ng−êi kh«ng cã Trong 39 ®iÒu quy ®Þnh viÖc b¶o vÖ ruéng ®Êt t−, hä vÉn ®−îc cÊp ruéng ®Êt t− ®iÒn, t− thæ, cã 6 ®iÒu quy ®Þnh viÖc c«ng ë lµng x· theo phÐp qu©n ®iÒn. xö ph¹t c¸c nhµ quyÒn thÕ, quan l¹i cËy quyÒn, cËy thÕ chiÕm ®o¹t ®Êt c«ng hoÆc Víi Quèc triÒu h×nh luËt, ng−êi ruéng ®Êt cña l−¬ng d©n. §ã lµ §iÒu n«ng d©n kh«ng cßn lµ ng−êi n«ng n«, cµng kh«ng ph¶i lµ n« lÖ. Hä lµ nh÷ng 300: Quan ty cïng t−íng hiÖu tù tiÖn chñ së h÷u hoÆc Ýt h¬n lµ chñ sö dông thu tiÒn cña d©n lµm lÔ vËt d©ng vua; lu©n phiªn theo thêi h¹n ba n¨m hoÆc §iÒu 302: M«n thuéc cña v−¬ng c«ng s¸u n¨m nh÷ng m¶nh ®Êt c«ng ®Ó canh hay c«ng chóa kh«ng ®−îc b¾t d©n lµm ®Çy tí; §iÒu 304: Quan l¹i cai qu¶n d©n t¸c thu hoa lîi. §ã lµ nguån nu«i sèng c¬ b¶n cña c¸c gia ®×nh n«ng d©n, lµ ®inh lµm viÖc cµn bËy; §iÒu 355: Hµ l−¬ng ¨n hµng ngµy, ®Ó lµm nhµ, c−íi hiÕp bøc h¹i ®Ó mua ruéng cña ng−êi hái, nu«i con ¨n häc, giç tÕt, ma chay kh¸c; §iÒu 370: ChiÕm ®o¹t ®Êt ®ai cña cïng mäi chi phÝ kh¸c. l−¬ng d©n; §iÒu 372: Quan l¹i l¹m dông chøc quyÒn chiÕm ®o¹t ruéng ®Êt cña 2. ViÖc b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ c«ng, nu«i n« tú qu¸ h¹n ®Þnh. Trong quyÒn b×nh ®¼ng vÒ tµi s¶n cho phô n÷ ®ã, c¸c §iÒu 300, 302, 304 kh«ng thuéc Quèc triÒu h×nh luËt coi tµi s¶n Ch−¬ng §iÒn s¶n. ë Ch−¬ng Vi chÕ cßn trong thêi kú h«n nh©n lµ tµi s¶n chung cã ®iÒu h¹n chÕ møc së h÷u ®Êt v−ên cña vî chång, ®−îc h×nh thµnh tõ nhiÒu cña quan l¹i (§iÒu 226). Theo ®iÒu luËt nguån, bao gåm (§iÒu 374, 375): nµy, viªn quan nµo l¹m chiÕm qu¸ phÇn ®Êt ®· ®Þnh th× bÞ téi xuy, ®¸nh - Tµi s¶n thõa kÕ, tµi s¶n tÆng, cho 50 roi, biÕm mét t−; ng−êi cã v−ên ao riªng cña chång;
- 30 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2014 - Tµi s¶n do bè mÑ chång cho chung - §¶m b¶o cuéc sèng cho c¸c con, vî chång; ®Æc biÖt lµ con cßn nhá khi ng−êi vî - Tµi s¶n thõa kÕ, tµi s¶n tÆng, cho c¶i gi¸; riªng cña vî; - §¶m b¶o sù kÕ tôc cña gia ®×nh, - Tµi s¶n do hai vî chång cïng lµm ra. dßng hä: Ng−êi trong hä ®−îc quyÒn h−ëng thõa tù trong tr−êng hîp vî, Trong thêi kú h«n nh©n, ng−êi vî chång chÕt kh«ng cã con, ch¸u, cha mÑ gép tµi s¶n riªng cña m×nh vµo tµi s¶n thõa kÕ. chung vî chång. Vî chång ®Òu b×nh ®¼ng trong sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n C¸c nguyªn t¾c nµy trong Quèc chung. Di chóc ®Ó l¹i tµi s¶n cho c¸c triÒu h×nh luËt vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ thõa kÕ ®Òu ph¶i cã sù thuËn t×nh vµ ®−îc ¸p dông trong Bé luËt D©n sù chung cña vî chång vµ ph¶i cã ®iÓm chØ, hiÖn hµnh cña ViÖt Nam. ch÷ ký cña c¶ hai ng−êi tr−íc sù chøng Sù tiÕn bé trong quan ®iÓm, ý thøc kiÕn, gi¸m s¸t cña nhµ chøc tr¸ch. ph¸p luËt cña Quèc triÒu h×nh luËt vÒ Trong tr−êng hîp ly h«n, tµi s¶n chÕ ®Þnh thõa kÕ cµng thÓ hiÖn râ khi riªng cña ai sÏ tr¶ l¹i cho ng−êi Êy. Tµi chóng ta so s¸nh víi nh÷ng quy ®Þnh s¶n chung th× chia ®Òu cho hai ng−êi. liªn quan ®Õn ®Þa vÞ ng−êi phô n÷ MÆc dï bÞ h¹n chÕ bëi ý thøc hÖ cña trong c¸c bé luËt thêi phong kiÕn. Víi x· héi phong kiÕn ®−¬ng thêi, nh−ng c¸c chÕ ®é phong kiÕn cæ truyÒn, ng−êi viÖc chia thõa kÕ theo quy ®Þnh cña phô n÷ hÇu nh− kh«ng cã quyÒn vÒ tµi Quèc triÒu h×nh luËt ®· ®−îc thùc hiÖn s¶n, kÓ c¶ quyÒn ®−îc h−ëng thõa kÕ. theo c¸c nguyªn t¾c cña c¸c bé luËt tiÕn Khi ph¶i b−íc ra khái cöa nhµ chång v× bé mµ nhiÒu quèc gia ngµy nay vÉn cßn bÊt cø lý do nµo, ng−êi vî chØ cã hai ¸p dông. §ã lµ c¸c nguyªn t¾c: bµn tay tr¾ng. - B×nh ®¼ng ®èi víi khèi tµi s¶n Víi mét ®Êt n−íc n«ng nghiÖp nh− cïng lµm ra: Vî vµ chång ®−îc nhËn ViÖt Nam, quyÒn së h÷u vÒ ®Êt ®ai lµ v« mét phÇn nh− nhau. Ng−êi cßn sèng cïng quan träng. ChÝnh bëi vËy, viÖc ®−îc ®Ó lµm cña riªng, phÇn di s¶n ®−îc Quèc triÒu h×nh luËt c«ng nhËn vµ b¶o chia cho vî hoÆc chång cßn sèng vµ c¸c vÖ quyÒn t− h÷u ®Êt ®ai cho ng−êi d©n, con. Khi vî, chång chÕt th× khèi di s¶n cho trÎ em, ng−êi giµ, cho phô n÷ còng thuéc vÒ c¸c con; nh− c¸c quy ®Þnh vÒ quyÒn thõa kÕ cña phô n÷ ®−îc giíi nghiªn cøu trong vµ - §¶m b¶o cuéc sèng cho ng−êi vî ngoµi n−íc ®¸nh gi¸ rÊt cao. go¸: Ng−êi vî go¸ trong tr−êng hîp kh«ng cïng chång lµm ra tµi s¶n chung T− t−ëng vÒ t«n träng vµ b¶o ®¶m hoÆc kh«ng cã con vÉn ®−îc h−ëng mét thùc hiÖn quyÒn t− h÷u, ®Æc biÖt lµ t− phÇn di s¶n cña chång ®Ó l¹i hoÆc cña h÷u vÒ ®Êt ®ai cña nh÷ng ng−êi yÕu thÕ, bè mÑ chång tÆng cho chung vî chång. trong ®ã cã phô n÷, cña Lª Th¸nh T«ng PhÇn di s¶n nµy ®−îc h−ëng dông trän trong Quèc triÒu h×nh luËt ®· ®−îc tiÕp ®êi, nh−ng sau khi chÕt hoÆc c¶i gi¸ th× thu vµ t¸i hiÖn trong c¸c bé luËt hiÖn tr¶ l¹i cho bè mÑ chång nÕu bè mÑ chång ®¹i ë ViÖt Nam nh− LuËt §Êt ®ai, LuËt cßn sèng, hoÆc tr¶ l¹i cho c¸c con; H«n nh©n vµ gia ®×nh...…
- T− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi… 31 3. T− t−ëng vÒ më réng vµ t«n träng - Quan hÖ hîp ®ång trong giao dÞch c¸c quyÒn giao dÞch d©n sù d©n sù ®−îc thùc hiÖn theo mÉu vµ thÓ thøc do nhµ n−íc quy ®Þnh. VÝ dô, viÖc Tõ thêi phong kiÕn ®Õn phong kiÕn lËp di chóc, vay m−în, cÇm cè, thuËn thùc d©n, hay trong nh÷ng n¨m d−íi t×nh ly h«n ®Òu ph¶i lËp b»ng v¨n b¶n chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng tr−íc khi cã chñ theo quy ®Þnh cña Quèc triÒu h×nh luËt tr−¬ng ®æi míi, nÒn kinh tÕ cña ViÖt vµ theo mÉu ®−îc ghi trong s¸ch Quèc Nam lµ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c triÒu Hång §øc niªn gi¸m ch− cung thÓ hËu, tù cung, tù cÊp. Quan hÖ hµng ho¸ thøc. vµ giao dÞch d©n sù bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu bëi ý thøc ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch ph¸p Cã thÓ nãi, viÖc quy ®Þnh vµ më réng luËt b¶o thñ. VÒ mÆt ý thøc, ®ã lµ t− c¸c quan hÖ d©n sù lµ mét trong nh÷ng t−ëng träng sü, khinh th−¬ng. Th−¬ng nguyªn nh©n, ®éng lùc lµm cho x· héi nghiÖp bÞ coi lµ nghÒ kh«ng l−¬ng thiÖn. d−íi thêi trÞ v× cña Vua Lª Th¸nh T«ng VÒ mÆt chÝnh s¸ch, ®ã lµ chñ tr−¬ng bµi trë thµnh mét x· héi phong kiÕn cëi më, ngo¹i víi chÝnh s¸ch bÕ quan to¶ c¶ng, n¨ng ®éng vµ ph¸t triÓn t−¬ng ®èi toµn quan l¹i ®Þa ph−¬ng tïy tiÖn ng¨n s«ng diÖn. Kh¸c víi c¸c ®¹o luËt ë c¸c thêi kú cÊm chî cïng v« sè ®iÒu luËt ng¨n cÊm phong kiÕn kh¸c cña ViÖt Nam vµ so tiªu dïng, s¶n xuÊt mét c¸ch phi lý ®èi s¸nh víi c¸c ®¹o luËt cïng thêi cña c¸c víi ng−êi d©n. n−íc l©n cËn, cã thÓ thÊy cã mét sù kh¸c biÖt c¨n cèt. §iÓm næi bËt cña Quèc triÒu Tuy vËy, d−íi thêi trÞ v× cña Vua Lª h×nh luËt lµ ë chç, c¸c ®¹o luËt kh¸c chñ Th¸nh T«ng, trong Quèc triÒu h×nh luËt yÕu quy ®Þnh h×nh luËt vµ chÕ tµi, cßn l¹i cã nhiÒu ®iÒu luËt më ®−êng cho c¸c Quèc triÒu h×nh luËt l¹i ®Ò cao c¸c quy quan hÖ d©n sù, kiÓm so¸t giao th−¬ng, ®Þnh d©n sù. §iÒu nµy thÓ hiÖn tÝnh ®−îc quy ®Þnh t¹i c¸c §iÒu: 186, 187, nh©n v¨n s©u s¾c trong t− t−ëng lËp 190, 595, 593, 613, 614, 615, 616 nh−: ph¸p cña Vua Lª Th¸nh T«ng vµ t¹o nªn - Cho më chî ë kh¾p c¸c lµng quª vµ sù riªng biÖt cña Quèc triÒu h×nh luËt. b¶o ®¶m an ninh, an toµn cho ho¹t ®éng 4. T− t−ëng vÒ quyÒn häc tËp thi cö bu«n b¸n ë c¸c chî. Quèc triÒu h×nh luËt kh«ng cã c¸c - KhuyÕn khÝch viÖc sö dông tiÒn quy ®Þnh cÊm ®o¸n, h¹n chÕ viÖc häc tËp ®ång trong mua, b¸n, tÆng, cho, vay cña thÇn d©n. Nam hay n÷ ®Òu ®−îc m−în, cÇm cè, nép thuÕ, chuéc téi. Nhµ quyÒn ®i häc. Nhµ n−íc kh«ng cã sù n−íc gi÷ ®éc quyÒn vÒ ®óc tiÒn ®ång. ph©n biÖt gi÷a tr−êng t− víi tr−êng - Thèng nhÊt dông cô c©n, ®ong, ®o, c«ng. C¸c lµng, x·, c¸c gia ®×nh cã ®iÒu ®Õm, kÓ c¶ viÖc tÝnh thêi gian. kiÖn ®Òu cã thÓ mêi thÇy vÒ d¹y häc cho con em m×nh. Trong thi cö kh«ng cã lÖ - Xö ph¹t nghiªm c¸c hµnh vi s¶n ph©n biÖt thÝ sinh tr−êng t− hay tr−êng xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶, hµng kÐm c«ng, kh«ng quy ®Þnh ®é tuæi b¾t buéc phÈm chÊt vµ bu«n lËu. cña thÝ sinh. LuËt kh«ng cã sù ph©n biÖt - Quy ®Þnh møc l·i khi cho vay nî; thµnh phÇn xuÊt th©n, d©n téc hoÆc tiªu b¶o ®¶m cho viÖc tr¶ nî; b¶o vÖ nh©n chÝ nµo kh¸c ®Ó cã sù −u tiªn trong thu phÈm cho con nî. nhËn vµo häc t¹i Quèc Tö Gi¸m hoÆc
- 32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2014 céng thªm ®iÓm ®Ó lÊy ®ç trong c¸c kú luËt häc ngµy nay rÊt ®çi ng¹c nhiªn vµ thi. Ai v−ît qua kh¶o thi (thi to¸n, thi kh©m phôc. §ã lµ: viÕt chÝnh t¶) th× ®−îc vµo dù thi h−¬ng. Ai thi ®ç kú thi h−¬ng th× ®−îc vµo dù §iÒu 294: Trong kinh thµnh hay thi héi. Ai thi ®ç kú thi héi th× ®−îc vµo ph−êng ngâ vµ lµng xãm cã kÎ ®au èm dù thi ®×nh. mµ kh«ng ai nu«i nÊng, n»m ë ®−êng x¸, cÇu ®iÕm, chïa qu¸n, th× x· quan ë Quy chÕ thi cö lµ râ rµng, minh b¹ch: ®ã dùng lÒu lªn mµ gi÷ g×n s¨n sãc vµ C¸c quan chñ ty chÊm thi cïng víi ng−êi cho hä c¬m ch¸o thuèc men, cèt sao cøu dù thi cã th©n thuéc, cÇn ph¶i håi tþ (cã cho hä sèng, kh«ng ®−îc bá mÆc rªn rØ nghÜa lµ tr¸nh ®i) (§iÒu 98). NÕu mang khèn khæ. NÕu kh«ng may mµ hä chÕt s¸ch hay m−în ng−êi lµm hé bµi thi th× th× ph¶i tr×nh quan vµ tïy theo ®iÒu kiÖn bÞ trÞ téi theo ph¸p luËt (§iÒu 99). mµ ch«n cÊt, kh«ng ®−îc ®Ó ph¬i lé thi hµi; nÕu tr¸i lÖnh nµy th× quan ph−êng Theo lÖnh chØ cña Vua Lª Th¸nh x· ph¶i téi biÕm hay b·i chøc. NÕu ng−êi T«ng, ban hµnh vµo mïa h¹, th¸ng 4, èm ®au ®Õn ë nh÷ng chïa qu¸n mµ Quang ThuËn n¨m thø 3 (1462): “nh÷ng ng−êi trô tr× chïa qu¸n kh«ng tr×nh lªn ng−êi thuéc lo¹i bÊt hiÕu, bÊt môc, bÊt quan biÕt vµ tïy tiÖn nu«i nÊng gi÷ g×n nghÜa, lo¹n lu©n, ®iªu toa... dÉu häc ng−êi ta th× còng ph¶i ph¹t. giái, v¨n th¬ hay còng kh«ng cho vµo thi. Nhµ ph−êng chÌo, con h¸t vµ nh÷ng §iÒu 295: Nh÷ng ng−êi go¸ vî, go¸ kÎ ph¶n nghÞch, ngôy quan cã tiÕng xÊu chång, må c«i vµ ng−êi tµn tËt nÆng, th× b¶n th©n vµ con ch¸u ®Òu kh«ng nghÌo khæ kh«ng cã ng−êi th©n thÝch ®Ó ®−îc dù thi” (§¹i ViÖt sö ký toµn th−, n−¬ng tùa, kh«ng thÓ tù m×nh nu«i sèng 2004, tr.251). §iÒu h¹n chÕ nµy lµ nh»m ®−îc, quan së t¹i thu nu«i hä mµ bá r¬i môc ®Ých ng¨n ngõa kh«ng cho kÎ xÊu hä th× bÞ xö ®¸nh 50 roi, biÕm mét t−. b−íc vµo con ®−êng quan l¹i. NÕu hä ®−îc cÊp c¬m ¸o mµ quan l¹i ¨n bít ®i th× ph¶i khÐp vµo téi nh− ng−êi Quèc triÒu h×nh luËt víi nh÷ng quy gi÷ kho ¨n trém cña c«ng. ®Þnh cña nã khi thùc thi vµo cuéc sèng ®· t¹o ra ®−îc mét x· héi häc tËp. B×nh Lßng tõ bi b¸c ¸i ®· ®−îc c¸c ®¹o ®¼ng, c«ng b»ng trong häc tËp vµ thi cö gi¸o, c¸c th¸nh hiÒn trªn thÕ giíi nãi ®· ®−îc thùc hiÖn b»ng luËt ph¸p. §ã lµ ®Õn tõ rÊt l©u. Nh−ng ®ã chØ lµ nh÷ng nh÷ng tiÒn ®Ò cho viÖc n©ng cao d©n trÝ lêi khuyªn. M·i ®Õn cuèi thÕ kû XVIII vµ ®µo t¹o ®−îc nhiÒu hiÒn tµi mµ tr−íc vµ ®Çu thÕ kû XIX, khi c¸c phong trµo ®ã vµ sau ®ã, ch−a mét vÞ vua nµo lµm ®Êu tranh ®ßi nh©n quyÒn cña quÇn ®−îc nh− Lª Th¸nh T«ng. chóng lao khæ chèng l¹i sù hµ kh¾c, v« c¶m cña chÕ ®é phong kiÕn lan réng, c¸c 5. T− t−ëng vÒ nh©n ®¹o hay quyÒn ®iÒu luËt mang tÝnh nh©n ®¹o míi ®−îc ®−îc nhµ n−íc ch¨m lo khi èm ®au, dÞch ghi nhËn mét c¸ch dÌ dÆt trong luËt bÖnh, khi bÞ c« qu¶, tµn tËt, lóc vÒ giµ ph¸p mét sè n−íc ph−¬ng T©y (ngµy nay kh«ng n¬i n−¬ng tùa gäi lµ LuËt nh©n ®¹o quèc tÕ). Nh−ng ë Trong Quèc triÒu h×nh luËt cã hai ViÖt Nam, vµo gi÷a thÕ kû XV, vÊn ®Ò ®iÒu luËt khiÕn cho c¸c nhµ x· héi häc, nh©n ®¹o ®· ®−îc luËt ho¸ b»ng c¸c
- T− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi… 33 ®iÒu luËt trong Quèc triÒu h×nh luËt. d©n chØ ®−îc phÐp van xin chø kh«ng cã NhiÖm vô nµy ®· ®−îc Quèc triÒu h×nh quyÒn ®Êu tranh ®Ó ®ßi c«ng lý. luËt quy ®Þnh lµ chøc tr¸ch cña c¸c x· Tuy nhiªn, trong Quèc triÒu h×nh quan vµ hä ph¶i chÞu nh÷ng chÕ tµi luËt ®· cã nh÷ng ®iÒu ng¨n chÆn sù ®éc h×nh sù nÕu kh«ng lµm ®óng. quyÒn c«ng lý cña c¸c h×nh quan vµ T− t−ëng vÒ nh©n ®¹o, t«n träng vµ ngôc quan nh−: QuyÒn ®−îc ®èi chÊt b¶o ®¶m quyÒn ®−îc h−ëng an sinh x· (c¸c §iÒu 677, 687); Ng−êi kªu oan ®−îc héi ®èi víi nhãm yÕu thÕ cña Vua Lª quyÒn ®èi chÊt khi xÐt hái (§iÒu 687); Th¸nh T«ng trong Quèc triÒu h×nh luËt QuyÒn ®−îc håi tþ ngôc quan, h×nh hiÖn nay vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ vµ ®· quan vµ h×nh quan, ngôc quan bÞ håi tþ ®−îc c¸c nhµ lËp ph¸p ViÖt Nam tiÕp kh«ng ®−îc trùc tiÕp xÐt hái, xÐt xö thu cã chän läc, t¸i hiÖn trong c¸c quy (§iÒu 689); Kh«ng ®−îc bá sãt lêi cung ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh nh−: LuËt khai cña ng−êi ®i kiÖn, cña téi nh©n Ch¨m sãc søc kháe nh©n d©n, LuËt B¶o (§iÒu 716); Ng−êi th©n t×nh hay ng−êi hiÓm x· héi, LuËt Ng−êi cao tuæi, LuËt cã thï o¸n víi ®«i bªn kiÖn tông th× vÒ ng−êi khuyÕt tËt...… kh«ng ®−îc phÐp ra lµm chøng (§iÒu 714); Khi luËn téi ph¶i dÉn ®ñ chÝnh 6. T− t−ëng vÒ quyÒn ®−îc c«ng lý v¨n (§iÒu 683). b¶o vÖ Quèc triÒu h×nh luËt dµnh h¼n mét Víi Quèc triÒu h×nh luËt, bÞ c¸o vÉn ch−¬ng víi 65 ®iÒu (Ch−¬ng §o¸n ngôc) ch−a cã quyÒn tù bµo ch÷a. Nh÷ng ®iÒu ®Ó b¶o vÖ c«ng lý trong xÐt xö. Nh÷ng quy ®Þnh nªu trªn cña Quèc triÒu h×nh néi dung c¬ b¶n cña 65 ®iÒu luËt Êy ®Òu luËt qu¶ thËt lµ cßn rÊt Ýt ®èi víi chÕ h−íng tíi nh÷ng môc ®Ých chèng oan ®Þnh tè tông tranh tông. Nh−ng ®ã lµ sai, chèng c¸c tÖ n¹n v× t− t×nh, v× nhËn nh÷ng manh nha, nh÷ng b−íc ®i ban cña hèi lé mµ ®æi tr¾ng thay ®en trong ®Çu kh¸ sím rÊt ®¸ng quý cña lÞch sö xÐt xö cña h×nh quan, h×nh l¹i, ngôc ®Êu tranh b¶o vÖ c«ng lý ngµy nay. quan, ngôc l¹i vµ ®¶m b¶o viÖc xÐt xö Tãm l¹i, kh¸i niÖm nh©n quyÒn vµ ®−îc nhanh chãng. quyÒn con ng−êi ch−a ®−îc chÝnh thøc C¸c bé luËt phong kiÕn tr−íc ®ã sö dông trong Quèc triÒu h×nh luËt hoÆc ®−¬ng thêi víi Quèc triÒu h×nh luËt nh−ng nh÷ng t− t−ëng lËp ph¸p h−íng Ýt nhiÒu ®Òu cã nh÷ng quy ®Þnh nh− ®Õn b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ cña quyÒn con vËy. Nh−ng trong thùc tiÔn, c«ng lý lµ ng−êi ®· ®−îc ghi nhËn kh¸ ®Çy ®ñ vµ nh÷ng ®iÒu xa vêi ®èi víi ng−êi d©n. chøa ®ùng trong c¸c quy ®Þnh cña Quèc Oan tr¸i vÉn x¶y ra nhiÒu. Mét trong triÒu h×nh luËt. T− t−ëng vÒ quyÒn con nh÷ng lý do cña t×nh tr¹ng nµy lµ c¸c ng−êi cña Vua Lª Th¸nh T«ng ®−îc thÓ ngôc quan vµ h×nh quan chØ ¸p dông hiÖn trän vÑn trong c¸c ®iÒu luËt ë c¸c h×nh thøc tè tông xÐt hái. Víi h×nh thøc ch−¬ng cña Quèc triÒu h×nh luËt vµ h¬n tè tông xÐt hái, bÞ c¸o kh«ng cã quyÒn thÕ n÷a nã cßn thÓ hiÖn tinh thÇn t«n bµo ch÷a hoÆc nhê ng−êi bµo ch÷a. Hä träng con ng−êi, ®Æt ng−êi d©n vµo kh«ng cã quyÒn tranh tông ®Ó b¸c bÎ l¹i trung t©m, coi träng vµ ph¸t huy nh÷ng nh÷ng ®iÒu buéc téi ®èi víi hä. Ng−êi gi¸ trÞ nh©n v¨n cao c¶
- 34 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2014 Tµi liÖu tham kh¶o 6. Bïi Xu©n §Ýnh (2005), Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt phong kiÕn ViÖt Nam nh÷ng suy ngÉm, Nxb. T− ph¸p, Hµ Néi. 1. Bé T− ph¸p, ViÖn Khoa häc ph¸p lý (2010), 1000 n¨m Th¨ng Long - Hµ 7. Phan Huy Lª (1959), ChÕ ®é së h÷u Néi víi nh÷ng sù kiÖn chÝnh trÞ - ruéng ®Êt vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp ph¸p lý träng ®¹i cña ®Êt n−íc, Nxb. thêi Lª s¬ (thÕ kû XV), Nxb. V¨n Sö T− ph¸p, Hµ Néi. §Þa, Hµ Néi. 2. Phan Huy Chó (1960), LÞch triÒu hiÕn ch−¬ng lo¹i chÝ, Nxb. Sö häc, 8. Cao V¨n Liªn (1998), Ph¸p luËt c¸c Hµ Néi. triÒu ®¹i, Nxb. Thanh niªn, Hµ Néi. 3. §¹i ViÖt sö ký toµn th− (2004), Nxb. 9. Tr−¬ng H÷u Quýnh (1992), “C«ng V¨n hãa th«ng tin, Hµ Néi. cuéc c¶i tæ vµ x©y dùng nhµ n−íc 4. Minh §¹t (2006), “Vua Lª Th¸nh ph¸p quyÒn thêi kú Lª Th¸nh T«ng”, T«ng vµ c¶i c¸ch tæ chøc bé m¸y thêi T¹p chÝ Nghiªn cøu lÞch sö, (6). HËu Lª”, T¹p chÝ X©y dùng §¶ng, 10. Lª ThÞ S¬n (chñ biªn) (2004), Quèc (1+2). triÒu h×nh luËt - LÞch sö h×nh thµnh, 5. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Tr−êng néi dung vµ gi¸ trÞ, Nxb. Khoa häc §¹i häc Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n x· héi, Hµ Néi. (1997), Lª Th¸nh T«ng (1442-1497) - con ng−êi vµ sù nghiÖp, Nxb. §¹i häc 11. ViÖn Sö häc ViÖt Nam (1991), Quèc Quèc gia Hµ Néi, Hµ Néi. triÒu h×nh luËt, Nxb. Ph¸p lý, Hµ Néi.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học