Xem mẫu

  1. NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC TƯ TƯỞNG “ĐẠO, HIẾU” TRONG NHO GIÁO VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ TỚI QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA MỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY THE IDEOLOGY OF “PIOUSNESS” IN CONFUCIANISM AND ITS INFLUENCE ON THE PROCESS OF BUILDING A NEW CULTURAL FAMILY IN VIETNAM Đặng Thị Minh Phương, Trần Hoàng Yến Email: yendhsd@gmail.com Trường Đại học Sao Đỏ Ngày nhận bài: 20/10/2017 Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 20/12/2017 Ngày chấp nhận đăng: 28/12/2017 Tóm tắt Gia đình là nơi duy trì bền vững các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, cùng với đó nó còn giữ vai trò không chỉ duy trì nòi giống mà còn là nơi thực hiện các chức năng kinh tế, văn hóa và nuôi dạy các thế hệ mai sau. Tuy vậy, trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, gia đình Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức mới như đề cao tự do cá nhân, lối sống thực dụng,... Để bảo tồn và phát huy giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của gia đình thì việc nghiên cứu tư tưởng “Đạo, Hiếu” trong Nho giáo, cùng những ảnh hưởng của nó đối với đời sống đạo đức gia đình Việt Nam là một việc làm cần thiết và có ý nghĩa quan trọng. Bài báo đi sâu nghiên cứu tư tưởng “Đạo, Hiếu” của Nho giáo và những ảnh hưởng của nó tới quá trình xây dựng gia đình văn hóa mới ở Việt Nam hiện nay. Qua nghiên cứu này tác giả muốn góp phần làm rõ hơn những ảnh hưởng của tư tưởng Đạo, Hiếu tới xây dựng gia đình văn hóa mới ở Việt Nam hiện nay, góp phần xây dựng gia đình văn hóa mới trong thời gian tới. Từ khóa: Gia đình; gia đình văn hóa; xây dựng gia đình văn hóa mới; tư tưởng Đạo, Hiếu trong Nho giáo. Abstract The family is the place to sustain the traditional ethical values, the family not only maintains the race but also performs the economic, cultural and educational functions for future generations. However, in the process of international economic integration today, the Vietnamese family is facing many challenges together with new ideas and new ways of living. In order to preserve and develop the traditional values​​ of the Vietnamese family, the study of the content of “Piousness” in Confucianism and its effects on Vietnamese family morality. It is important to build up family piousness as a necessary and important task in the present time. In this article, the author of the research comes from the ideology of “Piousness” of Confucianism and the good cultural values ​​as well as the existence of the Vietnamese family nowadays, thus finding out the influence of “Piousness” ideology in Confucianism in the process of building new cultural families in Vietnam at this time. Keywords: Family; cultural family; new culture family; confucianism; pious ideology. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ giá trị đạo đức truyền thống của gia đình Việt Nam phù hợp với những giá trị văn hóa hiện đại. Điều đó Trong lịch sử phát triển của gia đình Việt Nam có ảnh hưởng không nhỏ từ việc phát huy những luôn đề cao đức tính “Đạo, Hiếu” của con người, giá trị tích cực từ tư tưởng “Đạo, Hiếu” của Nho gia, tuy vậy ngày nay với những tiến bộ về khoa học vì vậy trong giai đoạn ngày nay để xây dựng gia và công nghệ, sự toàn cầu hóa về kinh tế đang đình văn hóa mới thì việc nghiên cứu nội dung tư kéo theo nhiều biến đổi quan trọng trong đời sống tưởng “Đạo, Hiếu” trong Nho gia, cùng những ảnh xã hội, đạo đức con người. Đạo đức gia đình cũng hưởng của nó đối với đời sống đạo đức gia đình đang có sự chuyển tiếp từ truyền thống sang hiện Việt Nam là vấn đề hết sức quan trọng. đại. Gia đình Việt Nam là nơi duy trì bền vững các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, nhưng đang 2. TƯ TƯỞNG “ĐẠO, HIẾU” CỦA NHO GIÁO đứng trước thách thức, tư tưởng mới, lối sống mới. Nho giáo là một học thuyết chính trị - đạo đức ra vấn đề đặt ra là làm thế nào để bảo tồn và phát huy đời và phát tiển theo chiều dài lịch sử của nước Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(59).2017 103
  2. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Trung Hoa. Trong học thuyết Nho giáo, gia đình là dẻo để an dân, giai cấp địa chủ phong kiến đã tìm một phạm trù lớn, bàn về vai trò của gia đình chứa thấy ở Nho giáo khả năng cố kết và sức hướng đựng nhiều nội dung có giá trị, ý nghĩa sâu xa có tâm mạnh mẽ để đáp ứng được đòi hỏi đó. Giai nhiều ảnh hưởng đến những phạm trù khác như đoạn này Đổng Trọng Thư nổi lên như một đại đạo đức gia đình, các mối quan hệ “Hiếu - Đễ” và Nho - người có công “chính thống hóa Nho giáo” cuộc sống con người trong gia đình. Nếu chúng và biến nó thành công cụ sắc bén phục vụ cho ta coi gia đình là tế bào của xã hội, thì Nho giáo quyền thống trị của tập đoàn phong kiến Hán tộc nêu cao nguyên lý thiên hạ quốc gia và dẫn giải trong một quốc gia thống nhất rộng lớn. Sau thời rằng: Gốc của thiên hạ là nước, gốc của nước là Mạc Đường và Thời Ngũ đại thập quốc, đến Bắc nhà, gốc của nhà là bản thân.“Thiên hạ chi bản tại Tống thì sự thống nhất được tái lập. Triệu Khuông quốc, quốc chi bản tại gia, gia chi bản tại thân” [2]. Dẫn lên ngôi quyết tâm thiết lập một chế độ quân Nho giáo rất chú trọng yếu tố giáo dục gia đình, chủ tập trung cao nhất nhằm thủ tiêu tình trạng coi giáo dục gia đình là toàn bộ giáo dục xã hội, cát cứ địa phương. Lúc này Nho giáo trở lại địa vị xây dựng nên những mối quan hệ chặt chẽ trong quốc giáo và Tống Nho có thể được xem là trình gia đình, đó là quan hệ cha - con, chồng - vợ, anh độ phát triển cao nhất của Nho giáo trong hơn - em và làm nên quan điểm “gia đạo chính”, quan 1000 năm tồn tại từ sau Khổng - Mạnh. hệ cha - con, anh - em được biểu hiện bằng tư Vào thời Lý - Trần (thế kỷ XI - XIV), Nho giáo có tưởng “Hiếu” và “Đễ”, tư tưởng này đã được Nho những ảnh hưởng đến đời sống văn hóa người giáo đề cao, đặt vào một vị trí đặc biệt quan trọng, Việt nhưng không sâu sắc. Ở Việt Nam, Nho giáo trở thành cốt lõi của các quan hệ trong toàn xã hội. có ảnh hưởng mạnh mẽ từ thế kỷ XV đến thế kỷ “Đạo, Hiếu” theo nghĩa hẹp: là chỉ sự hiếu thuận XIX, tuy vậy khi du nhập vào Việt Nam Nho giáo đối với cha mẹ của con cái, đó là kính yêu, phụng không còn giữ nguyên vẹn như ở Trung Quốc, dưỡng cha mẹ, vâng theo di huấn của tổ tiên, thực nó đã được “Việt hóa”. Các nhà Nho Việt Nam vì hiện đầy đủ giỗ kỵ,… Lòng hiếu của những người công cuộc xây dựng xã hội và bảo vệ Tổ quốc đã cùng huyết thống còn bao gồm “Hiếu, Đễ”, tức là tiếp thu và khai thác những yếu tố Nho giáo cho lòng kính yêu đối với anh chị. “Làm cha mẹ, ai phù hợp với xã hội và đất nước mình, đã “bản địa cũng lo cho con, sợ con phóng túng mà hư thân hóa” Nho giáo cho phù hợp với văn hóa và truyền mất nết, sợ con theo bạn xấu mà làm chuyện phi thống dân tộc. pháp, mắc vòng tù tội. Cho nên đi chơi nhà ai thì Tư tưởng “Đạo, Hiếu” của Nho giáo được hiểu ở nên cho cha mẹ biết trước, phòng khi giao du với một số nội dung sau: kẻ chẳng xứng đáng thì cha mẹ khuyên can” [1]. Nho giáo luôn đề cao chữ “Hiếu”, các bậc tiền nhân “Đạo, Hiếu” theo nghĩa rộng: là trung hiếu, đó là của Nho giáo đã tốn rất nhiều công sức để làm rõ nội lòng kính yêu giữa người với người trong xã hội, dung, ý nghĩa của chữ “Hiếu“ theo yêu cầu tư tưởng bao gồm lòng hiếu của trẻ đối với già, của kẻ dưới giáo dục của mình. với người trên, lòng trung của tôi thần với quân vương, của dân đối với nước. “Trung Hiếu là đạo - Chữ  “Hiếu” là tôn trọng, phụng dưỡng cha mẹ, hiếu được xã hội hóa, chính trị hóa, là người nào phận làm con phải cảm kích đối với công ơn sinh nói lời chi cũng trung thành, tín thật, làm việc chi thành, nuôi dưỡng giáo dục của cha mẹ, thực hiện cũng đối hậu, kính cẩn, dẫu cho đến xứ thô - tục trách nhiệm và nghĩa vụ của con đối với cha mẹ. của người miền Nam hay miền Bắc, cũng được “Làm cho cha mẹ được tôn trọng là bậc hiếu cao thông hành” [1]. nhất, không làm nhục cha mẹ là bậc hiếu thứ hai, có thể nuôi cha mẹ là bậc hiếu cuối cùng” [5]. Sự hình thành và phát triển của Nho giáo từ thời Tiên Tần gắn liền với tên tuổi của người sáng lập - Hiếu đức là “nết đầu trong trăm nết”. Đạo đức là Khổng Tử và hai nhà tư tưởng lớn là Mạnh Tử của người ta không gì lớn bằng chữ “Hiếu”, người và Tuân Tử. Là thời đại suy tàn của chế độ nô con có hiếu tức phải có ý thức đầy đủ về tình cảm lệ và chế độ sơ kỳ phong kiến đang lên, mệnh và bổn phận của mình đối với bậc sinh thành. Hiếu lệnh “Thiên tử” nhà Chu không còn được tuân là đức của người con tận tâm, thành kính với cha thủ, trật tự lễ nghĩa, cương thường xã hội đảo lộn, mẹ khi còn sống và cả tình cảm, thái độ cư xử với đạo đức suy đồi. Sau khi tiêu diệt nhà Tần và kết cha mẹ trong quan hệ với người khác khi cha mẹ thúc cục diện “Hán - Sở tranh hùng“, trước yêu đã mất. “Sống thì phụng dưỡng thân thể, chết thì cầu củng cố chế độ phong kiến trung ương tập an táng theo lễ, thờ cúng theo lễ” (sanh, sự chi dĩ quyền hùng mạnh với đường lối chính trị mềm lễ; tử, táng chi dĩ lễ; tế chi dĩ lễ) [1]. 104 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(59).2017
  3. NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC Tư tưởng của Nho giáo rất đề cao chữ “Hiếu” và tiếp thu những mặt tích cực của chữ “Hiếu”, đó quan tâm đến vấn đề giáo dục đạo hiếu cho mỗi là tình cảm cao quý biết ơn công sinh thành, dạy người (Nhân) trong gia đình. Bởi lẽ, trong các dỗ của cha mẹ, có trách nhiệm, nghĩa vụ phụng phạm trù đạo đức của Nho giáo thì “Nhân” giữ vai dưỡng cha mẹ đến khi qua đời. Hiếu là nhân cách con người, là gốc của nhân tâm mang giá trị xã trò là chủ đạo. “Nhân” có nội dung rất phong phú, hội cao quý. Kẻ bất hiếu với cha mẹ, bất kính với sâu rộng nhưng nghĩa chính được nêu bật là lòng anh, em được xem là xấu xa nhất, có tội danh thương người phải được thể hiện và xuất phát quy định trong luật pháp, đạo hiếu của giáo lý Nho trước hết từ trong phạm vi gia đình, sau đó được giáo được triều đại nào cũng đề cao. Đạo hiếu là mở rộng trong phạm vi họ tộc, làng, nước. Trong quan hệ thứ bậc trong gia đình và trong dòng họ. gia đình nổi lên hai mối quan hệ cơ bản: Cha mẹ Gia đình người Việt từ xưa tới nay với tam đại, tứ với con cái đó là “Hiếu”, anh với em đó là “Đễ”. Từ đại đồng đường đã tạo nên một cộng đồng riêng đó, “Hiếu, Đễ” trở thành gốc của Nhân. biệt. Trong gia đình quan hệ chiều ngang là anh chị - em, còn quan hệ theo chiều dọc là cha, Tư tưởng của Nho giáo chủ trương xây dựng mẹ - con, ông bà - cháu, chắt, quan hệ những quan hệ chặt chẽ trong gia đình với mục trưởng - thứ. Quan hệ theo chiều ngang được đích mở rộng nó ra, phát triển lên thành những ứng xử theo nguyên tắc thứ đễ, lễ nghĩa, quan hệ tình cảm tốt đẹp trong đạo thờ vua, trị nước. Theo chiều dọc phải ứng xử theo nguyên tắc hiếu kính, quan niệm của Nho giáo, thì “Đạo nhà” tức là đạo cả hai đều gắn chặt với nhau, không mâu thuẫn nước nhỏ, “Đạo nước” đạo tức là đạo nhà lớn. mà bổ sung cho nhau, tạo nên một mối quan hệ Diễn đạt mối quan hệ giữa đạo nhà và đạo nước luân lý hoàn chỉnh.“Phát triển trong mối quan hệ trên bình diện đạo đức. Nho giáo đề cao phạm trù xoắn xuýt với Phật giáo và Lão giáo… Nó thâm hiếu - trung, phận làm con trong gia đình phải tận nhập vào đời sống của nhân dân và ảnh hưởng hiếu với cha mẹ thì phận làm dân phải tận trung sâu sắc đến tâm lý của dân tộc. Nó để lại những với vua, Nho giáo đã đồng nhất tình cảm của phận tàn dư dai dẳng ngay trong xã hội ta ngày nay” [6]. làm con đối với cha mẹ trong gia đình với đạo của người dân đối với vua trong một nước. 2. GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRONG GIA ĐÌNH VIỆT NAM HIỆN NAY Sự “Việt hóa” của tư tưởng “Hiếu” trong Nho giáo Việt Nam: Từ những điều kiện kinh tế - xã hội trong quá trình đổi mới, hội nhập kinh tế quốc tế đã mở ra nhiều “Đạo, hiếu” vốn là một trong những nội dung quan cơ hội, tuy vậy chúng ta cũng đứng trước nhiều trọng của đạo đức gia đình truyền thống ở Việt thách thức. Chiến lược xây dựng gia đình văn Nam, nó đã được hình thành và phát triển lâu dài hóa cũng không nằm ngoài quy luật đó. Việc hình gắn với những tập quán người Việt như phong tục thành các chuẩn mực đạo đức xã hội mới được thờ cúng tổ tiên, kính trọng người già, tôn trọng và biểu hiện ngay trong đời sống của mỗi gia đình. yêu quý anh, chị, em,... Nhưng khi giáo lý đạo Nho Tư tưởng, đạo đức của mỗi gia đình có nhiều thay xâm nhập vào Việt Nam trở thành luân lý xã hội, đổi dưới tác động của kinh tế thị trường, đạo đức các triều đại phong kiến đã vận dụng đưa đạo lý gia đình đang chuyển đổi từ truyền thống sang Nho giáo vào Việt Nam. Vào thời Lý - Trần (thế kỷ hiện đại xuất hiện những yếu tố tiến bộ và cả XI - XIV), Nho giáo có những ảnh hưởng đến đời những hạn chế nhất định. sống văn hóa người Việt nhưng không sâu sắc. Từ thế kỷ XV đến nửa đầu thế kỷ XIX, các triều Những giá trị văn hóa tốt đẹp của gia đình Việt đại phong kiến Lê - Nguyễn đều lấy Nho giáo làm Nam hiện nay: hệ tư tưởng chi phối xã hội. Trong việc cai trị và Những truyền thống tốt đẹp của đạo đức, văn hóa quản lý đất nước, các triều Lê - Nguyễn đều đặc gia đình Việt Nam được bảo vệ, được lưu giữ và biệt chú trọng đến vấn đề đạo đức gia đình, coi gia phát huy, vẫn đang được truyền trong các thế hệ đình là cơ sở quan trọng bậc nhất để thiết lập kỷ gia đình. Cùng với cuộc cách mạng giải phóng cương, ổn định trật tự xã hội. dân tộc do Đảng lãnh đạo, văn hóa gia đình đã có Khi tư tưởng “Đạo hiếu” của Nho giáo du nhập những bước phát triển lớn. Trước hết là cải tạo tư vào Việt Nam, dân tộc ta đã “Việt hóa” phần nào tưởng lạc hậu của giai cấp phong kiến gia trưởng đã hằn sâu từ ngàn xưa trong đời sống biết bao những giáo lý đó cho thích hợp với phong tục, thế hệ gia đình Việt Nam. Trong quan hệ giữa cha tập quán của xã hội ta, Nho giáo đã bị “Việt hóa” mẹ và con cái hiện nay đã thiết lập được mối quan bởi truyền thống văn hóa dân tộc Việt Nam. Các hệ mềm dẻo hơn, bớt cứng nhắc hơn so với thế nhà Nho Việt thời phong kiến tiếp thu tư tưởng hệ trước. “Đạo hiếu”, đã đặt lợi ích của Tổ quốc lên trên tư tưởng “Đạo hiếu”của gia đình. Từ giai cấp phong Tư tưởng gia trưởng đang thay đổi dần trong đời kiến, chữ “Hiếu” của Nho giáo đã ảnh hưởng đến sống gia đình, nhất là ở những gia đình thế hệ đời sống của nhân dân lao động, nhân dân ta đã trẻ, thay vào đó là vai trò bình đẳng về quyền lợi, Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(59).2017 105
  4. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC nghĩa vụ giữa vợ và chồng. Con cái trong gia đình Thứ ba, những yêu cầu xây dựng mối quan hệ bình đã được nhìn nhận và được chăm sóc để phát đẳng, dân chủ, tin cậy lẫn nhau giữa các thành viên triển thích ứng với sứ mệnh của tương lai. trong gia đình ngày càng được đề cao. Trong khi Những tồn tại trong văn hóa gia đình Việt Nam quan niệm về “Đạo, Hiếu” một cách mù quáng, một hiện nay: chiều áp đặt với thế hệ sau như trong tư tưởng của Nho giáo đã không còn nặng nề, không còn phép Bên cạnh những giá trị tiến bộ đạt được đạo đức, tắc “người quân tử không hay gần con”. văn hóa gia đình đã có nhiều biểu hiện trái chiều như sự “dân chủ” và “bình đẳng” thái quá đã làm cho mối Thứ tư, tư tưởng của Nho giáo vẫn còn giá trị quan hệ trong gia đình trở nên khô khan thiếu gắn to lớn trong việc giáo dục con cái không chỉ có kết, thiếu vắng sự quan tâm, chia sẻ và trách nhiệm trách nhiệm nuôi dưỡng cha mẹ mà còn phải biết đối với nhau trong mỗi thành viên trong gia đình. kính trọng, mang đến cho cha mẹ những niềm vui, không có những hành vi bất kính với cha mẹ, Sự biểu hiện thái độ vô trách nhiệm của các bậc đồng thời cũng phải biết hòa vào những niềm vui cha mẹ đối với con cái trong gia đình ngày càng cùng cha mẹ. đáng báo động. Họ không chỉ không quan tâm chăm sóc, giáo dục con cái đúng mức mà còn để Thứ năm, trong tư tưởng “Đạo, Hiếu” của Nho mặc cho con cái chơi bời sa đọa trở thành những giáo cũng khẳng định vai trò của cha, mẹ, ông, nỗi lo cho gia đình và xã hội, làm cho tình cảm và bà với các thế hệ sau. Vì vậy, ngày nay quan tâm mối quan hệ gắn bó giữa cha mẹ với con cái bị chăm sóc và nuôi dạy con cái, chăm lo đến tương xem nhẹ. lai và sự nghiệp cho con là tình cảm, hành vi và Sự gia tăng tỷ lệ trẻ em hư hỏng và sự bất lực trách nhiệm của cha mẹ, cha mẹ phải nghiêm của các bậc cha mẹ trong việc dạy dỗ con cái là khắc nuôi dạy và xây dựng hình ảnh của mình làm do sự thiếu gương mẫu của bản thân mình. Họ tấm gương tốt về mọi mặt của cuộc sống để con chẳng những không quan tâm đến giáo dục con cái học tập. Trong gia đình, cha mẹ luôn gương cái, mà còn làm hư hỏng con cái bằng các hành mẫu sẽ nhắc nhở và giáo dục được con cái chấp động không gương mẫu của chính mình, sự mâu hành pháp luật, thực hiện nếp sống có văn hóa, thuẫn giữa vợ chồng, sự gia tăng của tình trạng biết kính trên nhường dưới, kính già yêu trẻ,… sẽ ly hôn cũng làm cho gia đình mất đi khả năng bảo hình thành lối sống văn hóa trong gia đình và xây vệ, chăm sóc giáo dục trẻ em. dựng xã hội ngày càng văn minh, tiến bộ. Những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực về đạo đức Những ảnh hưởng trái chiều và văn hóa đang diễn ra trong xã hội nói chung và Thứ nhất, lễ giáo của đạo Nho ăn sâu vào đời trong gia đình nói riêng đã đặt ra nhiều vấn đề bức xúc mà chúng ta phải giải quyết. sống đạo đức mỗi gia đình, những tập tục như ma chay, cưới hỏi, lễ tết nhiều lúc biến thành những lễ 3. ẢNH HƯỞNG CỦA TƯ TƯỞNG “ĐẠO, HIẾU” nghi phiền toái cổ hủ và hao tiền tốn của. Chính do TỚI XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA MỚI Ở những ảnh hưởng lâu dài của quan niệm coi trọng VIỆT NAM HIỆN NAY bề ngoài, coi đó là việc quan trọng hơn cả phụng Những ảnh hưởng tích cực dưỡng, kính hiếu với cha mẹ lúc còn sống. Vì vậy, đến ngày nay những tập tục ấy vẫn còn tồn tại để Thứ nhất, việc giáo dục “Đạo, Hiếu” cho các thế hệ lại nhiều hậu quả nặng nề gây tác hại không nhỏ trong gia đình luôn là yếu tố được quan tâm trong gia trong đời sống nhân dân, có nhiều hiện tượng khi đình ở Việt Nam. Trong khi tư tưởng “Đạo hiếu” của cha mẹ già yếu thì con cái chẳng quan tâm chăm Nho giáo luôn hướng tới giáo dục cho con cái thái sóc nhưng khi cha mẹ mất đi thì tống táng ma độ biết ơn, tình cảm kính yêu và trách nhiệm phụng chay linh đình và coi như vậy là hiếu thảo, kính dưỡng đối với cha mẹ, vì vậy hiện nay tư tưởng này hiếu với cha mẹ. vẫn còn có giá trị trong giáo dục đạo đức gia đình. Thứ hai, do ảnh hưởng bởi tư tưởng con cái phải Thứ hai, giá trị truyền thống của dân tộc ta là lối tuyệt đối phục tùng cha mẹ một cách vô điều kiện sống có tình, có nghĩa với mọi người. Hiếu thuận nên còn không ít trường hợp cha mẹ còn tư tưởng với ông bà, cha mẹ, thương yêu anh, chị, em,… gia trưởng áp đặt lên cuộc sống của con cái và luôn vui mừng trước sự ra đời và trưởng thành yêu cầu các con cháu phải phục tùng cha mẹ một của thế hệ trẻ và sự cảm thương trước người cách tuyệt đối, bắt ép con cái làm theo ý mình. đã chết. Trong khi tư tưởng “Đạo hiếu” của Nho Thứ ba, do ảnh hưởng bởi tư tưởng người quân giáo lại luôn giáo dục con người phải sống có hiếu tử là trụ cột trong gia đình, không gần con để giáo đạo với tổ tiên, ông, bà, cha, mẹ và hiếu đễ với dục con cái nên ở nhiều gia đình còn không ít anh em. người làm cha có tư tưởng gia trưởng thiếu quan 106 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(59).2017
  5. NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC tâm đến dạy dỗ con cái, người vợ phải có trách nhau. Con cháu hiếu kính với ông bà, cha mẹ. nhiệm phục tùng theo chồng. Cha mẹ, ông bà yêu thương và có trách nhiệm với con cháu. Gia đình có trật tự, kỷ cương, nền nếp. 4. MỘT SỐ QUAN ĐIỂM NHẰM PHÁT HUY NHỮNG GIÁ TRỊ TÍCH CỰC CỦA TƯ TƯỞNG Trách nhiệm của cá nhân, của các thành viên ĐẠO HIẾU VỚI XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA trong gia đình đối với nhau là một trong những MỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY nhân tố tạo nên sự bền vững của kết cấu gia đình, là cơ sở của hạnh phúc gia đình. Đạo đức trong tư Thứ nhất: Gia đình Việt Nam cần đặc biệt chú ý tưởng của Nho giáo đề cập đến trách nhiệm làm đến việc giáo dục tôn ti trật tự và thứ bậc trong gia con là phải hiếu thảo với cha mẹ. “Theo lẽ thường đình. Sự phân chia tôn ti trật tự và thứ bậc trong thì cha mẹ, anh em, chị em là những người thân gia đình căn cứ vào thế hệ, lứa tuổi và giới tính. thiết nhất tất cả phải kính yêu, rồi đối với người Trong đó cha mẹ, anh chị là người trên, con em là ngoài phải có lòng trung - thứ, từ ái được. Nếu ở bề dưới. Trong mối quan hệ gia đình, đặc biệt giáo với cha mẹ, anh em mà không kính thuận, chứng dục các thành viên ý thức tôn kính và tín ngưỡng tỏ tình cảm của ta quá ư bạc bẽo, mỏng manh, thờ cúng đối với tổ tiên. như vậy làm sao thành nhân được” [4]. Thứ hai: Giáo dục “Đạo, Hiếu” cũng là nội dung Như vậy đạo hiếu thể hiện thái độ biết ơn của con rất được coi trọng trong giáo dục đạo đức của gia cái đối với công lao to lớn của cha mẹ. Đó là một đình truyền thống. Hiếu đễ là gốc của đạo đức con thứ tình cảm tự nhiên mang nhiều yếu tố tâm linh, người cho nên đã có hiếu và đễ thì các đức khác bắt nguồn từ mối quan hệ huyết thống thiêng liêng. cũng đều có được không những chỉ trong quan Trách nhiệm của con cái cũng thể hiện rõ ràng hơn hệ gia đình mà cả trong quan hệ xã hội nữa. Con trong việc chăm sóc sức khỏe và nuôi dưỡng cha người có hiếu đễ là con người bao giờ cũng làm mẹ khi già yếu ốm đau, bệnh tật. Điều này có một ý vừa lòng cha anh, không bao giờ trách cha mẹ nghĩa mang tính xã hội rất to lớn. sai, không cãi lại mà phải vâng lời cha mẹ. Hiếu là Truyền thống của gia đình Việt Nam là các thành phải biết giữ mình để phụng dưỡng cha mẹ lúc còn viên trong gia đình sống với nhau hòa thuận sống cũng như khi cha mẹ đã qua đời. Hiếu còn nhưng có trật tự trên dưới, rõ ràng phân minh. biểu hiện ở chỗ làm cho cha mẹ vinh hiển bằng sự Mọi người đối xử với nhau theo đúng lễ nghi gia thành đạt của mình, không làm tổn hại đến thanh giáo cha ra cha, con ra con, vợ ra vợ, chồng ra danh của gia đình của cha, anh. chồng, không có tình trạng bình đẳng quá trớn. Thứ ba: Xây dựng gia đình văn hóa mới lấy tình Cha mẹ rất có ý thức và trách nhiệm trong việc nghĩa và lễ giáo làm chuẩn mực. Đó là gia đình giáo dục con cái sống có trật tự kỷ cương và theo thuận hòa trên kính dưới nhường, lớn bảo nhỏ đúng lễ nghĩa, từ cách xưng hô, thưa gửi, thăm làm theo. Trong họ tộc phải biết đoàn kết, đùm hỏi, tang lễ, cúng tế đến việc tuân thủ lệ làng xã bọc lẫn nhau. Hôn nhân dựa trên tình yêu trong và luật pháp của nhà nước. Việc giáo dục lễ đã sáng không mang tính vụ lợi. Vợ chồng sống hòa đạt tới mức sâu sắc, trở thành niềm tin chi phối thuận đầm ấm thắm thiết lấy sự thủy chung làm nhận thức và hành động của con người. “Sự giáo tiêu chuẩn cao nhất, đó là nét đẹp trong tình yêu dục của ông (Khổng Tử) về lễ đạt tới mức sâu sắc ở lối sống của con người Việt Nam. Nuôi con khỏe chỗ nó trở thành tiêu chuẩn để đánh giá hành vi của dạy con ngoan, con cái được giáo dục học hành con người. Ông đã huy động được dư luận của toàn đến nơi đến chốn. Bậc cha mẹ, ông bà trong gia xã hội, trọng người có lễ và khinh ghét người vô lễ. đình phải là tấm gương sáng cho thế hệ con cháu Mức độ sâu sắc còn ở chỗ nó đi vào lương tâm con tự hào và noi theo. Giáo dục lòng biết ơn tổ tiên người, vi phạm lễ là điều sỉ nhục, thậm chí đến mức bằng việc thờ cúng ông bà cha mẹ một cách thành thà chết không bỏ lễ” [3]. kính. Con cái trong gia đình phải biết giữ gìn gia Thứ tư: Tư tưởng “Đạo, Hiếu” trong Nho giáo còn giáo, luôn biết bảo vệ thể diện và truyền thống gia có nhiều điểm phù hợp cho việc xây dựng đạo đình. Một gia đình văn hóa là gia đình thực hiện đức gia đình ở Việt Nam hiện nay, với những quan được mối quan hệ trong ấm ngoài êm, xóm làng niệm về vai trò, vị trí của gia đình, cách đối xử đến yên vui hòa thuận. những quy tắc đạo đức trong quan hệ gia đình, Nghiên cứu tư tưởng “Đạo, Hiếu” trong Nho giáo cách đối xử của con cái đối với cha mẹ và trách cho thấy có nhiều giá trị còn phù hợp trong việc nhiệm của cha mẹ trong việc nuôi dạy con cái… xây dựng gia đình văn hóa mới hiện nay. Nhưng cũng để lại những kinh nghiệm đáng suy nghĩ cho giá trị đó rất cần được phát hiện và khuyến khích chúng ta. Mặt khác, Nho giáo là một học thuyết trên cơ sở cải tạo và sàng lọc lại. Xây dựng gia uống nước nhớ nguồn, đề cao coi trọng quan hệ đình văn hóa mới hiện nay phải bảo đảm cho các huyết thống nên nó đòi hỏi sự gắn bó chặt chẽ thành viên trong gia đình hòa thuận, dân chủ, giữa những thành viên trong một gia đình, một yêu thương nhau, vợ chồng bình đẳng, tôn trọng dòng họ. Những người trong gia đình, họ hàng thì Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(59).2017 107
  6. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC phải cưu mang, đùm bọc lẫn nhau, biết giữ gìn và dân tộc Việt Nam như: truyền thống thờ cúng tổ phát huy truyền thống của gia đình và dòng họ. tiên, tình nghĩa huynh đệ - phụ tử,… Tuy vậy, tư Họ hàng, làng xã được tổ chức theo tư tưởng Nho tưởng Nho giáo cũng có những yếu tố không còn giáo sẽ tạo dựng được những cộng đồng ổn định phù hợp với thực tiễn hiện nay như: những hủ tục nhờ vào lòng hiếu đễ, kính nhường. ma chay, cưới hỏi, tư tưởng trọng nam, khinh nữ, Trong quan hệ cha mẹ với con cái cũng phải xây tư tưởng gia trưởng,… Trước những biểu hiện cả dựng theo tinh thần mới, cha mẹ thương yêu mặt tích cực và những hạn chế của tư tưởng Nho không phân biệt đối xử giữa các con, tôn trọng giáo, việc cải tạo và kế thừa tư tưởng “Đạo, Hiếu” và định hướng những nhu cầu chính đáng của của Nho giáo nhằm xây dựng gia đình văn hóa con cái, nuôi dạy chúng thành những người tốt mới có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Bên cạnh đó trong gia đình, có ích cho xã hội. Ngược lại, con chúng ta cần phải đẩy mạnh học tập và làm theo cái phải biết kính trọng cha mẹ và tự tu dưỡng, rèn luyện, phát huy những truyền thống tốt đẹp tấm gương đạo đức Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc của gia đình. Bên cạnh đó xây dựng các quan hệ khai thác những nhân tố hợp lý của Nho giáo và anh chị em, quan hệ ông bà và cháu chắt,… cũng loại bỏ những mặt tiêu cực, lạc hậu của nó và tư cần được xây dựng trên tinh thần bình đẳng, tình tưởng của Người trong việc xây dựng gia đình thương, quan tâm, có trách nhiệm,… để gia đình văn hoá mới. hòa thuận, êm ấm, là tế bào lành mạnh của xã hội. Thứ năm: Trong Nho giáo, lễ là một phạm trù đạo đức, mỗi người cư xử, giao tiếp theo đúng bổn TÀI LIỆU THAM KHẢO phận, theo trật tự trên, dưới là giữ đúng lễ, cũng [1]. Đoàn Trung Còn (dịch giả) (1950). Luận ngữ, Tứ thơ. là thực hiện đúng hành vi chính trị. Ngày nay, tất NXB Thuận Hóa Huế, tr.58. nhiên chúng ta không duy trì trật tự lễ giáo theo kiểu phong kiến, con cái lúc nào cũng sợ sệt, một [2]. Đoàn Trung Còn (dịch giả) (1996). Mạnh Tử - Tập mực tuân theo lời cha mẹ. Nhưng ở các trường hạ, Tứ thơ. NXB Thuận Hóa, Huế, tr.58. học chúng ta thường thấy câu: “Tiên học lễ, hậu [3]. Vũ Khiêu (1996). Bàn về văn hiến Việt Nam. NXB học văn”, vậy thì trong gia đình đóng góp được Khoa học xã hội, Hà Nội. gì trong việc học lễ ấy. Như chúng ta đã biết, do [4]. Trần Trọng Kim (1990). Nho giáo. NXB TP. Hồ Chí tính đặc thù của kết cấu gia đình là mỗi đơn vị Minh, tr.388. sản sinh và nuôi dưỡng, dạy dỗ nên những con người, trong quan hệ không phải là bình đẳng dân [5]. Vi Chính Thông (1996). Nho gia với Trung Quốc chủ mà là quyền uy. Các thành viên trong gia đình ngày nay. NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.265. không phải là mỗi người tự ý tự do cá nhân, mà [6]. Nguyễn Đình Tường (2002). Một số biểu hiện của là một cộng đồng có trật tự trên dưới, tức là tạo ra sự biến đổi giá trị đạo đức trong nền kinh tế thị lễ đã tự mang sẵn trong giáo dục gia đình. Đồng trường ở Việt Nam hiện nay và giải pháp khắc thời, trong môi trường trật tự trên dưới chặt chẽ phục. Tạp chí Triết học, (6), tr.19 - 22. này, quyền uy được biểu đạt ra không phải bằng pháp chế, mà bằng tình nghĩa, bằng nêu gương. [7]. Doãn Chính (chủ biên) (1997). Đại cương triết học Trung Quốc. NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. Trong mỗi gia đình, cha mẹ chẳng ra cha mẹ, anh chị không ra anh chị, thì không mong giáo dục các [8]. Nguyễn Trọng Chuẩn (2002). Khai thác các giá trị thế hệ trong gia đình để được dưới ra dưới. Đứa của truyền thống Nho học phục vụ phát triển của trẻ sống trong một gia đình trên không ra trên, đất nước trong điều kiện toàn cầu hóa. Tạp chí dưới không thành dưới, thì giáo dục ở nhà trường Triết học, (4), tr.28 - 31. dù có dạy học về lễ, là phải kính trọng cha mẹ, [9]. Phan Đại Doãn (chủ biên) (1998). Một số vấn đề ông bà dù có hay đến đâu cũng chỉ là “nước đổ Nho giáo ở Việt Nam. NXB Chính trị quốc gia, đầu vịt”,… Bởi thế giáo dục lễ giáo trước hết phải Hà Nội. từ trong giáo dục gia đình. [10]. Nguyễn Đăng Duy (1998). Nho giáo với văn hóa 5. KẾT LUẬN Việt Nam. NXB Hà Nội. Nho giáo du nhập vào Việt Nam và luôn giữ vai trò [11]. Lý Trường Hải (2002). Khổng Tử. NXB Văn hóa quan trọng trong đời sống văn hóa, Nho giáo đã thông tin, Hà Nội. thấm sâu, bám rễ vào mọi lĩnh vực của đời sống [12]. Nguyễn Hùng Hậu (2003). Đặc điểm của Nho tinh thần dân tộc và ảnh hưởng của nó đặc biệt Việt. Tạp chí Triết học (3), tr.41 - 43. sâu sắc trong gia đình Việt Nam. Quan niệm về Đạo hiếu một mặt có những nhân tố tích cực nhất [13]. Nguyễn Minh Hòa (2000). Hôn nhân - Gia đình định, góp phần làm sâu sắc thêm truyền thống trong xã hội hiện đại. NXB Trẻ, Hà Nội. 108 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(59).2017
nguon tai.lieu . vn