Xem mẫu
Từ truyền thống đến thị trường: Sự chuyển
đổi kinh tế của người Dao Đỏ ở xã Tả Phìn,
huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai
Bïi Minh Hµo(*)
Tãm t¾t: Trong vµi thËp kû qua, víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ®« thÞ võa vµ nhá ë miÒn
nói, nÒn kinh tÕ hµng hãa ë vïng d©n téc Ýt ng−êi ph¸t triÓn nhanh chãng. Sù h×nh
thµnh thÞ tr−êng, ®Æc biÖt lµ sù chuyÓn ®æi vÒ mÆt kinh tÕ tõ nÒn kinh tÕ truyÒn
thèng sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ®· t¸c ®éng toµn diÖn ®Õn ®êi sèng kinh tÕ, v¨n
hãa vµ x· héi cña c¸c d©n téc Ýt ng−êi. Qua nhiÒu n¨m kh¶o s¸t sù chuyÓn ®æi kinh
tÕ cña ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai, chóng t«i muèn lµm
râ h¬n vÒ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ ë miÒn nói, trong tr−êng hîp nµy lÊy ®èi
t−îng lµ ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai. Trªn c¬ së ®ã, bµi
viÕt cho thÊy nh÷ng yÕu tè ®Æc tr−ng còng nh− nh÷ng quy luËt chung cña qu¸ tr×nh
thÞ tr−êng hãa miÒn nói ®ang diÔn ra ngµy cµng s©u réng ë ViÖt Nam.
Tõ khãa: Kinh tÕ thÞ tr−êng, ThÞ tr−êng hãa, ChuyÓn ®æi kinh tÕ, D©n téc Ýt ng−êi,
Ng−êi Dao §á, Sa Pa
I. Kinh tÕ hµng hãa ë khu vùc miÒn nói vïng ®ång
bµo d©n téc Ýt ng−êi
1. MiÒn nói, vïng ®ång bµo d©n téc
Ýt ng−êi lµ mét d¹ng n«ng th«n ®Æc biÖt.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, “chuyÓn
sang s¶n xuÊt hµng hãa lµ mét yªu cÇu
kh¸ch quan cã tÝnh quy luËt.(*)§−a n«ng
th«n n−íc ta chuyÓn sang s¶n xuÊt
hµng hãa lµ mét tÊt yÕu lÞch sö” (Phan
§¹i Do·n, 1989, tr.28).
§Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ hµng hãa
miÒn nói lµ ph¸t triÓn thÊp, chËm, dùa
trªn sù n©ng cao n¨ng suÊt vµ s¶n
(*)
Trung t©m Di s¶n c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam.
l−îng cña c¸c ngµnh ®· cã tr−íc ®ã ®Ó
t¹o ra s¶n phÈm d− thõa ®em ®i trao
®æi; ph¸t triÓn trªn nÒn t¶ng cña n«ng
nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ th−¬ng
nghiÖp, yÕu tè c«ng nghiÖp mê nh¹t.
Kinh tÕ hµng hãa diÔn ra cã c¸c yÕu tè
thÞ tr−êng chi phèi nh−ng kh«ng mang
tÝnh quyÕt ®Þnh v× c¸c quy luËt thÞ
tr−êng biÓu hiÖn kh«ng trän vÑn.
Cã thÓ nãi, ph¸t triÓn kinh tÕ hµng
hãa n«ng th«n nãi chung vµ miÒn nói
nãi riªng ®· t¹o ra mét b−íc tiÕn míi
trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc.
Nh−ng sù ph¸t triÓn nµy còng mang
theo nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p, cÇn ®−îc
nhËn thøc râ vµ ®iÒu chØnh hîp lý.
32
2. Ng−êi Dao §á lµ mét bé phËn d©n
c− quan träng ë Sa Pa - mét huyÖn vïng
cao n»m ë phÝa T©y Nam cña tØnh Lµo
Cai. Víi d©n sè kho¶ng h¬n 1,2 v¹n,
ng−êi Dao §á chiÕm tû lÖ kho¶ng 26%
d©n sè cña Sa Pa, lµ céng ®ång ®«ng d©n
thø 2 sau ng−êi H’m«ng trªn ®Þa bµn.
Ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn
Sa Pa, tØnh Lµo Cai lµ mét céng ®ång
sinh sèng l©u ®êi, cã mét nÒn v¨n hãa
®a d¹ng vµ kinh tÕ kh¸ ph¸t triÓn. Lµ
mét bé phËn nh¹y bÐn víi kinh tÕ hµng
hãa, sau nhiÒu n¨m b¾t nhÞp víi sù ph¸t
triÓn, nÒn kinh tÕ cña ng−êi Dao §á
®ang thay ®æi nhanh chãng theo h−íng
tõ kinh tÕ tù cung tù cÊp truyÒn thèng
sang kinh tÕ thÞ tr−êng. Trong kho¶ng
h¬n mét thËp niªn qua, d−íi t¸c ®éng
cña ®« thÞ hãa ë Sa Pa, sù ph¸t triÓn cña
du lÞch vµ sù hç trî cña nhiÒu chÝnh s¸ch
nhµ n−íc, nÒn kinh tÕ cña ng−êi Dao §á
ë T¶ Ph×n ®ang cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt
theo h−íng tiÕn lªn kinh tÕ thÞ tr−êng.
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015
h−íng tÝch cùc vµ tiªu cùc.
II. Sù chuyÓn ®æi kinh tÕ cña ng−êi Dao §á ë x· T¶
Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai
1. Ho¹t ®éng kinh tÕ truyÒn thèng
cña ng−êi Dao §á
Kinh tÕ chiÕm ®o¹t tù nhiªn bao
gåm c¸c ho¹t ®éng h¸i l−îm - s¨n
b¾t/b¾n vµ h¸i thuèc.
Ng−êi Dao §á cã nhiÒu kinh nghiÖm
trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ h¸i l−îm s¨n b¾t/b¾n dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ c¸c
quy luËt sinh tr−ëng cña sinh th¸i tù
nhiªn trong vïng. S¶n phÈm chÝnh lµ
nÊm h−¬ng, sa nh©n, m¨ng rõng, méc
nhÜ, cñ mµi, rau xanh, mËt ong,... Tr−íc
®©y, ng−êi Dao §á s¨n b¾n ®−îc nhiÒu
lo¹i thó lín nh− h−¬u, nai, ho½ng vµ hæ.
Hä võa ®i s¨n tËp thÓ võa ®i c¸ nh©n.
Ngµy nay, s¨n b¾n chØ g¾n liÒn víi viÖc
b¶o vÖ mïa mµng, ®èi t−îng chñ yÕu lµ
c¸c loµi thó nhá nh− chån, c¸o, sãc, lîn
rõng,...…
H¸i thuèc nam lµ nghÒ cæ truyÒn
Tõ n¨m 2007 ®Õn nay, tr¶i qua gÇn
8 n¨m kh¶o s¸t thùc ®Þa t¹i T¶ Ph×n, cña ng−êi Dao §á. ViÖc t×m vµ sö dông
chóng t«i ®· tiÕp cËn vµ hiÓu râ h¬n vÒ thuèc nam thÓ hiÖn ®−îc vèn kiÕn thøc
qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÞ tr−êng vµ sù y häc ®a d¹ng vµ phong phó cña ng−êi
t¸c ®éng cña nã ®Õn ®êi sèng ng−êi d©n. d©n. C¸c bµi thuèc quý ®−îc truyÒn thô
Kinh tÕ truyÒn thèng thay ®æi nhanh cÈn thËn nªn chØ cã mét sè ng−êi biÕt.
chãng, theo ®ã lµ sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu Cßn c¸c bµi thuèc ®¬n gi¶n th× rÊt nhiÒu
h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt míi vµ sù ng−êi biÕt dïng, nh−ng hä kh«ng biÕt
trçi dËy cña kinh tÕ gia ®×nh. T− duy hÕt c¸c vÞ thuèc nªn hiÖu qu¶ kh«ng cao.
kinh tÕ cña ng−êi d©n
B¶ng 1: Sè liÖu kinh tÕ ch¨n nu«i cña
còng thay ®æi sang
x· T¶ Ph×n tõ n¨m 2010 ®Õn 2013
nh÷ng tÝnh to¸n lîi Ých,
§¬n vÞ tÝnh: con
®Æt vÊn ®Ò lîi nhuËn lªn
Ch¨n nu«i
2010
2011
2012
2013
vÞ trÝ cao h¬n dï vÉn
chän con ®−êng ph¸t §µn tr©u
359
359
429
494
triÓn an toµn nhÊt. Sù §µn bß
75
75
98
133
biÕn ®æi kinh tÕ kÐo theo
§µn lîn
1.258
1.324
1.453
1.500
sù thay ®æi vÒ v¨n hãa,
§µn
gia
cÇm
6.200
6.340
6.585
5.988
x· héi. NhiÒu nÐt v¨n
hãa truyÒn thèng b¾t Nguån: Tæng hîp sè liÖu tõ b¸o c¸o tæng kÕt c¸c n¨m 2010,
®Çu thay ®æi theo c¶ 2011, 2012, 2013 cña UBND x· T¶ Ph×n.
Tõ truyÒn thèng ®Õn thÞ tr−êng...
Ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng nghiÖp
Trång trät: Ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n
cã hai h×nh thøc canh t¸c chÝnh lµ
n−¬ng rÉy vµ ruéng n−íc. Tr−íc ®©y,
ng−êi Dao §á sèng du canh du c− nªn
canh t¸c n−¬ng rÉy gi÷ vai trß chÝnh.
HiÖn nay, do ®Êt rõng cã h¹n, n−¬ng rÉy
kh«ng thÓ ®¶m b¶o ®−îc ®êi sèng cña
ng−êi d©n nªn ®ång bµo chuyÓn sang
canh t¸c ruéng n−íc vµ sèng ®Þnh canh
®Þnh c−. Bé n«ng cô chÝnh cña ng−êi
Dao §á ë ®©y bao gåm: cuèc (nh×u), dao
ph¸t (dô ng©u), liÒm gÆt (dô l×m), cµy
(l¶y), bõa ®øng, c−a, gËy chäc lç (trô),
gïi (chui)...
Ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n lµ céng
®ång cã nhiÒu kinh nghiÖm trong canh
t¸c ruéng bËc thang, mçi n¨m lµm mét
vô lóa (tõ th¸ng 4-9). Mçi vô, trung
b×nh mçi hé gia ®×nh gieo kho¶ng 20 kg
gièng lóa (kho¶ng 0,5 ha ruéng) vµ thu
ho¹ch ®−îc kho¶ng 60 ®Õn 80 bao thãc
(kho¶ng 1,5 ®Õn 2,0 tÊn thãc). §Õn nay,
hÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh ®· sö dông c¸c
lo¹i gièng míi (®−îc Nhµ n−íc b¸n cã
trî gi¸) nªn n¨ng suÊt t¨ng lªn nhiÒu
(h¬n 40 t¹/ha).
N−¬ng rÉy “lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó
chØ nh÷ng m¶nh ®Êt trång do chÆt c©y,
®èt rõng mµ cã, kh«ng sö dông vÜnh
viÔn, kh«ng liªn tôc, cã thêi gian bá hãa,
tõ du canh dÉn ®Õn du c−” (§Æng
Nghiªm V¹n, 1975, tr.8). Tr−íc ®©y,
n−¬ng rÉy lµ nguån cung cÊp l−¬ng thùc
vµ thùc phÈm chñ yÕu cña hä. N−¬ng
chñ yÕu trång ng« cã xen canh vµ lu©n
canh c¸c lo¹i c©y kh¸c nh− ®ç t−¬ng,
®Ëu c« ve, ®Ëu r¨ng ngùa, cµ chua,
khoai s¾n... lµ nguån sèng chÝnh cña hä
trong mét thêi gian dµi tr−íc khi canh
t¸c ruéng n−íc ph¸t triÓn. Ngµy nay,
n−¬ng rÉy vÉn gi÷ vai trß quan träng.
33
N−¬ng th¶o qu¶ còng cã mét vai trß
rÊt quan träng víi ng−êi Dao §á. Th¶o
qu¶ lµ mét lo¹i h−¬ng liÖu quý cã gi¸ trÞ
kinh tÕ cao. HÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh
ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n ®Òu cã n−¬ng
th¶o qu¶. Nh÷ng n¨m th¶o qu¶ kh«
®−îc gi¸ cao (kho¶ng 100 ngh×n/kg) th×
nguån tiÒn thu ®−îc lªn ®Õn hµng chôc
triÖu. Th¶o qu¶ trë thµnh mét thø cña
c¶i vµ ®−îc c¸c gia ®×nh tÝch tr÷ nh−
mét nguån ®¶m b¶o sù an toµn cho
m×nh. Hä b¸n th¶o qu¶ khi cÇn thiÕt
nh− ®Ó mua ti vi, xe m¸y hay mua tr©u,
bß ®Ó cµy ruéng.
Ch¨n nu«i: Ng−êi Dao §á biÕt ch¨n
nu«i tõ rÊt sím, ch¨n nu«i tr©u, bß tr−íc
hÕt lµ ®Ó ®¶m b¶o søc kÐo cho s¶n xuÊt.
Hä cßn ch¨n nu«i ngùa, dª vµ nhiÒu lîn,
gµ ®Ó lÊy thÞt. Nguån thøc ¨n chÝnh cho
vËt nu«i lµ thùc vËt tù nhiªn vµ chÊt bét
tõ trång trät mµ chñ yÕu lµ ng«. Do
nguån l−¬ng thùc ngµy cµng ®¶m b¶o
®−îc cho con ng−êi nªn l−îng bét dµnh
cho ch¨n nu«i t¨ng lªn. Tuy nhiªn, ®µn
vËt nu«i vÉn lu«n bÞ r×nh rËp bëi c¸c dÞch
bÖnh vµ sù kh¾c nghiÖt cña khÝ hËu.
Ho¹t ®éng thñ c«ng nghiÖp
Thñ c«ng nghiÖp ë ®©y ®−îc s¶n
xuÊt theo quy m« hé gia ®×nh víi môc
®Ých phôc vô nhu cÇu s¶n xuÊt vµ sinh
ho¹t hµng ngµy.
NghÒ rÌn lµ mét nghÒ thñ c«ng l©u
®êi vµ ®¹t ®Õn tr×nh ®é kh¸ cao cña
ng−êi Dao §á. Hä tù rÌn lÊy c¸c c«ng cô
s¶n xuÊt cña m×nh nh− l−ìi cuèc, l−ìi
cµy, dao, liÒm... Trong quy tr×nh rÌn cã
nhiÒu b−íc kü thuËt khã chØ ®−îc gia
truyÒn nªn kh«ng nhiÒu nhµ ph¸t triÓn
nghÒ nµy. HiÖn nay, nghÒ rÌn ®ang bÞ
mÊt dÇn do ng−êi d©n nhËn thÊy mua
c«ng cô d−íi xu«i ®−a lªn, rÎ h¬n so víi
s¶n phÈm hä bá c«ng ra lµm.
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015
34
NghÒ dÖt may vµ thªu thæ cÈm lµ
nghÒ thñ c«ng quan träng phôc vô nhu
cÇu mÆc vµ lµm ®Ñp cho ®ång bµo. Ng−êi
phô n÷ Dao §á ë T¶ Ph×n lµ nh÷ng
ng−êi cã bµn tay khÐo lÐo, giái dÖt v¶i vµ
may thªu. DÖt v¶i lanh lµ nghÒ quan
träng vµ ®−îc ng−êi Dao §á biÕt ®Õn tõ
kh¸ l©u. Riªng nghÒ may thªu thæ cÈm
cña ng−êi Dao §á ë ®©y rÊt næi tiÕng.
HÇu hÕt phô n÷ ®−îc häc thªu may tõ
lóc cßn rÊt nhá nªn ai còng biÕt thªu vµ
thªu rÊt ®Ñp. Thªu may còng lµ mét
tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ tµi n¨ng vµ
phÈm h¹nh cña ng−êi phô n÷ ë ®©y.
Ngoµi ra, ®an l¸t vµ lµm ®å b¹c còng
tõng lµ c¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng
cña ng−êi Dao §á. C¸c gia ®×nh ®Òu biÕt
®an l¸t c¸c dông cô sinh ho¹t vµ s¶n
xuÊt b»ng tre, m©y nh− gïi, ræ, r¸...
Nh−ng hiÖn nay, hai nghÒ nµy ®ang bÞ
mai mét do hiÕm c¸c nguån nguyªn liÖu
vµ kh«ng c¹nh tranh ®−îc víi hµng c«ng
nghiÖp d−íi xu«i chuyÓn lªn.
Ho¹t ®éng trao ®æi s¶n phÈm
Trong nÒn kinh tÕ truyÒn thèng cña
ng−êi Dao §á, ho¹t ®éng trao ®æi s¶n
phÈm diÔn ra tõ l©u nh−ng chØ dõng l¹i ë
sù trao ®æi ®¬n thuÇn mµ kh«ng tån t¹i
ho¹t ®éng bu«n b¸n. H×nh thøc trao ®æi
chñ yÕu lµ ®em vËt ra trao ®æi vËt.
Nh÷ng ng−êi cã nhu cÇu sÏ trùc tiÕp trao
®æi cho nhau. Tr−íc ®©y, x· T¶ Ph×n
kh«ng cã chî, ng−êi d©n ph¶i xuèng tËn
Sa Pa míi mua ®−îc c¸c nhu yÕu phÈm
nh− muèi, dÇu th¾p s¸ng... C¸c s¶n
phÈm hä ®em trao ®æi chñ yÕu lµ c¸c thø
®Æc s¶n nh− nÊm h−¬ng, mËt ong.
Cã thÓ thÊy, kinh tÕ truyÒn thèng
cña ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n lµ mét nÒn
kinh tÕ tù nhiªn, khÐp kÝn, tr×nh ®é
ph¸t triÓn thÊp vµ phô thuéc nhiÒu vµo
thiªn nhiªn. Ng−êi Dao §á biÕt tËn
dông c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Ó tiÕn
hµnh s¶n xuÊt nh−ng nh×n chung n¨ng
suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña
hä vÉn cßn khiªm tèn.
2. Sù biÕn ®æi trong nÒn kinh tÕ
truyÒn thèng
Dï chËm ch¹p nh−ng nÒn kinh tÕ
cña ®ång bµo ng−êi Dao §á ®ang cã
nh÷ng thay ®æi râ nÐt tõ du canh du c−
sang ®Þnh canh ®Þnh c−, tõ qu¶ng canh,
®éc canh chuyÓn sang th©m canh, xen
canh, lu©n canh víi kü thuËt cao h¬n, tõ
canh t¸c n−¬ng rÉy lµ chñ yÕu chuyÓn
sang canh t¸c lóa n−íc.
Canh t¸c n−¬ng rÉy n¨ng suÊt vµ
s¶n l−îng kh«ng cao mµ tÝnh rñi ro rÊt
lín. Canh t¸c ruéng n−íc n¨ng suÊt cao
h¬n vµ æn ®Þnh h¬n, cã thÓ ®¶m b¶o tèt
h¬n cho ®êi sèng cña hä. B−íc chuyÓn
nµy lµ tiÒn ®Ò chuyÓn l−¬ng thùc chÝnh
lµ ng« sang lóa. Sau b−íc chuyÓn ®æi
nµy, n−¬ng rÉy vÉn kh«ng mÊt ®i mµ
tån t¹i song song víi ruéng n−íc.
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ du canh du c−
sang ®Þnh canh ®Þnh c− lµ kÕt qu¶ cña
viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Þnh canh
®Þnh c− cho ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi,
gióp ®ång bµo æn ®Þnh cuéc sèng.
ChuyÓn biÕn trong kü thuËt canh
t¸c n«ng nghiÖp tõ ®éc canh, qu¶ng
canh sang lu©n canh, xen canh vµ th©m
canh còng lµ mét b−íc chuyÓn quan
träng. C©y trång ®−îc lu©n canh quanh
n¨m vµ xen canh nhiÒu lo¹i nªn t¸c
®éng cña thêi tiÕt ®Õn mïa mµng cã
phÇn h¹n chÕ, gi¶m rñi ro do thêi tiÕt
g©y ra.
Tãm l¹i, sù chuyÓn ®æi trong nÒn
kinh tÕ truyÒn thèng ë n¬i ®©y ®· ®−a
®Õn hÖ qu¶ cuèi cïng lµ kinh tÕ hµng
hãa x©m nhËp s©u vµo nÒn kinh tÕ
truyÒn thèng vµ ph¸t triÓn, ph¸ vì vá
bäc khÐp kÝn ®Ó ®−a nÒn kinh tÕ tiÕn lªn
kinh tÕ thÞ tr−êng.
Tõ truyÒn thèng ®Õn thÞ tr−êng...
3. Ho¹t ®éng kinh tÕ hµng hãa
cña ng−êi Dao §á
* C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa
VÒ s¶n xuÊt hµng hãa n«ng phÈm,
trªn toµn huyÖn Sa Pa n¨m 2014 cã 640
ha rau xanh, s¶n l−îng ®¹t 8.960 tÊn
rau, nguån thu tõ c¸c n−¬ng rau nµy
®¹t h¬n 9,0 tû ®ång(*). §©y lµ nguån rau
phôc vô cho nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch
vµ ng−êi d©n trong thÞ trÊn Sa Pa.
Nh÷ng ng−êi Kinh, khi thÊy nhu cÇu
n«ng s¶n ë thÞ trÊn t¨ng nhanh ®· thuª
®Êt cña ng−êi d©n b¶n ®Þa, ®Çu t− gièng,
ph©n bãn, kü thuËt vµ thuª ng−êi d©n ë
®ã s¶n xuÊt. Ng−êi Dao §á sau mét thêi
gian còng nhËn thøc ®−îc viÖc ®Çu t−
trång c©y rau xanh vµ c¸c d−îc liÖu,
h−¬ng liÖu ®Ó b¸n cho kh¸ch sÏ thu
®−îc nhiÒu lîi h¬n. Hä b¾t ®Çu trång c¸c
lo¹i rau, c©y thuèc, c©y atiso... ®Ó lµm
hµng hãa.
Tr−íc ®©y, hä chØ b¸n th¶o qu¶ khi
cÇn tiÒn. Nh−ng giê hä biÕt ph¶i b¸n lóc
nµo ®−îc gi¸ cao nhÊt. ViÖc trång c¸c
c©y ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n
còng kÝch thÝch ng−êi d©n ®Çu t− s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp. Hay sù ph¸t triÓn
cña c¸c c«ng ty chÕ biÕn thuèc t¾m trªn
®Þa bµn lµm cho c©y thuèc ngµy cµng
hiÕm, ®iÒu nµy khiÕn ng−êi ta nghÜ ®Õn
viÖc −¬m gièng vµ trång c©y thuèc. §©y
chÝnh lµ sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp hµng
hãa ®Ó cung cÊp nguyªn liÖu cho thñ
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
VÒ s¶n xuÊt hµng hãa thñ c«ng
nghiÖp, tr−íc hÕt lµ sù thay ®æi trong
môc ®Ých s¶n xuÊt. §ã lµ sù thay ®æi tõ
s¶n xuÊt phôc vô nhu cÇu cña chÝnh
m×nh chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa,
phôc vô kh¸ch hµng vµ h−íng ra thÞ
tr−êng. Nhu cÇu thÞ tr−êng th× ®a d¹ng,
Sè liÖu thèng kª cña Phßng Kinh tÕ huyÖn Sa
Pa n¨m 2014.
(*)
35
trong khi ®ã, c¸c s¶n phÈm cña ®Þa
ph−¬ng s¶n xuÊt chØ dõng l¹i ë mét sè
m«tip (kiÓu mÉu) nhÊt ®Þnh vÒ h×nh
thøc lÉn hoa v¨n nªn khã tiªu thô trªn
thÞ tr−êng. Nh−ng nhê sù t− vÊn cña
ng−êi Kinh mµ hä ®· cã nh÷ng thay ®æi
nhÊt ®Þnh ®Ó ®¸p øng thÞ tr−êng.
Nh÷ng thay ®æi nµy lµm cho mÉu m·
hµng hãa thñ c«ng cña hä ®a d¹ng h¬n
nhiÒu, nh−ng ®iÒu ®ã l¹i ®Æt ra vÊn ®Ò
chÊt l−îng s¶n phÈm vµ biÕn ®æi v¨n
hãa téc ng−êi.
ChÝnh nhê sù thay ®æi trong môc
®Ých s¶n xuÊt ®· kÐo theo nhiÒu thay
®æi kh¸c trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt.
HÖ qu¶ quan träng cña nã lµ lµm mét sè
ngµnh thñ c«ng cã nhu cÇu vµ cã søc
c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng ph¸t triÓn
nhanh chãng nh− s¶n xuÊt thæ cÈm,
kinh doanh thuèc t¾m..., nh−ng còng
lµm mai mét, h¹n chÕ mét sè ngµnh
kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh nh− lµm ®å
b¹c, nghÒ rÌn...
* C¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt
thñ c«ng nghiÖp
S¶n xuÊt hé gia ®×nh: Trong s¶n
xuÊt thñ c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt hé gia
®×nh lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt
rÊt hiÖu qu¶.
HÇu hÕt c¸c gia ®×nh ng−êi Dao §á ë
T¶ Ph×n ®Òu tham gia ho¹t ®éng thñ
c«ng nghiÖp, nh−ng chØ mét sè gia ®×nh
tham gia ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa,
nhiÒu nhÊt lµ s¶n xuÊt thæ cÈm. Trong
mçi gia ®×nh, sù tham gia ho¹t ®éng
kinh tÕ ®−îc ph©n chia râ rµng. §µn
«ng th−êng ®i lµm n−¬ng, s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp, ®µn bµ ngoµi tham gia s¶n xuÊt
cßn thªu thæ cÈm, b¸n hµng rong. Trong
gia ®×nh, th−êng lµ mét hay vµi ng−êi
tham gia s¶n xuÊt mÆt hµng ®Ó ®em
b¸n ®−îc, vµ ng−êi s¶n xuÊt còng lµ
ng−êi ®i b¸n hµng (khi s¶n xuÊt thæ
nguon tai.lieu . vn
đổi kinh tế của người Dao Đỏ ở xã Tả Phìn,
huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai
Bïi Minh Hµo(*)
Tãm t¾t: Trong vµi thËp kû qua, víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ®« thÞ võa vµ nhá ë miÒn
nói, nÒn kinh tÕ hµng hãa ë vïng d©n téc Ýt ng−êi ph¸t triÓn nhanh chãng. Sù h×nh
thµnh thÞ tr−êng, ®Æc biÖt lµ sù chuyÓn ®æi vÒ mÆt kinh tÕ tõ nÒn kinh tÕ truyÒn
thèng sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ®· t¸c ®éng toµn diÖn ®Õn ®êi sèng kinh tÕ, v¨n
hãa vµ x· héi cña c¸c d©n téc Ýt ng−êi. Qua nhiÒu n¨m kh¶o s¸t sù chuyÓn ®æi kinh
tÕ cña ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai, chóng t«i muèn lµm
râ h¬n vÒ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ ë miÒn nói, trong tr−êng hîp nµy lÊy ®èi
t−îng lµ ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai. Trªn c¬ së ®ã, bµi
viÕt cho thÊy nh÷ng yÕu tè ®Æc tr−ng còng nh− nh÷ng quy luËt chung cña qu¸ tr×nh
thÞ tr−êng hãa miÒn nói ®ang diÔn ra ngµy cµng s©u réng ë ViÖt Nam.
Tõ khãa: Kinh tÕ thÞ tr−êng, ThÞ tr−êng hãa, ChuyÓn ®æi kinh tÕ, D©n téc Ýt ng−êi,
Ng−êi Dao §á, Sa Pa
I. Kinh tÕ hµng hãa ë khu vùc miÒn nói vïng ®ång
bµo d©n téc Ýt ng−êi
1. MiÒn nói, vïng ®ång bµo d©n téc
Ýt ng−êi lµ mét d¹ng n«ng th«n ®Æc biÖt.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, “chuyÓn
sang s¶n xuÊt hµng hãa lµ mét yªu cÇu
kh¸ch quan cã tÝnh quy luËt.(*)§−a n«ng
th«n n−íc ta chuyÓn sang s¶n xuÊt
hµng hãa lµ mét tÊt yÕu lÞch sö” (Phan
§¹i Do·n, 1989, tr.28).
§Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ hµng hãa
miÒn nói lµ ph¸t triÓn thÊp, chËm, dùa
trªn sù n©ng cao n¨ng suÊt vµ s¶n
(*)
Trung t©m Di s¶n c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam.
l−îng cña c¸c ngµnh ®· cã tr−íc ®ã ®Ó
t¹o ra s¶n phÈm d− thõa ®em ®i trao
®æi; ph¸t triÓn trªn nÒn t¶ng cña n«ng
nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ th−¬ng
nghiÖp, yÕu tè c«ng nghiÖp mê nh¹t.
Kinh tÕ hµng hãa diÔn ra cã c¸c yÕu tè
thÞ tr−êng chi phèi nh−ng kh«ng mang
tÝnh quyÕt ®Þnh v× c¸c quy luËt thÞ
tr−êng biÓu hiÖn kh«ng trän vÑn.
Cã thÓ nãi, ph¸t triÓn kinh tÕ hµng
hãa n«ng th«n nãi chung vµ miÒn nói
nãi riªng ®· t¹o ra mét b−íc tiÕn míi
trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc.
Nh−ng sù ph¸t triÓn nµy còng mang
theo nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p, cÇn ®−îc
nhËn thøc râ vµ ®iÒu chØnh hîp lý.
32
2. Ng−êi Dao §á lµ mét bé phËn d©n
c− quan träng ë Sa Pa - mét huyÖn vïng
cao n»m ë phÝa T©y Nam cña tØnh Lµo
Cai. Víi d©n sè kho¶ng h¬n 1,2 v¹n,
ng−êi Dao §á chiÕm tû lÖ kho¶ng 26%
d©n sè cña Sa Pa, lµ céng ®ång ®«ng d©n
thø 2 sau ng−êi H’m«ng trªn ®Þa bµn.
Ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn
Sa Pa, tØnh Lµo Cai lµ mét céng ®ång
sinh sèng l©u ®êi, cã mét nÒn v¨n hãa
®a d¹ng vµ kinh tÕ kh¸ ph¸t triÓn. Lµ
mét bé phËn nh¹y bÐn víi kinh tÕ hµng
hãa, sau nhiÒu n¨m b¾t nhÞp víi sù ph¸t
triÓn, nÒn kinh tÕ cña ng−êi Dao §á
®ang thay ®æi nhanh chãng theo h−íng
tõ kinh tÕ tù cung tù cÊp truyÒn thèng
sang kinh tÕ thÞ tr−êng. Trong kho¶ng
h¬n mét thËp niªn qua, d−íi t¸c ®éng
cña ®« thÞ hãa ë Sa Pa, sù ph¸t triÓn cña
du lÞch vµ sù hç trî cña nhiÒu chÝnh s¸ch
nhµ n−íc, nÒn kinh tÕ cña ng−êi Dao §á
ë T¶ Ph×n ®ang cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt
theo h−íng tiÕn lªn kinh tÕ thÞ tr−êng.
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015
h−íng tÝch cùc vµ tiªu cùc.
II. Sù chuyÓn ®æi kinh tÕ cña ng−êi Dao §á ë x· T¶
Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai
1. Ho¹t ®éng kinh tÕ truyÒn thèng
cña ng−êi Dao §á
Kinh tÕ chiÕm ®o¹t tù nhiªn bao
gåm c¸c ho¹t ®éng h¸i l−îm - s¨n
b¾t/b¾n vµ h¸i thuèc.
Ng−êi Dao §á cã nhiÒu kinh nghiÖm
trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ h¸i l−îm s¨n b¾t/b¾n dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ c¸c
quy luËt sinh tr−ëng cña sinh th¸i tù
nhiªn trong vïng. S¶n phÈm chÝnh lµ
nÊm h−¬ng, sa nh©n, m¨ng rõng, méc
nhÜ, cñ mµi, rau xanh, mËt ong,... Tr−íc
®©y, ng−êi Dao §á s¨n b¾n ®−îc nhiÒu
lo¹i thó lín nh− h−¬u, nai, ho½ng vµ hæ.
Hä võa ®i s¨n tËp thÓ võa ®i c¸ nh©n.
Ngµy nay, s¨n b¾n chØ g¾n liÒn víi viÖc
b¶o vÖ mïa mµng, ®èi t−îng chñ yÕu lµ
c¸c loµi thó nhá nh− chån, c¸o, sãc, lîn
rõng,...…
H¸i thuèc nam lµ nghÒ cæ truyÒn
Tõ n¨m 2007 ®Õn nay, tr¶i qua gÇn
8 n¨m kh¶o s¸t thùc ®Þa t¹i T¶ Ph×n, cña ng−êi Dao §á. ViÖc t×m vµ sö dông
chóng t«i ®· tiÕp cËn vµ hiÓu râ h¬n vÒ thuèc nam thÓ hiÖn ®−îc vèn kiÕn thøc
qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÞ tr−êng vµ sù y häc ®a d¹ng vµ phong phó cña ng−êi
t¸c ®éng cña nã ®Õn ®êi sèng ng−êi d©n. d©n. C¸c bµi thuèc quý ®−îc truyÒn thô
Kinh tÕ truyÒn thèng thay ®æi nhanh cÈn thËn nªn chØ cã mét sè ng−êi biÕt.
chãng, theo ®ã lµ sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu Cßn c¸c bµi thuèc ®¬n gi¶n th× rÊt nhiÒu
h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt míi vµ sù ng−êi biÕt dïng, nh−ng hä kh«ng biÕt
trçi dËy cña kinh tÕ gia ®×nh. T− duy hÕt c¸c vÞ thuèc nªn hiÖu qu¶ kh«ng cao.
kinh tÕ cña ng−êi d©n
B¶ng 1: Sè liÖu kinh tÕ ch¨n nu«i cña
còng thay ®æi sang
x· T¶ Ph×n tõ n¨m 2010 ®Õn 2013
nh÷ng tÝnh to¸n lîi Ých,
§¬n vÞ tÝnh: con
®Æt vÊn ®Ò lîi nhuËn lªn
Ch¨n nu«i
2010
2011
2012
2013
vÞ trÝ cao h¬n dï vÉn
chän con ®−êng ph¸t §µn tr©u
359
359
429
494
triÓn an toµn nhÊt. Sù §µn bß
75
75
98
133
biÕn ®æi kinh tÕ kÐo theo
§µn lîn
1.258
1.324
1.453
1.500
sù thay ®æi vÒ v¨n hãa,
§µn
gia
cÇm
6.200
6.340
6.585
5.988
x· héi. NhiÒu nÐt v¨n
hãa truyÒn thèng b¾t Nguån: Tæng hîp sè liÖu tõ b¸o c¸o tæng kÕt c¸c n¨m 2010,
®Çu thay ®æi theo c¶ 2011, 2012, 2013 cña UBND x· T¶ Ph×n.
Tõ truyÒn thèng ®Õn thÞ tr−êng...
Ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng nghiÖp
Trång trät: Ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n
cã hai h×nh thøc canh t¸c chÝnh lµ
n−¬ng rÉy vµ ruéng n−íc. Tr−íc ®©y,
ng−êi Dao §á sèng du canh du c− nªn
canh t¸c n−¬ng rÉy gi÷ vai trß chÝnh.
HiÖn nay, do ®Êt rõng cã h¹n, n−¬ng rÉy
kh«ng thÓ ®¶m b¶o ®−îc ®êi sèng cña
ng−êi d©n nªn ®ång bµo chuyÓn sang
canh t¸c ruéng n−íc vµ sèng ®Þnh canh
®Þnh c−. Bé n«ng cô chÝnh cña ng−êi
Dao §á ë ®©y bao gåm: cuèc (nh×u), dao
ph¸t (dô ng©u), liÒm gÆt (dô l×m), cµy
(l¶y), bõa ®øng, c−a, gËy chäc lç (trô),
gïi (chui)...
Ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n lµ céng
®ång cã nhiÒu kinh nghiÖm trong canh
t¸c ruéng bËc thang, mçi n¨m lµm mét
vô lóa (tõ th¸ng 4-9). Mçi vô, trung
b×nh mçi hé gia ®×nh gieo kho¶ng 20 kg
gièng lóa (kho¶ng 0,5 ha ruéng) vµ thu
ho¹ch ®−îc kho¶ng 60 ®Õn 80 bao thãc
(kho¶ng 1,5 ®Õn 2,0 tÊn thãc). §Õn nay,
hÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh ®· sö dông c¸c
lo¹i gièng míi (®−îc Nhµ n−íc b¸n cã
trî gi¸) nªn n¨ng suÊt t¨ng lªn nhiÒu
(h¬n 40 t¹/ha).
N−¬ng rÉy “lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó
chØ nh÷ng m¶nh ®Êt trång do chÆt c©y,
®èt rõng mµ cã, kh«ng sö dông vÜnh
viÔn, kh«ng liªn tôc, cã thêi gian bá hãa,
tõ du canh dÉn ®Õn du c−” (§Æng
Nghiªm V¹n, 1975, tr.8). Tr−íc ®©y,
n−¬ng rÉy lµ nguån cung cÊp l−¬ng thùc
vµ thùc phÈm chñ yÕu cña hä. N−¬ng
chñ yÕu trång ng« cã xen canh vµ lu©n
canh c¸c lo¹i c©y kh¸c nh− ®ç t−¬ng,
®Ëu c« ve, ®Ëu r¨ng ngùa, cµ chua,
khoai s¾n... lµ nguån sèng chÝnh cña hä
trong mét thêi gian dµi tr−íc khi canh
t¸c ruéng n−íc ph¸t triÓn. Ngµy nay,
n−¬ng rÉy vÉn gi÷ vai trß quan träng.
33
N−¬ng th¶o qu¶ còng cã mét vai trß
rÊt quan träng víi ng−êi Dao §á. Th¶o
qu¶ lµ mét lo¹i h−¬ng liÖu quý cã gi¸ trÞ
kinh tÕ cao. HÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh
ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n ®Òu cã n−¬ng
th¶o qu¶. Nh÷ng n¨m th¶o qu¶ kh«
®−îc gi¸ cao (kho¶ng 100 ngh×n/kg) th×
nguån tiÒn thu ®−îc lªn ®Õn hµng chôc
triÖu. Th¶o qu¶ trë thµnh mét thø cña
c¶i vµ ®−îc c¸c gia ®×nh tÝch tr÷ nh−
mét nguån ®¶m b¶o sù an toµn cho
m×nh. Hä b¸n th¶o qu¶ khi cÇn thiÕt
nh− ®Ó mua ti vi, xe m¸y hay mua tr©u,
bß ®Ó cµy ruéng.
Ch¨n nu«i: Ng−êi Dao §á biÕt ch¨n
nu«i tõ rÊt sím, ch¨n nu«i tr©u, bß tr−íc
hÕt lµ ®Ó ®¶m b¶o søc kÐo cho s¶n xuÊt.
Hä cßn ch¨n nu«i ngùa, dª vµ nhiÒu lîn,
gµ ®Ó lÊy thÞt. Nguån thøc ¨n chÝnh cho
vËt nu«i lµ thùc vËt tù nhiªn vµ chÊt bét
tõ trång trät mµ chñ yÕu lµ ng«. Do
nguån l−¬ng thùc ngµy cµng ®¶m b¶o
®−îc cho con ng−êi nªn l−îng bét dµnh
cho ch¨n nu«i t¨ng lªn. Tuy nhiªn, ®µn
vËt nu«i vÉn lu«n bÞ r×nh rËp bëi c¸c dÞch
bÖnh vµ sù kh¾c nghiÖt cña khÝ hËu.
Ho¹t ®éng thñ c«ng nghiÖp
Thñ c«ng nghiÖp ë ®©y ®−îc s¶n
xuÊt theo quy m« hé gia ®×nh víi môc
®Ých phôc vô nhu cÇu s¶n xuÊt vµ sinh
ho¹t hµng ngµy.
NghÒ rÌn lµ mét nghÒ thñ c«ng l©u
®êi vµ ®¹t ®Õn tr×nh ®é kh¸ cao cña
ng−êi Dao §á. Hä tù rÌn lÊy c¸c c«ng cô
s¶n xuÊt cña m×nh nh− l−ìi cuèc, l−ìi
cµy, dao, liÒm... Trong quy tr×nh rÌn cã
nhiÒu b−íc kü thuËt khã chØ ®−îc gia
truyÒn nªn kh«ng nhiÒu nhµ ph¸t triÓn
nghÒ nµy. HiÖn nay, nghÒ rÌn ®ang bÞ
mÊt dÇn do ng−êi d©n nhËn thÊy mua
c«ng cô d−íi xu«i ®−a lªn, rÎ h¬n so víi
s¶n phÈm hä bá c«ng ra lµm.
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015
34
NghÒ dÖt may vµ thªu thæ cÈm lµ
nghÒ thñ c«ng quan träng phôc vô nhu
cÇu mÆc vµ lµm ®Ñp cho ®ång bµo. Ng−êi
phô n÷ Dao §á ë T¶ Ph×n lµ nh÷ng
ng−êi cã bµn tay khÐo lÐo, giái dÖt v¶i vµ
may thªu. DÖt v¶i lanh lµ nghÒ quan
träng vµ ®−îc ng−êi Dao §á biÕt ®Õn tõ
kh¸ l©u. Riªng nghÒ may thªu thæ cÈm
cña ng−êi Dao §á ë ®©y rÊt næi tiÕng.
HÇu hÕt phô n÷ ®−îc häc thªu may tõ
lóc cßn rÊt nhá nªn ai còng biÕt thªu vµ
thªu rÊt ®Ñp. Thªu may còng lµ mét
tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ tµi n¨ng vµ
phÈm h¹nh cña ng−êi phô n÷ ë ®©y.
Ngoµi ra, ®an l¸t vµ lµm ®å b¹c còng
tõng lµ c¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng
cña ng−êi Dao §á. C¸c gia ®×nh ®Òu biÕt
®an l¸t c¸c dông cô sinh ho¹t vµ s¶n
xuÊt b»ng tre, m©y nh− gïi, ræ, r¸...
Nh−ng hiÖn nay, hai nghÒ nµy ®ang bÞ
mai mét do hiÕm c¸c nguån nguyªn liÖu
vµ kh«ng c¹nh tranh ®−îc víi hµng c«ng
nghiÖp d−íi xu«i chuyÓn lªn.
Ho¹t ®éng trao ®æi s¶n phÈm
Trong nÒn kinh tÕ truyÒn thèng cña
ng−êi Dao §á, ho¹t ®éng trao ®æi s¶n
phÈm diÔn ra tõ l©u nh−ng chØ dõng l¹i ë
sù trao ®æi ®¬n thuÇn mµ kh«ng tån t¹i
ho¹t ®éng bu«n b¸n. H×nh thøc trao ®æi
chñ yÕu lµ ®em vËt ra trao ®æi vËt.
Nh÷ng ng−êi cã nhu cÇu sÏ trùc tiÕp trao
®æi cho nhau. Tr−íc ®©y, x· T¶ Ph×n
kh«ng cã chî, ng−êi d©n ph¶i xuèng tËn
Sa Pa míi mua ®−îc c¸c nhu yÕu phÈm
nh− muèi, dÇu th¾p s¸ng... C¸c s¶n
phÈm hä ®em trao ®æi chñ yÕu lµ c¸c thø
®Æc s¶n nh− nÊm h−¬ng, mËt ong.
Cã thÓ thÊy, kinh tÕ truyÒn thèng
cña ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n lµ mét nÒn
kinh tÕ tù nhiªn, khÐp kÝn, tr×nh ®é
ph¸t triÓn thÊp vµ phô thuéc nhiÒu vµo
thiªn nhiªn. Ng−êi Dao §á biÕt tËn
dông c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Ó tiÕn
hµnh s¶n xuÊt nh−ng nh×n chung n¨ng
suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña
hä vÉn cßn khiªm tèn.
2. Sù biÕn ®æi trong nÒn kinh tÕ
truyÒn thèng
Dï chËm ch¹p nh−ng nÒn kinh tÕ
cña ®ång bµo ng−êi Dao §á ®ang cã
nh÷ng thay ®æi râ nÐt tõ du canh du c−
sang ®Þnh canh ®Þnh c−, tõ qu¶ng canh,
®éc canh chuyÓn sang th©m canh, xen
canh, lu©n canh víi kü thuËt cao h¬n, tõ
canh t¸c n−¬ng rÉy lµ chñ yÕu chuyÓn
sang canh t¸c lóa n−íc.
Canh t¸c n−¬ng rÉy n¨ng suÊt vµ
s¶n l−îng kh«ng cao mµ tÝnh rñi ro rÊt
lín. Canh t¸c ruéng n−íc n¨ng suÊt cao
h¬n vµ æn ®Þnh h¬n, cã thÓ ®¶m b¶o tèt
h¬n cho ®êi sèng cña hä. B−íc chuyÓn
nµy lµ tiÒn ®Ò chuyÓn l−¬ng thùc chÝnh
lµ ng« sang lóa. Sau b−íc chuyÓn ®æi
nµy, n−¬ng rÉy vÉn kh«ng mÊt ®i mµ
tån t¹i song song víi ruéng n−íc.
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ du canh du c−
sang ®Þnh canh ®Þnh c− lµ kÕt qu¶ cña
viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Þnh canh
®Þnh c− cho ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi,
gióp ®ång bµo æn ®Þnh cuéc sèng.
ChuyÓn biÕn trong kü thuËt canh
t¸c n«ng nghiÖp tõ ®éc canh, qu¶ng
canh sang lu©n canh, xen canh vµ th©m
canh còng lµ mét b−íc chuyÓn quan
träng. C©y trång ®−îc lu©n canh quanh
n¨m vµ xen canh nhiÒu lo¹i nªn t¸c
®éng cña thêi tiÕt ®Õn mïa mµng cã
phÇn h¹n chÕ, gi¶m rñi ro do thêi tiÕt
g©y ra.
Tãm l¹i, sù chuyÓn ®æi trong nÒn
kinh tÕ truyÒn thèng ë n¬i ®©y ®· ®−a
®Õn hÖ qu¶ cuèi cïng lµ kinh tÕ hµng
hãa x©m nhËp s©u vµo nÒn kinh tÕ
truyÒn thèng vµ ph¸t triÓn, ph¸ vì vá
bäc khÐp kÝn ®Ó ®−a nÒn kinh tÕ tiÕn lªn
kinh tÕ thÞ tr−êng.
Tõ truyÒn thèng ®Õn thÞ tr−êng...
3. Ho¹t ®éng kinh tÕ hµng hãa
cña ng−êi Dao §á
* C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa
VÒ s¶n xuÊt hµng hãa n«ng phÈm,
trªn toµn huyÖn Sa Pa n¨m 2014 cã 640
ha rau xanh, s¶n l−îng ®¹t 8.960 tÊn
rau, nguån thu tõ c¸c n−¬ng rau nµy
®¹t h¬n 9,0 tû ®ång(*). §©y lµ nguån rau
phôc vô cho nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch
vµ ng−êi d©n trong thÞ trÊn Sa Pa.
Nh÷ng ng−êi Kinh, khi thÊy nhu cÇu
n«ng s¶n ë thÞ trÊn t¨ng nhanh ®· thuª
®Êt cña ng−êi d©n b¶n ®Þa, ®Çu t− gièng,
ph©n bãn, kü thuËt vµ thuª ng−êi d©n ë
®ã s¶n xuÊt. Ng−êi Dao §á sau mét thêi
gian còng nhËn thøc ®−îc viÖc ®Çu t−
trång c©y rau xanh vµ c¸c d−îc liÖu,
h−¬ng liÖu ®Ó b¸n cho kh¸ch sÏ thu
®−îc nhiÒu lîi h¬n. Hä b¾t ®Çu trång c¸c
lo¹i rau, c©y thuèc, c©y atiso... ®Ó lµm
hµng hãa.
Tr−íc ®©y, hä chØ b¸n th¶o qu¶ khi
cÇn tiÒn. Nh−ng giê hä biÕt ph¶i b¸n lóc
nµo ®−îc gi¸ cao nhÊt. ViÖc trång c¸c
c©y ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n
còng kÝch thÝch ng−êi d©n ®Çu t− s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp. Hay sù ph¸t triÓn
cña c¸c c«ng ty chÕ biÕn thuèc t¾m trªn
®Þa bµn lµm cho c©y thuèc ngµy cµng
hiÕm, ®iÒu nµy khiÕn ng−êi ta nghÜ ®Õn
viÖc −¬m gièng vµ trång c©y thuèc. §©y
chÝnh lµ sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp hµng
hãa ®Ó cung cÊp nguyªn liÖu cho thñ
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
VÒ s¶n xuÊt hµng hãa thñ c«ng
nghiÖp, tr−íc hÕt lµ sù thay ®æi trong
môc ®Ých s¶n xuÊt. §ã lµ sù thay ®æi tõ
s¶n xuÊt phôc vô nhu cÇu cña chÝnh
m×nh chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa,
phôc vô kh¸ch hµng vµ h−íng ra thÞ
tr−êng. Nhu cÇu thÞ tr−êng th× ®a d¹ng,
Sè liÖu thèng kª cña Phßng Kinh tÕ huyÖn Sa
Pa n¨m 2014.
(*)
35
trong khi ®ã, c¸c s¶n phÈm cña ®Þa
ph−¬ng s¶n xuÊt chØ dõng l¹i ë mét sè
m«tip (kiÓu mÉu) nhÊt ®Þnh vÒ h×nh
thøc lÉn hoa v¨n nªn khã tiªu thô trªn
thÞ tr−êng. Nh−ng nhê sù t− vÊn cña
ng−êi Kinh mµ hä ®· cã nh÷ng thay ®æi
nhÊt ®Þnh ®Ó ®¸p øng thÞ tr−êng.
Nh÷ng thay ®æi nµy lµm cho mÉu m·
hµng hãa thñ c«ng cña hä ®a d¹ng h¬n
nhiÒu, nh−ng ®iÒu ®ã l¹i ®Æt ra vÊn ®Ò
chÊt l−îng s¶n phÈm vµ biÕn ®æi v¨n
hãa téc ng−êi.
ChÝnh nhê sù thay ®æi trong môc
®Ých s¶n xuÊt ®· kÐo theo nhiÒu thay
®æi kh¸c trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt.
HÖ qu¶ quan träng cña nã lµ lµm mét sè
ngµnh thñ c«ng cã nhu cÇu vµ cã søc
c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng ph¸t triÓn
nhanh chãng nh− s¶n xuÊt thæ cÈm,
kinh doanh thuèc t¾m..., nh−ng còng
lµm mai mét, h¹n chÕ mét sè ngµnh
kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh nh− lµm ®å
b¹c, nghÒ rÌn...
* C¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt
thñ c«ng nghiÖp
S¶n xuÊt hé gia ®×nh: Trong s¶n
xuÊt thñ c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt hé gia
®×nh lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt
rÊt hiÖu qu¶.
HÇu hÕt c¸c gia ®×nh ng−êi Dao §á ë
T¶ Ph×n ®Òu tham gia ho¹t ®éng thñ
c«ng nghiÖp, nh−ng chØ mét sè gia ®×nh
tham gia ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa,
nhiÒu nhÊt lµ s¶n xuÊt thæ cÈm. Trong
mçi gia ®×nh, sù tham gia ho¹t ®éng
kinh tÕ ®−îc ph©n chia râ rµng. §µn
«ng th−êng ®i lµm n−¬ng, s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp, ®µn bµ ngoµi tham gia s¶n xuÊt
cßn thªu thæ cÈm, b¸n hµng rong. Trong
gia ®×nh, th−êng lµ mét hay vµi ng−êi
tham gia s¶n xuÊt mÆt hµng ®Ó ®em
b¸n ®−îc, vµ ng−êi s¶n xuÊt còng lµ
ng−êi ®i b¸n hµng (khi s¶n xuÊt thæ