Xem mẫu
- TƯ DUY CHÈO
Chèo hay b t c hình th c sân kh u nào khác cũng ch là
m t trong nh ng th trò chơi con ngư i b y ra đ tiêu khi n.
Ngư i ngh sĩ ch ng thư ng dùng t "chơi" ngh thu t đ nói v
công vi c sáng t o c a mình hay sao.
Đi u ai cũng th y là trò chơi nào cũng có phương ti n chơi riêng,
có lu t l , có phép t c chơi riêng c a nó. Ngh "chơi" t ng ch ng lo i
sân kh u cũng tương t như v y. K ch nói đòi m t tư duy riêng cho nó
g i là tư duy k ch nói. Chèo đòi m t tư duy riêng cho nó g i là tư duy
chèo. Tư duy k ch nói khác bi t tư duy chèo. Dùng tư duy k ch nói làm
chèo thì ngh ch lý ch ng khác gì đưa m t ki n tư ng c vua đ n đ u
v i m t ki n tư ng c tư ng.
V y tư duy chèo là gì?
1. Là tư duy thơ
Ngư i làm chèo (tác gi , đ o di n, di n viên) là nh ng nhà thơ
t s , nhà thơ k chuy n b ng ngh thu t chèo. V i tư duy thơ ngư i
ngh sĩ chèo miêu t cu c s ng không d ng thái t nhiên như ngoài
đ i. Cu c s ng vào chèo đư c khái quát hoá lên, tinh ch n nh ng nét
thi t y u mang ý thơ. Và ý thơ y l i đư c th hi n thông qua ngôn ng
ngh thu t đa d ng c a chèo, thông qua nh ng th đo n ngh thu t
giàu tính bi u hi n như ư c l , n d , tư ng trưng…
- Văn h c chèo là văn h c thơ. Ngư i ta th y chèo h u như
t t c các th lo i thơ phú Vi t Nam. Dùng ph bi n là th ngũ ngôn,
th t ngôn, th l c bát, các th bi n c a nó và thơ văn bi n ng u. Ca
dao t c ng lai láng trong chèo to ra v hương thanh khi t ng t ngào
c a h n quê Vi t Nam. Ngôn t thơ trong chèo gi v trí đ c bi t quan
tr ng. Vì l i thơ đây g n ch t v i các l i nói (nói s , nói l ng, nói
chênh, nói l ch…) v i ngâm, v nh, v a, v i các giai đi u hát. L i thơ
không nh ng là linh h n c a giai đi u mà còn là y u t góp ph n cho
giai đi u đ p thêm lên. Trái tr l i, giai đi u (g m c hát, các l i nói và
ngâm v nh) nâng niu, nh n nhá t ng t trong l i thơ khi n cho ý c a t ,
v đ p âm thanh c a t như đư c tôn lên m t s c đ m i. Ngôn t rác
rư i c v n vò thành thơ không th đ ngâm lên, hát lên. Mà c gư ng
ép đưa vào thì ch làm cho giai đi u b ô nhi m đi mà thôi.
Văn h c k ch b n là khâu đ u trong quá trình sáng t o m t trò
di n. Nó ph i là ngu n c m h ng, là cơ s đ ngư i đ o di n cùng b
s u nh ng di n viên, nh c công, nh c sĩ… sáng t o lên m t trò di n
mang đ m đà ch t thơ c a chèo.
Đ ng tác trong di n xu t chèo là đ ng tác thơ. chèo, vi c đưa
lên sân kh u nh ng c nh sinh ho t như th c ngoài đ i v i r m r t
nh ng đ ng tác v n v t mang thu n tính sinh lý là đi u c m k . Chèo
x lý ch y u nh ng đ ng tác đã đư c ch n l c, nh ng đ ng tác có ý
nghĩa. Nh ng đ ng tác này l i đư c làm đ p ho c tô đi m thêm b ng
đ ng tác trang s c mà nhà ngh g i đó là đ ng tác cách đi u, đ ng tác
múa. Và t ch t li u này ngư i ngh sĩ bi u di n t o nên nh ng bài thơ
đ ng tác th c s . L p múa "m i trà" c a Suý Vân đón m ng ch ng là
Kim Nham tr v đã ch ng là m t bài thơ v tình yêu và hy v ng. L p
múa ra trò c a Th M u ch ng đã là m t bài thơ r c l a v khát v ng
- tình yêu. Trư ng đo n múa không l i trong l p trò Suý Vân gi d i là
m t bài thơ t s tuy t v i. Qua nh ng ngôn ng tác đ ng Suý Vân h i
nh l i th i niên thi u c a mình: Nh ng c nh r c dâu chăn t m, se tơ
d t l a, kim ch vá may…
B n ch t c a âm nh c là thơ. Âm nh c có ph n đóng góp l n
trong ngh thu t chèo. Nhi u h th ng làn đi u v i hơn hai trăm ca
khúc. L i còn nh ng hình th c nói l i, ngâm, v nh, v a…
Âm nh c chèo b t ngu n t n n văn hóa c hàng ngàn năm c a
ngư i Vi t châu th sông H ng đã t o cho phong cách ngh thu t này
m t s c thái dân t c đ c thù.
Đ o di n chèo ph i là ngư i am hi u các lu t thơ trên, là ngư i
đ ng ra ch đ o, bi t k t h p hài hoà ch t thơ c a ngôn t , c a đ ng
tác, c a âm nh c đ cu i cùng t o nên m t trò di n thơ.
Nh ng trò di n chèo đ p đ , sang tr ng đư c sáng t o m t cách
công phu như th chúng ta th y nhi u nh ng năm tháng th nh vư ng
c a ngh thu t chèo.
Song chúng ta cũng đã l i th y ngh thu t chèo b dung t c hóa,
b tha hóa đi như th nào trong nh ng năm b suy thoái. nhi u trò
di n, ngôn t rác rư i, đ ng tác rác rư i, âm nh c l i càng rác rư i.
Không còn là ngh thu t chèo n a. Chèo đã m t đi ch t thơ b n
nguyên c a nó.
Ngư i có tư duy thơ mu n sáng t o trư c h t ph i hi u bi t lu t
làm thơ. Song còn m t đi u cơ b n, m t đi u quan tr ng hơn n a là
ph i có h n thơ. H n thơ là gì? Nói chung, là khát v ng hư ng t i cái
Chân, cái Thi n, cái M . Chân- Thi n- M tuy ba nhưng ch là m t. Nó
- là tia l a thiêng ti m n trong con ngư i t th i nguyên thu . Nó là cái
mà Lão t g i là Đ o, Ph t g i là Chân như. H n thơ t o nên c m
h ng c a ngư i ngh sĩ. Ngh thu t nào cũng mang trong nó m t h n
thơ.
V y h n thơ trong chèo là gì?
T xa xưa, ngư i di n chèo cùng ngư i xem chèo s ng thân
thi t v i nhau sau lu tre làng. Thân thi t t i m c ngư i di n có th k
chuy n ti u lâm trên chi u chèo và ngư i xem có th can vào trò b ng
nh ng ti ng đ bình ph m ho c đôi khi còn cãi vã v i vai di n làm
"xôm" h n l p trò.
H là nh ng ngư i nông dân làm ăn v t v hai sương m t n ng,
ph i ch ng ch i liên miên v i thiên tai đ ch ho , v i nh ng th l c đen
t i trong xã h i. D u r ng v y, trong tâm h n h v n sáng to ra m t
ni m l c quan yêu đ i. H cư i vui gi u c t ngay c trong đau kh . Và
cũng ngay t nh ng n i kh đau c a ki p ngư i y cháy r c lên h
nh ng khát v ng tâm linh. H khát v ng m t cu c s ng yên vui. H
khát v ng đư c s ng trong lòng v tha, trong tình yêu thương n ng nàn
c a c ng đ ng. T khát v ng y h làm ra nh ng ca dao, nh ng đi u
dân ca, dân vũ, nh ng truy n ti u lâm, nh ng th n tích, nh ng trò vui
tưng b ng trong các l h i.
Và chính do ti p n i đư c cái h n thơ mãnh li t c a ông cha ta
mà nh ng ngh nhân chèo vô danh đã sáng t o nên nh ng tích chèo
c mà lưu truy n t i ngày hôm nay.
Nh ng ngư i xem chèo c không th quên hình tư ng nhà sư
gái gi trai Th Kính s n sàng ch i đ ng bi t bao s nh c oan trái c a xã
h i, ngày ngày đi xin s a đ nuôi h t máu rơi c a Th M u thành ngư i.
- Ho c hình tư ng Th Phương trong su t mư i tám năm lo n l c thay
ch ng nuôi m . Vào hang qu xin ăn cho m , c t th t mình cho c p ăn
đ c u m , hy sinh hi n c đôi m t cho Sơn th n đ l y thu c c u
b nh cho m . Ho c hình tư ng Dương L đưa v đi nuôi b n và ngư i
v Châu Long s ng bên c nh Lưu Bình m t nho sinh hào hoa phong
nhã trong ba năm tr i v n gi đư c lòng chung thu . Trong tích T m
Cám, hình tư ng cô T m ch t đi s ng l i bao l n ph i chăng là bi u
tư ng cái Chân- Thi n- M , tia l a thiêng không bao gi có th m t đi
con ngư i? Ý nghĩa đ o đ c trong chèo thư ng đư c lãng m n hoá,
nâng lên t i m c tuy t đ i, siêu phàm mang cái ch t huy n bí c a đ o
giáo phương Đông.
2. N i dung siêu phàm mang nhi u y u t tâm linh đòi h i
m t tư duy ngh thu t tương ng: Tư duy huy n tho i
T th i c xưa, thơ luôn g n bó v i huy n tho i. Trong quá
trình l ch s huy n tho i có xu hư ng đi g n l i cu c s ng tr n t c, bi n
hoá thành ba d ng thái khác nhau. Ba d ng thái này đ u th y rõ trong
các tích chèo c .
M t là nh ng tích huy n tho i đích th c có th n tiên, b t thánh,
qu th n tham gia, k v nh ng s vi c siêu phàm như l y v tiên, hoá
Ph t, t m nư c th n hoá đ p, đôi ng c lưu ly nh y vào làm lành đôi
m t… Thu c vào d ng này có th k đ n nh ng tích chèo c như:
Trương Viên, T Th c, Quan Âm Th Kính…
D ng th hai là nh ng tích nói v nh ng m i quan h gi a
nh ng con ngư i trong đ i thư ng, song nh ng s vi c, nh ng tính
cách trong tích l i mang tính siêu phàm. Như tích c Lưu Bình Dương
L . S vi c Dương L đưa v đi nuôi b n cũng như s vi c Châu Long
- thu chung v i ch ng trong su t ba năm s ng bên c nh chàng thư sinh
hào hoa Lưu Bình là vư t lên kh i l đ i. Tình b n c a Dương L , t m
lòng thu chung c a Châu Long đ u đư c nâng lên t i m c tuy t đ i
mang tính ch t lý tư ng. Cũng siêu phàm như v y, lòng v tha c a
Trinh Nguyên trong tích chèo cùng tên. Gi a con ch ng và con mình
Trinh Nguyên đã t nguy n dành án t hình cho đ a con đ c a mình.
d ng th ba, nh ng tích chèo ch còn gi l i hai t ch t cơ b n
c a huy n tho i là tính kỳ và tính lãng m n. Hai y u t này t tư ng
tư ng t o nên chính ch t thơ c a trò di n. Nhi u tích chèo c thu c
d ng này như trò Ki u, Suý Vân, T ng Chân Cúc Hoa…
Trong đ nh nghĩa c a các t đi n thì c ba d ng trên đ u n m
trong ph m trù huy n tho i (myth). Huy n tho i là nói v nh ng tích
truy n, nh ng nhân v t không có th t, ch do tư ng tư ng bày đ t ra.
Mà n u có th t thì ít nhi u cũng ph i mang tính siêu phàm.
Tư duy huy n tho i trong chèo bi u hi n theo cách riêng c a nó.
Siêu phàm xen l n v i phàm t c. Cao c th n tiên xen l n v i dung t c.
Ngư i nông dân nghèo như mu n níu kéo c nh gi i huy n tho i xu ng
v i đ i s ng th c t đ y nư c m t và ti ng cư i c a h . Đang lúc T
Th c ngây ng t trư c đ ng tiên Th n Phù thì anh H xem tư ng Tiên,
g i mi ng Tiên là cái h cơm, g i b ng c Tiên là cái bàn b c, vì theo
H : "G n cô con, không l y tay th y b c thì c m đũa th y g p à". Hay
như vai Tơ H ng khi xe duyên T Th c l y nàng tiên Giáng Hương
không quên tranh th ch tay xu ng m t cô gái đ p ng i gi a khán gi
"xe" luôn vào mình. Chèo đã t o nên m t th gi i cho riêng mình, m t
th gi i v a th c l i v a huy n o.
- Th k XX, chuy n sang th i kỳ chèo hi n đ i, tư duy chèo g p
s đ i ngh ch c a tư duy t th c đ n t ngh thu t phương Tây. Sân
kh u chèo c i lương tuyên ngôn theo khuynh hư ng t th c c a k ch
"Thái Tây". Vào gi a th k , t th c v n là khuynh hư ng ch đ o
trong n n văn h c ngh thu t cách m ng. Năm 1957, Nhà hát Chèo
xây d ng tích L nư c th n l n đi các y u t huy n tho i đ làm n i
b t nên ý th c đ u tranh c a ngư i nông dân ch ng cư ng quy n.
Ph i t i l n d ng l i th ba (1972) trò di n m i tr v là m t tích chèo
huy n tho i th c s . Đ i v i nh ng v v đ tài hi n đ i thì tư duy t
th c k ch nói đã l n át, h u như thay th tư duy huy n tho i c a chèo.
Đây là giai đo n xu t hi n nh ng v "k ch chèo" còn g i là "k ch pha
ca".
V k ch chèo Con trâu hai nhà c a tôi ra đ i vào năm 1965. Ch
sau nh ng năm g n gũi h c t p các ngh nhân trong H i di n nghiên
c u chèo và sau đó trong công vi c ph c h i m t s v di n chèo c
tôi m i nh n ra sai l m u trĩ c a mình và t đó c g ng s p tích trò v
đ tài hi n đ i theo cách tư duy c a chèo.
Trong Cô gái và anh đô v t, m t tích truy n v cách m ng tháng
Tám đã đư c huy n tho i hoá. Tích k v m t cô gái hoang dã không
có đ n c cái tên, cái tu i. Cô thư ng l y tr m g o c a nhà Ngh
Tư ng đem v c u nh ng ngư i thân đang b ch t d n vì n n đói. M t
l n, cô b tên sĩ quan Nh t b n b thương, ch y l n vào trong r ng, g p
m t ông Ké đem v nuôi d y. Sau đó ông Ké đ t cho cô cái tên Thu
H ng và c đi làm chính tr viên m t đ i tuyên truy n vũ trang. Cô v
cùng ngư i yêu là Đô L c - đ i trư ng đ i t v gi i phóng quê hương.
S thay đ i th n kỳ c a con ngư i cô làm m i ngư i kinh ng c. Cu i
v cô gái k l i:
- Ngày y… tr n b y ác qu
Con l n vào r ng sâu
B ng đói v t thương đau
Chân không còn đ ng v ng
Có lá truy n đơn mang ngôi sao vàng nho nh
Con v n gi t bên mình t ngày h i đ u xuân
Như ch T m lúc nguy nan
Li n l y ra con c u kh n
L kỳ thay ngôi sao vàng năm cánh
B ng hi n lên to l n l thư ng
Đ ng bên là m t Ké già dáng d p xương xương
Chòm râu thưa đôi m t hi n t to sáng
- M t ông tiên?
- Vâng m t ông tiên… Ông tiên!
Đưa con v qu núi
Có su i nư c reo vui
Tròn vòm là xanh tươi
Có chim r ng đua hót
- Phép tiên giúp con b ng đôi m t
Bi t đ c ch bi t cách nói năng
Bi t ăn đi đ ng đàng hoàng
Sáng láng khôn ngoan như ngư i cách m ng
T cái Gái t i tăm l m than t i nh c
Con tr thành Thu H ng ngư i con gái t do.
Hình tư ng ông Ké n d Bác H . Cô Gái bi u trưng tình thương
yêu c a cách m ng. Đ L c bi u trưng s c m nh c a cách m ng.
Trong các huy n tho i xưa, khát v ng c a con ngư i đ u nh vào l c
c a thánh th n mà th c hi n. Ngày nay, l c phù tr y là cách m ng. Ý
nghĩa c a huy n tho i này là như v y.
N u Cô Gái và anh Đô v t thu c vào d ng miêu t th nh t
c a tư duy huy n tho i thì v Chuy n tình nh ng năm 80 th hi n ý đ
ng d ng d ng miêu t th hai vào m t v chèo v đ tài hi n đ i. Xã
h i Vi t Nam vào nh ng năm 80 c a th k XX đã ch ng ki n s bùng
n m t cu c đ u tranh quy t li t gi a m t bên là đ o đ c cách m ng
đư c nuôi dư ng t cách m ng tháng Tám, m t bên là th l c đ c ác
c a đ ng ti n t n n kinh t th trư ng m i nhen nhóm. Nhân v t
Quang bi u trưng cho tâm h n trong sáng đ n m c lý tư ng c a con
ngư i. Nhân v t Tư bi u trưng cho th l c hu ho i đ ng ti n. Và gi a
hai c c tư tư ng đ i l p đó là s d n v t tìm đư ng c a Thơm Th o cô
gái văn công và L - m t anh giáo làng. đây chú ý đ n tính tuy t đ i
mang ý nghĩa lý tư ng c a hai tính cách Quang và Tư.
- D ng th ba có ng d ng ph bi n trong các v chèo v đ tài
hi n đ i. Tích và tính cách nhân v t có th l y t đ i thư ng. Song cái
đ i thư ng này ph i đư c lãng m n hoá, kỳ hoá đi. Ý đ này đã đư c
thí nghi m trong v di n Tình r ng. Tính kỳ trư c h t tích truy n k
v m t gia đình sơn tràng đoàn t sau hai mươi năm chia lìa vì m t cơn
lũ r ng. Tình r ng th hi n ba s c thái khác nhau ba tính cách
nhân v t: M t anh công binh c n g , m t cô k sư nông nghi p tr ng
r ng và cô gái ngư i Dao tươi đ p như m t s hoá thân c a r ng
xanh. Tính kỳ và tính lãng m n n i lên rõ ràng nh t Dàn đ r ng xu t
hi n m đ u cho b n mùa (b n đo n di n c a v ) v i hình th c khác
nhau. Dàn đ là hình th c r ng đư c nhân v t hoá, v a gi vai trò d n
truy n, v a tâm tình cho chuy n v i nhân v t trong k ch.
Nhìn chung, n u quan sát tư ng t n các tích chèo c và ba tích
chèo v đ tài hi n đ i gi i thi u chúng ta có th đi đ n nh n xét r ng:
Tính lãng m n, tính kỳ là hai y u t cơ b n, hai y u t "c t tu " không
th sao nhãng đư c trong tư duy huy n tho i.
3. Tư duy chèo là tư duy ư c l .
Tư duy c a đ o giáo phương Đông là tư duy hư ng n i. Văn h c
ngh thu t phương Đông v i ch c năng "t i Đ o" đã t tư duy y
hư ng s miêu t c a mình vào nhi m v nói lên b ng hình tư ng
ngh thu t cái "ý", cái "th n" bên trong c a s v t. Phương pháp miêu
t y là phương pháp ư c l . Cho nên, còn có th g i tư duy hư ng n i
c a chèo là tư duy ư c l .
Phương pháp ư c l s d ng các phương ti n ngh thu t như
tư ng trưng, bi u trưng, n d , ng ý, liên tư ng… đ di n t .
- Trên sân kh u tu ng, m t c a Quan Công bôi đ . Màu đ bi u
trưng cho b n ch t t t đ p bên trong c a nhân v t. Màu đen bi u trưng
cho tinh th n nghiêm minh chính tr c c a Bao Công. Nguy n Du vi t
v v quan toà x án Ki u: "Trông lên m t s t đen sì" cũng hàm ý t
th n đó. Trong di n xu t đi vòng quanh sân kh u v i bài hát Đư ng
trư ng trên non ho c v i nh ng đ ng tác hư l i Su i trèo non là đã đ
g i ý đ ngư i xem liên tư ng t i c nh đi r ng r i. Ư c l hoá
(conventionalize) thư ng đi v i cách đi u hoá (Stylization). Cách đi u
hoá là m t bi n pháp khái quát hoá th c hi n. Cách đi u hoá là quá
trình đi tìm cái thi t y u mang b n ch t c a s v t và khu ch đ i nó,
làm đ p nó lên. Nguy n Du đã cách đi u hoá, còn có th g i là ư c l
hoá mùa xuân b ng hai câu l c bát: C non xanh t n chân tr i/ Cành lê
tr ng đi m m t vài bông hoa. C nh s c mùa xuân th t là muôn hình
muôn v , song đây Nguy n Du ch ch n l y hai ý: C và hoa lê. Hai ý
này đư c khoa trương và kỳ hoá đi.
Trong sân kh u truy n th ng Chèo, Tu ng, phương pháp ư c l ,
cách đi u hoá là lu t l , là phép t c cơ b n chi ph i toàn th k ch b n
cho đ n di n xu t c a trò di n. Trò di n chèo c m u m c Quan Âm
Th Kính đã ch ng minh s th t này. đây, s v t qua ư c l hoá
không nh ng bi n d ng đi mà đôi khi còn mang d ng thái ngh ch lý v i
đ i thư ng. Ngoài đ i làm gì có M Đ p b c m m th y Xã trư ng b
vào gi i th t lưng c a mình đ nói lên thói ăn b n c a b n cư ng hào.
Làm gì có vi c làng nào l i ch g m có Th y mù, Hương câm, Đ đi c.
Ch ng qua là chèo mu n "ch i" cái tinh th n h b i c a b n chính
quy n đã vô trách nhi m x oan Th Kính.
Tư duy thơ. Tư duy huy n tho i. Tư duy ư c l . Ba y u t thơ,
huy n tho i, ư c l liên h ch ng ch t v i nhau, t o đi u ki n cho nhau
- t n t i, h p thành m t t ng th th ng nh t h u cơ. Có th g i đây là tư
duy chèo đư c chưa? N u đ nh nghĩa v tư duy Chèo ch ng ng l i t i
đây thì th t là chưa đ y đ . Vì nhìn t ng quát, đây m i ch là tư duy
ngh thu t, là nh ng l lu t phép t c chung đã s n sinh ra nhi u hình
th c sân kh u truy n th ng phương Đông. Các hình th c này, như
Chèo và Tu ng ta, tuy cũng m t ngu n tư duy y song r t khác bi t
nhau, khác bi t nhau trong ngôn ng ngh thu t, trong c nh ng lu t l
phép t c v n d ng chúng. T đây, t ng ch ng lo i sân kh u này l i đòi
m t tư duy ngh thu t cho riêng mình: Tư duy Chèo, tư duy Tu ng.?
V y cu i cùng tư duy chèo là gì?
Là tư duy thơ, tư duy huy n tho i, tư duy ư c l th m đư m
trong ngôn ng đ c thù, trong nh ng lu t l phép t c sáng t o đ c thù
c a m t hình th c sân kh u g i là Chèo. Thành qu c th c a tư duy
chèo là nh ng mô hình (m u hình) ngh thu t: Mô hình hát múa, mô
hình các lo i nhân v t, mô hình các lo i l p trò v.v…Đ n đây m t v n
đ l n đ t ra: Chúng ta đang bư c vào th k XXI, li u tư duy chèo này
còn phù h p v i th i đ i không?
Tư duy ngh thu t bao gi cũng b t ngu n t tư duy tri t h c, tư
duy khoa h c c a th i đ i. N n khoa h c cơ gi i c đi n kh i đ u t
Niutơn đã ch ng phương Tây t th k XVII và đ n th k XIX theo
ch nghĩa đ qu c tràn sang phương Đông. Cùng v i s ra đ i c a
khoa h c c đi n là ch nghĩa duy lý c a Descartes và ch nghĩa t
th c trong văn h c ngh thu t. N n khoa h c c đi n t o nên s phát
tri n m nh m v k thu t công ngh làm thay đ i r t l n đ i s ng v t
ch t c a loài ngư i.
- Đ n cu i th k XIX và đ u th k XX Einstein v i thuy t tương
đ i, Bohr và Heisenberg v i gi i thích v cơ h c lư ng t đã mang
nh ng thay đ i làm đ o l n t n n n t ng khoa h c cơ gi i c đi n.
"N n v t lý hi n đ i v a th ng nh t và lý gi i nhi u khái ni m cơ b n
c a tri t h c, v a đ ra nh ng câu h i l n c a loài ngư i mà các nhà
đ o h c t xưa đã t ng k t, và kỳ l thay, nh ng phát hi n này c a n n
v t lý hi n đ i không khác bao nhiêu v i nh ng k t lu n c a các thánh
nhân ngày xưa" Th c v y, v t lý hi n đ i trong khí ph đ nh thuy t "H t
cơ b n" c a v t lý c đi n l i đ ng nh t v i vũ tr quan "V n v t vi nh t
th " - cái chân lý mà các nhà Đ o h c phương Đông đã phát hi n ra
b ng tr c giác. S xu t hi n c a khoa h c lư ng t đã làm lung lay
th c s ch nghĩa duy lý trong tri t h c và tư duy t th c trong văn h c
ngh thu t. Trong ho t đ ng văn h c ngh thu t phương Tây vào
nh ng năm 30 c a th k XX n i lên trào lưu "hư ng v phương Đông"
đ c bi t ba lĩnh v c thơ, h i ho và sân kh u. Hay ch nói v ngh
thu t sân kh u. Pháp, t s g i ý c a sân kh u Bali, Antonin Artaud
đ xu t ra "sân kh u thu n tuý" J.L.Barrault "sân kh u t ng th " và ông
t thí nghi m nó trên sân kh u. L y c m h ng t sân kh u Nh t B n
và Trung Qu c, Meyrhold l p "sân kh u hi n th c ư c l t i nhà hát
"Tháng Mư i" Nga; và vào gi a th k B.Brecht Đ c l y l ng v i
"sân kh u t s " c a mình. Đ y là không k m t s lo i sân kh u khác
trong đó đ c bi t là "sân kh u phi lý" cùng th i xu t hi n phương
Tây. Khuynh hư ng nói chung: Tư duy hư ng n i, l y ư c l làm
phương pháp, dùng các phương ti n tư ng trưng, n d , liên tư ng…
đ di n t như sân kh u phương Đông. Xu t phát t tình hình trên
mà nhi u chuyên gia sân kh u phương Tây sang thăm nư c ta vào
n a cu i th k XX có nh n xét r ng sân kh u truy n th ng Chèo
Tu ng mang nhi u y u t hi n đ i.
- Th k XXI là th k c a n n khoa h c hi n đ i. Tư duy ngh
thu t sân kh u phương Đông phù h p v i nh ng m u hình tư duy c a
khoa h c hi n đ i l nào có th coi nó là l c h u. Có đi u là, trung
thành v i tư duy ngh thu t c a mình, m i ch ng lo i sân kh u c
truy n phương Đông c n gi i quy t nh ng v n đ ngh thu t riêng c a
mình đ đáp ng v i yêu c u th m m luôn luôn đ i m i c a th i đ i.
Là nh ng ngư i làm chèo chúng ta tin tư ng có th vư t qua thách
th c này n u có đư c m t tư duy chèo phong phú và nh y bén.
Làm th nào đ có m t tư duy Chèo phong phú và nh y bén.
Trư c h t là thông thu c ngôn ng Ngh thu t chèo, thông thu c
nh ng lu t l , phép t c, v n d ng chúng trong sáng t o. S hi u bi t
này không ch trên m t lý thuy t mà ph i tr i nghi m nó trong qúa trình
làm ngh . Đ i v i ngư i làm ngh chèo cũng như v y. Trư c h t là
siêng năng làm ngh , tâm huy t v i ngh . Th hai là không d ng l i
trình đ tư duy ngư i chơi c g i là "s ch nư c c n" mà ph i vươn lên
t i trình đ gi i quy t đư c nh ng v n đ m i c a ngh thu t. Đ i v i
cao th c là th c , nhà thơ là bài thơ hay, còn đ i v i ngư i làm
chèo là nh ng mô hình ngh thu t. Ngư i có tư duy chèo phong phú
ph i là kho tàng nh ng mô hình ngh thu t chèo thu góp t nh ng trò
di n t c chí kim. Nh ng ngh nhân l i l c c a chèo c là như th đó.
Như Lý M m - m t ngh nhân chuyên di n "h ". Trong m t bu i gi i
thi u vai "h g y" v i b n sân kh u nư c ngoài, c đã di n h t trò n
đ n trò kia th i gian dài đ n l i gi a ch ng ph i đ ngh c d ng l i.
Tìm hi u ra m i bi t r ng, thì ra t t c các m u trò "h g y" trong t
chi ng chèo đ u n m trong con ngư i c . Và tôi không còn l y làm l
n a khi nh l i vai "khách trú" trong M t tr n cư i - chèo đ tài hi n đ i
c a Nguy n Đình Ngh . C đã ng u h ng sáng t o nên hình tư ng m t
nhân v t đương th i hài hư c và sinh đ ng khi n ai đã t ng xem
- không th quên đư c. H n ph i có nh ng chú h n bên trong tư duy
sáng t o c a c . Thu c cùng lo i v i Lý M m, có th k đ n nh ng
ngh nhân như Trùm Th nh, C Tam, Hai Sinh, Tư Liên, Năm Ngũ…
H s ng như cá v i nư c trong kho tàng nh ng mô hình chèo truy n
th ng. H s ng hàng ngày cũng mang duyên dáng chèo. Do đó h nghĩ
lên là chèo. H di n ra là chèo. Đ i v i h , b o làm k ch h cũng làm ra
thành chèo. Đây là trư ng h p x y ra trên sân kh u chèo c i lương
vào nh ng năm 20 c a th k XX. M c d u Nguy n Đình Ngh - ngư i
ch đ o ngh thu t tuyên ngôn c i cách chèo theo hư ng t th c c a
k ch Thái Tây, song trên sân kh u L c Vi t th i b y gi v n tung hoành
nh ng hình dáng nhân v t chèo, v n ròn rã nh ng ti ng cư i chèo c a
T Liên, Năm Ngũ. Thì ra ông Ngh không c i t o n i cái tư duy quá
đ m đà ch t chèo c a nh ng ngh nhân thu n p v t t chiêng chèo.
Nói tóm l i, đ t t i tư duy chèo phong phú và nh y bén đòi h i ba
đi u ki n: M t là, nh n th c đ y đ v ngôn ng chèo, v phép t c v n
d ng chúng trong sáng t o, hai là, chi m lĩnh đư c kho tàng mô hình
ngh thu t c a chèo, ba là, thư ng xuyên rèn luy n nâng cao tư duy
ngh nghi p.
nguon tai.lieu . vn
