Xem mẫu
- T con s không tr thành anh hùng:
Nh ng ý tư ng không tư ng làm chuy n bi n th gi i
Micheal Faraday ( nh: Hulton Deutsch Collection/Corbis)
M c dù tho t nhìn trông chúng th t khéo léo và to tát, nhưng a s các ý
tư ng khoa h c m i l hóa ra là sai l m. Nhưng trong vài trư ng h p l i
x y ra i u ngư c l i. Khi l n u tiên ư c xu t, chúng hóa ra không
nh ng úng mà còn làm chuy n bi n th gi i. Trong m t th i i khi mà s
tài tr cho nghiên c u không d gì ki m ư c, 10 ý tư ng này óng vai trò
m t s nh c nh k p lúc v giá tr c a khoa h c thu n túy không ch theo
nghĩa làm th a mãn trí tò mò c a chúng ta, mà cu i cùng còn vì nh ng ng
d ng th c ti n vô t n c a nó.
1
- Công d ng c a i n là gì?
Michael Faraday ã ch t o m t ng cơ i n vào năm 1821 và m t máy phát i n sơ
b sau ó m t th p k - nhưng ph i n a th k trôi qua thì i n năng m i b t u c t
cánh.
Trong s nhi u câu chuy n v nhưng khám phá không tư ng có th làm chuy n bi n
th gi i, ây là trư ng h p n i ti ng nh t và v n ư c nói n nhi u nh t. S th t là gì, hay
ơn thu n ch là câu chuy n tinh th n thôi, v n là m t câu h i b ng .
S không có các ĩa c ng n u không có i n t h c.
( nh: Steve Gschmeissner/SPL)
Năm 1821, trong khi ang làm vi c t i Vi n Hoàng gia London, Michael Faraday ã
theo u i công trình c a ngư i an M ch Hans Christian Ørsted, ngư i chú ý t i cái kim la
bàn quay, suy lu n ra r ng i n và t là có liên quan v i nhau. Faraday ã phát tri n ng cơ
i n và sau ó, m t th p k sau, nh n th y m t nam châm ang chuy n ng bên trong m t
cu n dây d n c m ng ra m t dòng i n. Năm 1845, ông ã thi t l p nên n n t ng c a v t lí
h c hi n i, lí thuy t trư ng i n t .
Như ngư i ta thư ng k l i, chính th tư ng hay m t v chính khách quan tr ng nào ó
ã ư c Faraday trình di n thí nghi m c m ng ó. Khi ư c h i “Nó hay ra sao?”, Faraday
tr l i: “M t a tr sơ sinh thì hay th nào ch ?”. Ho c có l ông ã nói: “Không lâu thôi
ngài s có th ánh thu nó”. Phiên b n cũ c a câu chuy n này phát sinh t m t lá thư g i i
vào năm 1783 b i ngư i ti n nhi m vĩ i c a Faraday trong lĩnh v c i n h c, nhà tri t h c
và chính khách ngư i Mĩ Benjamin Franklin. V ngu n g c c a lá thư thì ch ng m t ai rõ c .
Cho dù th nào i n a, thì bài h c ây là có th m t n n a th k cho m t s u tư
trong lĩnh v c khoa h c cơ b n i n ơm hoa k t trái. S sâu s c c a Faraday ã th hi n
trong nh ng năm 1850 trong m t n l c th t b i nh m xây d ng m t ng n h i ăng th p sáng
b ng i n, và m t ư ng truy n i n báo c li dài – cái ã d n t i ư ng cáp i n báo i Tây
Dương. Nhưng mãi cho n th p niên 1880 thì i n năng m i b t u ư c s d ng r ng rãi.
Frank James, giáo sư l ch s khoa h c t i Vi n Hoàng gia, ch ra m t bư c ngo c trong
câu chuy n trên. Cho dù úng hay không, nó ã b t ngu n và ưa vào s d ng vào nh ng năm
1880, khi nhà sinh v t h c l i l c Thomas Huxley và nhà v t lí John Tyndall v n ng chính
ph tài tr cho khoa h c. Và h ã thành công.
2
- Câu xác su t c a Bayes
Cái gì liên h vũ tr h c hi n i v i nh ng tr m tư th k 18 trên bàn billiard? Câu
tr l i n m m t nh lí do nhà toán h c nghi p dư Thomas Bayes nghĩ ra.
M t tu sĩ ngư i Anh tr m tư bên nh ng qu bóng trên bàn billard là ngu n g c không
xác th c cho l m c a m t trong nh ng kĩ thu t m nh nh t trong khoa h c hi n i. T i g c r
c a nó là m t câu h i ơn gi n. Nhưng câu tr l i, g n 250 năm sau m i xu t hi n l n u tiên,
v n gây tranh cãi mãi cho n t n bây gi .
Cơ h i là bao nhiêu ? ( nh: SuperStock)
Năm 1764, H i Hoàng gia London cho công b m t bài báo c a Thomas Bayes, m t
viên ch c thu c giáo h i và là nhà toán h c nghi p dư, x lí m t bài toán l c léo trong lí
thuy t xác su t. Cho n khi y, các nhà toán h c ã t p trung vào bài toán quen thu c là ch
ra i u gì ư c kì v ng t , nói thí d , m t con xúc x c gieo xu ng, khi ngư i ta bi t cơ h i
nhìn th y m t m t nh t nh là 1 trên 6. Bayes quan tâm n m t ngư c l i c a v n : làm th
nào chuy n các quan sát c a m t s ki n thành m t ư c tính c a cơ h i ó xu t hi n m t l n
n a.
Trong bài báo c a ông, Bayes minh h a bài toán trên v i m t câu h i bí truy n v v trí
c a các qu bóng billard lăn trên m t cái bàn. Ông i n m t công th c bi n i các quan sát
v trí cu i cùng c a chúng thành m t ư c tính c a cơ h i các qu bóng tương lai i theo chúng.
T t c r t t m thư ng – ngo i tr v n căn b n gi ng như v y là n n t ng c a khoa h c: làm
th nào chúng ta bi n các quan sát thành b ng ch ng ng h hay ch ng i ni m tin c a chúng
ta? Nói cách khác, công trình c a ông cho phép các quan sát ư c s d ng suy lu n ra xác
su t mà m t gi thuy t có th là úng. Vì th , Bayes ã l p n n t ng cho s nh lư ng ni m
tin.
Nhưng có m t tr c tr c; b n thân Bayes ã nh n ra nó, và nó v n gây tranh cãi. suy
lu n ra công th c c a ông, Bayes ã ưa ra các gi nh v hành vi c a các qu bóng, ngay c
trư c khi th c hi n các quan sát. Ông tin nh ng cái g i là “ti n nh” này là h p lí, nhưng có
th xem nh ng cái khác là không th . Ông ã sai. Trong ph n l n th i gian c a 200 năm qua,
vi c áp d ng phương pháp Bayes cho khoa h c ã gây ra nhi u tranh cãi vì v n các gi
thuy t ti n nh này.
Trong nh ng năm g n ây, các nhà khoa h c ngày m t d ch u hơn v i ý tư ng các
ti n nh. K t qu là phương pháp Bayes ang tr thành trung tâm cho s ti n b khoa h c
3
- trong các lĩnh v c khác nhau t vũ tr h c cho n khoa h c khí h u. Th t không t cho m t
công th c mô t hành vi c a các qu bóng billard.
4
- ư ng m t ray
M t chi c xe hơi ch có hai bánh xe trông th t quá kì qu c, nhưng bí n c a tác d ng
cân b ng b t ng c a nó là tâm i m c a các h th ng ch d n ngày nay.
Louis Brennan là m t kĩ sư ngư i Australia g c Ireland ã nghĩ ra m t d ng phương
ti n v n t i h t s c không có kh năng tri n khai: m t chi c xe ki u con quay h i chuy n có
hai bánh xe n m phía trư c hai bánh xe kia, gi ng như m t chi c xe p v y. Nó th t s là
m t ý tư ng không s ng n i, nhưng nó ã soi sáng m t th nghi m cho m t cu c cách m ng
v n t i.
M t tác d ng cân b ng mong manh.
( nh: B o tàng ư ng s t Qu c gia Hoa Kì/SSPL)
Các con quay h i chuy n khai thác nguyên lí là m t v t ang quay có xu hư ng b o
toàn mômen ng lư ng c a nó: m t khi b t u quay tròn, thì bánh xe c a con quay s ch ng
l i b t kì l c nào mu n làm thay i tr c quay c a nó. Brennan nh n ra r ng m t con quay h i
chuy n có th gi ng trên ư ng m t ray và vào năm 1903 ông ã ăng kí b ng sáng ch
cho ý tư ng ó. Ông ã ch ng minh m t nguyên m u ư ng m t ray thu nh t i m t bu i d
h i ngh thu t c a H i Hoàng gia London vào năm 1907, và “ ã ánh th c s h ng kh i
n b t ng c a th gi i”. Nhà văn danh ti ng H.G. Wells ã ám ch n s ki n trên trong
quy n ti u thuy t năm 1908 c a ông, Không Chi n, và ã mô t khán gi quan tâm như th
nào trư c ý tư ng v m t chi c xe ki u con quay h i chuy n lao qua m t v c th m trên m t
s i dây cáp: “Hãy tư ng tư ng n u như con quay ng ng l i!”
Brennan ti p t c i ch ng minh m t phiên b n tr n v n vào năm 1909 nhưng, như
Wells xu t, n i khi p s trư c v n an toàn ã c n tr s thương m i hóa c a nó. T i
i m này, Elmer Sperry bư c vào câu chuy n trên. ã t ng nghiên c u công ngh con quay
h i chuy n c a riêng mình, ông ã mua b ng sáng ch c a Brennan và ti n t i thành l p Công
ti Con quay h i chuy n Sperry Brooklyn, New York, theo u i nh ng ng d ng h i
dương h c, trong ó có la bàn con quay h i chuy n và b thăng b ng tàu thuy n. Ngày nay,
các d ng c do Sperry và nh ng ngư i khác phát tri n có m t m i nơi. La bàn con quay h i
chuy n s d ng nguyên lí con quay h i chuy n gi kim la bàn ch v hư ng b c, và con
quay h i chuy n còn có m t trong b ph n quan tr ng nh t c a thi t b thăng b ng, d n hư ng,
và thi t b lái trên tàu chi n, tàu ch d u, tên l a và nhi u thi t b khác.
M t s nhìn th y m t s song song gi a nh ng n i lo ng i không có cơ s ã khi n
cho ki u xe thăng b ng nh con quay c a Brennan trông như không tư ng và s ph n i hi n
5
- nay i v i m t s công ngh hi n i. ư ng m t ray c a Brennan ho t ng trên nh ng
nguyên lí xác th c nhưng ngư i ta e ng i r ng s tr c tr c kĩ thu t có th gây ra th m h a.
Sperry s d ng nh ng nguyên lí khoa h c gi ng như v y nhưng ông che gi u chúng trong
công ngh nên chúng không b c m nh n là r i ro, theo l i c a David Rooney thu c B o tàng
Khoa h c London. “Nhi u ngư i v n nghe nói t i các lo ng i ki u n d c a Wells”, ông nói.
“ i u gì s x y ra n u như các nhà khoa h c không úng? Li u có ph i chúng ta ang lao u
xu ng v c không?”
6
- Ngư i h c cách bay
George Cayley ã bi t cách ch t o máy bay trư c khi anh em nhà Wright c t cánh
n m t th k . Giá như ông có ng cơ t trong ho t ng thì t t bi t m y.
Trong các th k th 18 và 19, các nhà khoa h c và công chúng u tin r ng không
nh ng con ngư i không th nào bay v i m t chi c cánh nhân t o, mà ó còn là m t ý tư ng
iên r n u như b n c p t i. Tuy nhiên, i u này không làm n n chí nhà khoa h c áng
kính ngư i Anh George Cayley, m c dù nh ng ngư i ương th i c a ông – trong ó có con
trai c a ông – ph i nhi u phen b i r i trư c nh ng n l c c a ông.
Trí tư ng bay b ng ( nh: Shelia Terry/SPL)
Năm 1799, Cayley ch m kh c m t cái ĩa b c v i m t m t mang m t thi t k cho
chi c máy bay u tiên c a th gi i và m t kia minh h a mô t s m nh t ư c công b c a các
l c khí ng l c h c tác d ng lên cánh cho phép máy bay bay ư c. Chuyên lu n ba ph n c a
ông mang tên Hàng không ư c công b vào năm 1809 và 1810, và ư c chào ón v i s hoài
nghi cao c a nh ng ngư i ương th i.
Nhưng Cayley không thèm ch p cái b n h nghĩ trong u, theo tác gi Richard Dyde
c a quy n Ngư i phát minh ra s bay. Ông ã hoàn t t m t lo t thí nghi m h u thu n cho các
lí thuy t c a ông và “b thuy t ph c r ng m i ngư i ã sai h t r i”. Cayley ã xây d ng nh ng
chi c máy bay mô hình ngày m t ph c t p hơn, nh i m là m t tàu lư n kích c tr n v n do
ngư i con trai George c a ông lái vào năm 1853.
Công trình tiên phong này s truy n c m h ng cho Orville và Wilbur Wright, nh ng
ngư i th c hi n chuy n bay u tiên có ngư i lái có i u khi n và n ng-hơn-không-khí vào 50
năm sau ó. Thành công c a h ph thu c nhi u vào s phát minh g n ó v ng cơ t
trong – m t d ng c mà Cayley, ã nh n ra t m quan tr ng m u ch t c a nó, ã m t nhi u
năm th phát tri n nhưng không mang l i k t qu .
7
- Ngư i Mĩ ã b l cơ h i t ng ozone như th nào
Chương trình theo dõi ozone c a C c Nam C c Anh qu c ã gây xôn xao dư lu n khi
cơ quan này ý th y m t l th ng h t s c l n trên b u tr i.
Ernest Rutherford t ng nh n xét r ng t t c các khoa h c ho c là thu c v v t lí h c,
ho c ch là thú sưu t p tem mà thôi. Trong khi các nhà v t lí là nh ng ngư i tìm ki m s th t,
nh ng ngư i làm sáng t các quy lu t bao quát c a t nhiên, thì nh ng ngư i còn l i ch là
nh ng nhà sưu t p, h ơn gi n ch là phân chia v n v t thành h ng lo i. Nhưng câu chuy n l
th ng t ng ozone cho th y vi c sưu t p và phân lo i có th có s tác ng h t s c l n.
L th ng t ng ozone ( nh: NASA/SPL)
Vào u th p niên 1980, khi gi i nghiên c u Anh i m t trư c s c t gi m ngân sách
c a chính ph , các chương trình theo dõi dài h n ch u s e d a tr c ti p. Trong s chúng là
các phép o ozone khí quy n t i tr m nghiên c u Halley c a nư c Anh Nam C c.
C c Nam C c Anh qu c (BAS) ang tìm các gi i pháp ti t ki m, và vi c theo dõi t ng
ozone dư ng như ch ng là s m t mát gì áng k . Sau ó, vào tháng 5 năm 1985, ã xu t hi n
m t qu t c n: Joe Farman, Brian Gardiner và Jonathan Shanklin tư ng thu t s m t mát l n
lư ng ozone (Nature, vol 315, trang 207). Các nhà nghiên c u BAS v n ang s d ng m t
thi t b 25 năm tu i ư c tính b dày c a l p ozone b ng cách o b c x t ngo i âm xuyên
qua khí quy n. Cho n khi y ch m i có nh ng b n báo cáo v t vãnh có giá tr th p, nhưng
m t xu hư ng ã hi n rõ khi i nghiên c u v th các tr trung bình c a các phép o t i
thi u. Sau ó, Farman ã nghiên c u m t s cơ ch hóa h c c a l th ng ó.
Trong khi nh ng ngư i Anh ang s d ng thi t b cũ kĩ c a h , thì v tinh Nimbus 7
c a NASA cũng mang l i nh ng b ng ch ng rõ ràng c a s suy y u t ng ozone. Nhưng vì
ng p mình trong dòng lũ d li u và không có s chu n tinh th n t trư c, nên nh ng ngư i Mĩ
v n lo ng i thi t b ho t ng không chu n, tho t u ã b sót v n .
Khám phá ngoài d tính c a Farman ch ng t cho m i ngư i th y rõ làm th nào ho t
ng c a con ngư i có th gây nguy h i cho b u khí quy n – trong trư ng h p này là v i các
hóa ch t dùng trong t l nh, máy i u hòa không khí và các dung môi. Các chính ph ã ng
ý cùng hành ng và ngày nay hàm lư ng ozone theo d báo s h i ph c l i m c th p niên
1950 vào kho ng năm 2080 (Nature, vol 465, trang 34). M t k t c c không t cho m t d án
ki u chơi tem nhàm chán.
8
- Ngư i thêm ch ‘i’ cho iPod
Chúng ã gây phi n ph c cho ngư i khám phá ra chúng h i th k th 16, nhưng
nh ng con s o ã mang l i cho chúng ta m i th , t cơ h c lư ng t cho n âm
nh c di ng.
Khi sinh viên h c t i ph n s o, m t ph n ng chung là: cái quái gì th ? Vâng, khá
nhi u th ã x y ra khi nó xu t hi n, m c dù m t n hàng th k ngư i ta m i khám phá ra
nhi u như v y.
B n có th hình dung ra căn b c hai c a m t
con s âm hay không? ( nh: Gusto Images/SPL)
M t s o là căn b c hai c a m t s âm. Nh ng con s như v y ã tr thành nh ng
công c thi t trong ngành ch t o vi chip và trong các thu t toán nén kĩ thu t s : máy hát MP3
c a b n ho t ng trên n n s o. Th m chí còn căn b n hơn n a, s o là n n t ng c a cơ h c
lư ng t , lí thuy t ã gây ra cu c cách m ng i n t h c. Ít có công ngh hi n i nào có th
t n t i mà không có s ph c – nh ng con s có c ph n th c và ph n o.
Vào th k th 16, khi nhà toán h c ngư i Italy Gerolomo Cardano i n ý tư ng v
nh ng con s o, th m chí các s âm còn b ngư i ta nghi ng là không bi t có ích hay không.
M c dù g p nhi u khó khăn, nhưng Cardano v n không lùi bư c. Có lúc, Cardano th m chí
vi t r ng chúng là “vô d ng”, nhưng rõ ràng ông nh n th y chúng v a gây b c d c v a làm
say m lòng ngư i. “Cardano ã vi t ra m t bi u th c chính th c cho các s ph c, ông có th
c ng và nhân chúng, nhưng ông không th mang l i cho chúng b t kì ý nghĩa th c t hay ý
nghĩa hình h c nào”, theo l i Artur Ekert trư ng i h c Oxford.
Rafael Bombelli ã xây d ng lí thuy t trên n n t ng công trình c a Cardano trong th p
niên 1560, nhưng các s o không ư c xem xét nghiêm túc mãi cho n khi các nhà toán h c
nh n ra m i liên h gi a chúng và các h ng s như π và e. Vào th k th 18, Leonhard Euler
ã ch ng minh r ng e i × π = - 1 (trong ó i là căn b c hai c a -1). Ngày nay, các s o là không
th thi u ư c.
S o cũng có vai trò c a chúng trong thuy t lư ng t nh m gi i thích khía c nh kì l
nh t c a lí thuy t ó: các i tư ng lư ng t như nguyên t và electron có th t n t i hai
ho c nhi u nơi cùng m t lúc. Các nhà v t lí và tri t h c v n còn tranh cãi xem i u này có ý
nghĩa gì, nhưng rõ ràng cơ s toán h c ó ch ho t ng ư c khi nó bao hàm m t s ph c g i
là “biên xác su t”.
9
- Không có các s o, b n s không có câu tr l i ph n ánh th c t i c a th gi i v t ch t.
Và cũng s ch ng có trong tay chi c máy iPod.
10
- S ph n bi th m c a nhà tiên phong di truy n h c
Ngày nay, chúng ta bi t r ng t p tính di truy n có th bi n i áng k mà không có s
bi n i ADN – nhưng m t nhà khoa h c x u s ã ph i t v n vào năm 1926 ưa
k t lu n ó vào l ch s khoa h c.
Khi Paul Kammerer dùng súng t sát trên m t sư n i Áo vào năm 1926, có v như
s ph n ã trù nh ông ch ư c ngư i ta nh t i là m t k l a o trong khoa h c, ngư i ã
b a ra các k t qu c a mình ch ng minh cho m t lí thuy t gây tranh cãi. Th t ra, có l ông
ã có chút ý tư ng thoáng qua v bi u sinh h c, nh ng bi n i có nh hư ng trong t p tính di
truy n không liên quan gì n các t bi n ADN.
Ý tư ng úng n m trong tay k l a g t? ( nh: Paul Hobson/FLPA)
Kammerer ã không ư c bi t t i v i các thí nghi m c a ông v con cóc bà m , Alytes
obstetricans (xem nh), m t loài lư ng cư b t thư ng b t c p và tr ng trên t khô. B ng
cách gi các con cóc trong i u ki n khô, nóng b t thư ng, ông bu c chúng giao ph i và
tr ng trong nư c. Ch m t vài qu tr ng n con, nhưng con cái c a nh ng cu c hôn nhân dư i
nư c này cũng gây gi ng trong nư c. Kammerer k t lu n ây là b ng ch ng c a s di truy n
Lamacrk – quan i m (ngày nay ư c bi t là không úng) r ng các c i m c n thi t trong
quãng i c a m t cá nhân có th di truy n cho con cái c a nó.
Tháng 8 năm 1926, Kammereer b ch trích là gian l n trên các trang báo Nature (Vol
118, trang 518). Sáu tu n sau ó, ông ã t sát. Câu chuy n bu n ph n l n b quên lãng cho
n năm 1971, khi Arthur Koestler cho xu t b n m t t p sách kh ng nh r ng các thí nghi m
c a nhà sinh h c trên có th ã b can thi p b i chính quy n phát xít. Kammerer là m t ngư i
theo ch nghĩa xã h i, ông d tính xây d ng m t h c vi n Liên Xô, khi n ông tr thành m c
tiêu c a phong trào qu c xã ang phát tri n Vienna khi y.
R i vào năm ngoái, nhà sinh h c Alex Vargas thu c trư ng i h c Chile Santiago
ã xem xét l i công trình c a Kammerer. Theo Vargas, Kammerer không ph i là k gian l n,
mà ông ã tình c phát hi n ra s bi u sinh (Journal of Experimental Zoology B, vol 312,
trang 667). “Kammerer có phương pháp ti p c n úng”, Vargas nói, ông hi v ng r ng các thí
nghi m con cóc m t ngày nào ó s ư c l p l i.
Ngày nay, chúng ta bi t r ng các ki u di truy n thu c lo i mà Kammerer kh ng nh
ã quan sát th y có th là do s bi u sinh. Quá trình này là tr ng tâm nghiên c u c a sinh h c
11
- phân t , và vô s lo i thu c ho t ng trên nó ã ư c phát tri n. Nó ã ư c khám phá b t k
n Kammerer – nhưng có l chúng ta s không ph i ch i nh ng lo i thu c ó lâu như v y
n u như ông ã ư c l ch s nhìn nh n nghiêm túc.
12
- Nh ng sinh v t bé nh
Khi m t nhà buôn v i ngư i Hà Lan th k th 17 nói v i các trí tu l i l c nh t x
London r ng ông ta nhìn th y các “sinh v t nh bé” qua chi c kính hi n vi t t o c a
mình, h ã bán tín bán nghi.
Vào u mùa thu năm 1674, Henry Oldenburg, thư kí c a H i Hoàng gia London,
nh n ư c m t lá thư c bi t. Ngư i g i là Antoni van Leeuwenhoek, m t nhà buôn v i x
Delft Hà Lan, trong thư nêu m t k t lu n nghe có v không th x y ra ư c.
Antoni van Leeuwenhoek ( nh: Jan Verkolje)
S d ng m t chi c kính hi n vi do ông t ch t o, van Leeuwenhoek ã nhìn th y
nh ng sinh v t nh xíu, không th nhìn th y b ng m t tr n, sinh s ng trong nư c ao h . M t
s trong nh ng “ ng v t nh bé” này th t s quá nh , như sau này ông ư c tính, n u l y 30
tri u con như v y s p thành hàng thì v n nh hơn m t h t cát.
Các gi i ch c H i Hoàng gia bán tín bán nghi. Ngay c v i nh ng thi t b m nh nh t
c a mình, thì nhà hi n vi h c danh ti ng ngư i Anh Robert Hooke cũng chưa bao gi quan sát
th y b t c th gì trông gi ng như nh ng sinh v t bé nh c .
Th t ra thì ngư i Hà Lan trên ã phát tri n các th u kính ưu vi t hơn nhi u so v i các
th u kính c a Hooke, và ông ã phát hi n ra các vi khu n và ng v t nguyên sinh. V i vi c
ch t o ra các th u kính ngày m t nh hơn và cong hơn – s d ng m t kĩ thu t mà ông v n gi
kín – van Leeuwenhoek ã có th phóng i các v t lên t i 500 l n. ng th i v i vi c khám
phá ra gi i vi sinh v t, ông còn là ngư i u tiên nhìn th y các t bào h ng c u c a máu.
Năm 1677, van Leeuwenhoek g i ti p nh ng quan sát ng v t nh bé khác n a cho
H i Hoàng gia. Cu i cùng r i Hooke ã c i ti n các kính hi n vi do ông ch t o và ông ã có
th nhìn th y nh ng sinh v t bé nh y. Ba năm sau, van Leeuwenhoek ư c k t n p làm h i
viên Hoàng gia.
Nhưng mãi cho n năm 1890, hơn 160 năm sau khi van Leeuwenhoek qua i, thì vi
khu n m i ư c ngư i ta bi t n là có liên quan n b nh t t. “ c các lá thư c a van
Leeuwenhoek, b n s hình dung ra s n tư ng c a nh ng ngư i b hoa m t trư c nh ng cái
ông ang tìm ra”, theo l i Lesley Robertson, ngư i ph trách các phòng trưng bày t i khoa vi
sinh v t h c trư ng i h c Delft. “Ông nghĩ r ng ông ã tìm ra m t th gi i hoàn toàn m i –
nhưng ch c ch n ông chưa bao gi nh n ra m i liên quan [c a chúng] v i b nh t t”.
13
- Protein sát th
Trư c khi giành gi i thư ng Nobel, Stanley Prusiner b ngư i ta nh o báng vì ã
xu t ra cái ông g i là prion gây ra ch ng b nh não b t bi n.
Khi b ng ch ng cho th y b nh Creutzfeldt-Jakob r i lo n não ki u “b t bi n” (CJD),
b nh kuru và scrapie không th truy n b i virus hay vi khu n, thì nhà th n kinh h c Stanley
Prusiner ã nêu ra m t lo i tác nhân lây nhi m m i l : m t protein x u. ó là m t ý tư ng kì
qu c n m c Prusiner b ngư i ta nh o báng.
nh: Eye of Science/SPL
Prusiner l n u nghiên c u nh ng ch ng b nh này vào năm 1972, sau khi m t trong
các b nh nhân c a ông t i trư ng i h c California, San Francisco, qua i vì CJD. M t th p
niên sau, trên t p chí Science (s 216, trang 136), ông xu t r ng nh ng ch ng b nh này gây
ra b i m t “h t lây nhi m ch a protein”, hay prion.
Ý tư ng ó d a trên k t qu c a các nhà nghiên c u ngư i Anh. Năm 1967, Tikvah
Alper thu c ơn v X tr c a Trung tâm Nghiên c u Y khoa ã ch ng minh r ng b t k cái gì
gây ra CJD u vô h i trư c li u lư ng b c x t ngo i phá h ng b t kì ch t li u di truy n nào
khác (Nature, s 214, trang 764). Không lâu sau ó, nhà toán h c John Stanley Griffith thu c
trư ng Bedford College London ã nghĩ ra m t gi thuy t duy-protein cho s lây b nh
scrapie. Bài báo Nature năm 1967 c a ông (s 215, trang 1043) phát bi u r ng không có lí do
gì lo s r ng ý tư ng ó “s làm cho toàn b c u trúc lí thuy t c a sinh h c phân t i n
s p ”.
Công trình này ít gây chú ý khi nó ư c công b . Tuy nhiên, vào lúc Prusiner nh p
cu c, s th ơ lãnh m ã chuy n sang m c ch trích. Tháng 12 năm 1986, m t trang h sơ
m a mai c a Prusine xu t hi n trên t p chí Discover, mang tiêu “Tên g i c a trò chơi là
ti ng tăm: nhưng nó có ph i là khoa h c không?” Nhưng ch 11 năm sau ó, ông ã ư c trao
gi i thư ng Nobel. V n có nh ng câu h i chưa có l i áp v mô hình prion, nhưng ch ng ai
nghi ng r ng công trình nghiên c u c a Prusider s mang l i ki n th c sâu s c hơn v nguyên
nhân gây ra ch ng th n kinh phân li t.
14
- Tương lai kĩ thu t s có t quá kh lâu r i
Âm thanh kĩ thu t s ư c phát minh ra vào năm 1937 – hàng th p k trư c khi công
ngh s d ng nó ư c phát tri n.
Tương lai kĩ thu t s có t quá kh lâu r i ( nh: Steve Horrell/SPL)
M c dù vào lúc y, ông ã không nh n ra nó, nhưng năm 1937, kĩ sư ngư i Anh Alec
Reeves ã thi t l p n n t ng cho các m ng vi n thông kĩ thu t s hi n i. Van i u khi n
( ng chân không) khi y ang trong th i kì hoàng kim c a nó, các máy vi tính kĩ thu t s
v n còn là tương lai nhi u năm phía trư c, và transistor thì m t th p niên n a m i ra i.
Năm 1927, nh ng cu c g i i n tho i thương m i xuyên i dương ã có th th c hi n
b ng các máy i n tho i vô tuy n. Vào u nh ng năm 1930, Reeves ã giúp phát tri n các
radio cao t n có th mang t i vài cu c g i cùng lúc, nhưng nh ng cu c g i này ch ng ch t v i
nhau, t o ra m t tín hi u nhi u khó hi u.
Khi y, Reeves nh n ra r ng vi c bi n i nh ng bi u di n d ng tương t này c a
gi ng nói thành m t chu i xung ki u như i n báo có th tránh ư c s ch ng ch t r c r i ó.
Ông ã thi t k các m ch i n o cư ng c a gi ng nói c a t ng ngư i 8000 l n trong
m t giây và gán cho cư ng tín hi u ó là m t trong 32 m c. M i m c khi ó ư c bi u
di n b ng m t chu i năm ch s nh phân. Mi n là máy thu có th phân bi t chu i nh phân 1
v i chu i nh phân 0, thì nó có th bi n i chu i xung tr l i thành gi ng nói.
ó là trên lí thuy t. “Khi y, ch ng có công c nào có s n có th bi n nó thành s n
ph m kinh t ”, ông ã vi t như v y hơn 25 năm sau này. Công ti ch qu n c a ông, ITT, ã
ăng kí b ng sáng ch i u bi n mã xung, nhưng chưa bao gi ki m ư c m t xu nào trư c
khi b ng phát minh ó h t hi u l c vào th p niên 1950.
Reeves là ngư i có t m nhìn xa trông r ng, ông thư ng nói: “Nh ng i u tôi nói s p x y ra thì
thư ng là úng, nhưng tôi chưa bao gi nói úng chính xác là khi nào c ”. Có l ông nghĩ ông
th t s nhìn th y tương lai. Ông ã nghiên c u tâm linh h c và tin r ng ông ang c m nh n
các tín hi u d ng mã Morse g i n t nh ng th gi i khác.
Các nhà i u hành ITT cu i cùng ã b trí ông vào ch c danh nghiên c u m o hi m t i
Phòng thí nghi m Chu n Vi n thông Harlow, Essex. Trong vai trò ó, ông ã l p m t nhóm
nghiên c u công ngh truy n thông b ng laser, và nhi t tình ng h cho công trình nghiên
15
- c u do Charles Kao lãnh o, cái ã mang n m ng lư i cáp quang mang t i các tín hi u ánh
sáng i u bi n mã xung i kh p th gi i ngày nay.
Ngu n: New Scientist
Tr n Nghiêm d ch – thuvienvatly.com
16
nguon tai.lieu . vn
